Sjaak Bloem Inaugurele rede Gepersonaliseerde zorg - Nyenrode ...

GEPERSONALISEERDE ZORG
DE JUISTE RICHTING
prof. dr. sjaak bloem
inaugurele rede
24 oktober 2012

Gepersonaliseerde zorg
de juiste richting
Rede
In verkorte vorm uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt
van bijzonder hoogleraar ‘Health care consumers & experienced health’
aan de Nyenrode Business Universiteit op 24 oktober 2012
door
Prof. dr. Sjaak (J.G.) Bloem

2
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
‘Beim Bachhören wird das Äußere der Musik, der Klang zur Nichtigkeit, er ist nur
noch Gefäß für das Wichtigere’
Isabelle Faust nach Paul Hindemith
Opgedragen aan mijn kinderen Emma, Lydia en Lucas
© 2012 prof. dr. J.G. Bloem
ISBN 978-90-8980-046-6

Index
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
Introductie ………………………………………………………………..… 5
SBG en haar determinanten nader geduid ………………………………........ 11
Het zorgcircuit en ontwikkelingen in de zorg ……………………………..… 15
Gepersonaliseerde zorg, een fugatische opzet ………………………………. 25
Gepersonaliseerde zorg, een segmentatiebenadering………………………… 29
Hoe verder …………………………………………………………..……… 35
Woord van dank ……………………………………………………..…......... 41
Verantwoording Leerstoel ………………………………………………….… 45
Referenties ………………………………………………...………………… 47
3

4
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING

1 Introductie
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
Mijnheer de rector magnificus,
Zeer gewaardeerde toehoorders,
In mijn oratie zal ik eerst de grote lijnen schetsen wat mijn leeropdracht
inhoudt. Vervolgens zal ik enkele onderwerpen verder uitdiepen.
Wat mijn leeropdracht omvat kan ik in drie punten samenvatten:
- Ik richt mij op de gezondheidsbeleving van mensen, met andere
woorden: ‘Hoe beleven mensen in hun dagelijks leven hun gezondheid?
Hoe gaan ze daar mee om? Hoe voelen zij zich?’
- Ik ben geïnteresseerd hoe deze gezondheidsbeleving tot stand komt en
op welke wijze wij de gezondheidsbeleving van mensen kunnen
verbeteren.
- Vanuit de leerstoel hebben wij onder andere een model ontwikkeld dat
richting biedt voor de ontwikkeling en implementatie van
gepersonaliseerde zorg. Dit model gaan we de komende tijd verder
valideren en introduceren in de alledaagse zorgpraktijk. In de loop van
het betoog zal ik dit nader toelichten.
Van belang is om te benadrukken dat ‘het zich beter voelen’, logischerwijs
eigen is aan de persoon zelf. Het betreft een gezondheidsbeleving zoals
individuen die zelf ervaren en niet zoals die wordt vastgesteld door derden
(bijvoorbeeld door een arts). De bestudering van beleefde gezondheid
geschiedt dus niet vanuit een normatief kader – in de zin van ‘dit is goed’ of
‘dit is slecht’ – dat wordt opgelegd door anderen. Om het eigene van het
individu te benadrukken spreek ik dan ook van ‘subjectief beleefde
gezondheid’ (en kort dit af met SBG).
Inzichten in gezondheidsbelevingen zijn essentieel, omdat zij bepalend zijn
voor de aansturing van gezondheidsgedragingen. Door inzichten te krijgen
in gezondheidsbelevingen leren we begrijpen waarom mensen zich gedragen
5

6
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
zoals zij zich gedragen; dat betreft zowel personen met aandoeningen als
ook gezonde personen. Ik bestudeer deze zaken vanuit een psychologisch
kader.
Om een idee te krijgen hoe individuen hun gezondheid beleven en hoe zij
zich gedragen, kies ik als uitgangspunt het zorgcircuit; het zorgcircuit dat
individuen doorlopen wanneer zij hun gezondheidsbeleving willen
verbeteren, optimaliseren, dan wel willen handhaven. Het zorgcircuit omvat
al die aanbieders en instanties (in de markt) die mensen zoeken en
gebruiken om iets aan hun gezondheid te doen (zie Bloem & Stalpers,
2012). Dat kan variëren van zelfzorg en zorg in ziekenhuizen tot
alternatieve zorg, van informatie op het internet en uitleg van de huisarts tot
feedback van de sportinstructeur, enzovoorts. Enerzijds zijn er dus tal van
aanbieders die zorg bieden waarvan individuen in principe gebruik kunnen
maken. Anderzijds zijn er afnemers van zorg die keuzen maken en
beslissingen nemen over wat wel of wat niet te doen ten behoeve van hun
gezondheid. Afnemers van zorg worden ook wel zorgconsumenten 1
genoemd. Ik kom later uitgebreider terug op het zorgcircuit. Twee aspecten
wil ik nu al naar voren brengen die van belang zijn voor mijn betoog, te
weten:
- Individuen doen (eigen) dingen binnen het zorgcircuit met de bedoeling
hun gezondheidsbeleving te verbeteren. Dit kunnen acties zijn:
- die op eigen initiatief plaatsvinden of op advies van derden;
- die in overleg met, of in opdracht van anderen plaatsvinden;
- die individuen passief dan wel actief - al dan niet noodzakelijkerwijs –
opvolgen.
- Individuen hebben een oordeel over de mate waarin de acties die zij
genomen hebben bijdragen aan hun gezondheidsbeleving. Met andere
woorden, een belangrijk aspect binnen het zorgcircuit is de vraag of
inspanningen (in de beleving van het individu), ‘winst’ opleveren, dus van
invloed zijn op hun subjectief beleefde gezondheid (SBG). Dit zal
bepalend zijn of zij al dan niet doorgaan met de gemaakte keus of
richting.
1 In dit betoog wordt de term zorgconsument en patiënt alternerend gebruikt hierbij verwijzend naar individuen die
geconfronteerd worden met keuzen gerelateerd aan zorg

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
Samengevat, binnen mijn leerstoel richt ik mij op:
- de gezondheidsbeleving van individuen, en
- de wijze waarop zij het zorgcircuit doorlopen (bestudeerd vanuit deze
beleving), met als doel gezondheidsgedragingen te kunnen beschrijven,
verklaren en voorspellen; met deze inzichten kunnen we richting geven
aan hoe mensen hun gezondheidsbeleving kunnen verbeteren.
Al die zaken die dus van invloed zijn op de SBG van individuen hebben
mijn aandacht en interesse en vallen in principe binnen het domein van de
leerstoel. Bij onderwerpen over SBG die wij (gaan) onderzoeken zijn steeds
twee vragen leidend:
I. Wat doen zorgconsumenten ter handhaving en optimalisatie van hun
SBG binnen het zorgcircuit? en
II. Levert datgene wat zorgconsumenten doen of ondergaan in hun
beleving (voldoende) gezondheidswinst op?
Verder ingaand op het zorgcircuit, bij de afstemming tussen zorgaanbod en
zorgvraag kunnen we een drietal zienswijzen onderscheiden: een
idiosyncratische, een ‘one size fits all’ en een zienswijze gebaseerd op
segmentatie.
Bij een idiosyncratische zienswijze vindt er een (in principe) ‘volledige’
afstemming plaats tussen de kenmerken van het zorgaanbod en de
karakteristieken 2 van het individu. Met andere woorden, de zorg is zo
vormgegeven dat er sprake is van een één-op-één afstemming tussen de
individuele wensen en behoeften en de geboden zorg. Omdat aldus de zorg
volledig is afgestemd op het individu zal dit (met een grote mate van
waarschijnlijkheid) een positieve impact hebben op zijn SBG – de op maat
geleverde zorg levert dus gezondheidswinst op in de beleving van het
individu.
Een andere, tegengestelde zienswijze is de ‘one size fits all’ benadering.
Hierin vindt geen individuele afstemming plaats tussen zorgvraag en –
aanbod, maar het aanbod is voor alle zorgconsumenten gelijk (er vindt geen
differentiatie plaats). De mogelijkheid is reëel aanwezig dat hierdoor de zorg
niet aansluit bij de behoeften van – in ieder geval een deel van – de
zorgconsumenten, waardoor zij geen vooruitgang ervaren in hun SBG of
mogelijk zelfs een terugval in hun SBG ervaren.
2 persoons- en omgevingsgerelateerde karakteristieken
7

8
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
De derde benadering, de segmentatiezienswijze, volgt ten opzichte van de
twee andere zienswijzen een middenweg. Op groepsniveau probeert men
gemeenschappelijke karakteristieken te identificeren voor de individuen in
die specifieke groep. De kenmerken van het aanbod sluiten dan aan bij deze
groepskarakteristieken. Uitgangspunt bij een segmentatiezienswijze is om
groepen zo te formeren dat zowel de overeenkomsten tussen individuen
binnen een groep – de homogeniteit –, als de verschillen tussen groepen –
de heterogeniteit – zo groot mogelijk zijn.
Hoe beter het zorgaanbod aansluit bij individuen of bij homogene groepen,
des te groter de SBG-optimalisatie van individuen. Het beter afstemmen
van zorg op de afnemer leidt tot meer gezondheidswinst, te weten:
- ‘gezondheidswinst’ op individueel niveau, bijvoorbeeld:
een betere afstemming leidt er toe dat mensen meer intrinsiek
gemotiveerd zullen zijn om de aangeboden of gekozen zorg te
accepteren en te gebruiken (zie bijvoorbeeld Deci & Ryan, 2002); het is
te verwachten dat zij daardoor sneller herstellen (uiteraard afhankelijk
van de aandoening), dat zij mogelijk minder bijwerkingen hebben
(ervaren) van de behandeling, dat zij zich meer aan het (met zichzelf)
afgesproken regiem houden, en dat zij meer therapietrouw en tevreden
zullen zijn.
- ‘gezondheidswinst’ in het financiële domein, bijvoorbeeld:
een betere afstemming van het aanbod in de zorg leidt er toe dat er
minder verspilling is in het gebruik; dientengevolge zal dit tot
kostenbesparingen leiden.
Later in dit betoog kom ik nog hierop terug.
Bij de idiosyncratische en segmentatiezienswijze is in strikte zin sprake van
zogenaamde gepersonaliseerde zorg: zorg die afgestemd is op de
karakteristieken van een individu of van een groep. Het begrip
gepersonaliseerde zorg – met als Engelse term ‘personalized care’ – is niet
hetzelfde als wat wordt aangeduid met de term ‘personalized medicine’. Dit
laatste genoemde begrip doelt op de afstemming van een medicamenteuze
behandeling op een individu, op basis van zijn genetisch profiel (zie
bijvoorbeeld Ginsburg & Willard, 2009). Het betreft hier een behandeling
die, door de afstemming, leidt tot een beter resultaat (een grotere
effectiviteit vanuit een biomedisch perspectief bezien). Het begrip

