Ontwikkelingsstimulering en opvoedingsondersteuning voor ...
Ontwikkelingsstimulering en opvoedingsondersteuning voor ...
Ontwikkelingsstimulering en opvoedingsondersteuning voor ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Ontwikkelingsstimulering</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>opvoedingsondersteuning</strong> <strong>voor</strong><br />
allochtone kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun ouders<br />
Inv<strong>en</strong>tarisatie van programma’s <strong>en</strong><br />
interv<strong>en</strong>ties
<strong>Ontwikkelingsstimulering</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>opvoedingsondersteuning</strong> <strong>voor</strong><br />
allochtone kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun ouders<br />
Inv<strong>en</strong>tarisatie van programma’s <strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ties<br />
Sandra Beekhov<strong>en</strong><br />
D<strong>en</strong>iz Ince<br />
Hilde Kalthoff<br />
Anne Luc van der Vegt<br />
Sardes/Nederlands Jeugdinstituut<br />
november 2008
Inhoudsopgave<br />
1 Achtergrond <strong>en</strong> onderzoeksvrag<strong>en</strong> ....................................................................................... 3<br />
1.1 Achtergrond......................................................................................................................... 3<br />
1.2 Onderwijsbeleid met betrekking tot integratie van allochtone kinder<strong>en</strong>............................. 4<br />
1.3 Jeugdbeleid met betrekking tot integratie van allochtone kinder<strong>en</strong> .................................... 4<br />
1.4 Wat k<strong>en</strong>merkt effectieve programma’s? ............................................................................. 5<br />
1.5 Vraagstelling ....................................................................................................................... 6<br />
1.6 Onderzoeksopzet ................................................................................................................. 7<br />
1.7 Leeswijzer ........................................................................................................................... 7<br />
2 Interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> ontwikkelingsstimulering <strong>en</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong> .......................... 9<br />
2.1 Werkwijze ........................................................................................................................... 9<br />
2.2 Instellingsgerichte ontwikkelingsstimulering.................................................................... 12<br />
2.3 Gezinsgerichte ontwikkelingsstimulering ......................................................................... 27<br />
2.4 Interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong>...................................................................... 41<br />
2.5 Inburgering <strong>en</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong> ......................................................................... 55<br />
3 Allochtone ouders met kinder<strong>en</strong> op de basisschool............................................................ 59<br />
3.1 Het begrip ouderparticipatie <strong>en</strong> ouderbetrokk<strong>en</strong>heid ........................................................ 59<br />
3.2 Rec<strong>en</strong>te literatuur over communicatie <strong>en</strong> ouderbetrokk<strong>en</strong>heid ......................................... 60<br />
3.3 Conclusies over de literatuurstudie ................................................................................... 63<br />
4 Conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong>.............................................................................................. 65<br />
4.1 Conclusies over het huidige aanbod.................................................................................. 65<br />
4.2 Aanbeveling<strong>en</strong>................................................................................................................... 71<br />
Bronn<strong>en</strong>....................................................................................................................................... 73<br />
1
1 Achtergrond <strong>en</strong> onderzoeksvrag<strong>en</strong><br />
De afdeling Beleidsontwikkeling van de Directie Inburgering & Integratie van het Ministerie<br />
van VROM/WWI heeft Sardes <strong>en</strong> het NJi opdracht gegev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie te mak<strong>en</strong> van<br />
programma’s <strong>voor</strong> ontwikkelingsstimulering <strong>en</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong> van <strong>en</strong> <strong>voor</strong> etnische<br />
minderhed<strong>en</strong>. Sardes <strong>en</strong> NJi participer<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met het SCO Kohnstamm Instituut in het<br />
Expertisec<strong>en</strong>trum <strong>voor</strong> Ontwikkeling, Opvoeding <strong>en</strong> Onderwijs <strong>voor</strong> 0-12 jarig<strong>en</strong> (EC O3).<br />
De opdracht staat in het kader van het Actieprogramma Diversiteit dat door e<strong>en</strong> aantal sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>de<br />
ministeries aan de Tweede Kamer wordt gepres<strong>en</strong>teerd <strong>en</strong> zal word<strong>en</strong> uitgevoerd.<br />
In dit eerste hoofdstuk schets<strong>en</strong> we eerst de achtergrond van de vraagstelling: welke weg<strong>en</strong> zijn<br />
er naar integratie, welk beleid is gericht op integratie, wat wet<strong>en</strong> we over effectieve<br />
programma’s. Vervolg<strong>en</strong>s formuler<strong>en</strong> we de vraagstelling <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> we de<br />
onderzoeksaanpak.<br />
1.1 Achtergrond<br />
Twee weg<strong>en</strong> naar inburgering <strong>en</strong> integratie<br />
Inburgering <strong>en</strong> integratie voltrekt zich bij kinder<strong>en</strong> langs twee weg<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> eerste via de weg van<br />
succesvolle schoolloopban<strong>en</strong>: de sociaal-economische route. Daarnaast onderscheid<strong>en</strong> we de<br />
sociaal-culturele aspect<strong>en</strong> van integratie. Hoewel beide in de praktijk niet onafhankelijk zijn, is<br />
het <strong>voor</strong> onze vraagstelling zinvol ze wel te onderscheid<strong>en</strong>. Voorts is het, in het kader van<br />
onderhavig onderzoek, van belang onderscheid aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> beleid gericht op het<br />
integrer<strong>en</strong> van etnische groep<strong>en</strong> <strong>en</strong> het ‘behandel<strong>en</strong>’ van kinder<strong>en</strong> die, qua afwijk<strong>en</strong>d gedrag,<br />
individuele behandeling behoev<strong>en</strong>. Uiteraard bevind<strong>en</strong> zich daaronder ook kinder<strong>en</strong> uit etnische<br />
minderhed<strong>en</strong>. In deze inv<strong>en</strong>tarisatie richt<strong>en</strong> we ons op programma's/interv<strong>en</strong>ties t<strong>en</strong> bate van<br />
etnische groep<strong>en</strong> die risico's lop<strong>en</strong> waar het hun maatschappelijke positie betreft. Programma's<br />
<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ties die specifiek op het afwijk<strong>en</strong>de kind zijn gericht, word<strong>en</strong> hier buit<strong>en</strong><br />
beschouwing gelat<strong>en</strong>.<br />
Sociaal-economische integratie<br />
Onderzoek naar schoolloopban<strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong> uit achterstandssituaties, wijst uit dat met name<br />
kinder<strong>en</strong> van niet-westerse allochton<strong>en</strong>, gemiddeld g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, de basisschool verlat<strong>en</strong> met<br />
geringe vaardighed<strong>en</strong> in rek<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> taal. Tuss<strong>en</strong> de etnische groep<strong>en</strong> bestaan echter ook<br />
aanzi<strong>en</strong>lijke verschill<strong>en</strong> in prestati<strong>en</strong>iveaus. Leerling<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> Turks/Marokkaans achtergrond<br />
blijv<strong>en</strong> het meest achter, Surinaams/Antilliaanse leerling<strong>en</strong> do<strong>en</strong> het iets beter maar hal<strong>en</strong> het<br />
gemiddelde niet.<br />
Sociaal-culturele integratie<br />
Deze vorm van integratie heeft betrekking op het gedeelde norm<strong>en</strong>- <strong>en</strong> waard<strong>en</strong>patroon,<br />
smak<strong>en</strong>, <strong>voor</strong>keur<strong>en</strong>, omgangsvorm<strong>en</strong> <strong>en</strong>z. In teg<strong>en</strong>stelling tot de algeme<strong>en</strong> gedeelde criteria<br />
met betrekking tot vaardighed<strong>en</strong> die noodzakelijk zijn <strong>voor</strong> succesvolle school- <strong>en</strong><br />
beroepscarrière, ontbreekt de maatschappelijke cons<strong>en</strong>sus hier met betrekking tot na te strev<strong>en</strong><br />
doelstelling<strong>en</strong> op individueel niveau. Bijgevolg is er ook weinig onderzoek gedaan onder<br />
kinder<strong>en</strong> in de basisschoolleeftijd naar culturele integratie <strong>en</strong> is het aanbod van<br />
3
programma's/interv<strong>en</strong>ties gering. Wel is er <strong>en</strong>ig onderzoek naar de compet<strong>en</strong>ties <strong>en</strong><br />
vaardighed<strong>en</strong> die zowel sociaal-economische als sociaal-culturele integratie kinder<strong>en</strong> uit<br />
etnische minderhed<strong>en</strong> mogelijk mak<strong>en</strong> (intellig<strong>en</strong>tie, motivatie <strong>en</strong>z.).<br />
1.2 Onderwijsbeleid met betrekking tot integratie van allochtone kinder<strong>en</strong><br />
Het onderwijsachterstand<strong>en</strong>beleid faciliteert de schol<strong>en</strong> waarop conc<strong>en</strong>traties leerling<strong>en</strong> van<br />
etnische minderhed<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> t<strong>en</strong>einde de intellectuele achterstand<strong>en</strong> die op vierjarige<br />
leeftijd al aanzi<strong>en</strong>lijk zijn, niet verder te lat<strong>en</strong> oplop<strong>en</strong>, dan wel te verminder<strong>en</strong>. Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
schol<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong> extra middel<strong>en</strong> om door <strong>voor</strong>- <strong>en</strong> vroegschoolse educatie deze vroege<br />
ontwikkelingsachterstand<strong>en</strong> te verminder<strong>en</strong>. We sprek<strong>en</strong> dan van c<strong>en</strong>trumgerichte programma's.<br />
Het beleid is groepsgericht, dat wil zegg<strong>en</strong> alle leerling<strong>en</strong> die aan bepaalde achtergrondcriteria<br />
voldo<strong>en</strong> (nu: lage opleiding ouders, waaronder dus veel allochton<strong>en</strong>) kom<strong>en</strong> <strong>voor</strong> facilitering in<br />
aanmerking die aan schol<strong>en</strong> (of geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>) wordt verstrekt.<br />
Daaraan <strong>voor</strong>afgaand (neg<strong>en</strong>tiger jar<strong>en</strong>) zijn op initiatief van VWS gezinsgerichte programma's<br />
<strong>voor</strong> allochtone kinder<strong>en</strong> ontworp<strong>en</strong> (Instapje, Opstapje, Opstap, Overstap, etc). Daarbij werd<br />
gebruik gemaakt van het 'frontlinie' model: moeders uit de doelgroep<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> opgeleid tot<br />
'rolmodelmoeders' <strong>en</strong> deze war<strong>en</strong> behulpzaam bij de instructie van programma's <strong>voor</strong> de<br />
doelgroep<strong>en</strong>. In teg<strong>en</strong>stelling tot het VVE-beleid is de aandacht <strong>voor</strong> gezinsgerichte<br />
programma's sterk afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Evaluatieonderzoek heeft aangetoond dat deze programma's wel<br />
degelijk effectief zijn. Het effectiefst zijn ze in combinatie met c<strong>en</strong>trumgerichte programma's.<br />
Op termijn di<strong>en</strong><strong>en</strong> alle niet-westerse leerling<strong>en</strong> waarvan de ouders e<strong>en</strong> laag opleidingsniveau<br />
hebb<strong>en</strong>, onder het bereik van dit beleid te vall<strong>en</strong>. Aangezi<strong>en</strong> wettelijke verplichting<strong>en</strong> qua<br />
deelname <strong>voor</strong>lopig niet in het verschiet ligg<strong>en</strong>, zijn strategieën van effectieve toeleiding van<br />
het grootste belang. Uit rec<strong>en</strong>t onderzoek blijkt, dat hiermee het bereik van deze programma’s<br />
waarschijnlijk aanzi<strong>en</strong>lijk vergroot kan word<strong>en</strong>. Onwet<strong>en</strong>dheid van ouders met betrekking tot<br />
(de effect<strong>en</strong> van) deze programma’s is nog steeds e<strong>en</strong> belangrijke belemmering <strong>voor</strong> deelname<br />
(D<strong>en</strong> Blank<strong>en</strong> & Van der Vegt, 2007). Verder zijn de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die VVE-programma’s<br />
aanbied<strong>en</strong>, van m<strong>en</strong>ing dat de werving <strong>en</strong> toeleiding verbetering behoeft (Jepma et al. 2007).<br />
Het vergrot<strong>en</strong> van ouderparticipatie van allochtone ouders heeft zowel op beleidsniveau als op<br />
schol<strong>en</strong> al jar<strong>en</strong>lang de aandacht. De resultat<strong>en</strong> zijn tot nu toe zeer<br />
bescheid<strong>en</strong>. Red<strong>en</strong> te meer om 'good practices' te inv<strong>en</strong>tariser<strong>en</strong> <strong>en</strong> landelijk te verspreid<strong>en</strong>.<br />
1.3 Jeugdbeleid met betrekking tot integratie van allochtone kinder<strong>en</strong><br />
Opvoedingsondersteuning als instrum<strong>en</strong>t om het 'gat in de pedagogische infrastructuur' mee te<br />
help<strong>en</strong> dicht<strong>en</strong>, is steeds meer in de belangstelling kom<strong>en</strong> te staan. Veel ouders zoek<strong>en</strong><br />
laagdrempelige hulp bij het opvoed<strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> anderzijds zijn beleidsfunctionariss<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
hulpverl<strong>en</strong><strong>en</strong>de instanties geïnteresseerd in het <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> remediër<strong>en</strong> van ernstige risico's in<br />
het opvoedingsproces. In het bek<strong>en</strong>de rapport van de Inv<strong>en</strong>tgroep (Hermanns e.a., 2005) word<strong>en</strong><br />
de volg<strong>en</strong>de strategieën onderscheid<strong>en</strong> met bijbehor<strong>en</strong>de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>:<br />
1. Universele prev<strong>en</strong>tie, gericht op de gehele populatie.<br />
2. Vroegtijdige selectieve interv<strong>en</strong>tie, gericht op populaties met bepaalde risicok<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>.<br />
3. Vroegtijdige geïndiceerde prev<strong>en</strong>tie bij individu<strong>en</strong> die op basis van e<strong>en</strong> scre<strong>en</strong>ing als<br />
4
isicovol word<strong>en</strong> beschouwd.<br />
4. Vroegtijdige interv<strong>en</strong>tie bij signal<strong>en</strong> van risicoprocess<strong>en</strong>.<br />
5. Interv<strong>en</strong>ties in term<strong>en</strong> van zorg <strong>en</strong> behandeling bij vastgestelde problem<strong>en</strong>.<br />
De eerste drie punt<strong>en</strong> repres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> e<strong>en</strong> proactief beleid. Er is nog ge<strong>en</strong> manifest probleem,<br />
maar er zou wel e<strong>en</strong> probleem kunn<strong>en</strong> ontstaan. Deze fas<strong>en</strong> vall<strong>en</strong> onder de hier relevante<br />
probleemstelling. De laatste twee punt<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong> e<strong>en</strong> reactief beleid <strong>en</strong> zijn in het bijzonder<br />
door de Inv<strong>en</strong>tgroep geanalyseerd.<br />
Ad 1 Onder universele prev<strong>en</strong>tie valt algem<strong>en</strong>e opvoedings<strong>voor</strong>lichting, psycho-educatie,<br />
algem<strong>en</strong>e oudercursuss<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>voor</strong>lichting over ontwikkeling <strong>en</strong> gedrag. Tijdschrift<strong>en</strong>, boek<strong>en</strong>,<br />
websites, tv-programma’s, folders, groepsbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong> dergelijke zijn vaak de middel<strong>en</strong> die<br />
gebruikt word<strong>en</strong>. Er is weinig informatie beschikbaar over wat effectieve vroegtijdige<br />
interv<strong>en</strong>ties zijn <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> breed publiek.<br />
Ad 2. Deze zog<strong>en</strong>aamde risicogroep<strong>en</strong>b<strong>en</strong>adering houdt vaak in dat m<strong>en</strong> <strong>voor</strong>lichting, training<br />
op individueel of groepsniveau aanbiedt aan subpopulaties waarvan m<strong>en</strong> weet dat ze verhoogde<br />
risico’s hebb<strong>en</strong>. Het kan zoals gezegd gaan om bepaalde wijk<strong>en</strong>, maar ook om bepaalde groep<strong>en</strong><br />
person<strong>en</strong> zoals allochtone ouders. Nadel<strong>en</strong> van deze b<strong>en</strong>adering zijn doorgaans dat m<strong>en</strong> de kans<br />
loopt weinig effectief met middel<strong>en</strong> om te gaan (lang niet ieder lid van e<strong>en</strong> risicopopulatie zal<br />
ook problem<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong>) <strong>en</strong> dat groep<strong>en</strong> zich gestigmatiseerd kunn<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> of ‘apart’ gezet<br />
word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> ervaringsgegev<strong>en</strong> is ook dat binn<strong>en</strong> de subpopulatie de individuele gezinn<strong>en</strong> die de<br />
interv<strong>en</strong>tie het meest nodig hebb<strong>en</strong> juist niet meedo<strong>en</strong> aan de programma’s (Öry, 2003). Ook<br />
kunn<strong>en</strong> er self fulfilling prophecies optred<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> goede kost<strong>en</strong>-bat<strong>en</strong> analyse is steeds<br />
noodzakelijk.<br />
Ad 3 Op grond van de aanwezigheid van e<strong>en</strong> aantal risicofactor<strong>en</strong> wordt e<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>tie<br />
aangebod<strong>en</strong>. Er is dus nog ge<strong>en</strong> probleem <strong>en</strong> er is zijn zelfs nog ge<strong>en</strong> signal<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
risicoproces. Er word<strong>en</strong> bij deze b<strong>en</strong>adering hoge eis<strong>en</strong> gesteld aan de validiteit van de<br />
scre<strong>en</strong>ing.<br />
1.4 Wat k<strong>en</strong>merkt effectieve programma’s?<br />
De Inv<strong>en</strong>tgroep (Hermanns e.a., 2005) heeft ook geïnv<strong>en</strong>tariseerd wat de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> zijn van<br />
effectieve programma's. Zij constateert dat het niet gemakkelijk is duurzame verandering<strong>en</strong> tot<br />
stand te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> bij ouders <strong>en</strong>/of bij kinder<strong>en</strong>. In het algeme<strong>en</strong> blijkt dat het gemakkelijker is<br />
om het cognitieve niveau van kinder<strong>en</strong> te verhog<strong>en</strong> dan om hun sociale gedrag te verander<strong>en</strong>.<br />
Op basis van de literatuur over effectieve interv<strong>en</strong>ties heeft de groep e<strong>en</strong> aantal criteria<br />
gedestilleerd die k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d zijn <strong>voor</strong> effectiviteit.<br />
E<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>tie is effectiever:<br />
1. naarmate deze beter doordacht, gestructureerd <strong>en</strong> gestandaardiseerd is;<br />
2. naarmate er e<strong>en</strong> beter ev<strong>en</strong>wicht bestaat tuss<strong>en</strong> de omvang van de problematiek <strong>en</strong> de<br />
omvang van de beschikbare inzet;<br />
5
3. naarmate deze meer aansluit bij de wijze waarop ouders, kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> zelf hun<br />
problem<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong>;<br />
4. naarmate deze meer gericht is op het weer greep krijg<strong>en</strong> op het eig<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> van ouders,<br />
kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> (empowerm<strong>en</strong>t);<br />
5. naarmate deze beschikbaar is in de verschill<strong>en</strong>de leefsituaties van ouders, kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
jonger<strong>en</strong>;<br />
6. naarmate deze meer werkt met overe<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong> concrete doel<strong>en</strong>;<br />
7. naarmate deze sociale netwerk<strong>en</strong> rond ouders, kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> meer activeert.<br />
Door e<strong>en</strong> programma uit te voer<strong>en</strong> dat voldoet aan deze criteria is succes echter niet<br />
gegarandeerd. De realiteit is ingewikkelder. Sommige home visiting programma's zijn effectief<br />
<strong>en</strong> andere niet <strong>en</strong> <strong>voor</strong> <strong>voor</strong>- <strong>en</strong> vroegschoolse educatie geldt hetzelfde.<br />
Effectief, ook <strong>voor</strong> allochtone groep<strong>en</strong>?<br />
De aandacht <strong>voor</strong> differ<strong>en</strong>tiële effectiviteit in de inv<strong>en</strong>tarisaties van de Inv<strong>en</strong>tgroep (2005), van<br />
Hermanns <strong>en</strong> Vergeer (2002) <strong>en</strong> Verdurm<strong>en</strong> e.a. (2003) is gering. Daarbij moet ook nog word<strong>en</strong><br />
opgemerkt dat het mer<strong>en</strong>deel van deze inv<strong>en</strong>tarisaties gevuld zijn met reactieve<br />
programma's/interv<strong>en</strong>ties/strategieën. Oordel<strong>en</strong> over relevantie <strong>voor</strong> allochtone groep<strong>en</strong> zijn<br />
derhalve uit de huidige overzicht<strong>en</strong> niet zonder meer af te leid<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander leidt tot de<br />
volg<strong>en</strong>de vraagstelling.<br />
1.5 Vraagstelling<br />
Het verzoek van het Ministerie VROM/WWI is vertaald in de volg<strong>en</strong>de onderzoeksvrag<strong>en</strong>:<br />
1) Wat is er beschikbaar aan gedocum<strong>en</strong>teerde programma’s <strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ties m.b.t. O&O per<br />
leeftijdscategorie ( 0-2, 2-6, 6-12 of e<strong>en</strong> andere onderverdeling die vanuit pedagogisch<br />
oogpunt belangrijk is) <strong>en</strong> in hoeverre zijn die programma’s expliciet (mede) gericht op<br />
(specifieke) allochtone groep<strong>en</strong>?<br />
2) Wat is er beschikbaar aan programma’s om ouderparticipatie onder allochtone ouders te<br />
vergrot<strong>en</strong> <strong>en</strong> te verbeter<strong>en</strong>? In hoeverre zijn er programma’s waarin ouders ondersteund<br />
word<strong>en</strong> in hun mogelijkhed<strong>en</strong> om hun kinder<strong>en</strong> in hun schoolloopbaan te ondersteun<strong>en</strong>?<br />
3) Wat is er van deze programma's <strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ties (van vraag 1 <strong>en</strong> 2) bek<strong>en</strong>d over hun bereik<br />
onder de desbetreff<strong>en</strong>de allochtone doelgroep<strong>en</strong>? In hoeverre kan dat gerelateerd word<strong>en</strong><br />
aan de desbetreff<strong>en</strong>de toeleidingsstrategie (inclusief de frontliniestrategie)?<br />
4) Wat is er bek<strong>en</strong>d over de effectiviteit van deze programma's (van vraag 1 <strong>en</strong> 2)? Hoe is de<br />
effectiviteit vastgesteld; in hoeverre is dit op e<strong>en</strong> betrouwbare wijze gebeurd?<br />
5) Welke lacunes kunn<strong>en</strong> we vaststell<strong>en</strong> in het aanbod, op basis van de bevinding<strong>en</strong> bij de<br />
eerste vier onderzoeksvrag<strong>en</strong>? Welk aanvull<strong>en</strong>d aanbod di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> ontwikkeld, welk<br />
bestaand aanbod di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> aangepast <strong>voor</strong> kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> ouders uit etnische<br />
minderhed<strong>en</strong>? Is er behoefte aan aanvull<strong>en</strong>d aanbod <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> specifieke leeftijdsgroep,<br />
bij<strong>voor</strong>beeld zeer jonge kinder<strong>en</strong>?<br />
6) Welke aanbeveling<strong>en</strong> zijn te formuler<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de koppeling tuss<strong>en</strong> ontwikkelingsstimulering<br />
<strong>en</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong> <strong>en</strong>erzijds <strong>en</strong> integratie van niet-westerse allochtone groep<strong>en</strong><br />
anderzijds?<br />
6
In de uitvoering van het onderzoek wild<strong>en</strong> we rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong> met de door het Verwey-Jonker<br />
Instituut te ontwikkel<strong>en</strong> interculturele meetlat die zal aangev<strong>en</strong> in hoeverre e<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>tie<br />
rek<strong>en</strong>ing houdt met de culturele achtergrond van de doelgroep. Deze meetlat was echter nog in<br />
ontwikkeling <strong>en</strong> heeft daardoor plaats kunn<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> deze studie.<br />
1.6 Onderzoeksopzet<br />
De doelgroep van het onderzoek wordt gevormd door kinder<strong>en</strong> tot 12 jaar <strong>en</strong> hun ouders met<br />
e<strong>en</strong> niet-westerse achtergrond. Dat wil zegg<strong>en</strong> dat de ouders of de grootouders van de kinder<strong>en</strong><br />
gebor<strong>en</strong> zijn in e<strong>en</strong> niet-westers land.<br />
