Download PDF, 12 pages, 6.66 MB - OASE Journal for Architecture

28. Comenius, ibid., blz.82.
29. Zie Descartes, Ausgewahlte Schriften. Ibid., blz. 136-
137.
30. Zie Descartes, ibid., blz.133 en 188.
31. Gomenius, ibid., blz.9.
32. Rabelais, ibid., blz.746.
33. Comenius, ibid., blz.9.
34. Idem.
35. Idem, blz.10.
36. Idem.
37. Idem.
38. Idem, blz. 12.
39. Idem, blz.82.
2 0
Place Vendome van J.H. Mansart, 1685.
afb. 12. La Carte du Tendre van Mme. de
Scudéry in 1660.
misleiden." We kwamen langs een kasteel met een groot draaiend rad voor de ingang. Af
en toe werd er iemand op gezet en naar één van de verdiepingen gevoerd. Anderen vielen
er echter weer af 28 . De man keek recht voor zich uit en voerde ons de stad in langs
brede rechte wegen met aan weerskanten hoge uniforme gebouwen: deze waren in vierkante
blokken voorzien van grote binnenhoven geordend. Op enkele kruisingen liepen
we onder hoge poorten door, die de blokken hecht aaneen smeedden. Af en toe hoorden
we enig rumoer uit de aangrenzende binnenhoven opstijgen. "Ik zat met het probleem",
begon de man uit te leggen, "hoe de idee van de uitgebreidheid in de stad tot
uitdrukking te brengen. Natuurlijk zijn er oude stadsconsepten die een regelmatige indeling
te zien geven. Maar deze baseren zich vooral op de verhoudingen en op het getal.
Zij verlenen het getal een betekenis die los staat van de getelde zaak hetgeen natuurlijk
onzin is. Het getal geeft enkel de optelling van het aantal eenheden aan 29 . Ze lijken
soms eerder met een beeldhouwwerk bezig te zijn dan met de stad. De stad is een dood
ding; zij draagt geen geheim, geen getal in zich, maar is slechts op te vatten als deel van
de uitgebreidheid door haar hoogte, breedte, lengte en diepte. Dat zijn de in het oog
vallende eigenschappen 30 . We dienen de stad dus anders te ordenen." Onderwijl was het
lawaai vanuit de binnenhoven toegenomen. Er kwamen meerdere mensen uit om ons te
volgen. "Laten we ervan uitgaan," ging hij verder zonder zich hier iets van aan te trekken,
"dat de uitgebreidheid bestaat bij monde van de maat. Zij moet meetbaar zijn. Ik
meen dat we de stad allereerst als de optelling van haar belangrijkste delen, nl. de
gebouwen, moeten opvatten. Dan moeten we dus een kleinste eenheid in het bouwlichaam
aangeven. Ik besloot de breedte van de vleugel van het kasteel als uitgangsmaat
te nemen. De lengte van de vleugel stelde ik uit een veelvoud hiervan samen. In deze
voorstudie...", hij ontrolde een kaart, " ziet u gelijke bouwlichamen voor het kasteel,
allen opgebouwd uit vier eenheden terwijl ik alleen in de uiterste hoeken de paviljoens
nog laat uitkomen (afb. 14). Door vervolgens vier van de nieuw gevormde eenheden, nl.
de kastelen, los van elkaar in een vierkant te plaatsen, kreeg ik al een klein stadje. Hiermee
zijn tevens de straten gevormd. Het plein ontstaat door de binnenste paviljoens weg
te laten. Het kasteel, dat vroeger buiten de stad stond, drukt nu binnen in de stad de
weerbaarheid van de stad uit. In de stad waar wij nu doorheen lopen, keert dit principe
volledig terug. Ook hier is de stad opgebouwd uit een veelvoud van het kasteel en
omring met zestien bastions op de evenzovele hoeken. Een stad ordelijk opgezet vanuit
de kleinste eenheid,..." Ik kon hem niet meer verstaan door het rumoer dat ons nu van
alle kanten omringde. Hij begon luider te spreken. Zo kon ik het begin van een nieuwe
verhandeling volgen. "Laat ik het anders stellen", zei hij. "Neem een blanco vel. Dit stelt
de leegte, het niets voor. Deze moet bestreden worden. Plaats een punt op het vel, het
vermoeden van orde ontstaat. Verdubbel de punt en verdubbel het resultaat nog eens,
net zo lang tot een lengte ontstaat die bevalt. Noem dit de eenheid, de maat om mee te
werken. De uitgebreidheid is in het leven geroepen en is vooralsnog onbegrensd. Stel de
maat in het vierkant. Zo krijg j e de eenheid van het bouwlichaam. Ga dan door, zoals ik
reeds verteld heb, tot het netwerk van kastelen is ontstaan. De leegte is overwonnen,
omgevormd tot binnenhoven, tuinen, straten en een plein. Alles op maat gesneden. Ons
rest de overwinning op de leegte te bestendigen. Omring het stelsel van vierkanten met
een vier-, vijf-, enzovoort- hoek. Gaat het om een heel grote stad leg er dan een cirkel
omheen." Het leek wel een recept voor een of ander gerecht maar ik bleef luisteren.
"Het drukt de afronding, de volmaaktheid uit. Het bestendigt de scheiding tussen chaos
en orde, leven en dood. Het is de verdedigingsgordel tegen de vijand, de leegte. Het