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
‘personalized care’ is veel breder. Het omvat niet alleen biomedische zorg,
doch in principe elk type van zorg dat kan leiden tot een verbetering van de
gezondheidsbeleving van het individu. Dat zou bijvoorbeeld een yogacursus
kunnen zijn, maar het kunnen ook zorgprogramma’s zijn die bedoeld zijn
om individuen met copd, diabetes 2 of hartfalen te stimuleren om meer te
gaan bewegen en gezonder te gaan eten. Zowel de yogacursus als het
zorgprogramma kunnen virtueel of reëel, één-op-één of in groepsverband,
worden aangeboden, afhankelijk van de behoefte van de zorgconsument.
Gepersonaliseerde zorg betekent dus niet alleen dat de zorg ‘op maat’ wordt
geleverd doch ook dat die zorg in de beleving van het individu bijdraagt aan
zijn gezondheidswinst. Een behandeling vanuit een ‘personalized medicine’
perspectief kan op basis van biomedische indicatoren succesvol zijn; dat wil
nog niet zeggen dat deze behandeling de SBG van patiënten optimaliseert.
Ook hierop kom ik later nog terug.
Het begrip ‘gepersonaliseerde zorg’ is momenteel een ‘buzz-woord’.
Invoering van de Engelse term in het zoekprogramma ‘Google’ levert het
101.000.000 hits op (Google, 2012). Opmerkelijk is dat in het algemeen
consensus bestaat over de opbrengsten (de toegevoegde waarde) van
gepersonaliseerde zorg doch dat in de dagelijkse zorgpraktijk zorgaanbieders
niet weten hoe zij dit nu concreet moeten invullen. Met name de vraag: ‘Wie
moet welke vorm van zorg krijgen?’, blijft onbeantwoord (Voor initiatieven
op dit gebied, zie bijvoorbeeld: VWS, 2009; Asveld & Besters, 2009;
Ebbinge, 2008).
Mede vanuit de leerstoel hebben we een model ontwikkeld voor
gepersonaliseerde zorg, bedoeld om richting te geven aan wat voor zorg (in
het bijzonder diensten) individuen behoeven ter optimalisatie van hun SBG.
Daarbij is in aanvang gekozen voor een segmentatiebenadering.
We beseffen dat bij een segmentatiebenadering detail en precisie verloren
gaan, daar waar het gaat om inzichten in de (unieke combinaties van)
individuele karakteristieken van individuen. Toch biedt een dergelijke
benadering tal van voordelen boven een idiosyncratische benadering, te
weten:
9

10
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
- de technische haalbaarheid en uitvoerbaarheid van het afstemmen van
zorg op groepen individuen is in de praktijk eenvoudiger te realiseren
met een segmentatiebenadering;
- het kunnen inzetten van zorg aan groepen (waarbij uiteraard wel sprake
is van een afstemming tussen zorg en groep) is kostenefficiënter; zo ook
bij de ontwikkeling van nieuwe zorginitiatieven gericht op (grotere)
groepen;
- er is met name vanuit de consumentenpsychologie veel theoretische en
praktische expertise beschikbaar over segmentatie (Kazbare, Van Trijp &
Kjaer Eskildsen, 2010; Van Raaij & Verhallen, 1994).
Samengevat: er is een model ontwikkeld voor gepersonaliseerde zorg op
basis van SBG en een segmentatiebenadering. De benadering kan gezien
worden als een ‘top-down’ benadering. In eerste instantie wordt, op basis
van segmenten, richting gegeven aan het type zorg dat mensen behoeven.
Vervolgens kan (indien nodig) op specifieke kenmerken verder worden
gedifferentieerd tussen mensen. Op deze wijze proberen wij een bijdrage te
leveren aan het verbeteren en optimaliseren van de gezondheidsbeleving
van individuen.
Nu kern en invulling van mijn leeropdracht benoemd zijn wil ik op een
aantal genoemde onderwerpen dieper ingaan, achtereenvolgend op:
- De SBG en haar determinanten;
- Het zorgcircuit
- De kenmerken van gepersonaliseerde zorg;
- Het ontwikkelde model voor gepersonaliseerde zorg;
- Hoe verder?

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
2. SBG en haar determinanten nader
geduid
Wat verstaan wij nu onder subjectief beleefde gezondheid? Dat concept is
het beste uit te leggen aan de hand van zijn operationalisatie, dat wil zeggen
hoe het gemeten kan worden. Veranderingen in beleefde gezondheid kun je
vergelijken met het klimmen en dalen op een ladder 3 . Als je het gevoel hebt
dat je beter functioneert - lichamelijk en geestelijk gezien - geef je jezelf een
hogere plaatsing op de ladder; wanneer dat in mindere mate het geval is, sta
je lager op de ladder. De uiteinden van de ladder - de bovenste en onderste
sport - dienen als referentiekader. De bovenste sport is in termen van
gezondheid je topdag van het afgelopen jaar en de onderste sport de
slechtste dag. Door een sport te kiezen op de ladder kun je vervolgens voor
een bepaalde tijdsperiode aangeven (bijvoorbeeld afgelopen week of jaar)
hoe je je gezondheid beleeft.
Iedereen creëert dus op deze manier zijn eigen gezondheidsmaat. Je kunt je
voorstellen dat, in de tijd afhankelijk van de gezondheidsbeleving van het
individu, zowel zijn positie op de ladder als zijn grenzen (dat wil zeggen de
topdag en de slechtste dag) kunnen veranderen.
Beleefde gezondheid hebben wij als volgt gedefinieerd: ‘de beleving van het
lichamelijk en geestelijk functioneren om het leven te leiden dat je wilt
leiden binnen de grenzen van je mogelijkheden’ (Bloem, 2008).
Hieruit valt op te maken dat wij SBG niet zien als een eindstaat –
bijvoorbeeld in termen van ‘welzijn’, zoals gehanteerd in de definitie van de
WHO (1948, 1984). Ons concept sluit aan bij de literatuur op het gebied
van ‘Health Related Quality of Life’ (zie o.a. Bowling, 2005) waarbij we ons
3 Een ladder is een bijzonder voorwerp. In heel veel culturen kan een ladder dienen als metafoor voor ‘hoger of lager’, ‘meer of
minder’, ‘beter of slechter’. Van dit gegeven maakte Cantrill (1965) vorige eeuw gebruik. Hij wilde inzicht krijgen in hoe
gelukkig verschillende volkeren waren en had dus een universele maat nodig om landen met elkaar te kunnen vergelijken. Het
ladderprincipe hebben we toegepast op gezondheid en verder geoptimaliseerd (zie Bloem, 2008).
11

12
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
focussen op functioneren en vrijheid (o.a. Sen, 1993); voor een volledige
conceptualisatie van SBG, zie Bloem & Stalpers (2012) en Bloem (2008).
De beleving van de gezondheid heeft dus te maken met de kwaliteit van het
lichamelijk en geestelijk functioneren, en uitgangspunt is dat het individu
ernaar streeft de kwaliteit van zijn functioneren te handhaven of te
verbeteren. Met andere woorden, mensen streven ernaar om, gegeven hun
mogelijkheden, zo hoog mogelijk op de ladder te staan. Maar individuen
verschillen van elkaar en kunnen hun functioneren op heel verschillende
manieren beleven. Vraag is dan of het wel mogelijk is
gezondheidsbelevingen van mensen met elkaar te vergelijken?
Vergelijking is terdege mogelijk, het kader waarbinnen de beoordelingen
plaatsvinden is weliswaar relatief, doch de afstand tot de topdag is absoluut.
Met andere woorden, door de afstand op de ladder tussen de gekozen tree
en de topdag als maat te nemen 4 kunnen gezondheidsbelevingen tussen
mensen vergeleken worden – ongeacht de ernst van de aandoening.
Tot slot, de hier voorgestelde definitie en operationalisering bieden nieuwe
inzichten hoe beleefde gezondheid kan worden gemeten en bieden
oplossingen voor een aantal methodologische problemen zoals in de
literatuur gesignaleerd. Die problemen hebben onder meer te maken met
het feit dat de grenzen van schalen kunnen variëren, dat de inhoud van het
concept gezondheid in de tijd kan veranderen, alsmede dat de gewichten
van dimensies die het concept beleefde gezondheid onderliggen kunnen
wijzigen (zie ‘response shift theorie’, Schwartz, Sprangers & Fayers, 2005;
Schwartz & Sprangers, 2000).
Samengevat, SBG is een holistisch 5 concept waarbij het eigen lichamelijk en
geestelijk functioneren centraal staan. Bij de voorgestelde operationalisatie
maken individuen hun eigen subjectieve, idiosyncratische maat 6 . Het is
tevens mogelijk om individuen met elkaar te vergelijken. De afstand ‘tussen
de gekozen positie op de ladder en de bovengrens’ kunnen tussen
individuen met elkaar vergeleken worden.
4 Hoe hoger de tree, des te meer je je topdag benadert. Op deze wijze bezien is je gezondheidsbeleving een relatief begrip
omdat deze vergeleken wordt met twee andere momenten, je beste en slechtste dag van afgelopen jaar (wat op zich ook weer
relatieve begrippen zijn die in de tijd kunnen variëren).
Absoluut is het tegenovergestelde van relatief. Stel dat je gezondheidsbelevingsscore van afgelopen week op de ladder
overeenkomt met tree zes. Je kunt dan zeggen dat in absolute zin je drie treden verwijderd bent van de topdag. De rekensom
wordt gemaakt ‘binnen’ de ladder van 9 sporten.
5 SBG is een holistisch beleving: het betreft een beleving gebaseerd op het ongedifferentieerde geheel aan reflecties van een
individu over zich zelf en over zich zelf in relatie tot zijn omgeving of anderen (zie ook voetnoot 15). Dat neemt niet weg dat
op een analytisch niveau constructen kunnen worden onderscheiden die in gezamenlijkheid de SBG bepalen. Bloem (2008)
onderscheidt hierbij zes constituerende elementen.
6 Op een seminar in Rotterdam (mei, 2012), over zelforganisatie en eigen regie in de zorg, heb ik dit tijdens een lezing
aanschouwelijk gedemonstreerd, zie http://www.youtube.com/watch?v=ra3hCbIfIPo&feature=player_embedded#