Om e<strong>en</strong> antwoord te vind<strong>en</strong> op de onderzoeksvrag<strong>en</strong>, zijn de volg<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong> ondernom<strong>en</strong>:<br />
1. Bestaande inv<strong>en</strong>tarisaties met betrekking tot ontwikkelingsstimulering <strong>en</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong><br />
zijn gescre<strong>en</strong>d op programma’s <strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> O&O <strong>voor</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />
leeftijdscategorieën. Daarbij is tev<strong>en</strong>s bekek<strong>en</strong> in hoeverre deze gericht zijn op allochtone<br />
groep<strong>en</strong>. Hierbij zijn we uitgegaan van de databank van het NJi, waarin deze programma’s<br />
zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> beoordeeld. Tev<strong>en</strong>s is bij het zoek<strong>en</strong> naar goede <strong>voor</strong>beeld<strong>en</strong> gelet op<br />
praktijk<strong>en</strong> waarbij inburgeringstraject<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gecombineerd met<br />
ontwikkelingsstimulering <strong>en</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong>.<br />
2. Er is nagegaan of er sinds het verschijn<strong>en</strong> van de laatste inv<strong>en</strong>tarisatie (2005) nog nieuwe<br />
product<strong>en</strong>/interv<strong>en</strong>ties/programma's zijn ontworp<strong>en</strong>. Ook daarvan is beschrev<strong>en</strong> of ze<br />
gericht zijn op allochtone groep<strong>en</strong>.<br />
3. Er is e<strong>en</strong> literatuursearch uitgevoerd naar wat bek<strong>en</strong>d is over het bevorder<strong>en</strong> van<br />
ouderparticipatie van niet-westerse allochtone ouders in basisschol<strong>en</strong>.<br />
4. Verder is gezocht naar monitor- <strong>en</strong> evaluatieonderzoek met betrekking tot de g<strong>en</strong>oemde<br />
programma’s. Ook hierbij is in eerste instantie uitgegaan van de databank van het NJi. Er is<br />
gezocht naar informatie over het bereik <strong>en</strong> de effectiviteit van de geïnv<strong>en</strong>tariseerde<br />
programma’s.<br />
5. De deskresearch (beschrev<strong>en</strong> onder punt 1 tot <strong>en</strong> met 3) leverde veel informatie op, maar als<br />
controle op de volledigheid zijn <strong>en</strong>kele aanvull<strong>en</strong>de interviews gehoud<strong>en</strong>, om het overzicht<br />
te completer<strong>en</strong> <strong>en</strong> om zicht te krijg<strong>en</strong> op het bereik <strong>en</strong> op de effectiviteit van verschill<strong>en</strong>de<br />
toeleidingsstrategieën. We hebb<strong>en</strong> telefonische <strong>en</strong> face-to-face interviews gehoud<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
aantal sleutelperson<strong>en</strong>, zoals coördinator<strong>en</strong> van project<strong>en</strong> <strong>en</strong> verteg<strong>en</strong>woordigers van<br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die hebb<strong>en</strong> deelg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> aan de impuls opvoed- <strong>en</strong> gezinsondersteuning.<br />
1.7 Leeswijzer<br />
In hoofdstuk 2 vindt u de uitkomst van de inv<strong>en</strong>tarisatie van programma’s. De programma’s zijn<br />
opgedeeld in vier thema’s. Eerst de instellingsgerichte ontwikkelingsstimulering, als tweede de<br />
gezinsgerichte ontwikkelingsstimulering, t<strong>en</strong> derde de <strong>opvoedingsondersteuning</strong> <strong>en</strong> tot slot de<br />
programma’s die bestaan in het kader van inburgeringsprogramma’s. Bij elk thema volgt<br />
informatie over de effectiviteit van de programma’s <strong>en</strong> het bereik.<br />
In hoofdstuk 3 word<strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> van de literatuurstudie naar programma’s <strong>voor</strong> het<br />
bevorder<strong>en</strong> van ouderbetrokk<strong>en</strong>heid gepres<strong>en</strong>teerd. Tot slot volgt e<strong>en</strong> conclusie met<br />
7
aanbeveling<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de verdere ontwikkeling van aanbod dat specifiek is gericht op kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ouders uit etnische minderhed<strong>en</strong>.<br />
8
2 Interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> ontwikkelingsstimulering <strong>en</strong><br />
<strong>opvoedingsondersteuning</strong><br />
Uitgangspunt <strong>voor</strong> deze inv<strong>en</strong>tarisatie is de Databank Effectieve Jeugdinterv<strong>en</strong>ties (DEI) van<br />
het Nederlands Jeugdinstituut. Aanvull<strong>en</strong>d is gezocht naar rec<strong>en</strong>te inv<strong>en</strong>tarisaties <strong>en</strong> initiatiev<strong>en</strong><br />
op het gebied van <strong>opvoedingsondersteuning</strong>, ontwikkelingsstimulering <strong>en</strong> inburgering die (nog)<br />
niet in de databank zijn meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Dit is gedaan door het raadpleg<strong>en</strong> van de vakliteratuur,<br />
bronn<strong>en</strong> op het internet <strong>en</strong> door het interview<strong>en</strong> van sleutelinformant<strong>en</strong>.<br />
De Databank Effectieve Jeugdinterv<strong>en</strong>ties bevat informatie over de effectiviteit van<br />
interv<strong>en</strong>ties die di<strong>en</strong>st- <strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ers gebruik<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong>, jonger<strong>en</strong>, hun opvoeders of<br />
opvoedingsomgeving. In de databank zijn alle<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ties opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> die t<strong>en</strong> minste in<br />
theorie effectief zijn. Dat wil zegg<strong>en</strong> dat met e<strong>en</strong> heldere beschrijving <strong>en</strong> e<strong>en</strong> goede theorie<br />
aannemelijk is gemaakt dat ze werkzaam kunn<strong>en</strong> zijn. Vervolg<strong>en</strong>s wordt in de databank<br />
aangegev<strong>en</strong> in welke mate Nederlands onderzoek aantoont dat de doel<strong>en</strong> van de interv<strong>en</strong>tie ook<br />
echt word<strong>en</strong> bereikt. De interv<strong>en</strong>ties in de databank zijn beoordeeld door e<strong>en</strong> commissie van<br />
onafhankelijke deskundig<strong>en</strong>. Voor e<strong>en</strong> uitgebreide beschrijving van de beoordelingscriteria van<br />
de Databank Effectieve jeugdinterv<strong>en</strong>ties zie www.jeugdinterv<strong>en</strong>ties.nl.<br />
2.1 Werkwijze<br />
De werkwijze bestond uit e<strong>en</strong> aantal stapp<strong>en</strong>. Eerst zijn interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> 0-12 jarig<strong>en</strong> gericht op<br />
<strong>opvoedingsondersteuning</strong> <strong>en</strong>/of ontwikkelingsstimulering in kaart gebracht.<br />
Daarna is bekek<strong>en</strong> welke van deze interv<strong>en</strong>ties gericht <strong>en</strong>/of geschikt zijn <strong>voor</strong> toepassing bij<br />
allochtone gezinn<strong>en</strong>. Vervolg<strong>en</strong>s is nagegaan wat er bek<strong>en</strong>d is over het bereik <strong>en</strong> de effectiviteit<br />
van de interv<strong>en</strong>ties die (mede) op allochtone kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of ouders zijn gericht.<br />
Hier volgt e<strong>en</strong> beschrijving van de afzonderlijke stapp<strong>en</strong>.<br />
Voor de eerste stap, het in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> 0-12 jarig<strong>en</strong> gericht op<br />
<strong>opvoedingsondersteuning</strong> <strong>en</strong>/of ontwikkelingsstimulering zijn bij het doorzoek<strong>en</strong> van de<br />
databank de volg<strong>en</strong>de selectiecriteria toegepast:<br />
- de interv<strong>en</strong>tie is in Nederland beschikbaar;<br />
- de interv<strong>en</strong>tie is gericht op prev<strong>en</strong>tie gericht op de gehele populatie of populaties met<br />
bepaalde risicok<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>;<br />
- de interv<strong>en</strong>tie richt zich op kinder<strong>en</strong> van 0-12 jaar <strong>en</strong>/of hun opvoeders;<br />
- de interv<strong>en</strong>tie is gericht op <strong>opvoedingsondersteuning</strong> <strong>en</strong>/of ontwikkelingsstimulering.<br />
Om na te gaan welke interv<strong>en</strong>ties bij allochtone kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of hun ouders ingezet kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> is gezocht naar interv<strong>en</strong>ties die zich uitsluit<strong>en</strong>d op (e<strong>en</strong> van de) allochtone groep<strong>en</strong><br />
richt<strong>en</strong> <strong>en</strong> op interv<strong>en</strong>ties die mede gericht zijn op allochtone gezinn<strong>en</strong>. Criterium van selectie is<br />
dat allochtone gezinn<strong>en</strong>/jeugdig<strong>en</strong> expliciet tot de doelgroep behor<strong>en</strong> of dat er <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
getroff<strong>en</strong> zijn binn<strong>en</strong> de interv<strong>en</strong>tie om het aanbod toegankelijk te mak<strong>en</strong> <strong>voor</strong> allochtone<br />
gezinn<strong>en</strong>. Interv<strong>en</strong>ties die mede gericht zijn op allochton<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> veelal als doelgroep<br />
‘gezinn<strong>en</strong> in achterstandssituaties’, waartoe veel allochtone gezinn<strong>en</strong> behor<strong>en</strong>.<br />
9
Onderzoek naar effectiviteit<br />
Alle interv<strong>en</strong>ties die in de Databank Effectieve Jeugdinterv<strong>en</strong>ties zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> zijn minst<strong>en</strong>s<br />
in ‘theorie effectief’. Zoals eerder beschrev<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t dit dat de interv<strong>en</strong>tie goed beschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
theoretisch onderbouwd is. In de docum<strong>en</strong>tatie van de interv<strong>en</strong>tie wordt aannemelijk gemaakt<br />
dat de methodiek er in zal slag<strong>en</strong> de doel<strong>en</strong> van de interv<strong>en</strong>tie te realiser<strong>en</strong>. Daarnaast is, <strong>voor</strong><br />
zover aanwezig, de kwaliteit van (Nederlands) onderzoek naar de effect<strong>en</strong> van de interv<strong>en</strong>tie<br />
aan de hand van e<strong>en</strong> classificatiesysteem beoordeeld. Het classificatiesysteem is als volgt:<br />
• E<strong>en</strong> vijfsterr<strong>en</strong>-effectonderzoek (*****) staat <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> studie:<br />
- die duidelijk gericht is op de doel<strong>en</strong> van de interv<strong>en</strong>tie,<br />
- waarin betrouwbare meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn gebruikt die de doel<strong>en</strong> goed operationaliser<strong>en</strong>,<br />
- waarin e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>meting, e<strong>en</strong> nameting <strong>en</strong> e<strong>en</strong> follow-upmeting (zes maand<strong>en</strong> of later na<br />
beëindiging van de interv<strong>en</strong>tie) zijn gedaan,<br />
- waarbij de meting is verricht bij e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>tele <strong>en</strong> e<strong>en</strong> controlegroep, waarbij deze<br />
groep<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s toeval (at random of aselect) zijn sam<strong>en</strong>gesteld,<br />
- waarin de resultat<strong>en</strong> statistisch goed zijn geanalyseerd (onder meer met toetsing van<br />
significantie van gemet<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>), <strong>en</strong><br />
- waarbij de interv<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> de meting<strong>en</strong> in de praktijk hebb<strong>en</strong> plaatsgevond<strong>en</strong>.<br />
Dit soort studies wordt ook wel aangeduid als randomized controlled trial (RCT) of als<br />
experim<strong>en</strong>teel onderzoek in de praktijk met follow-up.<br />
• E<strong>en</strong> viersterr<strong>en</strong>-effectonderzoek (****) staat <strong>voor</strong> hetzelfde als e<strong>en</strong> vijfsterr<strong>en</strong>onderzoek,<br />
maar hier zijn de experim<strong>en</strong>tele <strong>en</strong> de controlegroep niet volg<strong>en</strong>s toeval (at random of<br />
aselect) sam<strong>en</strong>gesteld. Dit soort studies wordt ook wel aangeduid als (quasi-)experim<strong>en</strong>teel<br />
onderzoek in de praktijk met follow-up.<br />
• E<strong>en</strong> driesterr<strong>en</strong>-effectonderzoek (***) staat <strong>voor</strong> hetzelfde als e<strong>en</strong> viersterr<strong>en</strong>onderzoek,<br />
maar hier is er ge<strong>en</strong> follow-up of de follow-up gebeurt eerder dan zes maand<strong>en</strong> na<br />
beëindiging van de interv<strong>en</strong>tie.<br />
• E<strong>en</strong> tweesterr<strong>en</strong>-effectonderzoek (**) staat <strong>voor</strong> hetzelfde als e<strong>en</strong> onderzoek met drie of<br />
vier sterr<strong>en</strong>, maar hier is de studie niet in de praktijk uitgevoerd.<br />
• E<strong>en</strong> effectonderzoek met één ster (*) staat <strong>voor</strong> effectonderzoek met e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>- <strong>en</strong> nameting,<br />
maar zonder controlegroep. Verder is er soms wel <strong>en</strong> soms ge<strong>en</strong> follow-up. Voor het<br />
overige geld<strong>en</strong> de zelfde k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> als <strong>voor</strong> de onderzoek<strong>en</strong> met twee, drie of vier sterr<strong>en</strong><br />
(gericht op de interv<strong>en</strong>tiedoel<strong>en</strong>, gebruik van betrouwbare instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> statistisch goed<br />
geanalyseerd). Dit soort studies wordt vrijwel altijd uitgevoerd in de praktijk. Deze<br />
categorie heet ook wel niet-experim<strong>en</strong>teel of veranderingsonderzoek.<br />
• E<strong>en</strong> effectonderzoek zonder ster (°) staat <strong>voor</strong> alle overige typ<strong>en</strong> onderzoek.<br />
Naast de typering van de onderzoeksopzet geeft de databank e<strong>en</strong> korte weergave van de<br />
resultat<strong>en</strong> van de studie:<br />
• Effectief: de studie rapporteert positieve effect<strong>en</strong> bij alle doel<strong>en</strong> van de interv<strong>en</strong>tie. Met<br />
'positief effect' wordt bedoeld: het doel wordt deels of geheel bereikt <strong>en</strong> het resultaat is<br />
statistisch significant.<br />
• Deels effectief: de studie rapporteert positieve effect<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> aantal doel<strong>en</strong>, <strong>en</strong> bij andere<br />
doel<strong>en</strong> ge<strong>en</strong>, onduidelijke of onbek<strong>en</strong>de effect<strong>en</strong>.<br />
10
• Effectiviteit niet aangetoond: de studie rapporteert dat er ge<strong>en</strong> effect<strong>en</strong> bij de doel<strong>en</strong> van de<br />
interv<strong>en</strong>tie zijn aan te ton<strong>en</strong>.<br />
• Negatief effect: de studie rapporteert negatieve effect<strong>en</strong>, dat wil zegg<strong>en</strong> dat de<br />
interv<strong>en</strong>tie averechts werkt of ernstige 'bijwerking<strong>en</strong>' heeft.<br />
• Positief <strong>en</strong> negatief effect: de studie rapporteert positieve effect<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
aantal doel<strong>en</strong>, <strong>en</strong> negatieve effect<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de andere doel<strong>en</strong>.<br />
• Effectiviteit onduidelijk of onbek<strong>en</strong>d: deze classificatie wordt gebruikt als e<strong>en</strong> van de<br />
<strong>voor</strong>gaande categorieën niet van toepassing is.<br />
Pres<strong>en</strong>tatie van de resultat<strong>en</strong><br />
De uitkomst<strong>en</strong> van de inv<strong>en</strong>tarisatie naar in Nederland beschikbare interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong><br />
<strong>opvoedingsondersteuning</strong> <strong>en</strong> ontwikkelingsstimulering <strong>voor</strong> 0-12 jarig<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun opvoeders<br />
word<strong>en</strong> in dit hoofdstuk beschrev<strong>en</strong>.<br />
De interv<strong>en</strong>ties zijn thematisch geord<strong>en</strong>d naar:<br />
- Interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> instellingsgerichte ontwikkelingsstimulering<br />
- Interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> gezinsgerichte ontwikkelingsstimulering<br />
- Interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong><br />
- Interv<strong>en</strong>ties in het kader van inburgering<br />
Per thema wordt e<strong>en</strong> schematisch overzicht gegev<strong>en</strong> van beschikbare interv<strong>en</strong>ties. Vervolg<strong>en</strong>s<br />
word<strong>en</strong>, <strong>voor</strong> zover bek<strong>en</strong>d, gegev<strong>en</strong>s over bereik <strong>en</strong> effectiviteit van de interv<strong>en</strong>ties<br />
beschrev<strong>en</strong>. De interv<strong>en</strong>ties in het thema die geschikt zijn <strong>voor</strong> gebruik bij allochtone gezinn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> daarna uitgebreider beschrev<strong>en</strong>. In deze uitgebreide beschrijving is te lez<strong>en</strong> over het<br />
doel, doelgroep, aanpak, de toepassing bij etnische groep<strong>en</strong>, <strong>en</strong> wordt (<strong>voor</strong> zover aanwezig)<br />
onderzoek naar de effectiviteit van de interv<strong>en</strong>tie beschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> classificatie van dit<br />
onderzoek gegev<strong>en</strong>. Wanneer er gegev<strong>en</strong>s bek<strong>en</strong>d zijn over de effectiviteit bij (bepaalde)<br />
allochtone groep<strong>en</strong> wordt dit beschrev<strong>en</strong> bij het kopje onderzoek. Tot slot is aangegev<strong>en</strong> welke<br />
status de interv<strong>en</strong>tie binn<strong>en</strong> de databank heeft. Er zijn e<strong>en</strong> aantal mogelijkhed<strong>en</strong>:<br />
• Erk<strong>en</strong>de interv<strong>en</strong>ties: Deze interv<strong>en</strong>ties zijn op kwaliteit beoordeeld <strong>en</strong> erk<strong>en</strong>d door e<strong>en</strong><br />
panel met deskundig<strong>en</strong>. Mogelijke kwalificaties zijn ‘in theorie effectief’, ‘onder<br />
<strong>voor</strong>behoud in theorie effectief’ <strong>en</strong> ‘bewez<strong>en</strong> effectief’.<br />
• Interv<strong>en</strong>ties in <strong>voor</strong>bereiding: De databank is nog in ontwikkeling waardoor nog niet alle<br />
interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> erk<strong>en</strong>ning zijn <strong>voor</strong>gelegd.<br />
• Vooralsnog niet opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ties: Deze interv<strong>en</strong>ties zijn beoordeeld maar zijn nog<br />
van onvoldo<strong>en</strong>de kwaliteit <strong>voor</strong> erk<strong>en</strong>ning. In de meeste gevall<strong>en</strong> gaat het om e<strong>en</strong><br />
onvoldo<strong>en</strong>de uitgewerkte theoretische onderbouwing van het programma. De ontwikkelaars<br />
van deze interv<strong>en</strong>ties krijg<strong>en</strong> de geleg<strong>en</strong>heid om aanvulling<strong>en</strong> te lever<strong>en</strong> <strong>en</strong> de interv<strong>en</strong>ties<br />
alsnog <strong>voor</strong> erk<strong>en</strong>ning <strong>voor</strong> te legg<strong>en</strong>.<br />
• In de databank is er ook nog e<strong>en</strong> categorie interv<strong>en</strong>ties die niet in aanmerking kom<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
de databank. In de meeste gevall<strong>en</strong> gaat het hierbij om interv<strong>en</strong>ties die niet meer<br />
beschikbaar zijn. Deze word<strong>en</strong> in dit hoofdstuk buit<strong>en</strong> beschouwing gelat<strong>en</strong>.<br />
11
Voor uitgebreide informatie over de interv<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> het beschikbare onderzoek verwijz<strong>en</strong> we<br />
naar www.jeugdinterv<strong>en</strong>ties.nl.<br />
Buit<strong>en</strong> de databank van het NJi is er ook op internet nog naar interv<strong>en</strong>ties gezocht (Google, de<br />
website van het K<strong>en</strong>nisnet Integratiebeleid <strong>en</strong> Etnische Minderhed<strong>en</strong> (integratie.net), de website<br />
van het NJi <strong>en</strong> de website van het Platform Allochtone Ouders <strong>en</strong> Onderwijs). Verder hebb<strong>en</strong><br />
wij e<strong>en</strong> aantal contactperson<strong>en</strong> over interessante project<strong>en</strong> geraadpleegd. Al deze informatie<br />
over interv<strong>en</strong>ties (of methodiek<strong>en</strong>) hebb<strong>en</strong> wij per thema verwerkt in e<strong>en</strong> schema gevolgd door<br />
meer informatie over doel <strong>en</strong> doelgroep et cetera.<br />
2.2 Instellingsgerichte ontwikkelingsstimulering<br />
Interv<strong>en</strong>ties gericht op instellingsgerichte (of c<strong>en</strong>trumgerichte) ontwikkelingsstimulering<br />
word<strong>en</strong> <strong>voor</strong>al ingezet om onderwijskans<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong> in achterstandssituaties te vergrot<strong>en</strong>.<br />
De interv<strong>en</strong>ties word<strong>en</strong> uitgevoerd in peuterspeelzal<strong>en</strong>, kinderdagverblijv<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of basisschol<strong>en</strong>.<br />
De programma’s word<strong>en</strong> uitgevoerd door leidsters <strong>en</strong>/of leerkracht<strong>en</strong>. Sommige interv<strong>en</strong>ties<br />
hebb<strong>en</strong> daarnaast activiteit<strong>en</strong> of material<strong>en</strong> <strong>voor</strong> ouders.<br />
In tabel 2.1 wordt e<strong>en</strong> overzicht gegev<strong>en</strong> van erk<strong>en</strong>de instellingsgerichte interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong><br />
ontwikkelingsstimulering. Tabel 2.2 bevat e<strong>en</strong> overzicht van interv<strong>en</strong>ties die <strong>voor</strong>alsnog niet<br />
erk<strong>en</strong>d zijn. Het gaat daarbij in de meeste gevall<strong>en</strong> om interv<strong>en</strong>ties die nog onvoldo<strong>en</strong>de<br />
theoretisch onderbouwd zijn. Tabel 2.3 bestaat uit e<strong>en</strong> overzicht van interv<strong>en</strong>ties die nog niet<br />
beoordeeld zijn, waardoor nog ge<strong>en</strong> uitspraak gedaan kan word<strong>en</strong> over de kwaliteit ervan.<br />
Tabel 2.1: Erk<strong>en</strong>de interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> instellingsgerichte ontwikkelingsstimulering<br />
Naam Leeftijd Expliciet gericht op Faciliteit<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
allochton<strong>en</strong>/<br />
allochton<strong>en</strong><br />
achterstandsgroep<strong>en</strong>/<br />
risicogroep<strong>en</strong><br />
gezinn<strong>en</strong>/kinder<strong>en</strong><br />
Kaleidoscoop 2,5 - 6 jaar Ja Ja<br />
Oudermateriaal<br />
KO Totaal 2,5 - 6 jaar Ja Nee<br />
Piramide 2,5 – 6 jaar Ja Ja<br />
Methodiek &<br />
oudermateriaal<br />
Spor<strong>en</strong> 0 – 7 jaar Ja Nee<br />
Startblokk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
basisontwikkeling<br />
2,5 - 6 jaar Ja Nee<br />
Taallijn 2 – 6 jaar Ja Ja<br />
Methodiek<br />
12
Tabel 2.2: (Vooralsnog) niet erk<strong>en</strong>de interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> instellingsgerichte<br />
ontwikkelingsstimulering<br />
Naam Leeftijd Expliciet gericht op Faciliteit<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
allochton<strong>en</strong>/<br />
allochton<strong>en</strong><br />
achterstandsgroep<strong>en</strong>/<br />
risico-groep<strong>en</strong><br />
gezinn<strong>en</strong>/kinder<strong>en</strong><br />
Fantasia 4 – 12 jaar Nee Nee<br />
Knoop het in je or<strong>en</strong> & Laat 4 – 6 jaar Ja Ja<br />
wat van je hor<strong>en</strong><br />
Methodiek<br />
Peuterpraat &<br />
Kinderklank<strong>en</strong><br />
2 – 8 jaar Ja Nee<br />
Prat<strong>en</strong> met jonge kinder<strong>en</strong> 0 – 6 jaar Ja Ja<br />
Stap Door 7 – 8 jaar Ja Nee<br />
Taaltal<strong>en</strong>t 0 – 6 jaar Ja Ja<br />
Methodiek & materiaal<br />
Leesbevorderingsprogramma’s:<br />
Mijn Slingertouw<br />
De Rode Draad<br />
Spel <strong>en</strong> Boek<strong>en</strong>plan<br />
Voorleesproject VVE<br />
Het Voortouw<br />
0 – 6 jaar Sommige Onbek<strong>en</strong>d<br />
Tabel 2.3: Interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> instellingsgerichte ontwikkelingsstimulering in <strong>voor</strong>bereiding<br />
Naam Leeftijd Expliciet gericht op<br />
allochton<strong>en</strong>/<br />
Doe meer met Bas/<br />
Ik b<strong>en</strong> Bas<br />
Sam<strong>en</strong>spel / sam<strong>en</strong><br />
rek<strong>en</strong><strong>en</strong>/ Samba<br />
Speelplezier<br />
(KLOSS)<br />
achterstandsgroep<strong>en</strong>/<br />
risicogroep<strong>en</strong><br />
3 – 6 jaar Ja Nee<br />
Faciliteit<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
allochton<strong>en</strong><br />
gezinn<strong>en</strong>/kinder<strong>en</strong><br />
1 – 6 jaar Ja Ja<br />
Methodiek<br />
2 – 6 jaar Ja Nee<br />
Spel<strong>en</strong>derWijs 2 – 12 jaar Ja Nee<br />
Week<strong>en</strong>dschool 10 – 14 jaar Ja Nee<br />
Woord<strong>en</strong>schatjes 4 - 12 jaar Ja Nee<br />
Ongeveer de helft van de interv<strong>en</strong>ties heeft faciliteit<strong>en</strong> <strong>voor</strong> allochton<strong>en</strong>. De erk<strong>en</strong>de<br />
programma’s zijn allemaal gericht op jonge kinder<strong>en</strong>, de groep van 2 tot 6 jaar staat c<strong>en</strong>traal.<br />
2.2.1 Onderzoek naar de effectiviteit van interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> instellingsgerichte<br />
ontwikkelingsstimulering<br />
Van de erk<strong>en</strong>de interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> instellingsgerichte ontwikkelingsstimulering zijn er vier op<br />
