2 havo/vwo - Noordhoff Uitgevers

Nieuw Nederlands 4 e editie, 2 havo/vwo, docentenhandleiding 88
Hoofdstuk 4
Zinsdeelstukken 1
In sommige zinsdelen geven zinsdeelstukken (bepalingen) extra informatie over het
belangrijkste woord van dat zinsdeel, de kern. In de voorbeeldzinnen zijn de bepalingen
onderstreept. De kern is vet gedrukt.
Voorbeeld:
1a De schutting / is / tijdens een storm / kapot / gewaaid. (geen bepalingen bij de drie kernen)
1b De oude schutting rondom mijn tuin / is / tijdens een zware storm / helemaal kapot /
gewaaid.
Bijvoeglijke bepaling
Een bepaling bij een zelfstandig naamwoord heet bijvoeglijke bepaling (bijv.bep). Zo’n
bijvoeglijke bepaling kan vóór of achter het zelfstandig naamwoord staan. Er kunnen ook meer
bepalingen bij één zelfstandig naamwoord horen. Voorbeelden:
2 Eline van hiernaast / staat / ingeschreven / bij drie heel bekende modellenbureaus.
3 Slechts in enkele rijwielzaken in Utrecht / kunt / u / zo’n bijzonder mooie, snelle scooter /
aanschaffen.
Let op:
- lidwoorden (De, een in zin 1b), voornaamwoorden (zo’n in zin 3) noem je geen bijvoeglijke
bepaling. Telwoorden (drie in zin 2 en enkele in zin 3) zijn wel bijvoeglijke bepaling.
- voorzetsels die vóór de kern (en het lidwoord en de bepalingen) staan, zijn geen bepaling,
zoals tijdens in ‘tijdens een zware storm’ (zin 1b), bij in ‘bij drie heel bekende modellenbureaus’
(zin 2) en in in ‘slechts in enkele rijwielzaken’ (zin 3).
Een bijvoeglijke bepaling kan ook in het naamwoordelijk deel van het naamwoordelijk gezegde
zitten.
Voorbeeld:
4 Volgens dit onderzoek / is / de iPod / onder jongeren / [nw.deel de populairste mp3-speler].
Zo vind je de bijvoeglijke bepalingen
1 Noteer eerst alle zinsdelen: ow, wg of ng, lv, mv, bwb’en.
2 Zoek van elk zinsdeel het belangrijkste woord: de kern.
3 Noteer de woorden die extra informatie geven over de kern. Als woorden bij elkaar horen,
vormen ze samen één bepaling.
4 Stel de woordsoort van de kern vast. Alleen bepalingen bij een zelfstandig naamwoord zijn
bijvoeglijke bepaling.
Betrekkelijk voornaamwoord
Sommige bijvoeglijke bepalingen zijn kleine zinnetjes (onderstreept). Ze staan altijd achter de
kern (vet gedrukt).
Voorbeelden:
1 De fiets DIE daar staat, kost meer dan vijfhonderd euro.
2 Heb jij het boek DAT daar ligt, ook gelezen?
3 De mensen met WIE wij op vakantie zijn geweest, zijn vrienden van mijn ouders.
4 Alles WAT ik vandaag leer, ben ik morgen weer vergeten.
Vaak staat in het begin van zo’n zinnetje een betrekkelijk voornaamwoord (betr.vnw): die,
dat, wie of wat. Het woord waar het betrekkelijk voornaamwoord naar terugwijst, heet het
antecedent.
Zo vind je het betrekkelijk voornaamwoord
1 Zoek de bijvoeglijke bepalingen die een zinnetje zijn.
2 Kijk of het zinnetje begint met die, dat, wie of wat. Die woordjes zijn betrekkelijk
voornaamwoord.
3 Controleer of het betrekkelijk voornaamwoord terugwijst naar iets wat eerder genoemd is.
Telwoord
Er zijn vier soorten telwoorden. Ze geven een hoeveelheid of een volgorde aan.
© Noordhoff Uitgevers bv