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
Wat kunnen we nu doen om de gezondheidsbeleving van mensen naar een
hoger niveau te brengen? Ofwel: hoe krijgen we mensen een treetje hoger
op de ladder?
Stalpers (2009) heeft enkele jaren geleden fundamenteel onderzoek gedaan
- in het kader van zijn PhD - naar de belangrijkste oorzaken
(determinanten) van gezondheidsbeleving. Een drietal variabelen:
‘acceptance’, ‘perceived control’, en ‘adjustment’ blijken cruciale factoren te
zijn die bepalend zijn voor je gezondheidsbeleving:
- acceptatie: ‘In hoeverre ben je in staat je gezondheidstoestand /
aandoening een plaats te geven in je leven’;
- waargenomen controle: ‘In hoeverre denk je dat jijzelf invloed kunt
uitoefenen op jouw omstandigheden’; en
- aanpassing: ‘In hoeverre slaag je erin om je gedrag aan te passen aan je
gezondheidsomstandigheden’.
Hoe hoger je score op deze drie factoren, hoe hoger je op de ladder staat en
dus, hoe hoger je SBG. Door aan de juiste knoppen te draaien – door de
juiste determinanten te bewerken – kun je dus de gezondheidsbeleving van
mensen beïnvloeden. Hiertoe kunnen we diensten en tools aanbieden om
het gevoel van controle (denk bijvoorbeeld aan app’s voor het conform
schema innemen van medicatie) en acceptatie (denk bijvoorbeeld aan
lotgenotencontacten en coaching) bij mensen te verhogen. Uiteraard is ieder
individu verschillend dus zal er goed gekeken moeten worden wie wat nodig
heeft. Daartoe hebben we een consumententypologie (segmentatie)
ontwikkeld, die kan dienen als leidraad voor het bieden van
gepersonaliseerde zorg.
Op basis van voorgaande karakterisering van de gezondheidsbeleving van
individuen kunnen we ook definiëren wat de gepercipieerde kwaliteit van
zorg is, te weten: zorg die de SBG van een individu doet stijgen (binnen de
grenzen van zijn mogelijkheden) waarbij ten minste het huidig SBG-niveau
gehandhaafd blijft. Op deze manier levert het gebruikte zorgaanbod
gezondheidswinst op voor het individu.
Concreet betekent dit dat de gepercipieerde kwaliteit van zorg gemeten kan
worden met de ladder-schaal. De gepercipieerde kwaliteit van zorg is dus de
zorg die er toe bijdraagt dat een individu stijgt op zijn ladder, of zorg die er
tenminste toe leidt dat een individu zijn bestaande positie continueert
(binnen het persoonlijke referentiekader, de topdag en de slechtste dag).
13

14
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
Laten we nu eerst kijken wat het aanbod aan zorgdiensten- en producten is
en ons verdiepen in het zorgcircuit om daarna verder in te zoomen op
gepersonaliseerde zorg.

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
3 Het zorgcircuit en ontwikkelingen
in de zorg
Een zorgconsument die zorg behoeft - die zijn SBG wil optimaliseren - ziet
zich geconfronteerd met tal van mogelijkheden in de markt. Aan de ene
kant van het spectrum staat de overheid inclusief de toezichthouders die
waken over een goed functioneren van de zorg, aan de andere kant staan de
burgers die behoefte hebben aan concrete zorg. Daar tussenin bevinden
zich de zorgaanbieders die de benodigde zorg leveren en de
zorgverzekeraars die de kosten van deze zorg via verzekeringen financieel
(kunnen) dekken (Van Rijn, 2011). Bij zorgaanbieders vanuit de
gezondheidszorg kun je denken aan individuele artsen, verpleegkundigen,
doch ook aan ondersteunende functies zoals thuis- en ziekenzorg, of aan
instellingen die psychologische of psychiatrische zorg verlenen. De meeste
zorg wordt overigens verleend via zorginstellingen, waarbij de zorg al dan
niet verzekerd is op basis van de Zorgverzekeringswet of betaald wordt uit
de AWBZ.
Vanuit een meer formele definitie gedacht is één van de kenmerken van
zorg (Van Rijn, 2011, blz 48): ‘Alle […] handelingen gericht op het bevorderen of
bewaken van de gezondheid van een persoon’. Daarbij wordt gesteld dat de persoon
die deze handelingen verricht voldoende deskundig moet zijn. De
gehanteerde definities van zorg leveren veelal meer vragen op dan
antwoorden. Je kunt je bijvoorbeeld afvragen: ‘Wat omvatten die
handelingen?’ ‘Wat betekent deskundig?’ ‘Is advies ingewonnen of
verkregen via de social media-fora ook een vorm van zorg?’ ‘En de
aanbieders uit de detailhandel van zelfzorgmiddelen (van
voedingssupplement tot device): zijn zij ook zorgaanbieders?’.
Zorg is feitelijk een containerbegrip dat op vele manieren onderverdeeld en
ingedeeld kan worden afhankelijk van het perspectief van zowel een
zorgaanbieder als van een zorgafnemer. Voorbeelden zijn: eerste-, tweede-
15

16
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
en derdelijnszorg, intra- en extramuraal, cure - care - preventie - protectie -
promotie, regulier en niet-regulier, regulier en alternatief, enzovoorts. Voor
een uitgebreid overzicht, zie Boot en Knapen (2005). Het zou interessant
zijn om het zorgaanbod, vanuit de perceptie van de zorgconsument, nader
te onderzoeken en te duiden. Daardoor is beter te begrijpen waarom een
individu bij welke zorgaanbieder welke dienst afneemt en wat de bijdrage
daarvan is aan de SBG. Een dergelijk totaaloverzicht ontbreekt.
In Figuur 1 is een overzicht te vinden van partijen die mogelijk een rol
spelen binnen de Nederlandse gezondheidszorg of -markt. Het
gepresenteerde aanbod is niet uitputtend maar vormt een eerste aanzet voor
het verkrijgen van inzicht en discussie.
Figuur 1: Zorgcircuit en zorgpartijen
In het midden van Figuur 1 staat de zorgconsument (jullie en ik, wij
allemaal). Daar omheen is het primaire proces weergegeven, het zorgcircuit,

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
dat wij doorlopen als wij op zoek gaan naar (medische) zorg. Dit zorgcircuit
(raamwerk 7 ) is ontleend aan Bloem & Stalpers (2012). In de buitenste schil
staan de zorgpartijen weergegeven.
Laten we ons eerst richten op de middelste cirkel van het zorgcircuit.
Een belangrijk principe waarop het zorgcircuit is gestoeld is het principe
van ‘homeostase’: het zoeken naar balans of evenwicht (Ryan, 2012).
Wanneer wij een hiaat (gap) ervaren tussen onze actuele en onze gewenste
gezondheidsstaat zijn wij gemotiveerd om het verschil – het ontstane gevoel
van ongemak of onbehaaglijkheid (ook wel arousal genoemd) – tussen beide
staten op te heffen, in evenwicht te brengen. Met andere woorden,
individuen hebben de intentie om hun SBG te verbeteren of te
optimaliseren teneinde het verschil tussen beide staten van gezondheid te
reduceren. Hiertoe nemen zij allerlei acties (gedragingen) of ondergaan
vormen van zorg, te weten:
- het startpunt 8 : er is sprake van een hiaat tussen de huidige en gewenste
gezondheidsstaat hetgeen leidt tot een drang om de SBG te
optimaliseren;
- het zoeken naar ‘expertise’. Het begrip expertise omvat al die bronnen
die individuen (kunnen) gebruiken ten behoeve van hun gezondheid;
- het zoeken naar expertise kan resulteren in het ‘onderkennen van een
probleem’ of een ‘diagnose’. Beide kunnen vastgesteld c.q. gesteld
worden door derden of door het individu zelf;
- het ‘onderkennen van een probleem’ of een ‘gestelde diagnose’ kunnen
vervolgens resulteren in een ‘middel’, te weten: een hulp- of
geneesmiddel, voorgeschreven, geadviseerd of geleverd door derden, of
op eigen initiatief bepaald. Ook kan men denken aan tal van
gedragsinitiatieven zoals lifestyle-programma’s, al dan niet door derden
geïnitieerd.
Dit hele proces is dynamisch en zal (tijdelijk) ‘stoppen’ wanneer een nieuw
evenwicht is ontstaan, wanneer de hiaat tussen beide gezondheidsstaten is
gereduceerd, wanneer de SBG naar tevredenheid is geoptimaliseerd.
In de buitenste schil in Figuur 1 zijn verschillende partijen weergegeven die
ons in meerdere of mindere mate, direct of indirect, zorg (in de breedste zin
7 ‘Framework health care domain’ is het onderschrift bij het origineel; in dit betoog hanteer ik de term ‘zorgcircuit’
8 Een belangrijke vraag in deze is hoe de discrepantie ontstaat. Komt het ervaren ongemak tot stand door medisch onderzoek,
door sociale vergelijkingen die men maakt met anderen, door vergelijkingen die men maakt in de tijd, enzovoorts? Een aspect
dat nader onderzocht zal moeten worden.
17

18
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
des woords) bieden, variërend van advies tot medische interventie. In elk
stadium van het zorgcircuit kunnen – of moeten wij noodzakelijkerwijs –
gebruik maken van diensten of middelen van deze partijen, daar waar het
voor ons relevant is.
Om een voorbeeld te geven van hoe zorgconsumenten het zorgcircuit
doorlopen in relatie tot een zorgaanbieder richt ik mij op de huisarts, omdat
hij feitelijk de spil vormt in ons Nederlandse gezondheidssysteem. De
huisarts (met zijn praktijk in de wijk) is veelal het eerste professionele
aanspreekpunt waar wij met onze gezondheidsproblemen terecht kunnen en
deze behoort tot de eerstelijnszorg. Huisartsen zijn generalisten. Zij hebben
kennis over tal van gezondheidsproblemen en kennis om ons door te
verwijzen naar specialisten. In 80% tot 90% van de gevallen kan de huisarts
het ‘probleem’ zelf oplossen. De huisarts is dus feitelijk de coördinator van
onze (reguliere) zorg (RVZ, 2004).
Binnen het zorgcircuit, is de huisarts voor ons een expertisebron (een
persoon die informatie verstrekt over de kenmerken van onze klacht), en
een persoon die ons helpt om een diagnose te stellen en indien nodig een
(genees)middel voorschrijft dan wel adviezen geeft. Het moge duidelijk zijn
dat (naast de genoemde onderdelen van het zorgcircuit) de huisarts tal van
expertises en vaardigheden nodig heeft om zijn vak te kunnen uitoefenen
(vakinhoudelijke en mensenkennis, luisteren, empathie, doorvragen,
enzovoorts).
Wij verlaten de cyclus (het zorgcircuit) als onze SBG is geoptimaliseerd,
omdat het bezoek of het middel heeft gewerkt. Het is evenwel ook
denkbaar dat de huisarts, indien hij het probleem niet kan oplossen, ons
doorverwijst naar een specialist of paramedicus. Ook kan het zijn dat wij
ontevreden zijn over het gesprek of de voorgestelde aanpak. Mogelijk gaan
we op zoek naar alternatieve oplossingen (zelfzorg, andere arts, alternatieve
zorg), enzovoorts. In die zin blijven we de cyclus van het zorgcircuit
doorlopen 9 .
Van welke zorgaanbieders wij al dan niet gebruik maken hangt af van tal
van factoren, bijvoorbeeld:
9 In principe kunnen alle zorgaanbieders in dit proces betrokken worden door de zorgconsument en dus beschreven. Het
raamwerk geeft een aanzet om vanuit een theoretisch kader onderzoek op te zetten; aan de hand van het raamwerk kan helder
worden afgebakend wat, gegeven een specifieke onderzoeksvraag, wel of niet wordt (dient te worden) onderzocht; en het
raamwerk maakt het mogelijk om richtingen aan te geven inzake toekomstig fundamenteel en toegepast onderzoek.