effect<strong>en</strong> onderzocht. Het gaat om de programma’s Kaleidoscoop, Piramide, Startblokk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
Basisontwikkeling <strong>en</strong> de Taallijn. De programma’s Kaleidoscoop, Piramide <strong>en</strong> Startblokk<strong>en</strong><br />
lat<strong>en</strong> op <strong>en</strong>kele programmadoel<strong>en</strong> positieve effect<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> de Databank Effectieve<br />
Jeugdinterv<strong>en</strong>ties zijn ze als ‘deels effectief’ gekwalificeerd. Van de Taallijn is de effectiviteit<br />
tot nu toe onduidelijk.<br />
13
De kwaliteit van de onderzoek<strong>en</strong> (op e<strong>en</strong> onderzoek van Piramide na) laat te w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> over. Door<br />
het ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>meting <strong>en</strong> e<strong>en</strong> follow-up meting zijn ge<strong>en</strong> harde uitsprak<strong>en</strong> over de<br />
effectiviteit van de interv<strong>en</strong>ties mogelijk. Naar de effect<strong>en</strong> van Piramide zijn twee onderzoek<strong>en</strong><br />
verricht, één daarvan maakte wel gebruik van e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>meting.<br />
E<strong>en</strong> korte beschrijving van de resultat<strong>en</strong> van de onderzoek<strong>en</strong> is te vind<strong>en</strong> bij de<br />
projectbeschrijving<strong>en</strong> in paragraaf 2.2.3.<br />
2.2.2 Bereik van interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> instellingsgerichte ontwikkelingsstimulering<br />
Met de Landelijke Monitor VVE is in het eerste kwartaal van 2007 nagegaan in hoeveel<br />
geme<strong>en</strong>tes programma’s <strong>voor</strong> ontwikkelingsstimulering word<strong>en</strong> uitgevoerd. Er is hierbij e<strong>en</strong><br />
onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> integrale <strong>en</strong> niet-integrale instellingsgerichte programma’s <strong>en</strong><br />
gezinsgerichte programma’s. Niet-integrale programma’s zijn gericht op e<strong>en</strong> deel van de<br />
doelgroep (bij<strong>voor</strong>beeld <strong>voor</strong>schools), of programma’s die betrekking hebb<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> specifiek<br />
aspect van de ontwikkeling (bij<strong>voor</strong>beeld rek<strong>en</strong><strong>en</strong>).<br />
Integrale instellingsgerichte progamma’s<br />
De helft van de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (51%) gebruikt het programma Piramide; ruim e<strong>en</strong> derde (36%)<br />
gebruikt Startblokk<strong>en</strong>/Basisontwikkeling <strong>en</strong> de programma’s Kaleidoscoop <strong>en</strong> Ko Totaal<br />
word<strong>en</strong> door 11 proc<strong>en</strong>t van de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gebruikt (Jepma e.a., 2007). Bij elkaar is dat al meer<br />
dan 100 proc<strong>en</strong>t, want veel geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> meer dan één programma. Duidelijk is dat<br />
Piramide verreweg het grootste bereik heeft. Ongeveer 25.000 tot 30.000 kinder<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
hiermee bereikt. De drie programma’s die daarna volg<strong>en</strong> zijn Ko Totaal,<br />
Startblokk<strong>en</strong>/Basisontwikkeling <strong>en</strong> Kaleidoscoop. Deze programma’s bereik<strong>en</strong> elk ongeveer e<strong>en</strong><br />
derde van het aantal van Piramide.<br />
Tabel 2.4 Integrale instellingsgerichte programma’s: perc<strong>en</strong>tage geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> bepaald<br />
programma gebruikt<br />
Programma’s G4 G27 > 30.000 < 30.000 Totaal<br />
inw. inw.<br />
*<br />
Piramide 75 75 63 38 51<br />
Startblokk<strong>en</strong>/Basisontwikkeling 75 40 44 28 36<br />
Kaleidoscoop 100 33 11 4 11<br />
Ko Totaal 75 10 12 9 11<br />
Met Sprong<strong>en</strong> Vooruit 0 0 0 2 0<br />
KLLOS 0 5 0 0 1<br />
Ander programma 75 15 19 28 24<br />
* Gewog<strong>en</strong> perc<strong>en</strong>tage. Bij de berek<strong>en</strong>ing is gecorrigeerd <strong>voor</strong> de onderverteg<strong>en</strong>woordiging van<br />
kleinere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in de responsgroep. Dit geldt <strong>voor</strong> alle tabell<strong>en</strong> in dit hoofdstuk.<br />
Bron: IJ. Jepma, A.L. van der Vegt & P. Kooiman, Landelijke Monitor VVE, 2007. Utrecht: Sardes<br />
De integrale instellingsgerichte programma’s (zoals Piramide <strong>en</strong> Kaleidoscoop), word<strong>en</strong> door<br />
veel, maar niet door alle geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gebruikt. Eén op de vier geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gebruik ge<strong>en</strong> integraal<br />
programma. Grotere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> naast de instellingsgerichte programma’s vaak ook<br />
14
e<strong>en</strong> gezinsgericht programma <strong>en</strong> programma’s <strong>voor</strong> deskundigheidsbevordering of werving <strong>en</strong><br />
toeleiding. Van de kleinere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zet slechts e<strong>en</strong> minderheid deze programma’s in.<br />
Niet-integrale instellingsgerichte programma’s<br />
De drie meest gebruikte niet-integrale programma’s zijn Ik b<strong>en</strong> Bas (31%), de Taallijn VVE<br />
(30%) <strong>en</strong> Boek<strong>en</strong>pret (29%). Het eerste van deze drie is <strong>voor</strong>al in gebruik in kleinere<br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Het aantal kinder<strong>en</strong> dat ermee wordt bereikt ligt dus waarschijnlijk lager dan bij<br />
Boek<strong>en</strong>pret <strong>en</strong> de Taallijn VVE. Maar het ontbreekt aan voldo<strong>en</strong>de betrouwbare gegev<strong>en</strong>s om<br />
aantall<strong>en</strong> deelnem<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong> te noem<strong>en</strong>.<br />
Bereik allochtone doelgroepleerling<strong>en</strong><br />
De gegev<strong>en</strong>s over het gebruik van programma’s in geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> nauwelijks inzicht in het<br />
werkelijk aantal participer<strong>en</strong>de (doelgroep-)kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> al helemaal niet van allochtone<br />
doelgroepkinder<strong>en</strong>. In Rotterdam zou in het jaar 2004 13% van de deelnem<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong> niet<br />
tot de doelgroep behor<strong>en</strong> (P<strong>en</strong>nings, 2007). In D<strong>en</strong> Haag zou het in 2003 bij kleuters op de<br />
<strong>voor</strong>schol<strong>en</strong> gaan om ongeveer 20% niet-doelgroep kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> op de GOA-schol<strong>en</strong> die ge<strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong>school zijn, ongeveer 45%. Het is aan te nem<strong>en</strong> dat in kleinere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> het aandeel nietdoelgroep<br />
kinder<strong>en</strong> groot (groter) is. In de grote sted<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> groot deel van de doelgroepleerling<strong>en</strong><br />
van niet-Nederlandse afkomst; in kleinere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> plattelandsgebied<strong>en</strong> ligt dit<br />
aantal veel lager.<br />
2.2.3 Interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> instellingsgerichte ontwikkelingsstimulering die (mede)gericht zijn op<br />
allochtone kinder<strong>en</strong><br />
Doe meer met Bas<br />
Doel Het doel van Doe meer met Bas is het <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> van onderwijsachterstand<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Doe meer met Bas is gericht op kinder<strong>en</strong> van 3 tot 6 jaar met e<strong>en</strong> (verhoogd<br />
risico op e<strong>en</strong>) taal- of onderwijsachterstand.<br />
Aanpak Doe meer met Bas is e<strong>en</strong> spelleerprogramma <strong>voor</strong> peuters <strong>en</strong> kleuters in de<br />
peuterspeelzaal/de kinderopvang <strong>en</strong> groep 1 <strong>en</strong> 2 van de basisschool. Doe Meer<br />
met Bas is e<strong>en</strong> verbreding van het eerder ontwikkelde<br />
leesbevorderingsprogramma Ik b<strong>en</strong> Bas/Boek<strong>en</strong>bas. Het oorspronkelijke<br />
programma is verbreed naar e<strong>en</strong> compleet VVE-programma <strong>en</strong> wordt binn<strong>en</strong> de<br />
kinderopvang <strong>en</strong> basisonderwijs uitgevoerd.<br />
De inhoud van Doe Meer met Bas is met name gericht op taal <strong>en</strong> <strong>voor</strong>bereid<strong>en</strong>d<br />
rek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Er zijn <strong>voor</strong> peuters <strong>en</strong> kleuters diverse doel<strong>en</strong> <strong>voor</strong> taal <strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
geformuleerd. Deze doel<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> het uitgangspunt <strong>voor</strong> de begeleiding van de<br />
kinder<strong>en</strong>. Om de doel<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong> zijn diverse spelactiviteit<strong>en</strong> verspreid over<br />
e<strong>en</strong> aantal thema’s uitgewerkt. Doe Meer met Bas is e<strong>en</strong> flexibel programma.<br />
Leidsters/leerkracht<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong> zelf welke thema’s <strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> ze in welke<br />
volgorde ze will<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
De interv<strong>en</strong>tie is niet speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> allochtone<br />
achtergrond <strong>en</strong> heeft ge<strong>en</strong> speciale faciliteit<strong>en</strong> die bedoeld zijn om allochtone<br />
groep<strong>en</strong> in het bijzonder te bedi<strong>en</strong><strong>en</strong>. Wel is de interv<strong>en</strong>tie ontwikkeld <strong>voor</strong><br />
kinder<strong>en</strong> in achterstandsituaties.<br />
15
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI In <strong>voor</strong>bereiding<br />
Kaleidoscoop<br />
Doel Kaleidoscoop is ontwikkeld vanuit het onderwijsachterstand<strong>en</strong>beleid <strong>en</strong> wil de<br />
onderwijskans<strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong> in achterstandssituaties vergrot<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Kaleidoscoop is <strong>voor</strong> kinder<strong>en</strong> van 2,5 tot 6 jaar in de peuterspeelzaal <strong>en</strong> groep<br />
1 <strong>en</strong> 2 van de basisschool. De intermediaire doelgroep bestaat uit<br />
peuterleidsters <strong>en</strong> leerkracht<strong>en</strong>.<br />
Aanpak Kaleidoscoop is e<strong>en</strong> bewerking van de Amerikaanse methode High/Scope.<br />
Kaleidoscoop wordt uitgevoerd in e<strong>en</strong> doorgaande lijn van de peuterspeelzaal<br />
naar groep 1 <strong>en</strong> 2 van de basisschool. Actief ler<strong>en</strong> is de kern van Kaleidoscoop.<br />
Kinder<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, verbred<strong>en</strong> <strong>en</strong> verdiep<strong>en</strong> hun k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> in<br />
interactie met de leidsters <strong>en</strong> leerkracht<strong>en</strong>. Het programma gaat uit van de<br />
mogelijkhed<strong>en</strong>, de motivatie <strong>en</strong> het eig<strong>en</strong> initiatief van kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> bevordert<br />
hun zelfstandigheid. Belangrijke elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de methode zijn e<strong>en</strong> rijke <strong>en</strong><br />
geord<strong>en</strong>de leeromgeving, e<strong>en</strong> vast dagschema, betrokk<strong>en</strong>heid van ouders <strong>en</strong><br />
observatie van de kinder<strong>en</strong>.<br />
Naast training<strong>en</strong> Kaleidoscoop <strong>voor</strong> peuterspeelzal<strong>en</strong> <strong>en</strong> groep 1 <strong>en</strong> 2 van de<br />
basisschool zijn er ook training<strong>en</strong> <strong>voor</strong> kinderdagverblijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> groep 3 <strong>en</strong> 4 van<br />
de basisschool in ontwikkeling.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Kaleidoscoop is ontwikkeld <strong>voor</strong> autochtone <strong>en</strong> allochtone kinder<strong>en</strong> in<br />
achterstandssituaties. Voor de ouders zijn er material<strong>en</strong> in het Nederlands,<br />
Turks <strong>en</strong> Arabisch.<br />
Uit e<strong>en</strong> Nederlandse effectstudie (ge<strong>en</strong> veranderings-of (quasi-)experim<strong>en</strong>teel<br />
onderzoek) blijkt dat kinder<strong>en</strong> die Kaleidoscoop vanaf de peuterspeelzaal<br />
hebb<strong>en</strong> doorlop<strong>en</strong>, betere resultat<strong>en</strong> hal<strong>en</strong> op cognitieve <strong>en</strong> taaltoets<strong>en</strong> dan<br />
kinder<strong>en</strong> die niet aan het programma hebb<strong>en</strong> deelg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De effect<strong>en</strong> zijn<br />
volg<strong>en</strong>s de onderzoekers bescheid<strong>en</strong> <strong>en</strong> wissel<strong>en</strong>d: op de afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> toets<strong>en</strong><br />
zijn er zowel zwakke, middelgrote als sterke effect<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong>. Er zijn ge<strong>en</strong><br />
aanwijzing<strong>en</strong> dat Turkse <strong>en</strong> Marokkaanse kinder<strong>en</strong> meer of minder profiter<strong>en</strong><br />
van Kaleidoscoop dan Nederlandse kinder<strong>en</strong>.<br />
Classificatie<br />
onderzoek<br />
Deels effectief˚<br />
Status DEI In theorie effectief<br />
Knoop het in je or<strong>en</strong> <strong>en</strong> laat wat van je hor<strong>en</strong><br />
Doel Knoop het in je or<strong>en</strong> werkt aan de opbouw van e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>taire woord<strong>en</strong>schat<br />
bij anderstalige kleuters. Luistervaardigheid is daarbij van groot belang. In Laat<br />
wat van je hor<strong>en</strong> staat het uitbreid<strong>en</strong> van de receptieve woord<strong>en</strong>schat<br />
(begrijp<strong>en</strong>) <strong>en</strong> de productieve woord<strong>en</strong>schat (zelf gebruik<strong>en</strong>) c<strong>en</strong>traal.<br />
Doelgroep De programma's zijn bedoeld <strong>voor</strong> anderstalige kleuters in groep 1 (Knoop) <strong>en</strong><br />
groep 2 (Laat) van het primair onderwijs.<br />
16
Aanpak Knoop het in je or<strong>en</strong> <strong>en</strong> Laat wat van je hor<strong>en</strong> zijn aanvull<strong>en</strong>de<br />
tweedetaalprogramma’s <strong>voor</strong> kleuters. Ze zijn bedoeld <strong>voor</strong> (anderstalige)<br />
kinder<strong>en</strong> met taalachterstand, maar word<strong>en</strong> in de groep uitgevoerd. Ze richt<strong>en</strong><br />
zich <strong>voor</strong>al op woord<strong>en</strong>schatontwikkeling via luistervaardigheid <strong>en</strong> (in het<br />
tweede jaar) ook spreekvaardigheid. De uitvoering gebeurt door leerkracht<strong>en</strong> in<br />
de onderbouw met de hele groep.<br />
De programma’s zijn gec<strong>en</strong>treerd rond e<strong>en</strong> aantal verhal<strong>en</strong> die in meerdere<br />
less<strong>en</strong> terugkom<strong>en</strong>. De verhal<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geïntroduceerd met praatplat<strong>en</strong>, ze<br />
word<strong>en</strong> <strong>voor</strong>gelez<strong>en</strong> door de leerkracht of door de kinder<strong>en</strong> beluisterd van de<br />
cassette of CD (klassikaal of individueel). Daar hor<strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> bij, zoals het<br />
meespel<strong>en</strong> of naspel<strong>en</strong> van het verhaal, liedjes <strong>en</strong> praatspelletjes.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
De interv<strong>en</strong>tie is speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> etnische groep<strong>en</strong>.<br />
Er zijn speciale faciliteit<strong>en</strong>, zoals verschill<strong>en</strong>de taalversies, <strong>voor</strong> deze groep<strong>en</strong><br />
Wel is het materiaal wat betreft nam<strong>en</strong> <strong>en</strong> illustraties herk<strong>en</strong>baar gemaakt <strong>voor</strong><br />
allochton<strong>en</strong>, <strong>en</strong> er zijn e<strong>en</strong> aantal anderstalige liedjes.<br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI Vooralsnog niet erk<strong>en</strong>d.<br />
KO-totaal<br />
Doel Hoofddoel van KO-totaal is het vergrot<strong>en</strong> van de Nederlandse taalvaardigheid.<br />
Voor kleuters gebeurt dit met Ik & Ko. Daarnaast kan met aparte programma's<br />
word<strong>en</strong> gewerkt aan vergroting van rek<strong>en</strong>vaardigheid (Ik <strong>en</strong> Ko Rek<strong>en</strong><strong>en</strong>) <strong>en</strong><br />
sociaalcommunicatieve vaardighed<strong>en</strong> (Ik <strong>en</strong> Ko Sociaal Communicatieve<br />
Vaardighed<strong>en</strong>). Voor het werk<strong>en</strong> met peuters word<strong>en</strong> deze drie doel<strong>en</strong><br />
(vergroting van vaardighed<strong>en</strong> op het gebied van taal, rek<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
sociaalcommunicatieve vaardighed<strong>en</strong>) in Puk <strong>en</strong> Ko geïntegreerd, met de<br />
nadruk op de verbetering van de taalontwikkeling.<br />
Doelgroep KO-totaal is bedoeld <strong>voor</strong> kinder<strong>en</strong> in de leeftijd van 2,5 tot 6 jaar. Het<br />
programma is bedoeld <strong>voor</strong> meertalige groep<strong>en</strong>, waarvan zowel risicokinder<strong>en</strong><br />
als kinder<strong>en</strong> die in het Nederlands taalvaardig zijn, deel uitmak<strong>en</strong>.<br />
Aanpak KO-totaal is e<strong>en</strong> educatief totaalprogramma dat e<strong>en</strong> gestructureerde, didactische<br />
aanpak biedt bedoeld <strong>voor</strong> kinder<strong>en</strong> in de leeftijd van 2,5 tot 6 jaar in<br />
achterstandssituaties.<br />
KO-totaal is thematisch opgebouwd. E<strong>en</strong> thema duurt drie tot vier wek<strong>en</strong>,<br />
waarin verschill<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong> rond het thema zijn uitgewerkt, zoals<br />
discussies, ontdekactiviteit<strong>en</strong>, fantasiespel, knutsel<strong>en</strong>, e.d. De thema's zijn niet<br />
naar to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de moeilijkheidsgraad of ontwikkelingsniveau opgebouwd,<br />
alle<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> het peuterprogramma <strong>en</strong> het kleuterprogramma is e<strong>en</strong> duidelijk<br />
verschil. Aanpassing aan het niveau van het kind gebeurt door differ<strong>en</strong>tiër<strong>en</strong>d<br />
handel<strong>en</strong> van de leidster of leerkracht. Hier<strong>voor</strong> word<strong>en</strong> duidelijke<br />
aanwijzing<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>. KO-totaal gaat uit van twee volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> op e<strong>en</strong> groep,<br />
mede omdat veel gewerkt wordt met kleine groepjes.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
KO-totaal is zo sam<strong>en</strong>gesteld dat alle kinder<strong>en</strong> er baat bij hebb<strong>en</strong>, maar<br />
kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> taalachterstand vormd<strong>en</strong> het uitgangspunt bij de uitwerking<br />
van de activiteit<strong>en</strong>. De groep kinder<strong>en</strong> met Nederlands als tweede taal krijg<strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong> de methode specifieke aandacht.<br />
17
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI In theorie effectief.<br />
Peuterpraat & Kinderklank<strong>en</strong><br />
Doel Het doel van de programma’s is het <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> van onderwijsachterstand<strong>en</strong>,<br />
met name taalachterstand. Het programma Peuterpraat doet dit door de spraak-<br />
<strong>en</strong> taalontwikkeling te stimuler<strong>en</strong>, het programma Kinderklank<strong>en</strong> door de<br />
beginn<strong>en</strong>de geletterdheid <strong>en</strong> de woord<strong>en</strong>schatontwikkeling te stimuler<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep De interv<strong>en</strong>tie is bedoeld <strong>voor</strong> alle kinder<strong>en</strong> van 2 tot 4 jaar (Peuterpraat) <strong>en</strong> alle<br />
kinder<strong>en</strong> van 4 tot 8 jaar (Kinderklank<strong>en</strong>). Kinder<strong>en</strong> met (dreig<strong>en</strong>de) spraak<strong>en</strong>/of<br />
taalachterstand of allochtone kinder<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> hierbij extra aandacht . Zo<br />
heeft Peuterpraat specifieke aandacht <strong>voor</strong> peuters waarvan de verwachting is<br />
dat ze zonder extra maatregel<strong>en</strong> op vierjarige leeftijd e<strong>en</strong> zodanige achterstand<br />
in de beheersing van de Nederlandse taal hebb<strong>en</strong>, dat zij onvoldo<strong>en</strong>de van het<br />
onderwijs kunn<strong>en</strong> profiter<strong>en</strong>. Kinderklank<strong>en</strong> heeft specifieke aandacht <strong>voor</strong><br />
taalzwakke kinder<strong>en</strong>.<br />
Aanpak Peuterpraat & Kinderklank<strong>en</strong> zijn bedoeld om taalproblem<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong> te<br />
<strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> vroegtijdig te signaler<strong>en</strong>. Peuterpraat is de <strong>voor</strong>loper van<br />
Kinderklank<strong>en</strong> <strong>en</strong> richt zich op peuters, Kinderklank<strong>en</strong> op 4 tot 8 jarig<strong>en</strong>. Beide<br />
programma’s bestaan uit e<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>tief <strong>en</strong> e<strong>en</strong> curatief gedeelte.<br />
De programma’s bestaan uit e<strong>en</strong> kal<strong>en</strong>der met 10 tot 15 blad<strong>en</strong>, waarop e<strong>en</strong><br />
thema c<strong>en</strong>traal staat. Rondom de thema’s word<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong><br />
aangebod<strong>en</strong> op talig, motorisch, auditief <strong>en</strong> visueel gebied. Het acc<strong>en</strong>t bij<br />
Peuterpraat ligt op de talige oef<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> waarbij communicatie <strong>en</strong><br />
woord<strong>en</strong>schatuitbreiding c<strong>en</strong>traal staan. Bij Kinderklank<strong>en</strong> gaat het om het<br />
stimuler<strong>en</strong> van de ontluik<strong>en</strong>de geletterdheid (m.n. fonemisch bewustzijn) <strong>en</strong> de<br />
uitbreiding van de woord<strong>en</strong>schat. De ideeën <strong>voor</strong> de activiteit<strong>en</strong> van de kal<strong>en</strong>der<br />
word<strong>en</strong> uitgewerkt in e<strong>en</strong> handleiding c.q. ideeënmap. Per leeftijdsfase zijn er<br />
verschill<strong>en</strong>de kal<strong>en</strong>ders <strong>en</strong> ideeënmapp<strong>en</strong> ontwikkeld. Er zijn soms activiteit<strong>en</strong><br />
met ouders erbij.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
De interv<strong>en</strong>tie is niet speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> allochtone kinder<strong>en</strong>. Wel is het<br />
gericht op het <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> van taalproblem<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong> in<br />
achterstandssituaties, waaronder allochtone kinder<strong>en</strong>.<br />
Het programma biedt mogelijkhed<strong>en</strong> om specifieke aandacht te gev<strong>en</strong> –<br />
individueel of in kleine groepjes - aan kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> allochtone achtergrond<br />
(<strong>en</strong> autochtone kinder<strong>en</strong> met spraak- <strong>en</strong>/of taalproblem<strong>en</strong>). Ook besteedt de<br />
handleiding <strong>en</strong>kele paragraf<strong>en</strong> aan tweetaligheid <strong>en</strong> Nederlands als tweede taal,<br />
met adviez<strong>en</strong> hoe daar mee om te gaan.<br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI Vooralsnog niet erk<strong>en</strong>d<br />
18
Piramide<br />
Doel Piramide is ontwikkeld vanuit het<br />
onderwijsachterstand<strong>en</strong>beleid <strong>en</strong> wil de ontwikkeling van<br />
kinder<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong>, zodat ze met succes de basisschool<br />
kunn<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Piramide is <strong>voor</strong> kinder<strong>en</strong> van 2,5 tot 6 jaar die de<br />
peuterspeelzaal <strong>en</strong> groep 1 <strong>en</strong> 2 van de basisschool bezoek<strong>en</strong>.<br />
De methode heeft speciale aandacht <strong>voor</strong> kinder<strong>en</strong> die extra<br />
steun nodig hebb<strong>en</strong>, zoals allochtone kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> autochtone<br />
kinder<strong>en</strong> in achterstandssituaties.<br />
Aanpak Piramide is e<strong>en</strong> educatieve methode <strong>voor</strong> peuterspeelzal<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
groep 1 <strong>en</strong> 2 van de basisschool. In e<strong>en</strong> combinatie van spel<strong>en</strong>,<br />
werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ler<strong>en</strong> word<strong>en</strong> de kinder<strong>en</strong> gestimuleerd in hun<br />
ontwikkeling. Kinder<strong>en</strong> die extra steun nodig hebb<strong>en</strong>, krijg<strong>en</strong><br />
speciale aandacht in de vorm van tutoring, taalstimulering <strong>en</strong><br />
spel. Ouders word<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> bij het programma door onder<br />
andere thuis met hun kind activiteit<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> die aansluit<strong>en</strong> bij<br />
wat het kind in de speelzaal of op school heeft gedaan.<br />
Toepassing bij etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Classificatie onderzoek Deels effectief˚<br />
