2 havo/vwo - Noordhoff Uitgevers

Nieuw Nederlands 4 e editie, 2 havo/vwo, docentenhandleiding 85
Grammatica
Hoofdstuk 1
Lijdende en bedrijvende vorm
Zin a en zin b betekenen ongeveer hetzelfde.
a De gitarist (ow) stemt (wg) de gitaar (lv).
b De gitaar (ow) wordt door de gitarist (bwb) gestemd.
In zin a staan een werkwoordelijk gezegde (stemt), een onderwerp (De gitarist) en een lijdend
voorwerp (de gitaar). Zin a staat in de bedrijvende vorm.
Van zo’n zin in de bedrijvende vorm (zin a) kun je een zin in de lijdende vorm maken (zin b).
Zo maak je de lijdende vorm
Om de lijdende vorm te maken verander je drie dingen:
• het lijdend voorwerp wordt onderwerp
• het onderwerp wordt een bijwoordelijke bepaling die met door begint (door-bepaling)
• het gezegde verandert: je moet er het werkwoord worden of het werkwoord zijn bij
gebruiken. Hoe het gezegde precies verandert, kun je zien in het schema.
In schema:
Bedrijvende vorm Lijdende vorm
(De door-bepaling kan ook op een andere plaats
1a De gitarist stemt de gitaar.
2a De gitarist stemde de gitaren.
3a De gitarist heeft de gitaren gestemd.
4a De gitarist had de gitaar gestemd.
5a De gitarist zal de gitaar stemmen.
6a De gitarist zou de gitaren stemmen.
7a De gitarist zal de gitaren gestemd
hebben.
8a De gitarist zou de gitaar gestemd
hebben.
© Noordhoff Uitgevers bv
in de zin staan.)
1b De gitaar wordt gestemd door de gitarist.
2b De gitaren werden gestemd door de gitarist.
3b De gitaren zijn gestemd door de gitarist.
4b De gitaar was gestemd door de gitarist.
5b De gitaar zal worden gestemd door de gitarist.
6b De gitaren zouden worden gestemd door de
gitarist.
7b De gitaren zullen door de gitarist gestemd zijn.
8b De gitaar zou door de gitarist gestemd zijn.
Zelfstandig werkwoord en hulpwerkwoord
Verreweg de meeste werkwoorden hebben een duidelijke, vaste betekenis. Ze heten
zelfstandige werkwoorden (zww). Enkele voorbeelden: spelen, huilen, werken, dromen,
roepen. Een zelfstandig werkwoord kan in zijn eentje het werkwoordelijk gezegde vormen.
Verder zijn er nog hulpwerkwoorden (hww). Ze komen voor in elke zin met meer dan één
werkwoord en ‘helpen’ om het gezegde te maken. Enkele voorbeelden: hebben, zijn, worden,
zullen, kunnen, mogen, moeten.
Zo vind je zelfstandig werkwoord en hulpwerkwoord
In een zin met een werkwoordelijk gezegde staat soms maar één werkwoord: het zelfstandig
werkwoord (zww):
• Bij de lunch eten (zww) veel mensen een stukje fruit.
Als er meer werkwoorden in de zin staan, komt het zelfstandig werkwoord ergens achter in de
zin te staan. De overige werkwoorden, dus ook de persoonsvorm, zijn hulpwerkwoorden (hww):
• Bij de lunch willen (hww) veel mensen een stukje fruit eten (zww).
• Bij de lunch blijken (hww) veel mensen een stukje fruit te willen (hww) eten (zww).
• Bij de lunch hebben (hww) veel mensen een stukje fruit gegeten (zww).
Hoofdstuk 2
Naamwoordelijk gezegde
In de zin ‘Karin / is / vanochtend / getroost / door Gert’ zegt het werkwoordelijk gezegde ‘is
getroost’ wat er met het onderwerp van de zin (Karin) gebeurd is. Er ontstaat echter een