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
- Verschillende levensfasen van mensen appelleren aan verschillende
behoeften en wensen; denk bijvoorbeeld aan kraamzorg afgenomen voor
het veertigste levensjaar en ouderenzorg na de leeftijd van zestig jaar.
- Het type en de ernst van de aandoening, alsmede de fase waarin men
zich bevindt binnen het ziekte- of zorgproces. Hoe intensiever en
specialistischer de zorg zal zijn, des te minder mogelijkheden een
individu heeft om gebruik te maken van informele zorg, omdat de
behoefte aan professionele zorg groter is (Van Rijn, 2011).
- Mensen verschillen op basis van hun competenties, voorkeuren, woon-
en leefomstandigheden en financiële situatie, zodat niet alle aangeboden
zorg voor iedereen toegankelijk, beschikbaar of bruikbaar is (zie Peeters
& Cloïn, 2012; Polder, Kooiker & van der Lucht, 2012).
- Het beleid van aanbieders kan restrictief zijn. Zo kan het voorkomen dat
in bepaalde ziekenhuizen – op basis van kosten of voorkeuren –
behandelingen niet worden voorgesteld of uitgevoerd, terwijl in andere
ziekenhuizen voor dezelfde indicatie deze keuze wel wordt voorgelegd en
aangeboden aan patiënten (Maassen, 2012). Ook kunnen bijvoorbeeld
zorgverzekeraars de keuzemogelijkheden van hun klanten beperken,
door ze voor bepaalde behandelingen naar specifieke ziekenhuizen te
sturen (zie Consumentenbond (2012) voor informatie bijvoorbeeld over
de natura- en restitutiepolis).
- Door het internet wordt steeds voor zorgconsumenten meer informatie
toegankelijk. Niet alleen de informatievoorziening doch ook virtuele
diensten behoren in principe tot de mogelijkheden.
- Enzovoorts.
Het moge duidelijk zijn dat binnen het zorgcircuit een grote variatie bestaat
aan wat individuen doen dan wel ervaren. Er is tot nu toe nauwelijks
onderzoek gedaan naar de manier waarop zorgconsumenten het zorgcircuit
doorlopen. Veelal zijn de methodieken om dit te onderzoeken niet
toereikend 10 .
10 Vermeldenswaardig is dat In de jaren negentig Groenland een methodiek heeft ontwikkeld – de DPTA-methode (Dynamic
Process Tracing Approach) om complex keuze- en beslissingsgedrag van consumenten te onderzoeken. Met de methodiek is
het mogelijk om gedragspatronen te onderscheiden die de basis vormen voor segmentatie. De methode is destijds met name
toegepast om complex financieel beheer van huishoudens in kaart te brengen (Groenland, E.A.G., & A.A.A. Kuylen, 1995);
tevens is deze methodiek gebruikt om zorgverzekeringsgedrag (transitie ziekenfonds – ziektekostenverzekering) van
consumenten te onderzoeken (zie Hoorens, Bloem & Groenland, 1996). De methodiek zou ook geëigend zijn om het
complexe keuze- en beslissingsgedrag van zorgconsumenten binnen het zorgcircuit te onderzoeken.
19

20
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
Bij het ontwikkelen van nieuwe initiatieven in de zorg dienen
zorgaanbieders zich nadrukkelijk af te vragen, in hoeverre deze door
consumenten zullen worden ‘omarmd’ en hoe consumenten met deze
nieuwe initiatieven zullen omgaan (zie bijvoorbeeld RVZ, 2003; Coye,
2001). Anderzijds dienen zij zich af te vragen hoe deze initiatieven, wanneer
zij daadwerkelijk worden geïmplementeerd, het beste kunnen worden
ingevuld. Is het mogelijk initiatieven zodanig te differentiëren dat zij beter
aansluiten bij de behoeften en wensen van uiteenlopende groepen
consumenten? (zie bijvoorbeeld Thomassen, 2012; Laeven, 2008; Porter &
Olmsted Teisberg, 2006)? Is het mogelijk initiatieven dusdanig in te richten,
dat de kwaliteit van zorg gewaarborgd is en de kosten aanvaardbaar zijn? In
alle genoemde gevallen is de SBG van individuen een belangrijke
graadmeter.
Het ontplooien en implementeren van nieuwe zorginitiatieven wordt mede
gedreven door tal van trends en ontwikkelingen in de maatschappij op het
gebied van technologie, geneeskunde en economie (zie bijvoorbeeld Poiesz
& Caris, 2010). Gegeven de demografische ontwikkeling, met name in
Europa, komt er een meer specifiek accent op de ouderenpopulatie te
liggen: enerzijds zorg voor ouderen als specifieke deelpopulatie en
anderzijds zorg voor ouderen als dragers van chronische aandoeningen.
Ook krijgen aandoeningen (los van de leeftijdsgroep) steeds meer een
chronisch karakter. Door technologische en medische innovaties worden
behandelingen steeds effectiever waardoor zorg van cure naar care
verschuift. Ook groeit de aandacht voor zorgpreventie, met name ter
voorkoming van aandoeningen in indicatiegebieden die lifestyle gerelateerd
zijn.
Door al deze ontwikkelingen komt de beschikbaarheid van het aanbod aan
gezondheidszorg onder druk te staan. Met name gedreven door het
kostenaspect (naar de toekomst toe exponentieel oplopend) stellen
zorgpartijen openlijk vragen over de effectiviteit van behandelingen, dit al
dan niet in relatie tot de levenskwaliteit van patiënten. Maatschappelijke
discussies over het al dan niet behandelen van bijzondere indicaties, dure
medicijnen en de macht van de farmaceutische industrie, het (mogelijk
onnodig) verlengen van leven met dure behandelingen, personeelskosten,
eigen verantwoordelijkheid (levensstijl) en solidariteit zijn aan de orde van
de dag.

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
Feitelijk dienen we de zorg transparant te maken. Discussies over
effectiviteit, kwaliteit en kosten zijn pas te voeren als het biomedisch
perspectief én de beleefde gezondheid van individuen én het kostenaspect
van zorgbehandelingen structureel in kaart worden gebracht. Daarbij is het
essentieel dat betrokken partijen feedback krijgen over hun handelen om de
geleverde zorg in de tijd te verbeteren. Asiong Jie en Paul van den Berg
gingen, in het aan mijn oratie voorafgaand seminar, hier expliciet op in. In
de aanpak van Van den Berg is te zien dat het geven van real time feedback
– op biomedische parameters en gezondheidsbelevingen n.a.v. de
behandeling – aan betrokken partijen leidt tot een optimalisatie van het
behandelingsproces en tot kostenreductie.
Dit zal volgens mij resulteren in zorg waarbij de uitkomsten van de zorg (te
weten: de effectiviteit, kwaliteit en kosten) in verhouding tot de geleverde
inspanningen van zorgaanbieders, een steeds prominentere plaats gaan
innemen.
Vanuit de leerstoel volg ik uiteraard deze ontwikkelingen. Het is van belang
dat binnen de zorg veel aandacht wordt besteed aan de SBG en niet alleen
aan de biomedische of economische parameters, zoals QALY’s 11 , die
betrekking hebben op de gezondheidstoestand van mensen. Uiteindelijk
bepaalt het individu 12 , binnen de grenzen van zijn mogelijkheden, wat voor
hem of haar geëigend is.
Binnen de zorg doen zich een aantal positieve ontwikkelingen hun intrede.
Denk bijvoorbeeld aan het initiatief van Wilco van Renselaar –
www.patient1.nl 13 – dat door hem tijdens het voorafgaande seminar is
toegelicht. Initiatieven over ‘shared decision making’, waarbij arts en patiënt
gezamenlijk tot een voorstel komen waaraan zij zich beiden verbinden
(Broersen, 2011; Gafni & Whelan, 1997). Ook binnen het terrein van de
industriële vormgeving wordt op basis van fenomenologische
uitgangspunten de zorgafnemer meer centraal gesteld in het
ontwikkelingsproces van producten en diensten (Hummels, 2012).
Inzichten over het oordeel van patiënten over de geleverde zorg worden
hoe langer hoe meer verkregen op basis van gestandaardiseerde
11 QALY’s, Quality Adjusted Life Years. Zeer kritische noten inzake het concept QALY’s zie Nord, Daniels & Kamler, 2009.
12 Uiteraard in zoverre een persoon geestelijk daartoe in staat is.
13 Missie patient1: De patiënt is de regisseur van zijn eigen leven en van de gezondheidszorg die hij consumeert. Hij is vrij om
zelf die producten en diensten voor zijn gezondheid te verwerven, die voor hem relevant zijn. Power to the Patient!
Kernwaarden: Patiënt1 verbindt die partijen, die een echte meerwaarde kunnen leveren voor mensen die willen werken aan
hun gezondheid. Als onafhankelijke bruggenbouwer is Patient1 integer, veilig, transparant, authentiek en ondernemend.
21