Deels effectief***<br />
Status DEI In theorie effectief.<br />
Prat<strong>en</strong> met jonge kinder<strong>en</strong><br />
Piramide is ontwikkeld <strong>voor</strong> alle kinder<strong>en</strong> van 2,5 tot 6 jaar<br />
maar heeft specifieke aandacht <strong>voor</strong> allochtone kinder<strong>en</strong>. Zo is<br />
er e<strong>en</strong> speciale taallijn <strong>en</strong> is er extra ondersteuning in de vorm<br />
van tutoring <strong>voor</strong> kinder<strong>en</strong> die dat nodig hebb<strong>en</strong>. Voor<br />
allochtone ouders is er informatie <strong>en</strong> zijn er ouderactiviteit<strong>en</strong><br />
in de eig<strong>en</strong> taal.<br />
Twee Nederlandse onderzoek<strong>en</strong> naar de effect<strong>en</strong> van Piramide,<br />
waarvan één met e<strong>en</strong> quasi-experim<strong>en</strong>tele opzet, lat<strong>en</strong><br />
positieve resultat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>. Bij de <strong>en</strong>e studie zijn de effect<strong>en</strong><br />
bescheid<strong>en</strong> <strong>en</strong> wissel<strong>en</strong>d waarbij er ge<strong>en</strong> aanwijzing<strong>en</strong> zijn dat<br />
Turkse <strong>en</strong> Marokkaanse kinder<strong>en</strong> meer of minder profiter<strong>en</strong><br />
van het programma dan Nederlandse kinder<strong>en</strong>; bij het andere<br />
onderzoek zijn de effect<strong>en</strong> duidelijker. De makers of<br />
uitvoerders onderbouw<strong>en</strong> verder hun interv<strong>en</strong>tie, met name de<br />
tutoring, met buit<strong>en</strong>lands onderzoek naar het programma<br />
'Succes for all' (van Slavin e.a.), dat positieve effect<strong>en</strong> laat<br />
zi<strong>en</strong>.<br />
Doel Doel van Prat<strong>en</strong> met jonge kinder<strong>en</strong> is het stimuler<strong>en</strong> van de spraak- <strong>en</strong><br />
taalontwikkeling van kinder<strong>en</strong> (0 - 6 jaar). Prat<strong>en</strong> met jonge kinder<strong>en</strong> helpt<br />
leidsters, leerkracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> ouders de kans<strong>en</strong> op interactie <strong>en</strong> communicatie met<br />
het kind in alledaagse activiteit<strong>en</strong> te vergrot<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Prat<strong>en</strong> met jonge kinder<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> universeel prev<strong>en</strong>tieprogramma <strong>en</strong> richt zich<br />
op alle jonge kinder<strong>en</strong> (0 - 6 jaar) <strong>en</strong> hun opvoeders (leidsters, leerkracht<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
19
ouders). De cursus Mijn kind leert twee tal<strong>en</strong> is bedoeld <strong>voor</strong> allochtone ouders.<br />
Aanpak Het totale pakket bevat drie cursuss<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> cursus is <strong>voor</strong> leidsters<br />
kinderopvang / peuterspeelzal<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>voor</strong> leerkracht<strong>en</strong> van groep 1 <strong>en</strong> 2 van het<br />
basisonderwijs ('Prat<strong>en</strong> met jonge kinder<strong>en</strong>') <strong>en</strong> er zijn twee oudercursuss<strong>en</strong> ('Je<br />
kind help<strong>en</strong> bij het ler<strong>en</strong> prat<strong>en</strong>' <strong>en</strong> 'Mijn kind leert twee tal<strong>en</strong>'). De cursus <strong>voor</strong><br />
leidsters bestaat uit 5 bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>, de cursuss<strong>en</strong> <strong>voor</strong> ouders uit 4<br />
bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>. De bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verzorgd door e<strong>en</strong> medewerker GVO<br />
(GezondheidsVoorlichting <strong>en</strong> -Opvoeding) van de GGD <strong>en</strong> e<strong>en</strong> logopedist.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
De interv<strong>en</strong>tie is niet speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> allochtone kinder<strong>en</strong>. Wel is de<br />
oudercursus ‘Mijn kind leert twee tal<strong>en</strong>’ bedoeld <strong>voor</strong> anderstalige gezinn<strong>en</strong>.<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI Vooralsnog niet erk<strong>en</strong>d.<br />
Spor<strong>en</strong><br />
Doel Overkoepel<strong>en</strong>d doel van Spor<strong>en</strong> is dat de kinder<strong>en</strong>, ouders <strong>en</strong> leerkracht<strong>en</strong><br />
zichzelf ervar<strong>en</strong> als actief deel van e<strong>en</strong> democratische leergeme<strong>en</strong>schap. T<strong>en</strong><br />
aanzi<strong>en</strong> van de kinder<strong>en</strong> is Spor<strong>en</strong> gericht op het vergrot<strong>en</strong> van hun kans<strong>en</strong> op<br />
e<strong>en</strong> succesvolle schoolloopbaan door het stimuler<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> integrale, brede<br />
ontwikkeling, <strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de ouders op actieve betrokk<strong>en</strong>heid bij het<br />
educatieproces van hun kinder<strong>en</strong>. Daarnaast beoogt Spor<strong>en</strong> het realiser<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> onderzoek<strong>en</strong>de attitude bij de leerkracht<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de<br />
(leerprocess<strong>en</strong> van de) kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> van de ouders <strong>en</strong> hun culturele achtergrond.<br />
Doelgroep De doelgroep van Spor<strong>en</strong> als VVE-programma bestaat uit kinder<strong>en</strong> van 2,5 tot 6<br />
jaar uit kansarme milieus <strong>en</strong> hun ouders. Spor<strong>en</strong> is ook gericht op leerkracht<strong>en</strong><br />
als intermediaire doelgroep.<br />
Aanpak Spor<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> integrale pedagogische aanpak gericht op brede<br />
ontwikkelingsstimulering van kinder<strong>en</strong> van 0-7 jaar <strong>en</strong> op actieve participatie<br />
van hun ouders aan het educatieproces. Spor<strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> op<strong>en</strong>, kindvolg<strong>en</strong>d<br />
curriculum. De aanpak laat zich karakteriser<strong>en</strong> als breed <strong>en</strong> verbind<strong>en</strong>d. Het<br />
curriculum sluit aan bij wat de kinder<strong>en</strong> in de groep beweegt <strong>en</strong> bij hun<br />
ontwikkelingsbehoefte. De leerkracht<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> het curriculum zelf.<br />
Spor<strong>en</strong> biedt hier<strong>voor</strong> als handvatt<strong>en</strong> e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d docum<strong>en</strong>tatiesysteem<br />
(inclusief e<strong>en</strong> kindvolgsysteem), e<strong>en</strong> op de praktijk toegesned<strong>en</strong> pedagogische<br />
systematiek, e<strong>en</strong> int<strong>en</strong>sieve overlegstructuur, structurele begeleiding <strong>en</strong><br />
ondersteuning van leerkracht<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> beeld<strong>en</strong>d kunst<strong>en</strong>aar ('atelierista') <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> pedagoog ('pedagogista'), e<strong>en</strong> landelijk Spor<strong>en</strong> Expertisec<strong>en</strong>trum <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
netwerk van schol<strong>en</strong> die met Spor<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>.<br />
Het op<strong>en</strong> curriculum gaat sam<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> gestructureerde praktijk in de klas. De<br />
kinder<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> per dagdeel t<strong>en</strong>minste anderhalf uur taakgericht in kleine<br />
groep<strong>en</strong> aan onderwerp<strong>en</strong> die h<strong>en</strong> bezighoud<strong>en</strong>. Het pedagogisch-educatieve<br />
concept van actief <strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk onderzoek<strong>en</strong> ('problem solving') legt de<br />
nadruk op multimodaal repres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> (verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> van symbolisch<br />
repres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>) <strong>en</strong> op het reflecter<strong>en</strong> op de leerprocess<strong>en</strong> door de kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
leerkracht<strong>en</strong>. Het programma wordt gek<strong>en</strong>merkt door e<strong>en</strong> contextgebond<strong>en</strong><br />
uitwerking met diversiteit als uitgangspunt, is sterk gericht op het legg<strong>en</strong> van<br />
verbinding<strong>en</strong> (o.a. tuss<strong>en</strong> de activiteit<strong>en</strong> van dag tot dag, tuss<strong>en</strong> school <strong>en</strong> thuis,<br />
20
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> onderling, tuss<strong>en</strong> ontwikkelingsgebied<strong>en</strong> etc.) <strong>en</strong> werkt met<br />
doorlop<strong>en</strong>de onderzoeksactiviteit<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> langere periode. Daarnaast vindt<br />
er ook communicatie met de hele groep plaats: <strong>voor</strong>lez<strong>en</strong>, dans<strong>en</strong>, zing<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
verhal<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong> staan dagelijks op het programma.<br />
Spor<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> structuur van int<strong>en</strong>sieve <strong>en</strong> frequ<strong>en</strong>te oudercontact<strong>en</strong> <strong>en</strong> -<br />
activiteit<strong>en</strong>.<br />
Spor<strong>en</strong> is goed van toepassing bij kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> ouders met e<strong>en</strong> (niet-westerse<br />
allochtone achtergrond omdat de pedagogische aanpak contextueel is <strong>en</strong> o.a.<br />
wordt gek<strong>en</strong>merkt door het verbind<strong>en</strong> van school, gezin <strong>en</strong> buurt <strong>en</strong> door de<br />
nadruk op multimodaal (<strong>en</strong> dus niet alle<strong>en</strong> talig) repres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> door de<br />
kinder<strong>en</strong>. De structurele feedback aan ouders is ook <strong>voor</strong> anderstalige ouders<br />
begrijpelijk <strong>en</strong> toegankelijk. Daarnaast zijn er specifieke activiteit<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
allochtone ouders mogelijk, zoals taalless<strong>en</strong>.<br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Er is ge<strong>en</strong> onderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI In theorie effectief.<br />
Stap Door!<br />
Doel De algem<strong>en</strong>e doelstelling van Stap Door! is het verklein<strong>en</strong> van<br />
onderwijsachterstand<strong>en</strong>. Dat wordt vertaald in de volg<strong>en</strong>de specifieke<br />
doelstelling<strong>en</strong>:<br />
- het stimuler<strong>en</strong> van leesplezier bij leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> het verbeter<strong>en</strong> van hun<br />
vaardigheid in begrijp<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong>,<br />
- het bevorder<strong>en</strong> van goede relaties tuss<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> het verbeter<strong>en</strong> van<br />
het sociale klimaat op school,<br />
- het vergrot<strong>en</strong> van het onderwijsondersteun<strong>en</strong>d gedrag van ouders.<br />
Doelgroep Stap Door! is gericht op drie doelgroep<strong>en</strong>: leerling<strong>en</strong> uit groep 4 van de<br />
basisschool (7-8 jaar), leerling<strong>en</strong> uit groep 7 van de basisschool (10-11 jaar) <strong>en</strong><br />
ouders van leerling<strong>en</strong> uit groep 4.<br />
Aanpak Stap Door! is e<strong>en</strong> tutorprogramma dat insteekt op (begrijp<strong>en</strong>d) leesvaardigheid,<br />
waarbij leerling<strong>en</strong> van groep 7 lez<strong>en</strong> met leerling<strong>en</strong> uit groep 4. Tev<strong>en</strong>s lez<strong>en</strong><br />
de ouders thuis met het kind. Stap Door! bestaat uit e<strong>en</strong> oudercompon<strong>en</strong>t <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> schoolcompon<strong>en</strong>t.<br />
De schoolcompon<strong>en</strong>t bestaat uit het 'tutor lez<strong>en</strong>'. E<strong>en</strong> leerling uit groep 7, de<br />
tutor, begeleidt drie keer per week e<strong>en</strong> vaste leerling uit groep 4 bij het lez<strong>en</strong>.<br />
De leerling<strong>en</strong> zijn actief met de tekst bezig doordat ze vóór, tijd<strong>en</strong>s <strong>en</strong> na het<br />
lez<strong>en</strong> opdracht<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Stap Door! beslaat 24 wek<strong>en</strong>, verspreid over e<strong>en</strong><br />
schooljaar. Leerling<strong>en</strong> uit groep 7 krijg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> training van 10 less<strong>en</strong> <strong>en</strong> lez<strong>en</strong><br />
drie keer per week e<strong>en</strong> half uur met hun leerling uit groep 4, in door h<strong>en</strong>zelf<br />
gekoz<strong>en</strong> leesboek<strong>en</strong> of in het Stap Door!-verhal<strong>en</strong>boek.<br />
De oudercompon<strong>en</strong>t richt zich op de ouders van de kinder<strong>en</strong> in groep 4. Ouders<br />
werk<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de het hele jaar dat hun kind in groep 4 zit één á twee keer per<br />
week thuis met hun kind met Stap Door!-material<strong>en</strong>. Er word<strong>en</strong> 5<br />
ouderbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong>.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Stap Door! is ontwikkeld <strong>voor</strong> zowel autochtone als allochtone kinder<strong>en</strong> in<br />
achterstandssituaties. Het programma bevat ge<strong>en</strong> speciale faciliteit<strong>en</strong> die<br />
bedoeld zijn om allochtone groep<strong>en</strong> in het bijzonder te bedi<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
21
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Er heeft quasi-experim<strong>en</strong>teel onderzoek in de praktijk plaatsgevond<strong>en</strong> naar de<br />
effect<strong>en</strong> van Stap Door!. Het onderzoek heeft op de programmadoel<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />
effect<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> aanton<strong>en</strong>. Als mogelijke verklaring hier<strong>voor</strong> wordt gesteld dat<br />
de int<strong>en</strong>siteit van het tutorlez<strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong>de was. In de praktijk werd het<br />
tutorlez<strong>en</strong> minder vaak gedaan dan de bedoeling was.<br />
Uit onderzoek in met name Engeland <strong>en</strong> de Ver<strong>en</strong>igde Stat<strong>en</strong> naar het werk<strong>en</strong><br />
met tutorsystem<strong>en</strong> blijkt dat tutoring e<strong>en</strong> sterke leer- <strong>en</strong> instructiestrategie kan<br />
zijn met effect<strong>en</strong> op zowel het cognitieve als het sociaal-emotionele vlak.<br />
Classificatie<br />
onderzoek<br />
Ge<strong>en</strong> effect<strong>en</strong> aangetoond***<br />
Status DEI Vooralsnog niet erk<strong>en</strong>d.<br />
Spel<strong>en</strong>derWijs<br />
Doel Stimuler<strong>en</strong> mondelinge taalvaardigheid.<br />
Doelgroep Spel<strong>en</strong>derwijs is bedoeld <strong>voor</strong> peuters <strong>en</strong> kleuters in achterstandssituaties.<br />
Aanpak Spel<strong>en</strong>derWijs is e<strong>en</strong> taalprogramma met e<strong>en</strong> doorgaande lijn van peuters tot <strong>en</strong><br />
met groep 2. In kleine groepjes vindt interactief taalaanbod plaats. Op de<br />
basisschool/peuterspeelzaal komt twee keer per week e<strong>en</strong> extra<br />
leerkracht/leidster gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> half uur om in e<strong>en</strong> kleine groepje interactief<br />
taalaanbod te gev<strong>en</strong>. Er wordt gericht gewerkt aan luister-, spreek- <strong>en</strong><br />
gespreksvaardighed<strong>en</strong> rondom thema's <strong>en</strong> onderwerp<strong>en</strong> die kinder<strong>en</strong> belangrijk<br />
vind<strong>en</strong>.<br />
Toepassing bij De interv<strong>en</strong>tie is ontwikkeld <strong>voor</strong> zowel autochtone als allochtone kinder<strong>en</strong> in<br />
etnische achterstandssituaties. Het programma bevat ge<strong>en</strong> speciale faciliteit<strong>en</strong> die<br />
groep<strong>en</strong> bedoeld zijn om allochtone groep<strong>en</strong> in het bijzonder te bedi<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Onderzoek Het GION heeft onderzoek gedaan naar de invoering <strong>en</strong> de effect<strong>en</strong> van<br />
effectiviteit Spel<strong>en</strong>derWijs. De onderzoekers gev<strong>en</strong> aan dat Spel<strong>en</strong>derWijs positieve maar<br />
bescheid<strong>en</strong> effect<strong>en</strong> heeft op de taalontwikkeling van kinder<strong>en</strong> zowel op de<br />
korte als middellange termijn. De kwaliteit van dit onderzoek is nog niet<br />
beoordeeld door de Erk<strong>en</strong>ningscommissie van de Databank Effectieve<br />
Interv<strong>en</strong>ties.<br />
Status DEI In <strong>voor</strong>bereiding.<br />
Startblokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> Basisontwikkeling<br />
Doel Doel van Startblokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> Basisontwikkeling is het vergrot<strong>en</strong> van de kans<strong>en</strong> op<br />
e<strong>en</strong> optimale ontwikkeling <strong>en</strong> op e<strong>en</strong> succesvolle deelname aan<br />
onderwijsleerprocess<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Startblokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> Basisontwikkeling zijn geschikt <strong>voor</strong> alle kinder<strong>en</strong> van<br />
respectievelijk e<strong>en</strong> peuterspeelzaal <strong>en</strong> groep 1 tot <strong>en</strong> met 4. Als combinatie<br />
word<strong>en</strong> de programma´s ingezet t<strong>en</strong> behoeve van kinder<strong>en</strong> in<br />
achterstandssituaties. De intermediaire doelgroep bestaat uit leidsters van<br />
peuterspeelzal<strong>en</strong> <strong>en</strong> leerkracht<strong>en</strong> van groep 1 tot <strong>en</strong> met 4 van de basisschool.<br />
Aanpak Startblokk<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> educatieve methode <strong>voor</strong> peuterspeelzal<strong>en</strong>.<br />
Basisontwikkeling werkt met dezelfde methode in groep 1 tot <strong>en</strong> met 4 van de<br />
basisschool. De programma´s bevorder<strong>en</strong> e<strong>en</strong> brede persoonsontwikkeling bij<br />
22
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
kinder<strong>en</strong> van 2,5 tot 8 jaar. Startblokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> Basisontwikkeling hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
ontwikkelingsgerichte aanpak. Dat betek<strong>en</strong>t dat de methode aansluit op de<br />
actuele ontwikkelingsmogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> belangstelling van de kinder<strong>en</strong> in de<br />
groep <strong>en</strong> tegelijk aanstuurt op het zett<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de stap in de kinderlijke<br />
ontwikkeling. Omdat de ontwikkelingsmogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> interesses per situatie<br />
<strong>en</strong> <strong>voor</strong> elk kind verschill<strong>en</strong>, wordt er niet gewerkt met e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>geschrev<strong>en</strong><br />
structuur of geslot<strong>en</strong> werkplan. In plaats daarvan <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong> de programma´s in<br />
´bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong>´. Dit zijn criteria die de leidster <strong>en</strong> leerkracht help<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong><br />
pedagogisch plan van activiteit<strong>en</strong> met <strong>en</strong> <strong>voor</strong> de kinder<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong>. De<br />
bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> zijn ontle<strong>en</strong>d aan perspectiev<strong>en</strong> op de kinderlijke ontwikkeling. Zij<br />
betreff<strong>en</strong> het aanbod van activiteit<strong>en</strong>, de inhoud <strong>en</strong> thematiek van de<br />
activiteit<strong>en</strong>, het pedagogisch-didactisch handel<strong>en</strong> van de leidster <strong>en</strong> leerkracht,<br />
het observer<strong>en</strong> <strong>en</strong> registrer<strong>en</strong> van de ontwikkeling van de kinder<strong>en</strong>, de<br />
inrichting van de ruimte, de te gebruik<strong>en</strong> material<strong>en</strong>, de dagindeling <strong>en</strong> de<br />
sam<strong>en</strong>werking met de ouders.<br />
Startblokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> Basisontwkkeling zijn niet speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> kinder<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> allochtone achtergrond, maar word<strong>en</strong> wel in het kader van<br />
achterstandsbestrijding <strong>voor</strong> deze kinder<strong>en</strong> ingezet. Voor leidsters <strong>en</strong><br />
leerkracht<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> cursus NT2 beschikbaar.<br />
Effectonderzoek (ge<strong>en</strong> veranderings- of (quasi)experim<strong>en</strong>teel onderzoek) van<br />
het SCO-Kohnstamm Instituut laat positieve effect<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> op de sociaalemotionele<br />
ontwikkeling van kinder<strong>en</strong> die het programma Startblokk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
Basisontwikkeling hebb<strong>en</strong> gevolgd. T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de cognitieve<br />
ontwikkeling <strong>en</strong> de taalontwikkeling zijn ge<strong>en</strong> effect<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong>.<br />
Classificatie<br />
onderzoek<br />
Deels effectief˚<br />
Status DEI In theorie effectief.<br />
Taallijn<br />
Doel Het doel van de Taallijn is het verbeter<strong>en</strong> van de interactieve taalstimulering in<br />
de <strong>voor</strong>- <strong>en</strong> vroegschoolse periode, zodat de achterstand van taalzwakke<br />
kinder<strong>en</strong> bij de start van de basisschool <strong>en</strong> de overgang naar groep 3 zoveel<br />
mogelijk wordt beperkt. De uiteindelijke doelgroep zijn taalzwakke kinder<strong>en</strong><br />
van 2 tot 6 jaar, met de bedoeling taalachterstand zo veel mogelijk te beperk<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep De doelgroep wordt gevormd door peuters op peuterspeelzal<strong>en</strong> in de leeftijd<br />
van 2 tot 4 jaar <strong>en</strong> leerling<strong>en</strong> van groep 1 <strong>en</strong> 2. De Taallijn is van oorsprong<br />
opgezet <strong>voor</strong> leidsters op VVE peuterspeelzal<strong>en</strong> als intermediaire doelgroep,<br />
maar wordt nu ook gebruikt in de onderbouw op basisschol<strong>en</strong>. De Taallijn kan<br />
ook breder ingezet word<strong>en</strong>, bij<strong>voor</strong>beeld <strong>voor</strong> leidsters op kinderdagverblijv<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> locaties zonder VVE-programma.<br />
Aanpak De Taallijn is e<strong>en</strong> programma <strong>voor</strong> deskundigheidsbevordering van leidsters <strong>en</strong><br />
leerkracht<strong>en</strong> zodat ze ler<strong>en</strong> de taalontwikkeling van kinder<strong>en</strong> te stimuler<strong>en</strong>. De<br />
Taallijn kan gebruikt word<strong>en</strong> naast veelgebruikte VVE-programma's (Voor- <strong>en</strong><br />
Vroegschoolse Educatie), maar kan ook zelfstandig uitgevoerd word<strong>en</strong>.<br />
Leidsters <strong>en</strong> leerkracht<strong>en</strong> wordt geleerd zich bewuster te zijn van de<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> die zich in de groep <strong>voor</strong>do<strong>en</strong>, zodat ze gebruik mak<strong>en</strong> van<br />
situaties waarin spel<strong>en</strong>derwijs aandacht besteed kan word<strong>en</strong> aan<br />
taalontwikkeling, maar ook situaties te creër<strong>en</strong> waarin de taalontwikkeling<br />
23
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
specifiek is te stimuler<strong>en</strong>. Deze word<strong>en</strong> bij wijze van <strong>voor</strong>beeld uitgewerkt <strong>en</strong><br />
geoef<strong>en</strong>d in e<strong>en</strong> aantal frequ<strong>en</strong>te <strong>en</strong> herk<strong>en</strong>bare situaties: tijd<strong>en</strong>s spel in hoek<strong>en</strong>,<br />
in gesprekjes rondom dagelijks terugker<strong>en</strong>de handeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />
in meer geleide activiteit<strong>en</strong> gericht op taalstimulering. Er zijn vijf zog<strong>en</strong>aamde<br />
speerpunt<strong>en</strong> (mondelinge communicatie, woord<strong>en</strong>schatontwikkeling,<br />
ontluik<strong>en</strong>de geletterdheid, peuters <strong>en</strong> ICT <strong>en</strong> ouderbetrokk<strong>en</strong>heid), die elk zijn<br />
uitgewerkt in e<strong>en</strong> 'prototype' (werkwijze) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> scholingsmodule.<br />
In de aanpak wordt ge<strong>en</strong> onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> Nederlandse peuters <strong>en</strong><br />
peuters die van huis uit e<strong>en</strong> andere taal sprek<strong>en</strong>, omdat de Nederlandse<br />
taalvaardigheid van allochtone kinder<strong>en</strong> zich grofweg volg<strong>en</strong>s dezelfde<br />
principes ontwikkeld als Nederlandse kinder<strong>en</strong>. Het belangrijkste verschil is<br />
het tempo. Daar wordt wel rek<strong>en</strong>ing mee gehoud<strong>en</strong> door <strong>voor</strong>al in het begin bij<br />
taalzwakke kinder<strong>en</strong> veel aandacht te bested<strong>en</strong> aan woord<strong>en</strong>schatuitbreiding.<br />
Het SCO-Kohnstamm instituut heeft e<strong>en</strong> inhoudsanalyse gedaan van de<br />
material<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderzoek uitgevoerd naar de gepercipieerde effect<strong>en</strong> van drie<br />
trainingsmodul<strong>en</strong> op leidsters <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong>. Uit het onderzoek blijkt dat<br />
peuterleidsters die werk<strong>en</strong> met de aanpak van de Taallijn, merk<strong>en</strong> dat hun<br />
kinder<strong>en</strong> meer woord<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>, beter verhaaltjes begrijp<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer gaan prat<strong>en</strong>.<br />
Classificatie<br />
onderzoek<br />
Effectiviteit onbek<strong>en</strong>d<br />
Status DEI In theorie effectief.<br />
Taaltal<strong>en</strong>t<br />
Doel Doel van Taaltal<strong>en</strong>t is ouders, die thuis (mede) e<strong>en</strong> andere taal dan het<br />
Nederlands sprek<strong>en</strong>, inzicht te gev<strong>en</strong> in het belang <strong>en</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong> van<br />
taalstimulering bij hun kind(er<strong>en</strong>), zowel in de eig<strong>en</strong> taal als in het Nederlands.<br />
Doelgroep Taaltal<strong>en</strong>t is bedoeld <strong>voor</strong> allochtone ouders die vrag<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> over tweetalig<br />
opvoed<strong>en</strong> <strong>en</strong> taalontwikkeling. Het gaat veelal om kinder<strong>en</strong> van 0 - 6 jaar.<br />
Aanpak Taaltal<strong>en</strong>t is e<strong>en</strong> praktisch themapakket over meertalig opvoed<strong>en</strong> met onder<br />
meer e<strong>en</strong> oudercursus. Het pakket helpt beroepskracht<strong>en</strong> om allochtone ouders<br />
advies op maat te gev<strong>en</strong> over de taalontwikkeling van hun kind (0-6 jaar). Dit<br />
kan zowel in individuele gesprekk<strong>en</strong> als in groepsbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>. Het<br />
groepsprogramma bestaat uit drie ouderbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> waarin<br />
peuterspeelzaalleidsters, leerkracht<strong>en</strong>, wijkverpleegkundig<strong>en</strong> of begeleiders van<br />
vluchteling<strong>en</strong> <strong>voor</strong>lichting gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> ouders adviser<strong>en</strong> over meertaligheid <strong>en</strong><br />
taalontwikkeling.<br />
Toepassing bij Taaltal<strong>en</strong>t is speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> allochtone gezinn<strong>en</strong>.<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI Vooralsnog niet erk<strong>en</strong>d.<br />
24
(Voor-)leesbevorderingsprogramma’s<br />
Er zijn in Nederland vele min of meer vergelijkbare (<strong>voor</strong>-)leesbevorderingsprogramma's. De<br />
programma´s zijn veelal lokaal ontwikkeld.<br />
Deze programma's strev<strong>en</strong> ernaar om (jonge) kinder<strong>en</strong> meer met boek<strong>en</strong> in aanraking te lat<strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong>. Achterligg<strong>en</strong>d doel daarbij is om de taalontwikkeling <strong>en</strong> het leesgedrag van (jonge)<br />
kinder<strong>en</strong> te stimuler<strong>en</strong>. De bibliotheek speelt vaak e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale rol bij de ontwikkeling <strong>en</strong><br />
uitvoering van de programma's.<br />
De volg<strong>en</strong>de (<strong>voor</strong>)leesprogramma´s zijn tot dusver bekek<strong>en</strong>:<br />
- Mijn Slingertouw<br />
- De Rode Draad<br />
- Spel- <strong>en</strong> Boek<strong>en</strong>plan<br />
- Voorleesproject VVE<br />
- Het Voortouw<br />
Doel De programma´s hebb<strong>en</strong> als doel de leescultuur die kinder<strong>en</strong> omgeeft te<br />
bevorder<strong>en</strong>, waardoor uiteindelijk de taalontwikkeling <strong>en</strong> het leesgedrag van<br />
(jonge) kinder<strong>en</strong> gestimuleerd word<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep De programma´s zijn veelal gericht op (laaggeschoolde) gezinn<strong>en</strong> met jonge<br />
kinder<strong>en</strong> (0-6 jaar) waar weinig aandacht is <strong>voor</strong> (<strong>voor</strong>)lez<strong>en</strong>. Daarnaast richt<strong>en</strong><br />
de programma´s zich op beroepskracht<strong>en</strong> die met jonge kinder<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>,<br />
verbond<strong>en</strong> zijn aan instelling<strong>en</strong> <strong>voor</strong> jeugdgezondheidszorg, kinderopvang,<br />
bibliothek<strong>en</strong> <strong>en</strong> schol<strong>en</strong>. Er zijn ook programma´s die zich richt<strong>en</strong> op oudere<br />
kinder<strong>en</strong> tot 12 jaar. Deze programma´s word<strong>en</strong> door schol<strong>en</strong> uitgevoerd.<br />
Aanpak Varieert per programma.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
De programma’s zijn ontwikkeld <strong>voor</strong> gezinn<strong>en</strong> waar weinig aandacht is <strong>voor</strong><br />
(<strong>voor</strong>)lez<strong>en</strong>, waaronder allochtone gezinn<strong>en</strong>.<br />
Er zijn ge<strong>en</strong> effectonderzoek<strong>en</strong> gedaan naar de bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde programma’s.<br />
Status DEI Vooralsnog niet erk<strong>en</strong>d.<br />
De Week<strong>en</strong>dschool<br />
Doel De Week<strong>en</strong>dschool wil jonger<strong>en</strong> steun<strong>en</strong> bij het verruim<strong>en</strong> van perspectiev<strong>en</strong>,<br />
het versterk<strong>en</strong> van zelfvertrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> het ontwikkel<strong>en</strong> van hun tal<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Jonger<strong>en</strong> van ti<strong>en</strong> tot veerti<strong>en</strong> jaar uit sociaaleconomische achterstandswijk<strong>en</strong>.<br />
Aanpak De Week<strong>en</strong>dschool is e<strong>en</strong> school <strong>voor</strong> aanvull<strong>en</strong>d onderwijs <strong>voor</strong> jonger<strong>en</strong> van<br />
ti<strong>en</strong> tot veerti<strong>en</strong> jaar uit sociaaleconomische achterstandswijk<strong>en</strong>. Op de<br />
Week<strong>en</strong>dschool krijg<strong>en</strong> gemotiveerde jonger<strong>en</strong> uit sociaaleconomische<br />
achterstandssituaties drie jaar lang elke zondag les van <strong>en</strong>thousiaste<br />
vakdoc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op tal van vakgebied<strong>en</strong> uit de wereld van wet<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> kunst.<br />
Het driejarig curriculum omvat vakk<strong>en</strong> als g<strong>en</strong>eeskunde, recht, filosofie,<br />
poëzie, wiskunde, sterr<strong>en</strong>kunde <strong>en</strong> beeld<strong>en</strong>de kunst. De ouders van leerling<strong>en</strong><br />
van de week<strong>en</strong>dschool steun<strong>en</strong> hun kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> word<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> bij allerlei<br />
activiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
25
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
De vakdoc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> diverse achtergrond<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>beeld <strong>voor</strong> de<br />
leerling<strong>en</strong>.<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI In <strong>voor</strong>bereiding.<br />
Woord<strong>en</strong>schatjes<br />
Doel Woord<strong>en</strong>schatjes wil taalachterstand<strong>en</strong> verklein<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo mogelijk weg werk<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Kinder<strong>en</strong> op de basisschool die e<strong>en</strong> taalachterstand hebb<strong>en</strong>.<br />
Aanpak Woord<strong>en</strong>schatjes is e<strong>en</strong> leeshulpproject waarbij oudere buurtbewoners op<br />
interactieve wijze <strong>voor</strong>lez<strong>en</strong> aan kinder<strong>en</strong> op school. E<strong>en</strong> sociaal-cultureel<br />
werker werft <strong>en</strong> begeleidt de autochtone oudere bewoners. De kinder<strong>en</strong><br />
zijn door de school geselecteerd. In onderling overleg wordt de grootte van de<br />
lezersgroep, de frequ<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> de duur van de leeshulp vastgesteld.<br />
Toepassing bij Woord<strong>en</strong>schatjes is niet speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> allochtone<br />
etnische achtergrond, maar wordt wel in het kader van achterstandsbestrijding <strong>voor</strong> deze<br />
groep<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> ingezet.<br />
Onderzoek Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
effectiviteit<br />
Status DEI In <strong>voor</strong>bereiding.<br />
2.2.4. Aanvull<strong>en</strong>de interv<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> method<strong>en</strong> op het gebied van instellingsgerichte<br />
ontwikkelingsstimulering.<br />
In de geme<strong>en</strong>te D<strong>en</strong> Haag wordt sinds twee jaar gewerkt met e<strong>en</strong> verl<strong>en</strong>gde schooldag <strong>voor</strong><br />
basisschoolleerling<strong>en</strong>. Dit project is eig<strong>en</strong>lijk niet één interv<strong>en</strong>tie, maar e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>beeld van e<strong>en</strong><br />
integrale aanpak <strong>en</strong> werd g<strong>en</strong>oemd door één van de geïnterviewde sleutelinformant<strong>en</strong>.<br />
Hieronder volgt e<strong>en</strong> beschrijving van dit programma.<br />
Het leerkans<strong>en</strong>profiel van de Geme<strong>en</strong>te D<strong>en</strong> Haag<br />
Doel<br />
Doel is het vergrot<strong>en</strong> van onderwijskans<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> betere aansluiting op het <strong>voor</strong>tgezet onderwijs<br />
<strong>en</strong> meer leerling<strong>en</strong> die naar havo/vwo door kunn<strong>en</strong>. Bijkom<strong>en</strong>d doel is dat schol<strong>en</strong> wat meer tijd<br />
over hebb<strong>en</strong> <strong>voor</strong> ‘extra’s’. Schol<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> daar vaak niet aan toe omdat alle schooltijd nodig<br />
was om het standaard curriculum aan te bied<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep<br />
De doelgroep omvat ‘zware GOA schol<strong>en</strong>’; basisschol<strong>en</strong> die uit 70% achterstandsleerling<strong>en</strong><br />
bestaan. Dat zijn in het algeme<strong>en</strong> zwarte schol<strong>en</strong>.<br />
In de eerste tranche zijn schol<strong>en</strong> b<strong>en</strong>aderd die al erg actief war<strong>en</strong> op het gebied van het<br />
vergrot<strong>en</strong> van onderwijskans<strong>en</strong>, het gaat om vier schol<strong>en</strong>. Kom<strong>en</strong>d schooljaar start de tweede<br />
26
tranche. Schol<strong>en</strong> mocht<strong>en</strong> zich hier<strong>voor</strong> meld<strong>en</strong>. Van de 30 schol<strong>en</strong> die mee wild<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, zijn er<br />
15 geselecteerd waarvan er bij nader inzi<strong>en</strong> 7 doorging<strong>en</strong>. Eén school viel af omdat de ouders<br />
erg teg<strong>en</strong> war<strong>en</strong> <strong>en</strong> sommig<strong>en</strong> dreigd<strong>en</strong> de school te verlat<strong>en</strong>. De medezegg<strong>en</strong>schapsraad van de<br />
school kan deelname teg<strong>en</strong>houd<strong>en</strong>. Op de school waar dat gebeurde zat<strong>en</strong> naar verhouding meer<br />
autochtone kinder<strong>en</strong>. De ouders war<strong>en</strong> wat hoger opgeleid <strong>en</strong> zag<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> toegevoegde waarde<br />
van de extra schooltijd, t<strong>en</strong>minste niets dat zij niet zelf kond<strong>en</strong> bied<strong>en</strong>. Overig<strong>en</strong>s zijn er ook<br />
ouders die zich juist meld<strong>en</strong> bij schol<strong>en</strong> die wel meedo<strong>en</strong> omdat zij hun kinder<strong>en</strong> die kans<br />
will<strong>en</strong> bied<strong>en</strong>.<br />
Aanpak<br />
Schol<strong>en</strong> die meedo<strong>en</strong> verl<strong>en</strong>g<strong>en</strong> de onderwijsleertijd van 8.30 naar 16.30. De school bepaalt<br />
<strong>voor</strong> welke groep<strong>en</strong> dat geldt. In die groep<strong>en</strong> zijn leerling<strong>en</strong> verplicht om mee te do<strong>en</strong>.<br />
Schol<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> 1,5 uur onderwijsleerprofiel tijd extra. Schol<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> behoorlijk veel vrijheid<br />
hoe dit in te vull<strong>en</strong>, zolang het gaat om talige activiteit<strong>en</strong>, activiteit<strong>en</strong> gericht om tal<strong>en</strong>t te<br />
ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwikkelingstimulering. Veel schol<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> al aan het ontwikkel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
leerlijn (start<strong>en</strong> in groep 3, verdiep<strong>en</strong> in groep 4, keuzemogelijkhed<strong>en</strong> in groep 5 <strong>en</strong> zo verder).<br />
Schol<strong>en</strong> zijn vrij om het profiel zelf in te vull<strong>en</strong> of daar<strong>voor</strong> hulp in te roep<strong>en</strong>. Veel schol<strong>en</strong><br />
do<strong>en</strong> beide.<br />
Ouderactiviteit<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> niet altijd e<strong>en</strong> plek, maar sommige schol<strong>en</strong> bundel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal<br />
geldstrom<strong>en</strong> <strong>en</strong> gev<strong>en</strong> workshops of do<strong>en</strong> aan oudereducatie.<br />
Toepassing bij etnische groep<strong>en</strong><br />
D<strong>en</strong> Haag telt 50 zware GOA schol<strong>en</strong>. In het kader van het onderwijsachterstand<strong>en</strong>geld do<strong>en</strong> 10<br />
schol<strong>en</strong> mee, 6 schol<strong>en</strong> do<strong>en</strong> mee in het kader van beleid <strong>voor</strong> krachtwijk<strong>en</strong>. Bij aanvang van<br />
het project was het doel de 50 schol<strong>en</strong> allemaal te lat<strong>en</strong> participer<strong>en</strong>, maar dat strev<strong>en</strong> staat ev<strong>en</strong><br />
op e<strong>en</strong> laag pitje. Het strev<strong>en</strong> is nu <strong>voor</strong>al het geheel goed te lat<strong>en</strong> functioner<strong>en</strong>. Afstemming<br />
met kinderopvang vormt nog e<strong>en</strong> flinke uitdaging.<br />
Onderzoek Effectiviteit<br />
Er wordt monitoring opgezet. In het kom<strong>en</strong>d najaar wil m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nul meting verricht<strong>en</strong>. Er wordt<br />
gekek<strong>en</strong> naar het proces <strong>en</strong> de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> in de zin van leerresultat<strong>en</strong>.<br />
2.3 Gezinsgerichte ontwikkelingsstimulering<br />
Interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> gezinsgerichte ontwikkelingsstimulering zijn gericht op het vergrot<strong>en</strong> van<br />
onderwijskans<strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong> door de ouders k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> aan te reik<strong>en</strong> om de<br />
ontwikkeling van hun kinder<strong>en</strong> te stimuler<strong>en</strong>.<br />
In tabel 2.5 wordt e<strong>en</strong> overzicht gepres<strong>en</strong>teerd van erk<strong>en</strong>de gezinsgerichte interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong><br />
ontwikkelingsstimulering. Tabel 2.6 bevat e<strong>en</strong> overzicht van interv<strong>en</strong>ties die <strong>voor</strong>alsnog niet<br />
erk<strong>en</strong>d zijn. Het gaat daarbij in de meestal gevall<strong>en</strong> om interv<strong>en</strong>ties die nog onvoldo<strong>en</strong>de<br />
theoretisch onderbouwd zijn. Tabel 2.7 bestaat uit e<strong>en</strong> overzicht van interv<strong>en</strong>ties die nog niet<br />
beoordeeld zijn, waardoor nog ge<strong>en</strong> uitspraak gedaan kan word<strong>en</strong> over de kwaliteit ervan.<br />
27
Tabel 2.5 Erk<strong>en</strong>de interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> gezinsgerichte ontwikkelingsstimulering<br />
Naam Leeftijd Expliciet gericht op<br />
allochton<strong>en</strong>/<br />
achterstandsgroep<strong>en</strong>/<br />
risicogroep<strong>en</strong><br />
Faciliteit<strong>en</strong> <strong>voor</strong> allochton<strong>en</strong><br />
gezinn<strong>en</strong>/kinder<strong>en</strong><br />
Boek<strong>en</strong>pret 3mnd – 6 jaar Ja Ja<br />
Material<strong>en</strong> in het Turks & Arabisch<br />
Instapje 1 – 2 jaar Ja Ja<br />
Methodiek & materiaal<br />
Jij b<strong>en</strong>t belangrijk 6 mnd – 4 jaar Ja Nee<br />
Opstapje 2 – 4 jaar Ja Ja<br />
Methodiek & materiaal<br />
Opstap 4 – 6 jaar Ja Ja<br />
Methodiek & materiaal<br />
Overstap 7 – 8 jaar Ja Ja<br />
Materiaal<br />
Tabel 2.6 (Vooralsnog) niet erk<strong>en</strong>de interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> gezinsgerichte<br />
ontwikkelingsstimulerng<br />
Naam Leeftijd Expliciet gericht op<br />
allochton<strong>en</strong>/<br />
achterstandsgroep<strong>en</strong>/<br />
risicogroep<strong>en</strong><br />
Faciliteit<strong>en</strong> <strong>voor</strong> allochton<strong>en</strong><br />
gezinn<strong>en</strong>/kinder<strong>en</strong><br />
Bij de Hand 2 – 4 jaar Ja Ja<br />
Methodiek & materiaal<br />
Rugzak 1,2 , 3 4 – 7 jaar Ja Ja<br />
Methodiek & materiaal<br />
Sam<strong>en</strong>Taal 1,5 - 4 jaar Ja Ja<br />
Methodiek<br />
Spel aan Huis 1 – 4 jaar Ja Ja<br />
Methodiek<br />
Tabel 2.7 Interv<strong>en</strong>ties gezinsgerichte <strong>voor</strong> ontwikkelingsstimulering in <strong>voor</strong>bereiding<br />
Naam Leeftijd Expliciet<br />
gericht op<br />
allochton<strong>en</strong>/<br />
achterstandsgroep<strong>en</strong><br />
/risicogroep<strong>en</strong><br />
Faciliteit<strong>en</strong> <strong>voor</strong> allochton<strong>en</strong><br />
gezinn<strong>en</strong>/kinder<strong>en</strong><br />
Ouders Actief 0 – 6 jaar Ja Ja<br />
Methodiek & materiaal<br />
Sam<strong>en</strong>spel / sam<strong>en</strong><br />
rek<strong>en</strong><strong>en</strong>/ Samba<br />
1 – 6 jaar Ja Ja<br />
Methodiek<br />
TOP 3 - 4 jaar Ja Ja<br />
Methodiek & materiaal<br />
Veel plezier op school 4 - 12 jaar Ja Nee<br />
Verteltas 2 - 12 jaar Ja Ja<br />
Materiaal<br />
Voorleesexpres 2 – 9 jaar Ja Nee<br />
Onder de erk<strong>en</strong>de interv<strong>en</strong>ties zijn er veel die zich specifiek richt<strong>en</strong> op allochtone gezinn<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
daar ook <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>voor</strong> hebb<strong>en</strong>. Wederom zijn deze interv<strong>en</strong>ties gericht op de jonge<br />
kinder<strong>en</strong>. In tabel 2.7 staan drie programma’s waar ook wat oudere kinder<strong>en</strong> aan deel kunn<strong>en</strong><br />
nem<strong>en</strong>, maar omdat het hier interv<strong>en</strong>ties in <strong>voor</strong>bereiding treft is het helaas nog onduidelijk wat<br />
de kwaliteit ervan is.<br />
28
2.3.1 Onderzoek naar de effectiviteit van interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> gezinsgerichte<br />
ontwikkelingsstimulering<br />
Van de erk<strong>en</strong>de interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> gezinsgerichte ontwikkelingsstimulering zijn er vijf op<br />
effect<strong>en</strong> onderzocht. Het gaat om de programma’s: Boek<strong>en</strong>pret, Instapje, Opstap, Opstapje <strong>en</strong><br />
Overstap. De kwaliteit van de onderzoek<strong>en</strong> is wissel<strong>en</strong>d. Het onderzoek naar Boek<strong>en</strong>pret is met<br />
één ster gekwalificeerd, die van Instapje <strong>en</strong> Opstapje met nul sterr<strong>en</strong>.<br />
De onderzoek<strong>en</strong> naar Opstap <strong>en</strong> Overstap zijn de <strong>en</strong>ige in deze inv<strong>en</strong>tarisatie met **** waarbij<br />
specifiek is gekek<strong>en</strong> naar de effect<strong>en</strong> bij allochtone kinder<strong>en</strong>. Vier sterr<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t dat er<br />
gebruik gemaakt is van e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>- <strong>en</strong> nameting <strong>en</strong> e<strong>en</strong> follow-up; e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>tele groep is<br />
vergelek<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> controle groep <strong>en</strong> er is gebruik gemaakt van betrouwbare <strong>en</strong> valide<br />
meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Beide interv<strong>en</strong>ties zijn ‘deels effectief’ wat inhoudt dat e<strong>en</strong> aantal doel<strong>en</strong> van<br />
de interv<strong>en</strong>tie behaald zijn.<br />
Van de onderzochte interv<strong>en</strong>ties zijn die van Instapje, Opstap, Opstapje <strong>en</strong> Overstap specifiek<br />
gericht op allochtone kinder<strong>en</strong>. Het onderzoek van Instapje was gericht op Surinaamse moeders<br />
<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong>; het onderzoek van Opstap was gericht op Turkse <strong>en</strong> Marokkaanse kinder<strong>en</strong>; het<br />
Opstapje onderzoek vond plaats onder Turkse kinder<strong>en</strong>; de onderzoekspopulatie van Overstap<br />
bestond uit Nederlandse, Turkse <strong>en</strong> Marokkaanse kinder<strong>en</strong>.<br />
Voor e<strong>en</strong> korte beschrijving van de resultat<strong>en</strong> van de onderzoek<strong>en</strong> verwijz<strong>en</strong> we naar de<br />
projectbeschrijving<strong>en</strong> in paragraaf 2.3.3.<br />
2.3.2 Bereik van interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> gezinsgerichte ontwikkelingsstimulering<br />
De gezinsgerichte programma’s word<strong>en</strong> minder gebruikt dan de instellingsgerichte<br />
programma’s. Ze word<strong>en</strong> in 36% van de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met onderwijsachterstandgeld<strong>en</strong> gebruikt:<br />
het betreft drie van de vier G4-geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, 65% van de G27, 49% van de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met meer<br />
<strong>en</strong> 20% met minder dan 30.000 inwoners (Jepma e,a,, 2007). Opstapje, Spel aan Huis (beide<br />
<strong>voor</strong> peuters) <strong>en</strong> Opstap (<strong>voor</strong> kleuters) zijn de meest gebruikte programma’s. De overige<br />
programma’s zijn slechts in <strong>en</strong>kele geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in gebruik.<br />
29
Tabel 2.8 Gezinsgerichte programma’s <strong>voor</strong> de ontwikkelingsstimulering: perc<strong>en</strong>tage<br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> bepaald programma gebruikt<br />
Programma’s G4 G27 > 30.000<br />
inw.<br />
< 30.000<br />
inw.<br />
30<br />
Totaal<br />
Opstapje 50 40 30 17 25<br />
Opstap opnieuw 50 20 23 6 14<br />
Spel aan Huis 50 30 18 4 12<br />
Instapje 25 5 4 4 4<br />
Moeders informer<strong>en</strong> moeders 25 15 7 0 4<br />
Rugzak 25 10 4 2 4<br />
Kruipgroep 0 10 2 0 2<br />
Bij de hand 25 0 2 0 1<br />
Jij b<strong>en</strong>t belangrijk 25 5 0 0 1<br />
Ander programma 50 25 18 2 11<br />
Bron: IJ. Jepma, A.L. van der Vegt & P. Kooiman, Landelijke Monitor VVE, 2007. Utrecht: Sardes<br />
Bij de Stapprogramma’s is jar<strong>en</strong>lang landelijke monitoring naar bereik <strong>en</strong> <strong>voor</strong>tgang verricht.<br />
Door het beëindig<strong>en</strong> van de subsidie <strong>voor</strong> landelijke tak<strong>en</strong> is dit monitoringsysteem in het<br />
gedrang geraakt. Uit de meeste rec<strong>en</strong>te gegev<strong>en</strong>s (P<strong>en</strong>nings, 2007) blijkt dat met name de<br />
deelname aan Opstap sinds de invoering van het VVE-beleid fors is teruggelop<strong>en</strong>.<br />
Tabel 2.9 Schatting van deelnem<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong>/gezinn<strong>en</strong> aan Opstap <strong>en</strong> Opstapje<br />
1998-<br />
1999<br />
2000-<br />
2001<br />
2001-<br />
2002*<br />
2002-<br />
2003*<br />
2003-<br />
2004*<br />
2004-<br />
2005*<br />
2005-<br />
2006*<br />
Opstap 7369 6860 7596 5119 5500 4100 3900<br />
Opstapje 2750 2640 2787 2040 2000 2000 1900<br />
Totaal 10119 9500 10383 7159 7500 6100 5800<br />
* De aantall<strong>en</strong> zijn geschat op basis van de respons van de gebruikers<strong>en</strong>quête in die jar<strong>en</strong>. De overige<br />
gegev<strong>en</strong>s kom<strong>en</strong> uit het Jaarboek 2001 Averroès/VVE programma’s<br />
De meest rec<strong>en</strong>te berek<strong>en</strong>ing over de verdeling naar etnische groep zijn van 2004/2005. De<br />
grootste groep heeft e<strong>en</strong> Turkse achtergrond. Opstap telt e<strong>en</strong> derde Turkse deelnemers <strong>en</strong><br />
Opstapje iets meer dan e<strong>en</strong> kwart. Het aandeel van de Nederlanders, maar <strong>voor</strong>al ook van de<br />
andere migrant<strong>en</strong> (vluchteling<strong>en</strong> <strong>en</strong> asielzoekers uit diverse regio’s) bleek groei<strong>en</strong>de, het sterkst<br />
bij Opstapje. De perc<strong>en</strong>tages <strong>voor</strong> Marokkan<strong>en</strong> <strong>en</strong> Surinamers/Antillian<strong>en</strong> zijn door de jar<strong>en</strong><br />
he<strong>en</strong> vrijwel gelijk geblev<strong>en</strong>.<br />
Tabel 2.10 Verdeling deelnemers Opstap <strong>en</strong> Opstapje naar etnische groep in 2004/2005<br />
Opstap Opstapje<br />
Turks 33,9% 27,4%<br />
Marokkaans 22,0% 17,7%<br />
Surinaams / Antilliaans 3,2% 4,2%<br />
Nederlands 18,5% 22,3%<br />
Anders 22,4% 28,4%<br />
Totaal 100,0% 100,0%