22
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
vragenlijsten (zie bijvoorbeeld: CQ-indexen, Nivell, 2012). In toenemende
mate vragen zorgaanbieders aan hun afnemers in hoeverre zij tevreden zijn
over de geleverde diensten. Daarnaast is er een ontwikkeling gaande om
gezondheidsbelevingen te integreren in de behandeling op basis van
PROMs: Patient Reported Outcome Measures (TNO, 2012). Dit zijn (veelal
bestaande) vragenlijsten die gebruikt worden om de kwaliteit van leven in
kaart te brengen vanuit het perspectief van het individu. De vragenlijsten
kunnen al dan niet ziektespecifiek gerelateerd zijn.
Kijkend naar de inzet van vragenlijsten in de zorg zijn er een aantal aspecten
die aandacht behoeven.
- Hoe de veelal lange vragenlijsten (Kwaliteit van Leven) kunnen worden
geïntegreerd in de praktijk, zonder dat het een administratieve
rompslomp wordt.
- Hoe uitkomsten kunnen worden geïnterpreteerd en, real time kunnen
worden gebruikt in het consult. Dit vraagt in feite grote
gedragsveranderingen van de zorgpartijen.
- Hoe het is gesteld met de validiteit van Kwaliteit van Leven-schalen.
McDowell (2006) stelt dat de meeste schalen een theoretisch en
conceptueel kader ontberen, en niet valide zijn.
- Hoe overzicht te behouden is over de vele initiatieven. Van belang is dat
de verschillende zorgpartijen van elkaars initiatieven op de hoogte zijn,
en blijven. Tevens zal enige vorm van standaardisatie nodig zijn om de
kwaliteit van verschillende initiatieven met elkaar te kunnen vergelijken.
Een aantal aspecten is op te lossen met de huidige technologie (web en app
based questionnaires en tools), een aantal andere zaken is fundamenteler
van aard.
Desalniettemin juich ik deze initiatieven toe, het is beter om te beginnen en
te leren dan te blijven hangen in discussie over welke maten wel of niet
geëigend zijn. Veranderingen gaan stap voor stap (incrementeel) en geven
aldus mensen de mogelijkheid om eraan te wennen. De werkelijkheid is dat
weinigen onder ons ‘early adopters’ zijn. Henry van der Dussen
(Hallemavanloon) lichtte tijdens het seminar toe hoe met
communicatiestijlen dit soort veranderingsprocessen begeleid en
ondersteund kunnen worden.
In onze aanpak van gepersonaliseerde zorg vormt de SBG van individuen
het centrale uitgangspunt, enerzijds om tot de juiste zorg per individu te

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
komen, anderzijds om de geboden zorg te kunnen evalueren, en betrokken
partijen van feedback te kunnen voorzien. Tijd dus om nu dieper in te gaan
op wat gepersonaliseerde zorg is.
23

24
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
4 Gepersonaliseerde zorg,
een fugatische opzet
Wat dient nu precies te worden verstaan onder gepersonaliseerde zorg? Aan
welke vereisten dient deze zorg te voldoen?
Gepersonaliseerde zorg laat zich het beste uitleggen naar analogie van de
muziekvorm: ‘fuga’. Een fuga is een meerstemmig muziekstuk waarbij een
thema gedurende het stuk veelvuldig (op verschillende manieren) herhaald
wordt (zie Pihofer & Day, 2007). In de opbouw van de fuga vallen een
aantal aspecten te onderscheiden, die vergelijkbaar zijn met de kenmerken
van gepersonaliseerde zorg. Om dit duidelijk te maken gaan we naar een
filmfragment 14 kijken en luisteren, van Joost Stalpers en mijzelf. De fuga in
C-groot uit het Wohltemperierte Klavier, deel II van Johan Sebastian Bach
(1685 – 1750) gebruiken wij als voorbeeld. In kader 1 en 2 staan
respectievelijk een beschrijving van de kenmerken van een fuga en die van
de gepersonaliseerde zorg.
Kader 1: kenmerken van de fuga
Het hoofdbestanddeel van een fuga is een thema – een melodie. Iedere
melodie heeft zijn eigen karakteristieken en is in die zin uniek. De
opeenvolging (de hoogte van) en de tijdsduur (het ritme) van de noten
bepalen het eigene van de melodie. Interessant is het om te vermelden dat wij
mensen een melodie in zijn geheel horen en niet als een verzameling van losse
noten 15. Op een analytisch niveau kunnen we uiteraard de verschillende
elementen (noten, toonhoogte, ritme) onderscheiden; elementen die in
gezamenlijkheid de melodie bepalen.
14 Het filmfragment is te bekijken op youtube: link ‘fuga en gepersonaliseerde zorg’
15 In strikte zin wordt een melodie niet waargenomen omdat ze van nature een geheel is, maar omdat een individu haar tot een
geheel maakt. Individuele elementen (tonen) worden in het geheugen opgeslagen en vormen daar een fundament waarop een
individu een Gestalt (totaalbeeld) construeert. De elementen blijven onafhankelijk bestaan (gaan niet op in de Gestalt). In die
zin is het geheel (de melodie) meer dan de som der delen (tonen).
25

26
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
Het thema in een fuga wordt ook wel een subject genoemd en wordt begeleid
door één of meerdere (meestal) vaste melodieën, ook wel tegenstemmen of
contrasubjecten genoemd. Het materiaal waaruit deze melodieën bestaan komt
meestal voort uit het thema. Dit zie je met name in de fuga’s van de ‘echte’
grootmeesters zoals bij Johan Sebastian Bach. Er vormt zich een eenheid
tussen verschillende melodieën daar zij, door gemeenschappelijke elementen,
op elkaar zijn afgestemd. Er is sprake van een coherent geheel.
Een fuga is opgebouwd uit verschillende episodes. In de eerste episode, ook
wel expositie genoemd, wordt al het materiaal getoond waaruit de fuga is
opgebouwd: het thema, het aantal stemmen en de tegenstemmen. Na de
expositie volgt er een divertimento, een tussenstukje, ‘een moment van
terugblikken of afwisseling’ voordat de volgende episode begint met wederom
het thema. Net zoals bij de contrasubjecten is in principe het materiaal van de
melodieën in de divertimenti gebaseerd op het thema.
De verschillende episodes, afgewisseld door divertimenti, passeren de revue.
Elke episode karakteriseert zich door een specifiek gebruik van toonsoorten
en themabehandelingen; thema’s kunnen van achter naar voren worden
gespeeld, gespiegeld, twee keer zo langzaam dan wel drie keer zo snel,
enzovoorts.
Wat natuurlijk opvalt uit voorgaande beschrijving is dat er sprake is van een
enorme verwevenheid tussen de verschillende elementen waaruit de fuga is
opgebouwd en de bijna mathematische structuur, de opeenvolging van de
elementen. Ondanks al deze wetmatigheden is het aantal variaties ongekend.
Dit draagt eraan bij dat het kijken (naar de partituur), het spelen van en het
luisteren naar een fuga – mijns inziens speciaal die van Bach – nooit gaat
vervelen.

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
Kader 2: Kenmerken van gepersonaliseerde zorg
Eigene individu
Mensen (individuen) zijn net zoals de thema’s (subjecten) uit fuga’s uniek;
ieder met zijn eigen kenmerken, lees: karakteristieken, wensen en behoeften.
Voor het eigene en unieke van individuen gebruiken we in de psychologie het
begrip ‘idiosyncratisch’. Gepersonaliseerde zorg begint dus met het leren
kennen en begrijpen van de idiosyncrasie van het individu, van zijn unieke
combinatie van kenmerken. Belangstelling hebben voor, aandacht besteden
aan, luisteren, empathie tonen zijn enkele kernbegrippen en vereisten om tot
het wezen van een individu door te dringen.
Verwevenheid – interactie individu en zorg
Als contrasubject dient gezien te worden de zorg die een individu behoeft.
Zorg is gepersonaliseerd wanneer de karakteristieken in de zorg idealiter
overeenkomen met de kenmerken (de karakteristieken, behoeften en wensen)
van het individu. Met andere woorden, de kenmerken van zorg zijn volledig
afgestemd (één-op-één) op de kenmerken van het individu. In meer
economische termen, er is een volledige match tussen vraag en aanbod.
Maten voor en meten van effectiviteit zorg
De divertimenti – de tussenstukken – staan voor reflectie; het terugblikken op
het voorafgaande. Als de zorg wordt genoten is het van belang om te weten
dat zij daadwerkelijk bijdraagt aan een positieve gezondheidsbeleving van een
individu; dat zij dus effectief is. Door de SBG te monitoren kunnen er, indien
nodig, aanpassingen worden gedaan om de zorg te optimaliseren. Zeker
wanneer we dit op een systematische wijze doen. Middels directe
feedbackmechanismen (real time feedback) leren individuen en
zorgprofessionals over wat wel en wat niet werkt, welke zorg beter is tegen
lagere kosten, enzovoorts. Ook kunnen feedbackmechanismen bijdragen aan
het feit dat personen met ‘beide benen’ op de grond blijven staan; met andere
woorden: dat zij notie hebben van de sociale werkelijkheid. Tal van
onderzoeken wijzen uit dat feedbackmechanismen een zeer positieve impact
hebben op (gezondheids)gedrag (zie bijvoorbeeld Baumeister & Tierney,
2011).
Het moge duidelijk zijn, meetinstrumenten dienen een directe relatie te
hebben met de kenmerken van de genoten zorg, dit om de vraag te
beantwoorden of de zorg aansluit bij het individu (of de zorg effectief is
27

28
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
Vaste structuur en volgorde
Net zoals bij de fuga dient de aanpak bij gepersonaliseerde zorg een vaste
structuur en volgorde te hebben: 1) de eigenheid van de persoon leren kennen,
en zoals we dadelijk zullen zien, bepalen tot welke type zorgconsument hij
behoort; 2) vaststellen welke dienst dan wel welk product geëigend is en het
gebruik daarvan, en 3) het effect (o.a. SBG) van het gebruik monitoren en de
resultaten terugkoppelen aan de betrokkenen.
Dynamisch, veranderingen in de tijd
Zoals gezegd, een fuga bestaat uit verschillende episodes die, afhankelijk van
de compositie, sterk kunnen variëren. Zo ook de episodes in een
mensenleven. De beleefde gezondheid van een individu (thema) kan in de tijd
(per episode) aan verandering onderhevig zijn. Denk bijvoorbeeld aan:
gemoedsveranderingen (van majeur naar mineur), het leven staat op z’n kop
(inversie), het niet vooruit kunnen komen (diminutie), enzovoorts. Al deze
veranderingen hebben een grote impact op de beleefde gezondheid van een
individu (thema) en dus direct op de vereiste zorg (contrasubject).
Gepersonaliseerde zorg is dus niet een statisch fenomeen maar is, afhankelijk
van persoon en situatie, dynamisch van aard in de tijd.
Variatie in aanbod
Tot slot, de afwisseling en variatie – ondanks de strikte structuur en
wetmatigheden van een fuga – dragen er aan bij dat de beoefenaar en
luisteraar van muziek zich niet verveelt. Gepersonaliseerde zorg dient hier ook
rekening mee te houden door, daar waar mogelijk, variatie (hoe klein dan ook)
in het aanbod aan te brengen. Wanneer diensten en producten worden
gebruikt kan in de tijd habituatie (gewoontevorming) optreden, waardoor
individuen geen (of onvoldoende) prikkels meer opnemen. Gevolg kan zijn
dat diensten niet meer (optimaal) worden gebruikt en de effectiviteit van de
therapie vermindert dan wel teniet wordt gedaan.
Nu we weten wat de kenmerken van gepersonaliseerde zorg zijn kunnen we
de basis van ons model nader toelichten.

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
5 Gepersonaliseerde zorg,
een segmentatiebenadering
Bloem & Stalpers (2012) hebben een patiënttypologie ontwikkeld. De
typologie stelt ons ertoe in staat om optimaal te kunnen bepalen welke
acties en initiatieven (‘targeting’) het best bijdragen aan verbetering van de
gezondheidsbeleving van zorgconsumenten.
De typologie, ofwel segmentatie, is gebaseerd op twee determinanten van
SBG, acceptatie en controle (Stalpers, 2009). Besloten is om ‘aanpassing’ –
in aanvang – niet te gebruiken als segmentatievariabele, omdat in meer
algemene populaties de invloed van ‘aanpassing’ op SBG – in tegenstelling
tot de genoemde determinanten – bescheiden is.
Op basis van een combinatie van individuele posities op de twee
determinanten (de verschillende niveaus van acceptatie en controle), kunnen
we vier verschillende typen zorgconsumenten onderscheiden. Met behulp
van een beperkte set vragen (zes items) worden de individuen ingedeeld in
één van de vier segmenten. Op basis van secundaire data-analyses 16 hebben
we de segmenten kunnen duiden welke staan afgebeeld in Figuur2.
- Kwadrant I 17 . Dit zijn individuen met hoge niveaus van acceptatie en
controle. Individuen in dit kwadrant hebben een hoog niveau van
zelfvertrouwen. De basale behoefte in dit kwadrant bestaat uit het
verkrijgen en vergaren van informatie ten einde het gevoel van trots en
eigenwaarde te versterken.
- Kwadrant II. Dit zijn individuen met een hoog niveau van acceptatie in
combinatie met lage niveaus van controle. Individuen in dit kwadrant
zijn zoekers; zij zijn in principe gemotiveerd om te veranderen, maar
ontberen het overzicht, de expertise en de vaardigheden om dit te doen.
De basale behoefte richt zich op het verkrijgen van planning en
16 Database PhD projecten Bloem (2008) en Stalpers (2009)
17 Beschrijvingen en Figuur naar Bloem & Stalpers, 2012)
29

30
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
structuur; dit wordt gerealiseerd door het bieden van praktische
(instrumentele) hulp.
- Kwadrant III. Dit zijn individuen met hoge niveaus van controle en lage
niveaus van acceptatie. In dit kwadrant zien individuen hun
gezondheidstoestand of aandoening als hun vijand. Zij verspillen energie
en verzetten zich. De basale behoefte betreft het verkrijgen van
emotionele support. Dit kan gerealiseerd worden door het bieden van
rust.
- Kwadrant IV. Dit zijn individuen met lage niveaus van acceptatie en
controle. Individuen in dit kwadrant zijn veelal passief en inert en hun
aspiratieniveau is laag. De basale behoefte kan worden ingevuld met
persoonlijke coaching. Dit wordt gerealiseerd door het individu bij de
hand te nemen en hem hoop te bieden.
Figuur 2: Typen zorgconsumenten
Van belang is om nogmaals op te merken dat de determinanten dynamische
constructen zijn en dat zodoende de scores van zorgpatiënten (op de
determinanten) kunnen veranderen over tijd en omstandigheden. Dit
betekent dat individuen geen vaste positie hebben binnen het
kwadrantenstelsel over tijd.
In Tabel 1 is een eerste overzicht te vinden hoe Nederlandse
zorgconsumenten procentueel kunnen worden ingedeeld in de verschillende
kwadranten op basis van sociaaleconomische gegevens en ziekte-indicatie.
Wat opvalt is de tendens dat sociaaleconomisch lagere klassen met grotere
aantallen in de kwadranten zitten waar de acceptatie laag is. Bij chronisch

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
zieken kunnen we eenzelfde patroon waarnemen, zeker wanneer zij ook tot
de sociaaleconomisch lagere klassen behoren. De uitkomsten liggen in lijn
met andere bevindingen uit de literatuur (zie bijvoorbeeld Stronks en
Hulshof, 2001). Uit verdere analyses blijkt (niet in Tabel opgenomen) dat dit
fenomeen onder andere in hoge mate correleert met de factor opleiding.
Ook de gemiddelde SBG-score neemt significant af van kwadrant I t/m IV
(niet in Tabel opgenomen). In termen van absolute aantallen zitten de
minste mensen in Kwadrant II en de meeste mensen in Kwadrant I.
NL-populatie Kwadrant I Kwadrant II Kwadrant III Kwadrant IV
Informatie Planning & struct. Emotieve support Coaching
Totaal 72 6 12 10
Zeer hoge SES 82 5 8 5
Zeer lage SES 51 7 23 19
Chronisch 52 7 19 22
Chronisch /hoge SES 66 8 13 12
Chronisch/lage SES 37 7 23 33
Bron: GfK Health Care Nederland, Ziekenhuismonitor 2012
SES: Sociaaleconomische Status; Chronisch = chronisch ziek; getallen in
cellen zijn %
Tabel 1: Procentuele verdeling van zorgconsumenten, onderverdeeld naar
verschillende subgroepen
Op basis van de verschillende profielen van individuen is het mogelijk om
bestaande zorgdiensten en –producten in te delen in de verschillende
kwadranten, daarbij rekening houdend met de kenmerken van
gepersonaliseerde zorg. Ook kunnen nieuwe diensten ontwikkeld worden
op basis van de karakteristieken van de kwadranten.
Met de huidige opgebouwde kennis kunnen we op een kwalitatieve basis
diensten toewijzen aan de kwadranten. Zo kunnen zorgconsumenten zelf,
maar ook de aanbieders van zorg, op een intuïtieve manier diensten
toewijzen aan respectievelijk zichzelf of aan de afnemers van zorg. Zoals
ook in de inleiding gezegd, de typologie biedt een richting om te bepalen
wie wat nodig heeft; vervolgens kunnen er binnen een kwadrant mogelijk
31

32
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
subgroepen worden onderscheiden om het aanbod preciezer af te stemmen
op individuen.
Voorbeelden van zorg per kwadrant zijn: Kwadrant I: brochure; Kwadrant
II: app’s met schema om af te vallen; Kwadrant III: lotgenotencontact,
Mindfullness; Kwadrant IV: persoonlijke begeleider.
Het huidig zorgaanbod overziend valt er een tendens te bespeuren dat er
veel ondersteunende elektronische diensten worden aangeboden aan
individuen die structuur en planning behoeven (Kwadrant II). Gegeven de
grootte van dit segment kan men zich afvragen of een dergelijk aanbod de
noden van de zorgmarkt invult. Ook is naar mijn mening een groot deel van
het aanbod meer gericht is op de sociaal hogere klassen: aanbod voor de
‘happy few’. Om gepersonaliseerde zorg te kunnen leveren dient men aan te
sluiten op de karakteristieken van het individu, dus logischerwijs ook bij de
competenties en interesses van mensen. Uit onderzoek blijkt dat we hier
nog tal van mogelijkheden onbenut laten (zie bijvoorbeeld Peeters & Cloïn,
2012).
Tot slot is het belangrijk om nogmaals te benadrukken dat, bij het
realiseren van gepersonaliseerde zorg, de structuur en de volgorde van het
aanbieden van gepersonaliseerde zorg van wezenlijk belang zijn, te weten: 1)
kennis nemen van de karakteristieken van het individu (op basis van zes
segmentatievragen), 2) toewijzen van diensten op basis van de positie van
het individu in de segmentatie, en 3) monitoren t.b.v. feedback.
Bij dit monitoren dienen minimaal de SBG (ladder-vraag) en de positie
binnen het kwadrantenstelsel (op basis van de zes segmentatievragen)
gemeten te worden in de tijd om de kwaliteit van de zorg te beoordelen.
Verder is het mogelijk om specifieke doelen, die eigen zijn aan het gebruikte
aanbod, te monitoren met de juiste indicatoren. Meten kan op tal van
eenvoudige manieren in de praktijk worden ingevoerd, van wachtkamer tot
huiskamer, van pc tot web. Daar waar de kosten in het recente verleden
mogelijkerwijs nog hoog lagen om het meten virtueel in te richten, zal dit in
de nabije toekomst anders liggen: met de komst van steeds goedkopere
hulpmiddelen (bijvoorbeeld androids en smartphones) en tal van applicaties
zal het monitoren van SBG binnen handbereik komen. Blokkades zijn mijns
inziens niet de kosten, doch veeleer de attitude – het niet willen veranderen,
het niet open staan voor vernieuwingen – van zowel zorgaanbieders als van

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
zorgafnemers. Hier is nog veel werk te verzetten. Dat neemt niet weg dat,
zoals reeds gezegd, beginnen, en stap voor stap leren, beter is dan oeverloos
discussiëren over het ei van Columbus, en uiteindelijk niets doen.
33

34
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING

6 Hoe verder?
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
Vanuit de leerstoel zal onderzoek in de komende periode met name
focussen op de volgende onderwerpen.
Vanuit Nyenrode Business Universiteit houden wij ons bezig en gaan wij
ons komende tijd bezig houden met het optimaliseren van de ontwikkelde
SBG-maten en het toetsten van ons model voor gepersonaliseerde zorg.
Het optimaliseren van maten.
- Het verder valideren van de inclusiecriteria voor het indelen van
zorgconsumenten in het kwadrantenstelsel.
- Het rubriceren van de adjectieven, de associaties inzake topdag en
slechtste dag (op basis van secundaire data-analyse) om zodoende inzicht
te krijgen in de terminologie die individuen gebruiken waar het hun
gezondheidsbeleving betreft. Het bestuderen van (mogelijke) individuele
veranderingen in de tijd inzake de inhoud van het gezondheidsconcept
worden daardoor mogelijk.
- Het ontwikkelen van een maat om de constituerende elementen (zie
voetnoot 5) van SBG, de elementen die op een analytisch niveau te
onderscheiden zijn, met slechts 6 indicatoren te kunnen meten (in plaats
van met 58 items, zie Bloem 2008).
Het optimaliseren en toetsen van het model.
- Het verder beschrijven en duiden van de verschillende typen
zorgconsumenten. Tevens zal worden geprobeerd criteria te identificeren
die het mogelijk maken om binnen de kwadranten verdere subgroepen te
onderscheiden, opdat zorg nog meer op maat kan worden aangeboden.
- Het maken van een taxonomie van kenmerken van zorgproducten en –
diensten. Een dergelijke taxonomie (classificatie) maakt het mogelijk
kenmerken aan de kwadranten te relateren, zodat op een kwantitatieve
35