Bij de Stapprogramma’s behoort ongeveer 80% tot de allochton<strong>en</strong> <strong>en</strong> de meeste ouders hebb<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> lage opleiding (P<strong>en</strong>nings, 2006). Formeel is de gr<strong>en</strong>s <strong>voor</strong> deelname aan de programma’s<br />
dat ouders niet meer dan 3 jaar <strong>voor</strong>tgezet onderwijs hebb<strong>en</strong> gevolgd.<br />
2.3.3 Interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> gezinsgerichte ontwikkelingsstimulering die (mede) gericht zijn op<br />
allochtone gezinn<strong>en</strong><br />
Bij de Hand<br />
Doel Bij de Hand is er in het algeme<strong>en</strong> op gericht te <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> dat kinder<strong>en</strong> van<br />
laag opgeleide autochtone <strong>en</strong> allochtone ouders e<strong>en</strong> achterstand hebb<strong>en</strong> als zij<br />
naar de basisschool gaan. Daarnaast beoogt het programma te <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> dat<br />
ouders <strong>en</strong> hun kinder<strong>en</strong> terecht kom<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> maatschappelijk isolem<strong>en</strong>t, dan<br />
wel dit isolem<strong>en</strong>t te doorbrek<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Tot de doelgroep van Bij de Hand hor<strong>en</strong> allochtone <strong>en</strong> autochtone kinder<strong>en</strong> van<br />
2 tot 4 jaar in achterstandssituaties.<br />
Aanpak Bij de Hand beoogt onderwijsachterstand aan het begin van de basisschool te<br />
<strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> door ouders (moeders) meer te betrekk<strong>en</strong> bij de ontwikkeling van<br />
hun jonge kind. Het programma wordt uitgevoerd door e<strong>en</strong> intermediair die<br />
veelal dezelfde etnisch-culturele achtergrond heeft als de doelgroep <strong>en</strong> die<br />
werkzaam is bij e<strong>en</strong> welzijnsinstelling waar veel moeders met jonge kinder<strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong>. De duur van het programma is wissel<strong>en</strong>d, afhankelijk van de behoefte<br />
van de ouders.<br />
Gedur<strong>en</strong>de de eerste zes wek<strong>en</strong> voert e<strong>en</strong> zogehet<strong>en</strong> assist<strong>en</strong>t<br />
ouderbetrokk<strong>en</strong>heid één keer per week in de thuissituatie bij wijze van<br />
<strong>voor</strong>beeld verschill<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong> met het kind uit aan de hand van<br />
speelblad<strong>en</strong>. De speelblad<strong>en</strong> beschrijv<strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> zoals boekje kijk<strong>en</strong>,<br />
verstopp<strong>en</strong>, verv<strong>en</strong>, het waarom van de activiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> de manier<strong>en</strong> waarop de<br />
activiteit<strong>en</strong> gedaan kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Daarna won<strong>en</strong> de moeders wekelijks met hun kind e<strong>en</strong> groepsbije<strong>en</strong>komst bij in<br />
e<strong>en</strong> peuterspeelzaal of e<strong>en</strong> welzijnsinstelling. Daar krijg<strong>en</strong> zij instructie over de<br />
speelblad<strong>en</strong> die zij zelf thuis met het kind gaan do<strong>en</strong>, prat<strong>en</strong> de moeders sam<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> zij onder leiding van de assist<strong>en</strong>t ouderbetrokk<strong>en</strong>heid met de<br />
kinder<strong>en</strong>. Er zijn ook themabije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> waar opvoedkundige thema’s aan de<br />
orde kom<strong>en</strong>.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
De interv<strong>en</strong>tie is bedoeld <strong>voor</strong> laag opgeleide ouders, veelal van allochtone<br />
herkomst.<br />
Het materiaal <strong>voor</strong> ouders is naast in Nederlandse versie ook beschikbaar in<br />
Turkse <strong>en</strong> Marokkaans-Arabische vertaling. Folders zijn in die tal<strong>en</strong> én het<br />
Chinees beschikbaar. Er wordt naar gestreefd in de eig<strong>en</strong> taal te instruer<strong>en</strong><br />
tijd<strong>en</strong>s de bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>.<br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI Vooralsnog niet erk<strong>en</strong>d.<br />
31
Boek<strong>en</strong>pret<br />
Doel Boek<strong>en</strong>pret heeft als doel de leescultuur die kinder<strong>en</strong> omgeeft te bevorder<strong>en</strong>,<br />
waardoor uiteindelijk de taalontwikkeling <strong>en</strong> het leesgedrag van jonge kinder<strong>en</strong><br />
gestimuleerd word<strong>en</strong>. Het einddoel is kinder<strong>en</strong> 500 (<strong>voor</strong>)leesur<strong>en</strong> op te lat<strong>en</strong><br />
do<strong>en</strong> in de periode tuss<strong>en</strong> 0 <strong>en</strong> 6 jaar.<br />
Doelgroep Boek<strong>en</strong>pret is gericht op allochtone <strong>en</strong> autochtone (laaggeschoolde) gezinn<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> kind van 3 maand<strong>en</strong> tot 6 jaar waar weinig aandacht is <strong>voor</strong><br />
(<strong>voor</strong>)lez<strong>en</strong>. Daarnaast richt het zich op<br />
beroepskracht<strong>en</strong> verbond<strong>en</strong> aan instelling<strong>en</strong> <strong>voor</strong> jeugdgezondheidszorg,<br />
kinderopvang, bibliothek<strong>en</strong> <strong>en</strong> schol<strong>en</strong> die met jonge kinder<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>.<br />
Aanpak Boek<strong>en</strong>pret is e<strong>en</strong> 6 jaar dur<strong>en</strong>d leesbevorderingsprogramma. Het programma<br />
vindt plaats op c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> bij de gezinn<strong>en</strong> thuis. Er word<strong>en</strong> (<strong>voor</strong>)leesactiviteit<strong>en</strong><br />
aangebod<strong>en</strong> door beroepskracht<strong>en</strong> aan kinder<strong>en</strong> in de c<strong>en</strong>tra, er word<strong>en</strong><br />
cursuss<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> aan ouders <strong>en</strong> ouders krijg<strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> material<strong>en</strong> om<br />
thuis met hun kinder<strong>en</strong> <strong>voor</strong> te lez<strong>en</strong>. De int<strong>en</strong>siteit <strong>en</strong> precieze invulling van<br />
het programma wordt aangepast aan de behoeftes van de gezinn<strong>en</strong>.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Boek<strong>en</strong>pret is ontwikkeld <strong>voor</strong> laagopgeleide autochtone <strong>en</strong> allochtone<br />
gezinn<strong>en</strong>. Diverse material<strong>en</strong> zoals speel-ontdekboek<strong>en</strong>, (<strong>voor</strong>lees)boekjes <strong>en</strong><br />
tipp<strong>en</strong>boekjes zijn in het Nederlands, Turks <strong>en</strong> Marokkaans-Arabisch<br />
beschikbaar.<br />
Er hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal kleinschalige onderzoek<strong>en</strong> plaatsgevond<strong>en</strong> naar effect<strong>en</strong><br />
van Boek<strong>en</strong>pret (waaronder e<strong>en</strong> veranderingsonderzoek). Het betreft<br />
onderzoek<strong>en</strong> naar lokale variant<strong>en</strong> van het programma. Positieve effect<strong>en</strong> zijn<br />
gevond<strong>en</strong> op onder andere de materiële leesomgeving van de gezinn<strong>en</strong>, het<br />
interactief <strong>voor</strong>lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> het <strong>voor</strong>leesgedrag van ouders. Controlegroep ontbrak<br />
<strong>en</strong> de selectie van deelnemers is onduidelijk.<br />
Classificatie<br />
onderzoek<br />
Deels effectief*<br />
Status DEI In theorie effectief.<br />
Instapje<br />
Doel Doel van Instapje is het verbeter<strong>en</strong> van de onderwijskans<strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong> in<br />
achterstandssituaties door hun ouders te ler<strong>en</strong> hun kinder<strong>en</strong> te ondersteun<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep De doelgroep bestaat uit laagopgeleide ouders met e<strong>en</strong> kind van 1-2 jaar.<br />
Aanpak Ouders krijg<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de 26 wek<strong>en</strong> wekelijks e<strong>en</strong> huisbezoek van ongeveer<br />
anderhalf uur van e<strong>en</strong> Instapje-medewerkster die dezelfde taal spreekt als de ouders<br />
<strong>en</strong> die - bij <strong>voor</strong>keur - afkomstig is uit dezelfde etnische groep. Tijd<strong>en</strong>s deze<br />
bezoek<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> de ouders aan de hand van concrete spelactiviteit<strong>en</strong> hoe ze de<br />
ontwikkeling van hun kind kunn<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong>.<br />
Toepassing bij<br />
etnische groep<strong>en</strong><br />
Instapje is oorspronkelijk ontwikkeld <strong>voor</strong> laag opgeleide Surinaamse <strong>en</strong><br />
Antilliaanse gezinn<strong>en</strong>. Later is het programma aangepast om ook Nederlandse <strong>en</strong><br />
Turkse gezinn<strong>en</strong> te bedi<strong>en</strong><strong>en</strong>. De medewerkster die op huisbezoek gaat is bij<br />
<strong>voor</strong>keur afkomstig uit dezelfde etnische groep als de moeders die ze bezoekt <strong>en</strong><br />
spreekt ook dezelfde taal. Het programmaboek <strong>voor</strong> ouders is beschikbaar in het<br />
Nederlands <strong>en</strong> Turks. Het liedjesboek is daarnaast ook beschikbaar in het<br />
32
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Papiam<strong>en</strong>ts <strong>en</strong> Surinaams.<br />
Het onderzoek naar de effect<strong>en</strong> van Instapje was gericht op Surinaamse ouders. Uit<br />
deze studie zonder <strong>voor</strong>meting blijkt het volg<strong>en</strong>de. De Instapje-kinder<strong>en</strong> scoord<strong>en</strong><br />
hoger op e<strong>en</strong> ontwikkelingsschaal dan de controlegroep. De moeders bod<strong>en</strong> het kind<br />
betere ondersteuning, gav<strong>en</strong> meer ruimte aan autonomie, gav<strong>en</strong> beter structuur <strong>en</strong><br />
emotionele ondersteuning. Er was ge<strong>en</strong> effect op de kwaliteit van de ouderkindrelatie<br />
<strong>en</strong> de ervar<strong>en</strong> opvoedercompet<strong>en</strong>tie.<br />
Classificatie<br />
onderzoek<br />
Deels effectief˚<br />
Status DEI In theorie effectief.<br />
Jij b<strong>en</strong>t belangrijk (JBB)<br />
Doel Het doel van Jij b<strong>en</strong>t belangrijk is het bevorder<strong>en</strong> van de interactie tuss<strong>en</strong> ouder<br />
<strong>en</strong> kind t<strong>en</strong>einde met name e<strong>en</strong> achterblijv<strong>en</strong>de taalontwikkeling te bestrijd<strong>en</strong><br />
dan wel te vermijd<strong>en</strong>. Hiertoe word<strong>en</strong> opvoedkundige vaardighed<strong>en</strong> van ouders<br />
verbeterd, waaronder de vaardigheid de eig<strong>en</strong> (s<strong>en</strong>sitieve) responsiviteit te<br />
vergrot<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep De cursus is ontwikkeld <strong>voor</strong> ouders van kinder<strong>en</strong> van 6 maand<strong>en</strong> tot 4 jaar.<br />
Alle ouders die hun opvoedkundige vaardighed<strong>en</strong> will<strong>en</strong> vergrot<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
deelnem<strong>en</strong> aan de cursus. De cursus richt zich met name op ouders die:<br />
- moeite hebb<strong>en</strong> om contact te krijg<strong>en</strong> met hun kind<br />
- het moeilijk vind<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong>de omgeving <strong>voor</strong> hun kind te<br />
creër<strong>en</strong><br />
- weinig sociale steun ervar<strong>en</strong><br />
- weinig opvoedkundige ervaring hebb<strong>en</strong><br />
- ti<strong>en</strong>ermoeder zijn, of alle<strong>en</strong>staand moeder<br />
- weinig taalvaardighed<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
- te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met financiële problem<strong>en</strong> of andere stressor<strong>en</strong><br />
De kinder<strong>en</strong> van deze ouders hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vergroot risico op het ontwikkel<strong>en</strong> van<br />
communicatieve- of leerproblem<strong>en</strong>.<br />
Aanpak Jij b<strong>en</strong>t belangrijk (<strong>voor</strong> de ontwikkeling van je kind) is e<strong>en</strong> oudercursus <strong>voor</strong><br />
ouders van kinder<strong>en</strong> met het risico op e<strong>en</strong> ontwikkelingsachterstand. De cursus<br />
richt zich op ouders die weinig kans gekreg<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> opleiding te volg<strong>en</strong>.<br />
De cursus bestaat uit neg<strong>en</strong> of ti<strong>en</strong> bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>. In elke bije<strong>en</strong>komst word<strong>en</strong><br />
de doel<strong>en</strong> <strong>voor</strong> die bije<strong>en</strong>komst geformuleerd <strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> ouders informatie,<br />
terwijl de kinder<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> aparte ruimte word<strong>en</strong> opgevang<strong>en</strong>. Vervolg<strong>en</strong>s<br />
pass<strong>en</strong> ze het geleerde ter plekke toe op de interactie met hun kind (oef<strong>en</strong>ing)<br />
met coaching van de cursusleider (feedback). Van ieder ouder/kind paar wordt<br />
e<strong>en</strong> korte video-opname gemaakt, die de volg<strong>en</strong>de keer in de groep word<strong>en</strong><br />
besprok<strong>en</strong>.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
De interv<strong>en</strong>tie is niet speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> gezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> allochtone<br />
achtergrond, maar wel <strong>voor</strong> ouders van kinder<strong>en</strong> met het risico op e<strong>en</strong><br />
ontwikkelingsachterstand. Het ouderboek behor<strong>en</strong>de bij de cursus is<br />
beschikbaar in het Nederlands, Engels, Spaans <strong>en</strong> Chinees.<br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectiviteitsonderzoek beschikbaar.<br />
Status DEI In theorie effectief.<br />
33
Opstapje<br />
Doel Algeme<strong>en</strong> doel van Opstapje is het bevorder<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> betere aansluiting op de<br />
basisschool van 2-4 jarige kinder<strong>en</strong> uit achterstandssituaties. Specifieke<br />
programmadoel<strong>en</strong> zijn: vergrot<strong>en</strong> van de k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> die het kind<br />
nodig heeft om in groep 1 goed te kunn<strong>en</strong> functioner<strong>en</strong>; de kwaliteit van de<br />
moeder-kindinteractie bevorder<strong>en</strong> door het verruim<strong>en</strong> van het responsief<br />
instructiegedrag van de moeders; toeleiding van allochtone kinder<strong>en</strong> naar de<br />
reguliere peuterspeelzaal.<br />
Doelgroep Opstapje is gericht op ouders (in de praktijk zijn dit <strong>voor</strong>al moeders) <strong>en</strong><br />
kinder<strong>en</strong> van 2-4 jaar in achterstandssituaties.<br />
Aanpak Opstapje is e<strong>en</strong> twee jaar dur<strong>en</strong>d gezinsgericht stimuleringsprogramma. Het<br />
wordt uitgevoerd door programmacoördinator<strong>en</strong> <strong>en</strong> contactmedewerksters<br />
(paraprofessionals). De methodiek bestaat uit huisbezoek<strong>en</strong>,<br />
groepsbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>voor</strong> moeders <strong>en</strong> e<strong>en</strong> peuterspeelzaal <strong>voor</strong> de kinder<strong>en</strong>.<br />
Per jaar zijn er dertig contactmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> moeder/kind <strong>en</strong><br />
contactmedewerkster/coördinator, waarin spelactiviteit<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgelegd <strong>en</strong><br />
uitgevoerd <strong>en</strong> thema's die te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met de ontwikkeling <strong>en</strong> opvoeding<br />
van kinder<strong>en</strong> word<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong>. Opstapje bevat e<strong>en</strong> gestructureerd<br />
spelcurriculum gericht op het spel <strong>en</strong> de ontwikkeling van de kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> op de<br />
interactie tuss<strong>en</strong> moeder <strong>en</strong> kind.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Opstapje is ontwikkeld <strong>voor</strong> Turkse, Marokkaanse, Surinaamse, Antilliaanse <strong>en</strong><br />
Nederlandse kinder<strong>en</strong> in achterstandssituaties. Binn<strong>en</strong> Opstapje wordt zoveel<br />
mogelijk gewerkt met contactmedewerksters uit dezelfde etnische groep als de<br />
groep gezinn<strong>en</strong> waarmee ze werk<strong>en</strong>. De werkblad<strong>en</strong> <strong>en</strong> leesboekjes van<br />
Opstapje zijn in het Nederlands, Turks, Arabisch <strong>en</strong> Papiam<strong>en</strong>ts beschikbaar.<br />
Door het Rijksuniversiteit Leid<strong>en</strong> is onderzoek uitgevoerd naar de effect<strong>en</strong> van<br />
Opstapje. Het betreft e<strong>en</strong> post-test-only onderzoek, waarbij Opstapje- kinder<strong>en</strong><br />
vergelek<strong>en</strong> zijn met kinder<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> aantal maand<strong>en</strong> aan het programma<br />
Opstap meeded<strong>en</strong>. Het onderzoek toonde ge<strong>en</strong> effect<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s de<br />
onderzoekers was het aantal kinder<strong>en</strong> te klein <strong>en</strong> was er ge<strong>en</strong> goede<br />
controlegroep. De makers of uitvoerders verwijz<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de onderbouwing van<br />
de interv<strong>en</strong>tie <strong>voor</strong>alsnog naar de effectstudie van Opstap (e<strong>en</strong> programma <strong>voor</strong><br />
4- tot 6-jarig<strong>en</strong>) uitgevoerd door de Universiteit Utrecht. Het betreft e<strong>en</strong><br />
onderzoek met quasi-experim<strong>en</strong>teel design in de praktijk met follow-up. De<br />
resultat<strong>en</strong> liet<strong>en</strong>, ook op de langere termijn, positieve effect<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> op het<br />
schoolse functioner<strong>en</strong> van de kinder<strong>en</strong>.<br />
Classificatie<br />
onderzoek<br />
Effectiviteit onduidelijk˚<br />
Status DEI In theorie effectief<br />
Opstap<br />
Doel De doelstelling van Opstap is het vergrot<strong>en</strong> van de onderwijskans<strong>en</strong> van<br />
kinder<strong>en</strong> in achterstandssituaties<br />
Doelgroep De interv<strong>en</strong>tie is bedoeld <strong>voor</strong> kinder<strong>en</strong> van 4 tot 6 jaar in achterstandssituaties<br />
<strong>en</strong> hun ouders.<br />
Aanpak Opstap is e<strong>en</strong> twee jaar dur<strong>en</strong>de programma <strong>voor</strong> laagopgeleide allochtone <strong>en</strong><br />
34
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
autochtone ouders met kinder<strong>en</strong> van 4 tot 6 jaar. Ouders voer<strong>en</strong> vijf maal per<br />
week e<strong>en</strong> activiteit uit met hun kind aan de hand van speciaal ontwikkelde<br />
material<strong>en</strong>. E<strong>en</strong>s per twee wek<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> de ouders thuis bezoek van e<strong>en</strong><br />
speciaal getrainde begeleidster die zo mogelijk e<strong>en</strong> zelfde etnische achtergrond<br />
heeft als de ouders maar die in ieder geval de taal van de doelgroep spreekt.<br />
Ook e<strong>en</strong>s per twee wek<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> de ouders deel aan e<strong>en</strong> groepsbije<strong>en</strong>komst op<br />
e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale locatie in de buurt.<br />
Opstap is ontwikkeld <strong>voor</strong> allochtone <strong>en</strong> autochtone gezinn<strong>en</strong> in<br />
achterstandssituaties. Er wordt gewerkt met contactmedewerksters afkomstig<br />
uit de etnische groep<strong>en</strong> die ze begeleid<strong>en</strong> <strong>en</strong> die dezelfde taal sprek<strong>en</strong>. De<br />
werkblad<strong>en</strong> <strong>voor</strong> ouders <strong>en</strong> de leesboekjes <strong>voor</strong> de kinder<strong>en</strong> zijn er in het<br />
Nederlands, Turks, Arabisch <strong>en</strong> Papiam<strong>en</strong>ts.<br />
(Quasi-) experim<strong>en</strong>teel onderzoek in de praktijk <strong>en</strong> met e<strong>en</strong> serie follow-ups<br />
laat positieve effect<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>. Het onderzoek vond plaats onder Turkse <strong>en</strong><br />
Marokkaanse kinder<strong>en</strong>. Deze studie laat positieve effect<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> op met name<br />
de doorstroming van zowel de Turkse als de Marokkaanse in het<br />
basisonderwijs (minder doublures). Er zijn ge<strong>en</strong> studies die het teg<strong>en</strong>deel<br />
bewijz<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de rapportcijfers, Citoscores <strong>en</strong> adviez<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
vervolgonderwijs zijn weinig effect<strong>en</strong> geconstateerd.<br />
Classificatie<br />
onderzoek<br />
Deels effectief****<br />
Status DEI In theorie effectief.<br />
Ouders Actief<br />
Doel De uiteindelijke doelstelling van Ouders Actief is om de onderwijskans<strong>en</strong> van<br />
kinder<strong>en</strong> in achterstandssituaties te vergrot<strong>en</strong>. Dit wordt bereikt door het<br />
vergrot<strong>en</strong> van de k<strong>en</strong>nis van de ouders over de ontwikkeling, opvoeding <strong>en</strong><br />
onderwijs van hun kinder<strong>en</strong>; het versterk<strong>en</strong> van de inhoud <strong>en</strong> kwaliteit van de<br />
ouder-kindinteractie <strong>en</strong> het vergrot<strong>en</strong> van de opvoedingsvaardighed<strong>en</strong> van de<br />
ouders; het vergrot<strong>en</strong> van het zelfvertrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> het gevoel van compet<strong>en</strong>tie bij<br />
het opvoed<strong>en</strong> <strong>en</strong> het vergrot<strong>en</strong> van de k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> van de ouders om<br />
hun betrokk<strong>en</strong>heid bij het onderwijs vorm te gev<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Ouders Actief is gericht op laagopgeleide allochtone <strong>en</strong> autochtone ouders van<br />
kinder<strong>en</strong> in de leeftijd van 0 tot 6 jaar.<br />
Aanpak Ouders Actief is e<strong>en</strong> groepsgerichte cursus <strong>voor</strong> laagopgeleide ouders met e<strong>en</strong><br />
kind in de leeftijd van nul tot zes jaar. Het programma bestaat uit e<strong>en</strong> reeks<br />
gestructureerde groepsbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> waarin ouders k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong><br />
krijg<strong>en</strong> aangereikt om de ontwikkeling van hun kinder<strong>en</strong> te stimuler<strong>en</strong>. Onder<br />
leiding van e<strong>en</strong> groepsbegeleidster vind<strong>en</strong> wekelijks of tweewekelijks<br />
groepsbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> plaats met zes tot maximaal 15 ouders (mono- of<br />
multiculturele sam<strong>en</strong>stelling). Tijd<strong>en</strong>s elke bije<strong>en</strong>komst staat e<strong>en</strong> thema dat<br />
betrekking heeft op de ontwikkeling, onderwijs <strong>en</strong> opvoeding van jonge<br />
kinder<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal. Ouders krijg<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis aangereikt over het betreff<strong>en</strong>de thema,<br />
oef<strong>en</strong><strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> <strong>voor</strong> het stimuler<strong>en</strong> van de ontwikkeling van hun<br />
kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> wissel<strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> uit. Het programma kan word<strong>en</strong> uitgevoerd<br />
door verschill<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong>: <strong>voor</strong>schol<strong>en</strong>, basisschol<strong>en</strong> <strong>en</strong> brede schol<strong>en</strong>,<br />
ouder-kind c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> welzijnsinstelling<strong>en</strong>. Ouders Actief kan als zelfstandig<br />
aanbod word<strong>en</strong> uitgevoerd, maar ook word<strong>en</strong> gebruikt in de<br />
35
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
groepsbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> van programma’s als Opstapje <strong>en</strong> Opstap, of word<strong>en</strong><br />
ingezet als oudercompon<strong>en</strong>t bij c<strong>en</strong>trumgerichte VVE-programma’s zoals<br />
Kaleidoscoop of Piramide.<br />
De voertaal tijd<strong>en</strong>s de bije<strong>en</strong>komst hangt af van de sam<strong>en</strong>stelling van de groep.<br />
Bij monoculturele groep<strong>en</strong> (bij<strong>voor</strong>beeld Turks) spreekt de groepbegeleidster<br />
bij <strong>voor</strong>keur Turks. Cursusmaterial<strong>en</strong> zijn beschikbaar in het Nederlands <strong>en</strong><br />
Turks.<br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Er is ge<strong>en</strong> onderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI In <strong>voor</strong>bereiding.<br />
Overstap<br />
Doel Overstap is erop gericht leesachterstand<strong>en</strong> te <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong> in<br />
achterstandsituaties.<br />
Doelgroep De interv<strong>en</strong>tie is bestemd <strong>voor</strong> kinder<strong>en</strong> in groep drie (6 tot 7 jaar) <strong>en</strong> hun<br />
ouders die in e<strong>en</strong> achterstandsituatie verker<strong>en</strong>. Het programma is bedoeld <strong>voor</strong><br />