36
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
(getalsmatige) manier diensten aan typen zorgconsumenten kunnen
worden toegewezen.
- Het bovenstaande te testen en te toetsen in het veld, van bepaling type
zorgconsument, aanbod product of dienst op maat, monitoren SBG en
positie kwadranten, tot feedback en optimalisatie. Hierbij zal nadrukkelijk
een relatie met de kosten worden gelegd.
Tevens zijn er binnen het Atrium MC, afdeling oncologie en
kinderneurologie, in samenwerking met Zuyd Hogeschool, TNO en de
leerstoel, een tweetal pilots opgezet om daadwerkelijk PROMs (zie ook
paragraaf 3) te meten, waaronder SBG en haar determinanten, en in te
zetten in de dagelijkse praktijk. Asiong Jie heeft in het seminar voorafgaand
aan mijn oratie hierover een presentatie gegeven. Zowel biomedische kennis
als kennis over gezondheidsbelevingen van een individu vormen de spil van
het succes voor alle partijen.
Met MeQuCo wordt getracht pilots op te zetten in ziekenhuizen om
gezondheidswinst te bepalen vanuit biomedisch, belevings- en
kostenperspectief. Paul van den Berg heeft ook in voorgenoemd seminar
zijn methodiek nader toegelicht.
In hetzelfde seminar bracht Henry van der Dussen communicatiestijlen
voor het voetlicht teneinde de interactie tussen zorgaanbieder en
zorgafnemer te optimaliseren. Vanuit de leerstoel en het bureau
Hallemavanloon relateren we op basis van onderzoek deze stijlen aan de
zorgconsumententypologie.
In samenwerking met het ‘Center of Excellence therapy adherence’ (Janssen
EMEA: Europe, Middle East and Africa), onder leiding van Johan
Lavrysen, hebben we een relatie gelegd tussen het gepersonaliseerde
zorgmodel en diensten ter ondersteuning van therapietrouw. Joost Stalpers
en ik hebben hiervoor de basis gelegd door het concept ‘(niet-)intentionele
therapietrouw’ te incorporeren in het model. Tevens hebben wij een nieuwe
classificatie opgezet om de grote hoeveelheid determinanten van
therapietrouw theoretisch in te delen en te relateren aan de segmenten (nog
niet gepubliceerd). Het gepersonaliseerde therapietrouwmodel wordt nu

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
verspreid onder de verschillende ‘operating companies’ van Janssen binnen
EMEA.
Het model is ook geïncorporeerd in de GfK Health Care
Ziekenhuismonitor. In samenwerking met Jan Güse onderzoeken we verder
hoe consumenten de zorg van ziekenhuizen percipiëren. Vanuit de leerstoel
is onder andere een aanzet gegeven tot de theoretische en methodologische
onderbouwing van de monitor.
Janssen Benelux is zeer geïnteresseerd om het model te gaan toepassen bij
verschillende indicatiegebieden, zoals bijvoorbeeld: de oncologie, de
psychiatrie en HIV, dit in samenwerking met het dochterbedrijf Healthy
Solutions.
Daarnaast lopen er nog tal van gesprekken met zorgpartijen over
samenwerking inzake de inzet van technologische hulpmiddelen en design,
de inzet van kunstvormen ter duiding van de vier typen zorgconsumenten,
de vertaling van het model richting ‘zelfmanagement’ (zie Bloem & Stalpers,
2012), de vertaling van het model richting specifieke indicaties, enzovoorts.
Eén project waarvoor ik de financiering (jammer genoeg) nog niet heb
rondgekregen wil ik nog graag noemen: de ‘Personal Virtual Health Care
Assistant Simone’. Het idee ontstond in overleggen met Hans Abbink (van
het kennisinstituut Almende) en collegae. Met de huidige
(sensor)technologie is het mogelijk om o.a. met smartphones gedrag te
registreren. Het model van gepersonaliseerde zorg, gebaseerd op
psychologische variabelen, zouden we kunnen vertalen in gedragsvariabelen.
Op deze manier hoeven we geen vragen meer voor te leggen aan
individuen, maar kunnen zij (indien in het bezit van smartphone en app)
automatisch worden ingedeeld aan één van de kwadranten. Op basis van
persoonlijke karakteristieken verschijnen (poppen op) app’s ter
ondersteuning van de beleefde gezondheid; zie hier de gepersonaliseerde
virtuele health care assistant. NB. Poiesz en Van Raaij (2007) introduceren
in dit verband het concept ‘Virtual Guardian Angel’, een virtuele agent die
geïntegreerde pakketten – producten en diensten – voor consumenten
samenstelt.
37

38
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
Ik wil benadrukken dat het hier niet gaat om het ontwikkelen van tal van
app’s per kwadrant; deze worden of zijn al ontwikkeld. Wat vele malen
belangrijker is, is dat er een organiserend principe wordt ontwikkeld dat
app’s kan toewijzen aan het juiste kwadrant en aan de juiste persoon. Met
behulp van de juiste algoritmes wordt gedrag geregistreerd en
geïnterpreteerd. Alleen de eigenaar – gebruiker bepaalt of hij informatie wil
gebruiken en delen met anderen.
Door dit als richting te nemen voor toekomstige innovaties kan bij de
ontwikkeling van nieuwe app’s nagedacht worden hoe zij binnen een
dergelijk organiserend principe kunnen worden ingepast (in termen van
technologische vereisten).
Een dergelijke tool zou ook in het leven van ouderen geïntegreerd kunnen
worden. Simone de Beauvoir heeft in 1970 een groot werk geschreven over
de ‘ouderdom’ (La vieillesse). Een indrukwekkende studie, die onder andere
ingaat op de beleving van het ouder worden, en het ouder zijn. Tot nu toe is
er weinig bekend over het feitelijke gedrag van ouderen terwijl de vergrijzing
blijft toenemen. Door middel van de genoemde technologie kan daar
verandering in worden aangebracht. Niet alleen kunnen data verzameld
worden voor het verkrijgen van inzichten, maar ook kan een basis worden
gelegd voor een ‘gepersonaliseerde virtuele health care assistant’. Deze
assistent (of tenminste het project) zou ik als eerbetoon aan de Beauvoir
Simone willen noemen.
Ik besef dat niet iedereen geholpen is met een virtuele assistant voor het
monitoren van zijn (beleefde) gezondheidstoestand. Uiteraard is het zo dat
vanuit het principe van gepersonaliseerde zorg, datgene moet worden
aangeboden wat het beste bij ieder individu past. Dat neemt echter niet weg
dat we, gezien de technologische ontwikkelingen, moeten anticiperen op
nieuwe wegen en zienswijzen. Zorgcircuit en SBG blijven daarbij leidend.
Samengevat, op basis van al dit onderzoek hopen wij een bijdrage te leveren
aan de wetenschap en aan de gezondheidszorg.
Met behulp van het model van gepersonaliseerde zorg is het mogelijk om in
de praktijk zorg af te stemmen op de behoeften van het individu. Tevens
zijn er eenvoudige tools (en worden er tools ontwikkeld) om de geleverde
zorg te monitoren en daar waar nodig aan te passen. Ook komen er

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
methodieken om de interactie tussen zorgaanbieders en zorgconsumenten
te optimaliseren. Hopelijk maken we ook de vertaalslag van meten naar
registreren en wordt Simone een feit.
Een betere afstemming tussen de verschillende partijen en tussen vraag en
aanbod leidt tot gezondheidswinst, op individueel niveau en op het
financiële vlak.
39

40
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING

7 Woord van dank
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
Aan het einde gekomen van deze rede wil ik graag enkele woorden van
dank uitspreken.
Mijnheer de Rector Magnificus, geachte leden van het College van Bestuur
van Nyenrode Business Universiteit, leden van de
benoemingsadviescommissie, u allen ben ik zeer erkentelijk voor uw
aanbeveling en goedkeuring die hebben geleid tot het instellen van de
leerstoel en mijn benoeming als bijzonder hoogleraar. Met veel
enthousiasme en toewijding zal ik invulling geven aan mijn ambt. Bij deze
wil ik ook de leden van de begeleidingscommissie van de leerstoel bedanken
die mij met raad en daad bijstaan.
Een bijzonder woord van dank ben ik verschuldigd aan de initiator van de
leerstoel, de Benelux-organisatie van het farmaceutisch bedrijf Janssen. Ten
eerste wil ik dr. Bart van Zijll Langhout (inmiddels CEO van Crucell
Nederland) en Luc Dierckx (inmiddels EMEA iConnect lead), bedanken.
Beiden zijn de initiators en voorvechters van het eerste uur geweest van de
leerstoel. Prachtig dat dit traject is gelukt!
Ook wil ik Sonja Willems (huidige CEO Janssen Benelux) en drs Paul Korte
(Director Janssen Nederland) bedanken voor hun steun inzake de
continuering en verdere ontwikkeling van de leerstoel. Met het initiëren van
de leerstoel geven we een concrete invulling aan onze maatschappelijke
betrokkenheid zoals is verwoord in het ‘Credo’ van Janssen en ons
moederbedrijf Johnson & Johnson. Dr. Paul Janssen, de oprichter van
Janssen Pharmaceutica, was bij uitstek een sociaal ondernemer; voor mij is
hij een lichtend voorbeeld.
In mijn oratie spreek ik veelvuldig in de ‘wij’- vorm. Dit om te benadrukken
dat ik niet in mijn eentje inhoud geef aan de leerstoel maar dit samen doe
met een team, in het bijzonder met professor Edward Groenland en
41

42
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
professor Kitty Koelemeijer van Nyenrode Business Universiteit. Dank
voor de warme onthaal. Ik zie enorm uit om met jullie de
onderzoekstrajecten, zoals in mijn oratie genoemd, te verwezenlijken. Ook
hebben we het genoegen dat professor Fred van Raaij (UvT) in dit team zal
participeren.
Onlosmakelijk verbonden met dit team is dr. Joost Stalpers, misschien wel
mijn belangrijkste gesprekspartner (geweest) op het gebied van
gezondheidsbelevingen. Joost, dank daarvoor, en fijn dat we op Nyenrode
ons gedachtegoed verder gaan uitbreiden, verdiepen en publiceren.
Als ik in de vorige alinea over een team spreek dan zijn dezelfde
bewoordingen van toepassing op het Atrium MC. Professor Hans
Kerkkamp, dr. Nico van Weert, dr. Asiong Jie en dr. Rianne Wennekes, wat
een enthousiasme en gedrevenheid spreiden jullie ten toon om de zorg voor
mensen in het ziekenhuis vorm te geven; wat een voorrecht om met jullie te
mogen samenwerken. Ook in dit kader wil ik graag Jean-Pierre Thomassen
(TNO), dr. Sandra Beurskens (Zuyd Hogeschool) en Herman Te Kampe
(Atrium MC) noemen, die bij het onderzoek, dat binnen de oncologie en
kinderneurologie loopt, betrokken zijn.
Professor Paul van den Berg wil ik ook graag bedanken. Meer dan drie jaar
geleden zag hij onmiddellijk de toegevoegde waarde van het SBG-model.
Het model is geïntegreerd in zijn methodiek om inzichten te krijgen in de
gezondheidswinst van behandelingen.
Met drs François Hallema en drs Henry van de Dussen heb ik al jaren
contact en vele innovatieve projecten opgezet en uitgevoerd. Fijn dat ook
jullie betrokken zijn bij het leerstoelprogramma.
Als ik een ‘mister innovatie’ moet noemen dan is dat Johan Lavryse
(Director Innovation Janssen EMEA). Het is een feest om met je te mogen
werken en ik hoop dat we dit nog jaren kunnen doen. Dank daarvoor.
Esther van der Linde en Marion Pelgrom, mijn bakens en hulp bij
respectievelijk de vormgeving en de logistiek, dank!
Peter Schouten, mijn overbuurman, is oud Nyenrodiaan en heeft vol
overgave feedback gegeven op de oratietekst en gewaakt over mijn welzijn
(middels wijn en muziek). Peter en Mini dank daarvoor.

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
En tenslotte het thuisfront, Marjel en mijn kinderen Emma, Lydia en Lucas.
Ik wil met name Marjel bedanken voor haar liefde, support en vriendschap.
Mijn oratie draag ik op aan mijn kinderen. Emma is onlangs psychologie
gaan studeren aan de universiteit en het is fascinerend te merken dat we, in
ons gedeelde vakgebied, gesprekspartners gaan worden. Lydia is afgelopen
september met een interne opleiding gestart aan de Tilburgse ziekenhuizen/
ROC om verpleegkundige te worden. Als ik aan een zorgaanbieder denk,
dan denk ik spontaan aan het beroep verpleegkundige; het mooiste
zorgberoep dat er is. Ik ben dan ook trots dat jij voor deze opleiding hebt
gekozen. Voor Lucas, als tweedeklasser, zijn keuzen nog ver weg. Vol
overgave geniet hij van hockey- en trombonespel. Wij ook!
Ik heb gezegd.
43

44
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
8 Verantwoording Leerstoel
De leerstoel ‘Health care consumers & experienced health’ levert een
bijdrage aan de ontwikkeling en het verbeteren van de inrichting en
monitoring van de zorg.
De leerstoel is ingesteld op initiatief van Janssen vanuit het streven om met
deze inzichten in gezondheidsbelevingen van zorgconsumenten, bij te
dragen aan het verbeteren van de kwaliteit van leven van patiënten en hun
omgeving.
45

46
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING

9 Referenties
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
Asveld, L., & Besters, M. (red) (2009). Medische technologie: ook geschikt voor thuisgebruik.
Rathenau Instituut, Den Haag
Baumeister, R. F., & Tierney, J. (2011). Willpower: Rediscovering the Greatest Human Strength. The
Penguin Press, New York
Bloem, J.G. (2008). Beleving als medicijn. De ontwikkeling van een algemene subjectieve gezondheidsmaat:
van conceptualisatie tot instrument. Doctoral dissertation. Nyenrode Business Universiteit, The
Netherlands
Bloem, J.G. (2012). Gepersonaliseerde zorg: feit of fictie? Lezing op een seminar van de
Stichting Zelforganisatie, 21 mei 2012. teruggehaald op 21 september 2012, van
http://www.youtube.com/watch?v=ra3hCbIfIPo&feature=player_embedded#
Bloem, J.G., & Stalpers, J.F.G. (2012). Subjective experienced health as a driver of health care
behaviour. Nyenrode research papers series no 12-01 (9 July). Nyenrode Business Universiteit, The
Netherlands. 19 pages
Boot, J.M., & Knapen, M.H.J.M. (2005). De Nederlandse Gezondheidszorg. Bon Stafleu van
Loghum, Houten
Bowling, A. (2005). Measuring Health. A review of quality of life measurement scales. Maidenhead:
Open University Press
Broersen, S. (2011). Shared decision making voor beginners, Medisch Contact , 66 nr. 26
Cantrill, H. (1965). The pattern of human concerns. New Brunswick. New Jersey: Rutgers University
Press
47

48
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
Charles, C., Gafni, A., & Whelan, T. (1997). Shared decision-making in the medical encounter:
What does it mean? (Or it takes at least two to tango), Social Science & Medicine, Vol. 44(5), p.
681-692
Consumentenbond (2012). Verschil tussen naturapolis en restitutiepolis. Teruggevonden september
2012 , op http://www.consumentenbond.nl/test/geldverzekering/verzekeringen/zorgverzekeringen/extra/verschil-natura-restitutiepolis/
Coye, M.J. (2001). No Toyotas In Health Care: Why Medical Care Has Not Evolved To Meet
Patients’ Needs, Health Affairs, vol. 20 no. 6 p. 44 – 56
De Beauvoir, S. (1970). De Ouderdom. Uitgever: Erven J. Bijleveld
Deci, E.L., & Ryan, R.M. (2002). Handbook of Self-determination Research. The University of
Rochester Press, NY
Ebbinge, M. (2008). Planetree concept vergroot patiëntentevredenheid, Zorgmarkt, nr. 5
www.zorgmarkt.net
Ginsburg, G.S., & Willard, H.F. (2009). Genomic and personalized medicine: foundations and
applications, Translational Research, Volume 154, Number 6, p. 277 – 287
Groenland, E.A.G., & A.A.A. Kuylen (1995). Dynamic Process Tracing Approach. Towards the
development of a new methodology for the analysis of complex consumer behaviours. In E. Nyhus and S.V.
Troye (eds.), Frontiers in Economic Psychology. Bergen: Norwegian School of Economics and
Business Administration, p. 238 – 252
Hoorens, V.M., & J.G. Bloem & E.A.G. Groenland (1996). Choice processes in financial
management: an application of the Dynamic Process Tracing Approach (DPTA). In Chr. Roland-Lévy
(ed.), Social & Economic Representations. Paris: Université René Descartes, 1096 – 1112
Hummels, C.C.M. (2012). Matter of transformation. Sculpting a valuable tomorrow. Inaugural lecture
delivered on 28 September, 2012, Department of Industrial Design, Eindhoven University of
Technology (TU/e)

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
Kazbare, L., Van Trijp, H.C.M., & Kjaer Eskildsen, J. (2010). A-priori and post-hoc
segmentation in the design of healthy eating campaigns, Journal of Marketing Communications,
Volume 16, Issue 1-2, 2010
Laeven, A.M. (2008). Een gezonde blik naar buiten: Markt oriëntatie van ziekenhuizen. Kluwer,
Deventer
Maassen, H. (2012). Praktijkvariatie ongelooflijk groot, Medisch Contact, 67 nr. 38
McDowell, I. (2006). Measuring health: A guide to rating scales and questionnaires (3rd ed.). Oxford
University Press, USA
Nivel (2012). CQ-index. Teruggevonden september 2012 , op http://www.nivel.nl/cq-index
Nord, E., Daniels, N., & Kamler, M. (2009). QALYs: Some Challenges, Value in Health, Vol.
12, Supplement I
Pihofer, M., & Day, H. (2007). Muziektheorie voor Dummies. Pearson Education
Peeters, P., & Cloïn, C (2012). Onder het mom van zelfredzaamheid. Pepijn BV
Pepermans, R., Groenland, E.A.G., Bloem, J.G., & Stalpers, J.F.G. (2001). Towards a
consumer based health care behavior model: A behavioral process approach. Proceedings of
IAREP - XXVI Annual Colloquium, Bath, UK: 225-228
Poiesz, Th.B.C. , & Van Raaij, W.F. (2007). Strategic Marketing and the Future of Consumer
Behaviour. Introducing the Virtual Guardian Angel, Cheltenham, Glos. U.K.: Edward Elgar
Publishing
Poiesz, T., & Caris, J. (2010). Ontwikkelingen in de zorgmarkt. Een strategische analyse.
Kluwer, Deventer
Polder, J., Kooiker, S., & van der Lucht, F. (2012). De gezondheidsepidemie. Waarom wij gezonder én
zieker worden. Reed Business, Amsterdam
Porter, M.E., & Olmsted Teisberg, E. (2006). Redefining health care. Creating value-based competition
on results. Harvard Business School Press
49

50
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (2004). Gepaste zorg. Den Haag: RVZ
Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (2003). Van patiënt tot klant. Den Haag: RVZ.
Ryan, R.M. (2012). The Oxford Handbook of Human Motivation. Oxford University Press, USA
Schwartz, C.E., Sprangers, M.A.G., & Fayers, P. (2005). Response shift – You know it’s there
but how do you capture it? Challenges for the next phase of research. In P. Fayers, and R.
Hays (eds.) , Assessing Quality of Life in Clinical Trials: Methods and Practice, 2nd edition, p. 275 – 290.
Oxford University Press, Oxford UK
Schwartz, C.E., & Sprangers, M.A.G. (eds.) (2000). Adaptation to changing health: Response shift in
quality of life research. American Psychological Association, Washington D.C.
Stalpers, J.F.G. (2009). Psychological Determinants of Subjective Health. Doctoral dissertation.
Nyenrode Business Universiteit, The Netherlands
Stronks, K., & Hulshof, J. (2001). De kloof verkleinen. Theorie en praktijk van de strijd tegen
sociaal-economische gezondheidsverschillen. Assen: Koninklijke Van Gorcum BV
Thomassen, J.P. (2012). De Customer Delight Strategie. Kluwer, Deventer
TNO (2012). Patient Reported Outcome Measures (PROMs), Teruggevonden september
2012 , op http://www.tno-managementconsultants.nl/themas/Excelleren-inklantgerichtheid/Dialoog-met-en-onderzoek-onder-klanten/patient-reported-outcomemeasures-proms.aspx
Van Raaij, W.F., & Verhallen, T.M.M.(1994). Domain-specific Market Segmentation, European
Journal of Marketing, Vol. 28 Iss: 10, pp.49 - 66
Van Rijn, A. (2011). Het Nederlandse Zorgstelsel in een notendop. Kluwer, Deventer
VWS (2009). Wat werkt bij wie? Een doelgroepenbenadering bij innovaties in zorg en preventies.
Teruggevonden september 2012 , op
http://www.zorgvoorinnoveren.nl/upload/file/Wat%20werkt%20bij%20wie.pdf

GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING
WHO: World health Organization (1948). Preambule, to the Constitution of the World Health
organization as adopted by the International health Conference, New York, 19-22 June; signed on 22 July
1946 by the representatives of 61 States (Official Records of The World health Organization,
no 2, p. 100) and entered into force on 7 April 1948
WHO: World health organization (1984). Preambule: The Standing Committee of EEC doctors (CP),
which met in Paris ate the Heads of the Delegations session of 25th – 26th May, 1984
51

52
GEPERSONALISEERDE ZORG – DE JUISTE RICHTING

Straatweg 25 3621 BG Breukelen
P.O. Box 130 3620 AC Breukelen
The Netherlands
www.nyenrode.nl ISBN 978-90-8980-046-6