schol<strong>en</strong> die met de methode ‘Veilig ler<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>’ werk<strong>en</strong>.<br />
Aanpak Ouders bezoek<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de het schooljaar ti<strong>en</strong> maal e<strong>en</strong> ouderbije<strong>en</strong>komst<br />
waar zij materiaal <strong>en</strong> uitleg krijg<strong>en</strong> om thuis met hun kind speelleesactiviteit<strong>en</strong><br />
uit te voer<strong>en</strong>.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Overstap is ontwikkeld <strong>voor</strong> autochtone <strong>en</strong> allochtone kinder<strong>en</strong> in<br />
achterstandssituaties. Voor de ouders zijn er material<strong>en</strong> in het Nederlands,<br />
Turks <strong>en</strong> Marokkaans-Arabisch.<br />
E<strong>en</strong> (quasi-) experim<strong>en</strong>teel onderzoek in de praktijk <strong>en</strong> met follow-up toont<br />
aan dat kinder<strong>en</strong> die hebb<strong>en</strong> meegedaan aan Overstap beter prester<strong>en</strong> op de<br />
Cito-toets <strong>voor</strong> begrijp<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong>, het technisch lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> de passieve<br />
woord<strong>en</strong>schat, dan kinder<strong>en</strong> die niet hebb<strong>en</strong> meegedaan aan het programma.<br />
De makers of uitvoerders voer<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> verdere studies aan die empirische steun<br />
gev<strong>en</strong> aan de theoretische onderbouwing van de interv<strong>en</strong>tie. Ze voer<strong>en</strong> ook<br />
ge<strong>en</strong> effectstudies aan naar buit<strong>en</strong>landse versies of naar soortgelijke<br />
interv<strong>en</strong>ties in Nederland.<br />
Classificatie<br />
onderzoek<br />
Deels effectief****<br />
Status DEI Onder <strong>voor</strong>behoud in theorie effectief.<br />
Rugzak<br />
Doel Het algem<strong>en</strong>e doel van Rugzak is het bestrijd<strong>en</strong> van onderwijsachterstand.<br />
Hiertoe wil het programma onderwijsondersteun<strong>en</strong>d gedrag van ouders<br />
bevorder<strong>en</strong>. Nev<strong>en</strong>doelstelling<strong>en</strong> zijn het vergrot<strong>en</strong> van de ouderbetrokk<strong>en</strong>heid<br />
bij het onderwijs, het bevorder<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> inhoudelijke relatie tuss<strong>en</strong> de<br />
activiteit<strong>en</strong> thuis <strong>en</strong> op school, het bevorder<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> positieve relatie tuss<strong>en</strong><br />
moeder <strong>en</strong> kind <strong>en</strong> het doorbrek<strong>en</strong> van het sociaal isolem<strong>en</strong>t waarin deze ouders<br />
vaak verker<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Tot de doelgroep van Rugzak hor<strong>en</strong> allochtone <strong>en</strong> autochtone kinder<strong>en</strong> in<br />
36
achterstandssituaties in groep 1, 2 <strong>en</strong> 3 (leeftijd 4-7 jaar) van de basisschool <strong>en</strong><br />
hun ouders.<br />
Aanpak De uitvoering van het programma gebeurt <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> belangrijke deel via de<br />
inschakeling van e<strong>en</strong> zogehet<strong>en</strong> ‘assist<strong>en</strong>t ouderbetrokk<strong>en</strong>heid’. De ouders<br />
kom<strong>en</strong> wekelijks bije<strong>en</strong> op school, krijg<strong>en</strong> instructies van de assist<strong>en</strong>t<br />
ouderbetrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> gaan thuis, in de eig<strong>en</strong> taal, deze activiteit<strong>en</strong> met hun<br />
kind uitvoer<strong>en</strong>. De week daarna word<strong>en</strong> de ontwikkeling<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong>. Op<br />
themabije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> kan gesprok<strong>en</strong> word<strong>en</strong> over diverse opvoedkundige<br />
onderwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> over wat er groep 1, 2 <strong>en</strong> 3 gebeurt.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
De interv<strong>en</strong>tie is bedoeld <strong>voor</strong> laag opgeleide ouders, veelal van allochtone<br />
herkomst.<br />
Het materiaal <strong>voor</strong> ouders (de speelblad<strong>en</strong>) van Rugzak 1 <strong>en</strong> 2 is naast in<br />
Nederlandse versie ook beschikbaar in Turkse <strong>en</strong> Marokkaans-Arabische<br />
vertaling. Rugzak 3 is beschikbaar in het Nederlands, Turks <strong>en</strong> Portugees. E<strong>en</strong><br />
folderpakket met achtergrondinformatie <strong>voor</strong> ouders is in zes tal<strong>en</strong> beschikbaar.<br />
Er wordt naar gestreefd in de eig<strong>en</strong> taal te instruer<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>.<br />
Onderzoek Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI Vooralsnog niet erk<strong>en</strong>d.<br />
Sam<strong>en</strong>spel<br />
Doel Doel<strong>en</strong> van Sam<strong>en</strong>spel zijn:<br />
- <strong>Ontwikkelingsstimulering</strong>: er<strong>voor</strong> zorg<strong>en</strong> dat peuters beter toegerust zijn bij<br />
hun start op de basisschool.<br />
- Opvoedingsondersteuning: ouders bewust mak<strong>en</strong> van de rol van spel <strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> in de ontwikkeling van hun kinder<strong>en</strong>, het aanbied<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
breder scala aan opvoedingsalternatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> de betek<strong>en</strong>isvolle interactie<br />
tuss<strong>en</strong> ouder <strong>en</strong> kind stimuler<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Sam<strong>en</strong>spel is ontwikkeld <strong>voor</strong> ouders <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> van 0-6 jaar die in<br />
achterstandssituaties verker<strong>en</strong>.<br />
Aanpak 1 à 2 dagdel<strong>en</strong> per week komt e<strong>en</strong> groep kinder<strong>en</strong> (1-4 jaar) <strong>en</strong> hun ouders<br />
(meestal hun moeders) naar de peuterspeelzaal, buurthuis, basisschool of<br />
consultatiebureau om aan het programma deel te nem<strong>en</strong>. Programma duur is 1-2<br />
jaar. De activiteit<strong>en</strong> die gedaan word<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de Sam<strong>en</strong>spelbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />
sluit<strong>en</strong> aan bij die van de peuterspeelzaal <strong>en</strong> basisschool.<br />
Het programma kan op veel verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> <strong>en</strong> op diverse locaties<br />
word<strong>en</strong> uitgevoerd. Het uitgangspunt is steeds inspel<strong>en</strong> op de behoefte van<br />
ouders <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> terwijl ontwikkelingsstimulering <strong>voor</strong> zowel ouders <strong>en</strong><br />
kinder<strong>en</strong> de rode draad is.<br />
Sam<strong>en</strong>spel bestaat uit e<strong>en</strong> basismethodiek <strong>en</strong> de verdiepingstraject<strong>en</strong><br />
‘Sam<strong>en</strong>Taal <strong>en</strong> Sam<strong>en</strong> Rek<strong>en</strong><strong>en</strong>’.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Sam<strong>en</strong>spel is ontwikkeld <strong>voor</strong> autochtone <strong>en</strong> allochtone gezinn<strong>en</strong> in<br />
achterstandssituaties die weinig gebruik mak<strong>en</strong> van <strong>voor</strong>schoolse<br />
<strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Om deze groep<strong>en</strong> te bereik<strong>en</strong>, wordt er e<strong>en</strong> speciaal ontwikkeld<br />
wervingstraject afgelegd, toegesned<strong>en</strong> op de gekoz<strong>en</strong> doelgroep.<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
37
Status DEI In <strong>voor</strong>bereiding<br />
Sam<strong>en</strong> Taal<br />
Doel Het doel van Sam<strong>en</strong>Taal is het stimuler<strong>en</strong> van de taalontwikkeling van peuters.<br />
Daarnaast beoogt het programma de opvoedingsvaardighed<strong>en</strong> van ouders te<br />
verbeter<strong>en</strong> <strong>en</strong> deelname aan <strong>voor</strong>- <strong>en</strong> vroegschoolse <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> te<br />
bevorder<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Sam<strong>en</strong>Taal richt zich op gezinn<strong>en</strong> met peuters. Primair gaat het om kinder<strong>en</strong><br />
die risico lop<strong>en</strong> op ontwikkelingsachterstand<strong>en</strong> <strong>en</strong> ouders met e<strong>en</strong> lage<br />
opleiding, waaronder veel van allochtone afkomst. Het programma richt zich<br />
op kinder<strong>en</strong> van anderhalf tot vier jaar.<br />
Aanpak Sam<strong>en</strong>Taal is e<strong>en</strong> verdieping van het programma Sam<strong>en</strong>spel <strong>en</strong> biedt e<strong>en</strong><br />
thematisch activiteit<strong>en</strong>aanbod gericht op de taalontwikkeling. Het programma<br />
wordt groepsgewijs aangebod<strong>en</strong> aan ouders <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> peuterspeelzaal<br />
of in Sam<strong>en</strong>spelgroep<strong>en</strong>.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Sam<strong>en</strong>Taal is ontwikkeld <strong>voor</strong> allochtone <strong>en</strong> autochtone gezinn<strong>en</strong> in<br />
achterstandssituaties.<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI Vooralsnog niet erk<strong>en</strong>d.<br />
Spel aan Huis<br />
Doel Spel aan Huis is gericht op het stimuler<strong>en</strong> van de spelontwikkeling van<br />
kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> het vergrot<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>nis in het gezin over de waarde van spel <strong>en</strong><br />
over (spel)mogelijkhed<strong>en</strong> in huis <strong>en</strong> in de wijk. Dit is uiteindelijk bedoeld om<br />
onderwijsachterstand<strong>en</strong> te <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Spel aan Huis is bedoeld <strong>voor</strong> kinder<strong>en</strong> van 1-4 jaar uit gezinn<strong>en</strong> die weinig of<br />
niet gebruik mak<strong>en</strong> van reguliere informatiekanal<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Het is<br />
bedoeld <strong>voor</strong> gezinn<strong>en</strong> bij wie het risico aanwezig is dat de kinder<strong>en</strong> bij de start<br />
van de basisschool over te weinig spelervaring beschikk<strong>en</strong>.<br />
Aanpak Spel aan Huis is e<strong>en</strong> programma waar de spelontwikkeling van kinder<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
1<strong>en</strong> 4 jaar in de thuissituatie c<strong>en</strong>traal staat. Wekelijks legt e<strong>en</strong> speelster<br />
huisbezoek<strong>en</strong> af om te spel<strong>en</strong> met de kinder<strong>en</strong> in het gezin. De huisbezoek<strong>en</strong><br />
dur<strong>en</strong> gemiddeld 2,5 uur. De speelster is e<strong>en</strong> vrijwilligster of e<strong>en</strong> stagiaire van<br />
e<strong>en</strong> MBO of HBO opleiding. De speelster maakt na <strong>en</strong>kele wek<strong>en</strong> observer<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> speelplan dat zij uitvoert bij één of <strong>en</strong>kele kinder<strong>en</strong> uit het gezin. De<br />
ouders, meestal de moeder, wordt gestimuleerd om ook met de kinder<strong>en</strong> te<br />
spel<strong>en</strong>. Daarnaast wordt zij gestimuleerd gebruik te mak<strong>en</strong> van <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
in de wijk, zoals peuterspeelzaal, speel-o-theek <strong>en</strong> basiseducatie. De speelster<br />
staat met haar gedrag model <strong>voor</strong> de ouders. Zij laat zi<strong>en</strong> hoe je kinder<strong>en</strong> kunt<br />
stimuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe je ze kunt lat<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>spel<strong>en</strong>.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Spel aan Huis wordt veel toegepast bij allochtone gezinn<strong>en</strong>. Er is<br />
foldermateriaal beschikbaar in verschill<strong>en</strong>de tal<strong>en</strong> (Nederlands, Turks <strong>en</strong><br />
Marokkaans-Arabisch). In de handleiding<strong>en</strong> wordt achtergrondinformatie over<br />
38
opvoeding in allochtone gezinn<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> <strong>en</strong> er word<strong>en</strong> handvatt<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong> het werk<strong>en</strong> met allochtone gezinn<strong>en</strong>. Er is e<strong>en</strong> aparte handleiding <strong>voor</strong> het<br />
werk<strong>en</strong> met vluchteling<strong>en</strong>gezinn<strong>en</strong>.<br />
Onderzoek Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
effectiviteit<br />
Status DEI Vooralsnog niet erk<strong>en</strong>d.<br />
TOP (Thematisch Ouder Programma)<br />
Doel Onderwijskans<strong>en</strong> van peuters vergrot<strong>en</strong> door:<br />
- het bevorder<strong>en</strong> van hun taal- <strong>en</strong> d<strong>en</strong>kontwikkeling, met acc<strong>en</strong>t op het<br />
vergrot<strong>en</strong> van de woord<strong>en</strong>schat;<br />
- het bevorder<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong>d <strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong>d gezinsklimaat.<br />
Doelgroep Laagopgeleide ouders met e<strong>en</strong> kind op e<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong>c<strong>en</strong>trum.<br />
Aanpak TOP is e<strong>en</strong> thuisgericht programma die aansluit bij de thema’s van de VVEprogramma’s<br />
op e<strong>en</strong> kinderc<strong>en</strong>trum. Bij TOP gaan ouders thuis met hun peuter<br />
activiteit<strong>en</strong> do<strong>en</strong>. TOP sluit aan bij VVE-programma’s zoals Kaleidoscoop <strong>en</strong><br />
Piramide. Hierdoor kom<strong>en</strong> woord<strong>en</strong>, begripp<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere leerinhoud<strong>en</strong> óók<br />
thuis aan de orde.<br />
TOP bestaat uit veerti<strong>en</strong> themaboekjes. Bij ieder thema vindt e<strong>en</strong><br />
ouderbije<strong>en</strong>komst plaats waarin informatie wordt gegev<strong>en</strong> over het thema op<br />
het kinderc<strong>en</strong>trum <strong>en</strong> het themaboekje wordt overgedrag<strong>en</strong>. Al do<strong>en</strong>de kom<strong>en</strong><br />
de ontwikkeling van het kind <strong>en</strong> de omgang (interactie) tuss<strong>en</strong> ouder <strong>en</strong> kind<br />
aan de orde.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Er is e<strong>en</strong> Turkse versie van de themaboekjes. Verder zijn de woord<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong><br />
vertaald in meerdere tal<strong>en</strong>. Bij de uitvoering word<strong>en</strong> allochtone<br />
contactmedewerksters ingezet zodat begeleiding in de eig<strong>en</strong> taal mogelijk is.<br />
Er is ge<strong>en</strong> onderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI In <strong>voor</strong>bereiding.<br />
Veel plezier op school<br />
Doel Ouders informer<strong>en</strong> over school <strong>en</strong> over hun eig<strong>en</strong> rol als ouders.<br />
Doelgroep Ouders met e<strong>en</strong> kind op de basisschool.<br />
Aanpak Veel plezier op school is e<strong>en</strong> brede oriëntatiecursus over het onderwijs. Ouders<br />
word<strong>en</strong> in acht bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> geïnformeerd over school <strong>en</strong> over hun eig<strong>en</strong> rol<br />
als ouders. Door allerlei opdracht<strong>en</strong> (ook <strong>voor</strong> thuis) ler<strong>en</strong> ouders op e<strong>en</strong><br />
actieve manier hoe zij hun kind kunn<strong>en</strong> steun<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat zij sam<strong>en</strong> met hun kind<br />
kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>.<br />
Toepassing bij Er zijn ge<strong>en</strong> faciliteit<strong>en</strong> <strong>voor</strong> allochton<strong>en</strong>.<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
39
Status DEI In <strong>voor</strong>bereiding.<br />
Verteltas<br />
Doel De Verteltas is gericht op:<br />
- het stimuler<strong>en</strong> van de taalontwikkeling van ouders <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong>;<br />
- ondersteuning bied<strong>en</strong> bij het <strong>voor</strong>lez<strong>en</strong>;<br />
- het lees- <strong>en</strong> <strong>voor</strong>leesplezier vergrot<strong>en</strong>;<br />
- ouderparticipatie bevorder<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Peuters <strong>en</strong> basisschoolkinder<strong>en</strong> met speciale aandacht <strong>voor</strong> kinder<strong>en</strong> die<br />
Nederlands niet als moedertaal hebb<strong>en</strong>.<br />
Aanpak De Verteltas is gebaseerd op e<strong>en</strong> concept uit Engeland (National Storysacks<br />
Project). Ouders <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> drie wek<strong>en</strong> lang e<strong>en</strong> bepaalde verteltas<br />
mee naar huis. Hierin zit materiaal om de woord<strong>en</strong>schat te vergrot<strong>en</strong> <strong>en</strong> om<br />
taal, geletterdheid, rek<strong>en</strong>vaardighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> wereldoriëntatie te bevorder<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast krijg<strong>en</strong> ouders e<strong>en</strong> ‘leeswijzer’ met aanwijzing<strong>en</strong> hoe ze interactief<br />
kunn<strong>en</strong> <strong>voor</strong>lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> gesprekk<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> voer<strong>en</strong> naar aanleiding van het<br />
verhaal. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt h<strong>en</strong> e<strong>en</strong> cursus ‘taalstimulering’ op school<br />
aangebod<strong>en</strong>.<br />
Op de peuterspeelzaal/school wordt <strong>voor</strong>gelez<strong>en</strong> <strong>en</strong> er zijn<br />
verwerkingsspelletjes. Ook mog<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele kleuters met één van de aanwezige<br />
ouders naar het Vertelhuisje gaan. Daar leest de ouder interactief <strong>voor</strong> <strong>en</strong> doet<br />
verwerkingsspelletjes.<br />
Toepassing bij De verteltass<strong>en</strong> word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met de (allochtone) ouders ontwikkeld.<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
effectiviteit<br />
Status DEI In <strong>voor</strong>bereiding.<br />
VoorleesExpress<br />
Doel VoorleesExpress is gericht op:<br />
- het verrijk<strong>en</strong> van het literaire klimaat thuis<br />
- vergrot<strong>en</strong> van de ouderbetrokk<strong>en</strong>heid<br />
- het contact bevorder<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> autochtone <strong>en</strong> allochtone Nederlanders.<br />
Doelgroep Allochtone gezinn<strong>en</strong> met kinder<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> van 2 t/m 8 jaar.<br />
Aanpak Door de VoorleesExpress kom<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> door middel van <strong>voor</strong>lez<strong>en</strong> int<strong>en</strong>sief<br />
in aanraking met geschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> gesprok<strong>en</strong> Nederlandse taal. Gedur<strong>en</strong>de 20<br />
wek<strong>en</strong>, komt er 1 keer per week ’s avonds iemand van de VoorleesExpress<br />
langs met verschill<strong>en</strong>de boek<strong>en</strong>. Er wordt interactief <strong>voor</strong>gelez<strong>en</strong> <strong>en</strong> het gezin<br />
wordt gestimuleerd <strong>en</strong> begeleid om het (<strong>voor</strong>)lez<strong>en</strong> e<strong>en</strong> terugker<strong>en</strong>d ritueel te<br />
lat<strong>en</strong> zijn. Bibliotheekbezoek is e<strong>en</strong> vast onderdeel van het traject.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
De interv<strong>en</strong>tie is ontwikkeld <strong>voor</strong> allochtone gezinn<strong>en</strong> waarin ge<strong>en</strong> leesklimaat<br />
is.<br />
40
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI In <strong>voor</strong>bereiding.<br />
2.4 Interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong><br />
Interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong> zijn gericht op het vergrot<strong>en</strong> van compet<strong>en</strong>ties van<br />
ouders als opvoeders <strong>en</strong> op het bied<strong>en</strong> van <strong>voor</strong>lichting <strong>en</strong> praktische hulp bij de verzorging <strong>en</strong><br />
opvoeding van kinder<strong>en</strong>.<br />
In tabel 2.11 gev<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> overzicht van erk<strong>en</strong>de interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong>.<br />
Tabel 2.12 bevat e<strong>en</strong> overzicht van interv<strong>en</strong>ties die <strong>voor</strong>alsnog niet erk<strong>en</strong>d zijn. Het gaat daarbij<br />
in de meestal gevall<strong>en</strong> om interv<strong>en</strong>ties die nog onvoldo<strong>en</strong>de theoretisch onderbouwd zijn. Tabel<br />
2.13 bestaat uit e<strong>en</strong> overzicht van interv<strong>en</strong>ties die nog niet beoordeeld zijn, waardoor nog ge<strong>en</strong><br />
uitspraak gedaan kan word<strong>en</strong> over de kwaliteit.<br />
Tabel 2.11 Erk<strong>en</strong>de interv<strong>en</strong>ties gericht op <strong>opvoedingsondersteuning</strong><br />
Naam Leeftijd Expliciet gericht op Faciliteit<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
allochton<strong>en</strong>/<br />
allochton<strong>en</strong><br />
achterstandsgroep<strong>en</strong>/<br />
risicogroep<strong>en</strong><br />
gezinn<strong>en</strong>/kinder<strong>en</strong><br />
Drukke kinder<strong>en</strong> 4-12 jaar Nee Nee<br />
Gordon Cursus 1 – 18 jaar Nee Nee<br />
Home Start 0 – 6 jaar Nee Ja<br />
Methodiek & materiaal<br />
Moeders informer<strong>en</strong> moeders 0 – 1,5 jaar Ja Nee<br />
Opvoed<strong>en</strong> & Zo 4 – 12 jaar Ja Ja<br />
Materiaal<br />
Peuter in Zicht 2 – 4 jaar Nee Ja<br />
Materiaal<br />
Stap <strong>voor</strong> Stap 0 – 18 jaar Nee Nee<br />
Stevig Ouderschap 0 – 1,5 jaar Ja Nee<br />
Triple- P 0 – 16 jaar Nee Nee<br />
Veiligheidsinformatiekaart<strong>en</strong> 0 – 4 jaar Nee Ja<br />
Materiaal<br />
41
Tabel 2.12 (Vooralsnog)niet opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ties gericht op <strong>opvoedingsondersteuning</strong><br />
Naam Leeftijd Expliciet gericht op<br />
allochton<strong>en</strong>/<br />
Als je pas e<strong>en</strong> baby hebt/ Baby in<br />
huis<br />
achterstandsgroep<strong>en</strong>/<br />
risicogroep<strong>en</strong><br />
0 – 1 jaar Ja Nee<br />
Groepsconsultatiebureau 0 – 4 jaar Nee Nee<br />
Opvoed<strong>en</strong> in beeld 0 – 18 jaar Ja Ja<br />
Faciliteit<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
allochton<strong>en</strong><br />
gezinn<strong>en</strong>/kinder<strong>en</strong><br />
Opvoed<strong>en</strong> in twee cultur<strong>en</strong> 0-18 jaar Ja<br />
Ja<br />
Methodiek<br />
Opvoed<strong>en</strong>! Ja maar hoe? 1 – 6 jaar Nee Nee<br />
Opvoed<strong>en</strong>? (g)e<strong>en</strong> kunst 2 – 12 jaar Nee Nee<br />
Sam<strong>en</strong> Start<strong>en</strong> 0 – 3 jaar Ja Nee<br />
Themabije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> over<br />
opvoed<strong>en</strong> & ontwikkeling<br />
0 – 18 jaar Nee Nee<br />
Tabel 2.13 Interv<strong>en</strong>ties gericht op <strong>opvoedingsondersteuning</strong> in <strong>voor</strong>bereiding<br />
Naam Leeftijd Expliciet<br />
gericht op<br />
allochton<strong>en</strong>/<br />
achterstandsgroep<strong>en</strong>/<br />
risicogroep<strong>en</strong><br />
Faciliteit<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
allochton<strong>en</strong><br />
gezinn<strong>en</strong>/kinder<strong>en</strong><br />
Home party 10 – 16 jaar Ja Ja<br />
Methodiek &<br />
materiaal<br />
Kindersymfonie 4-12 jaar Ja Nee<br />
Pedagogisch adviser<strong>en</strong> 0 – 18 jaar Nee Nee<br />
Sam<strong>en</strong>spel / sam<strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong>/ 1 – 6 jaar Ja Ja<br />
Samba<br />
Methodiek<br />
Vaders aan zet 4-12 jaar Nee Nee<br />
Er zijn behoorlijk veel erk<strong>en</strong>de interv<strong>en</strong>ties op het gebied van <strong>opvoedingsondersteuning</strong>, maar<br />
deze zijn in minderheid gericht op allochtone gezinn<strong>en</strong>. Van de interv<strong>en</strong>ties die nog niet in de<br />
databank opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> zijn of nog niet zijn bekek<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> twee van de vijf speciale faciliteit<strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong> allochton<strong>en</strong>. Opvall<strong>en</strong>d is dat veel interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong> in principe<br />
<strong>voor</strong> e<strong>en</strong> hele brede leeftijdsgroep beschikbaar zijn.<br />
E<strong>en</strong> deel van de interv<strong>en</strong>ties is gericht op het verbeter<strong>en</strong> van de capaciteit<strong>en</strong> van de opvoeders,<br />
e<strong>en</strong> ander deel is gericht op het verklein<strong>en</strong> van risicofactor<strong>en</strong> die tot problem<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
leid<strong>en</strong> (zie verder paragraaf 2.4.3).<br />
2.4.1 Onderzoek naar de effectiviteit van interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong><br />
Van de interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong> zijn er vijf, met wissel<strong>en</strong>de kwaliteit,<br />
onderzocht op effect<strong>en</strong>. Het gaat om de programma’s Home Start, Moeders informer<strong>en</strong><br />
Moeders, Opvoed<strong>en</strong> & Zo, Veiligheidsinformatiekaart<strong>en</strong> <strong>en</strong> Stevig ouderschap. Behalve<br />
Moeders Informer<strong>en</strong> Moeders, zijn de interv<strong>en</strong>ties als ‘deels effectief’ gekwalificeerd. Van<br />
Moeders informer<strong>en</strong> moeders zijn ge<strong>en</strong> effect<strong>en</strong> aangetoond.<br />
42
Hoewel alle interv<strong>en</strong>ties gericht zijn op risicogroep<strong>en</strong>, waartoe ook allochtone gezinn<strong>en</strong><br />
behor<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> er ge<strong>en</strong> uitsprak<strong>en</strong> gedaan over de effectiviteit van de interv<strong>en</strong>ties bij deze<br />
gezinn<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> korte beschrijving van de resultat<strong>en</strong> van de onderzoek<strong>en</strong> wordt gegev<strong>en</strong> bij de<br />
projectbeschrijving<strong>en</strong> in paragraaf 2.4.3.<br />
Er zijn twee interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong> die specifiek <strong>voor</strong> allochtone ouders<br />
zijn ontwikkeld. Het gaat om: Opvoed<strong>en</strong> in Twee Cultur<strong>en</strong> (gericht op Marokkaanse vaders) <strong>en</strong><br />
Opvoed<strong>en</strong> in beeld (Turkse, Marokkaanse, Surinaamse <strong>en</strong> Antilliaanse ouders) (zie tabel 2.12).<br />
Beide interv<strong>en</strong>ties zijn echter onvoldo<strong>en</strong>de theoretisch onderbouwd, waardoor ze <strong>voor</strong>alsnog<br />
niet zijn erk<strong>en</strong>d. Ook is er ge<strong>en</strong> onderzoek beschikbaar naar de effect<strong>en</strong>.<br />
2.4.2 Het bereik van interv<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>voor</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong><br />
Gegev<strong>en</strong>s over het bereik van allochtone gezinn<strong>en</strong> van de interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong><br />
zijn niet gevond<strong>en</strong>. Hoewel het opvoedbureau ge<strong>en</strong> onderwerp is van deze studie,<br />
vermeld<strong>en</strong> we deze gegev<strong>en</strong>s omdat dit e<strong>en</strong> van de weinige <strong>voor</strong>beeld<strong>en</strong> is van e<strong>en</strong> aanbod<br />
waarvan het bereik onder allochton<strong>en</strong> (<strong>en</strong>igszins) bek<strong>en</strong>d is. Het registratieprogramma <strong>voor</strong><br />
<strong>opvoedingsondersteuning</strong> ROTS biedt de mogelijkheid om het bereik van opvoedbureaus <strong>en</strong><br />
van groepsgerichte activiteit<strong>en</strong> (zoals oudercursuss<strong>en</strong>) te registrer<strong>en</strong>. In het vervolg van deze<br />
paragraaf baser<strong>en</strong> we ons op de gegev<strong>en</strong>s van 2005 uit ROTS (Ligtermoet <strong>en</strong> P<strong>en</strong>nings, 2006)<br />
over het bereik van beide vorm<strong>en</strong> van aanbod.<br />
Groepsgerichte activiteit<strong>en</strong><br />
Wat betreft de groepsgerichte activiteit<strong>en</strong> is het aantal instelling<strong>en</strong> dat registreert zeer laag<br />
(Ligtermoet <strong>en</strong> P<strong>en</strong>nings, 2006). De cijfers gev<strong>en</strong> slechts e<strong>en</strong> beeld van de instelling<strong>en</strong> uit vier<br />
regio’s/plaats<strong>en</strong> die hebb<strong>en</strong> gereageerd. De activiteit<strong>en</strong> <strong>voor</strong> ouders betreff<strong>en</strong> in bijna e<strong>en</strong> derde<br />
van de gevall<strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> <strong>voor</strong> ouders met peuters. Bij bijna 60% van de groepsactiviteit<strong>en</strong> is<br />
de sam<strong>en</strong>stelling van de groep<strong>en</strong> geheel of overweg<strong>en</strong>d monocultureel. Bij meer dan 40% gaat<br />
het om multiculturele groep<strong>en</strong>. Helaas is door het ontbrek<strong>en</strong> van aanvull<strong>en</strong>de gegev<strong>en</strong>s niets<br />
over de etnische achtergrond van deelnemers te zegg<strong>en</strong>.<br />
Het aanbod was in e<strong>en</strong> vijfde van de gevall<strong>en</strong> Opvoed<strong>en</strong>: Zo!. De cursus Prat<strong>en</strong> over peuters 1<br />
had e<strong>en</strong> aandeel van 15% <strong>en</strong> Beter omgaan met pubers <strong>en</strong> E<strong>en</strong> puber in huis hadd<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
aantal van meer dan 10%.<br />
Het opvoedbureau<br />
Van de vrag<strong>en</strong>stellers bij het opvoedbureau 2 is de etnische afkomst wèl bek<strong>en</strong>d. Hier hebb<strong>en</strong><br />
ook meer instelling<strong>en</strong> hun gegev<strong>en</strong>s in ROTS geregistreerd. In 2005 bleek driekwart van de<br />
kinder<strong>en</strong> waarover contact werd opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> met het opvoedbureau Nederlands; 7% van de<br />
problem<strong>en</strong> betrof Turkse kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> nog lager perc<strong>en</strong>tage Marokkaanse <strong>en</strong><br />
Antilliaanse/Surinaamse kinder<strong>en</strong>. In de Randstad werd het meest geregistreerd in ROTS <strong>en</strong><br />
daar won<strong>en</strong> de meeste allochtone kinder<strong>en</strong>, waaruit kan word<strong>en</strong> geconcludeerd dat het bereik<br />
1 Inmiddels is er e<strong>en</strong> nieuwe cursus: Peuters in Zicht.<br />
2 Ook wel opvoedsteunpunt<strong>en</strong>, opvoedwinkels of pedagogische spreekur<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd.<br />
43
onder deze doelgroep hoger zou moet<strong>en</strong> zijn. Het opleidingsniveau is bij de helft van de klant<strong>en</strong><br />
niet geregistreerd. De registratie van de andere helft laat zi<strong>en</strong> dat 19.2% van de vrag<strong>en</strong>stellers<br />
basisonderwijs/vbo heeft, 44,1% mavo/mbo, 14,1 % havo/vwo <strong>en</strong> 22,6% hbo/universiteit<br />
(Ligtermoet <strong>en</strong> P<strong>en</strong>nings, 2006).<br />
E<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>t onderzoek (Beers, 2008) naar de mate van tevred<strong>en</strong>heid van cliënt<strong>en</strong> van Het<br />
Opvoedbureau in Utrecht <strong>en</strong> de relatie met demografische gegev<strong>en</strong>s laat zi<strong>en</strong> dat dit<br />
opvoedbureau e<strong>en</strong> hoog perc<strong>en</strong>tage opvoeders van Turkse <strong>en</strong> Marokkaanse afkomst <strong>en</strong> vele<br />
andere nationaliteit<strong>en</strong> bereikt. Dit heeft volg<strong>en</strong>s de onderzoekers te mak<strong>en</strong> met de inzet van<br />
Voorlichters Eig<strong>en</strong> Taal <strong>en</strong> Cultuur (VETC’ers) bij dit opvoedbureau (Beers, 2008).<br />
2.4.3 Interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong> die (mede) gericht zijn op allochtone ouders<br />
Als je pas e<strong>en</strong> baby hebt/Baby in Huis<br />
Doel Het doel van de interv<strong>en</strong>tie is drieledig:<br />
- k<strong>en</strong>nis hebb<strong>en</strong> van de ontwikkeling van baby's <strong>en</strong> de manier waarop e<strong>en</strong><br />
baby gestimuleerd kan word<strong>en</strong>;<br />
- wet<strong>en</strong> welke signal<strong>en</strong> baby's gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe daarop te reager<strong>en</strong>;<br />
- elkaar ondersteun<strong>en</strong>, als groepslid, door te luister<strong>en</strong> naar elkaars<br />
ervaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> door elkaar tips <strong>en</strong> adviez<strong>en</strong> te gev<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep De cursus is bedoeld <strong>voor</strong> ouders <strong>en</strong> andere opvoeders (in de praktijk:<br />
moeders) van e<strong>en</strong> eerste baby in de leeftijd van 0 tot 1 jaar. Het gaat met name<br />
om vrouw<strong>en</strong> die na de bevalling e<strong>en</strong> moeilijke start mak<strong>en</strong>, sociaal geïsoleerd<br />
zijn of in achterstandswijk<strong>en</strong> won<strong>en</strong>.<br />
Aanpak Als je pas e<strong>en</strong> baby hebt /Baby in huis hebt is e<strong>en</strong> oudercursus van 5<br />
wekelijkse bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> van ongeveer anderhalf uur, waarin thema’s over de<br />
ontwikkeling <strong>en</strong> opvoeding van baby’s behandeld word<strong>en</strong>. De vernieuwde<br />
versie van Als je pas e<strong>en</strong> baby hebt heet Baby in Huis.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
De interv<strong>en</strong>tie is niet speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> allochtone gezinn<strong>en</strong> maar is<br />
wel (mede) gericht op gezinn<strong>en</strong> in achterstandssituaties. Er zijn ge<strong>en</strong> speciale<br />
faciliteit<strong>en</strong> om allochtone groep<strong>en</strong> te bedi<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI Vooralsnog niet erk<strong>en</strong>d.<br />
Home Party<br />
Doel Homeparty wil bijdrag<strong>en</strong> aan het <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> of verminder<strong>en</strong> van het gebruik<br />
van g<strong>en</strong>otmiddel<strong>en</strong> door jonger<strong>en</strong>. Dit wordt bereikt door:<br />
opvoedingsvaardighed<strong>en</strong> van ouders te vergrot<strong>en</strong>; k<strong>en</strong>nis van ouders over<br />
g<strong>en</strong>otmiddel<strong>en</strong> <strong>en</strong> gokk<strong>en</strong> te vergrot<strong>en</strong>; informatiezoek<strong>en</strong>d gedrag bij ouders te<br />
stimuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> de bek<strong>en</strong>dheid met de verslavingszorg <strong>en</strong> relevante<br />
hulpverl<strong>en</strong>ingsorganisaties te vergrot<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Homeparty is gericht op moeilijk bereikbare allochtone <strong>en</strong> autochtone ouders<br />
met e<strong>en</strong> kind tuss<strong>en</strong> de 10 <strong>en</strong> de 16 jaar die door andere<br />
opvoedingsondersteun<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong> niet bereikt word<strong>en</strong>.<br />
44
Aanpak De Homeparty is e<strong>en</strong> laagdrempelige interv<strong>en</strong>tie die ouders ondersteunt in de<br />
opvoeding daar waar het gaat om het gebruik van alcohol, drugs, rok<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
gokk<strong>en</strong> door hun kinder<strong>en</strong>. De Homeparty heeft de vorm van e<strong>en</strong><br />
huiskamerbije<strong>en</strong>komst waar e<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>tiewerker <strong>voor</strong>lichting geeft over<br />
alcohol, drugs, gokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> rok<strong>en</strong> afgestemd op de vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> behoeft<strong>en</strong> van de<br />
aanwezige ouders <strong>en</strong> ouders helpt bepaalde opvoedingsvaardighed<strong>en</strong> te<br />
versterk<strong>en</strong>.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Home Party is ontwikkeld <strong>voor</strong> moeilijk bereikbare gezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
allochtone achtergrond <strong>en</strong> <strong>voor</strong> Nederlandse gezinn<strong>en</strong>.<br />
De methodiek is laagdrempelig <strong>en</strong> afgestemd op behoeftes van de doelgroep<strong>en</strong>.<br />
De wervingstrategieën zijn specifiek gericht op het bereik<strong>en</strong> van allochtone<br />
gezinn<strong>en</strong>. In de handleiding word<strong>en</strong> concrete handvatt<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> <strong>voor</strong> het<br />
werv<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong> met deze gezinn<strong>en</strong>. Ook zijn er (<strong>voor</strong>lichtings-)material<strong>en</strong> in<br />
verschill<strong>en</strong>de tal<strong>en</strong> beschikbaar.<br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI In <strong>voor</strong>bereiding<br />
Home Start<br />
Doel Home-Start wil <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> dat alledaagse problem<strong>en</strong> van ouders met jonge<br />
kinder<strong>en</strong> uitgroei<strong>en</strong> tot ernstige <strong>en</strong> langdurige problem<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Het programma is <strong>voor</strong> ouders met t<strong>en</strong> minste één kind van zes jaar of jonger<br />
die behoefte hebb<strong>en</strong> aan ondersteuning.<br />
Aanpak Ervar<strong>en</strong> vrijwilligers bied<strong>en</strong> ouders in hun eig<strong>en</strong> huis ondersteuning <strong>en</strong><br />
praktische hulp bij gezins- <strong>en</strong> opvoed<strong>en</strong>de tak<strong>en</strong>. De ouders gev<strong>en</strong> zelf aan op<br />
welk terrein zij ondersteuning w<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. De vrijwilliger is minimaal één dagdeel<br />
per week beschikbaar <strong>voor</strong> het gezin.<br />
Er zijn diverse material<strong>en</strong> <strong>voor</strong> Home-Start ontwikkeld zoals e<strong>en</strong> handboek<br />
<strong>voor</strong> coördinator<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> draaiboek <strong>voor</strong> het opzett<strong>en</strong> <strong>en</strong> financier<strong>en</strong> van Home-<br />
Start <strong>en</strong> videomateriaal.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Classificatie<br />
onderzoek<br />
De interv<strong>en</strong>tie is niet speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> gezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> allochtone<br />
achtergrond. Het programma heeft wel specifieke <strong>voor</strong>lichtingsmateriaal <strong>voor</strong><br />
ouders met e<strong>en</strong> allochtone achtergrond <strong>en</strong> er is cursusmateriaal <strong>voor</strong><br />
begeleiders <strong>voor</strong> het werk<strong>en</strong> met deze groep<strong>en</strong>.<br />
Er hebb<strong>en</strong> in Nederland twee onderzoek<strong>en</strong> plaatsgevond<strong>en</strong> (waarvan één<br />
onderzoek met (quasi)experim<strong>en</strong>teel onderzoek in de praktijk) naar de effect<strong>en</strong><br />
van Home-Start. Home-Start leidt tot e<strong>en</strong> verhoogd ouderlijk welzijn <strong>en</strong><br />
verandering<strong>en</strong> in opvoedingsgedrag. Positief opvoedingsgedrag, gerapporteerd<br />
door moeders, nam toe <strong>en</strong> negatief opvoedingsgedrag nam af.<br />
Deels effectief˚<br />
Deels effectief***<br />
Status DEI In theorie effectief.<br />
45
Kindersymfonie<br />
Doel Het bevorder<strong>en</strong> van taalontwikkeling, beweging, voeding,<br />
<strong>opvoedingsondersteuning</strong> <strong>en</strong> gezondheid.<br />
Doelgroep Ouders <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> in de leeftijd van nul tot drie jaar. G<strong>en</strong>oemd word<strong>en</strong> ouders<br />
die in e<strong>en</strong> isolem<strong>en</strong>t zitt<strong>en</strong>, ti<strong>en</strong>erouders, ouders met kinder<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> meertalige<br />
omgeving of ouders met e<strong>en</strong> meervoudige problematiek.<br />
Aanpak Kindersymfonie is oudercursus gericht op ontwikkelingsstimulering <strong>en</strong><br />
<strong>opvoedingsondersteuning</strong>.<br />
Kindersymfonie bestaat uit e<strong>en</strong> basismodule van zes bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>, waarin de<br />
onderwerp<strong>en</strong> gezondheid, beweg<strong>en</strong>, voeding of taalontwikkeling c<strong>en</strong>traal.<br />
Daarna kunn<strong>en</strong> de deelnemers kiez<strong>en</strong> <strong>voor</strong> één van de vier vervolgmodules. In<br />
vijf bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> wordt dan dieper ingegaan op één van die onderwerp<strong>en</strong>. De<br />
groep<strong>en</strong> bestaan uit ouders met kinder<strong>en</strong> van 3 tot 9 maand<strong>en</strong>, 9 tot 18 maand<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> 18 maand<strong>en</strong> tot 3 jaar.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Kindersymfonie is mede ontwikkeld <strong>voor</strong> allochtone gezinn<strong>en</strong> ouders maar er<br />
zijn ge<strong>en</strong> aparte faciliteit<strong>en</strong>.<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI In <strong>voor</strong>bereiding.<br />
Moeders informer<strong>en</strong> moeders (MIM)<br />
Doel De bedoeling van MIM is het zelfvertrouw<strong>en</strong>, de zelfredzaamheid <strong>en</strong> het<br />
zelfzorgvermog<strong>en</strong> van moeders met e<strong>en</strong> eerste kind vergrot<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun sociale<br />
netwerk te versterk<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Het programma is gericht op moeders met e<strong>en</strong> eerste kind tuss<strong>en</strong> 0 <strong>en</strong> 18<br />
maand<strong>en</strong> <strong>en</strong> dan <strong>voor</strong>al moeders met specifieke sociaal-economische<br />
k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> (zoals lage inkom<strong>en</strong>s <strong>en</strong> lage opleiding), moeders van baby's met<br />
complicaties die <strong>voor</strong>, tijd<strong>en</strong>s of na de bevalling zijn opgetred<strong>en</strong>, <strong>en</strong> moeders<br />
van baby's met e<strong>en</strong> handicap.<br />
Aanpak MIM is e<strong>en</strong> programma <strong>voor</strong> <strong>voor</strong>lichting <strong>en</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong> van<br />
moeders met e<strong>en</strong> eerste kind tuss<strong>en</strong> 0 <strong>en</strong> 18 maand<strong>en</strong>. Moeders met e<strong>en</strong> ruime<br />
ervaring in het opvoed<strong>en</strong> <strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong>, de bezoekmoeders, gaan<br />
e<strong>en</strong>s per maand op bezoek bij moeders van e<strong>en</strong> eerste kind <strong>en</strong> prat<strong>en</strong> met h<strong>en</strong><br />
over de opvoeding <strong>en</strong> verzorging van de baby. De bezoekmoeders word<strong>en</strong><br />
begeleid <strong>en</strong> ondersteund door e<strong>en</strong> coördinator. Bij hun bezoek<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> de<br />
bezoekmoeders gebruik van twee hulpmiddel<strong>en</strong>: het praatpapier <strong>en</strong><br />
beeldverhal<strong>en</strong>.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
De interv<strong>en</strong>tie is niet speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> gezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> allochtone<br />
achtergrond <strong>en</strong> heeft ook ge<strong>en</strong> speciale faciliteit<strong>en</strong> om deze groep<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong><br />
bedi<strong>en</strong><strong>en</strong>. Door de individuele aanpak met huisbezoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> door<br />
bezoekmoeders met e<strong>en</strong> vergelijkbare achtergrond als de moeders is MIM wel<br />
geschikt om allochtone groep<strong>en</strong> te bedi<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Er is in Nederland e<strong>en</strong> quasi-experim<strong>en</strong>teel onderzoek uitgevoerd. Daarin<br />
stond<strong>en</strong> echter niet de doel<strong>en</strong> van MIM c<strong>en</strong>traal, maar die van de<br />
46
oorspronkelijke versie van het programma (Community Mothers Program), die<br />
niet precies dezelfde zijn. Het uitgevoerde onderzoek liet bij de<br />
programmamoeders ge<strong>en</strong> duidelijke positieve effect<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>. De effectiviteit van<br />
MIM is niet aangetoond. De makers of uitvoerders voer<strong>en</strong> e<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>landse<br />
effectstudie naar het Community Mothers Program aan, die wel positieve<br />
effect<strong>en</strong> laat zi<strong>en</strong>.<br />
Classificatie<br />
Effectiviteit niet aangetoond˚<br />
onderzoek<br />
Status DEI In theorie effectief.<br />
Opvoed<strong>en</strong> in beeld<br />
Doel De algem<strong>en</strong>e doelstelling van de themabije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> Opvoed<strong>en</strong> in beeld is:<br />
<strong>opvoedingsondersteuning</strong> bied<strong>en</strong> aan Turkse, Marokkaanse <strong>en</strong> Antilliaanse/<br />
Surinaamse ouders.<br />
Tijd<strong>en</strong>s de themabije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> wordt specifiek aandacht besteed aan de<br />
volg<strong>en</strong>de doel<strong>en</strong>:<br />
- Onderlinge steun: aan ouders wordt de geleg<strong>en</strong>heid gegev<strong>en</strong> hun vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> onder woord<strong>en</strong> te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan elkaar te toets<strong>en</strong>.<br />
- Bewust word<strong>en</strong>: ouders ler<strong>en</strong> dat er niet één manier van goed opvoed<strong>en</strong> is<br />
maar dat er vele manier<strong>en</strong> zijn. Dus m<strong>en</strong> zoekt naar de opvoeding die het<br />
beste bij hem of haar past.<br />
- Empowerm<strong>en</strong>t: de begeleider laat met name de sterke kant<strong>en</strong> van de ouders<br />
naar vor<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. Hierdoor zull<strong>en</strong> ouders zich sterker gaan voel<strong>en</strong> in hun<br />
taak als opvoeders.<br />
Doelgroep De themabije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> Opvoed<strong>en</strong> in beeld zijn in de eerste plaats bedoeld<br />
<strong>voor</strong> Turkse, Marokkaanse <strong>en</strong> Antilliaanse/ Surinaamse ouders van kinder<strong>en</strong> in<br />
de leeftijd van 0-18 jaar. Maar ook ouders uit andere etnische groep<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> in<br />
aanmerking. Het acc<strong>en</strong>t ligt op ouders met kinder<strong>en</strong> vanaf 6 jaar.<br />
Aanpak Opvoed<strong>en</strong> in beeld bestaat uit 6 themabije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>: opvoed<strong>en</strong> in twee<br />
cultur<strong>en</strong>, jonge kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> moederschap, opvoeding van pubers, kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
vrije tijd, veilig opgroei<strong>en</strong> <strong>en</strong> seksuele opvoeding. De themabije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> als serie, maar ook als losse bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong>.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Opvoed<strong>en</strong> in beeld is speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> allochtone ouders met kinder<strong>en</strong><br />
in de leeftijd van 0-18 jaar.<br />
Er is e<strong>en</strong> begeleid<strong>en</strong>de video beschikbaar in het Turks, Marokkaans-Berber,<br />
Marokkaans-Arabisch, Papiam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> in het Nederlands.<br />
De themabije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> word<strong>en</strong> begeleid door migrant<strong>en</strong><strong>voor</strong>lichters <strong>en</strong><br />
medewerkers uit eerstelijnsinstelling<strong>en</strong> op het gebied van onderwijs, welzijn,<br />
jeugdgezondheidszorg <strong>en</strong> jeugdhulpverl<strong>en</strong>ing. Het gaat hierbij om zowel<br />
mann<strong>en</strong> als vrouw<strong>en</strong> uit verschill<strong>en</strong>de etnische groep<strong>en</strong> (met name Turks,<br />
Marokkaans <strong>en</strong> Antilliaans/ Surinaams).<br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI Vooralsnog niet erk<strong>en</strong>d.<br />
47
Opvoed<strong>en</strong> in twee cultur<strong>en</strong><br />
Doel "Opvoed<strong>en</strong> in twee cultur<strong>en</strong>" is e<strong>en</strong> cursus <strong>voor</strong> Marokkaanse vaders om h<strong>en</strong><br />
bewust te mak<strong>en</strong> van de rol die zij in de opvoeding spel<strong>en</strong>. Deze cursus beoogt<br />
h<strong>en</strong> te ondersteun<strong>en</strong> bij het integrer<strong>en</strong> van elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uit zowel de Nederlandse<br />
als de Marokkaanse cultuur in de opvoeding. Ook moet het vaders help<strong>en</strong> hun<br />
kinder<strong>en</strong> te stimuler<strong>en</strong> aan de Nederlandse sam<strong>en</strong>leving deel te nem<strong>en</strong> met<br />
behoud van de eig<strong>en</strong> norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> waard<strong>en</strong> <strong>en</strong> met respect <strong>voor</strong> andermans<br />
cultuur.<br />
Doelgroep "Opvoed<strong>en</strong> in twee cultur<strong>en</strong>" richt zich op Marokkaanse vaders.<br />
Aanpak “Opvoed<strong>en</strong> in twee cultur<strong>en</strong>” is e<strong>en</strong> cursus ontwikkeld <strong>voor</strong> Marokkaanse<br />
vaders in Nederland die hun kinder<strong>en</strong> in de Nederlandse sam<strong>en</strong>leving met e<strong>en</strong><br />
Marokkaanse achtergrond opvoed<strong>en</strong>. In zev<strong>en</strong> bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> ler<strong>en</strong><br />
Marokkaanse vaders zich bewust word<strong>en</strong> van hun rol in de opvoeding. De<br />
trainer geeft e<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tatie over e<strong>en</strong> relevant onderwerp. Aan de hand daarvan<br />
gaat de groep met elkaar in gesprek. Na afloop van elke bije<strong>en</strong>komst krijg<strong>en</strong> de<br />
vaders e<strong>en</strong> huiswerkopdracht mee.<br />
Toepassing bij De cursus is speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> Marokkaanse vaders.<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI Vooralsnog niet erk<strong>en</strong>d.<br />
Opvoed<strong>en</strong> & Zo<br />
Doel Het doel van Opvoed<strong>en</strong> & Zo is vergroting van de opvoedingscompet<strong>en</strong>tie van<br />
ouders, door h<strong>en</strong> bewust te mak<strong>en</strong> van de mogelijkhed<strong>en</strong> om het gedrag van<br />
hun kinder<strong>en</strong> positief te beïnvloed<strong>en</strong> <strong>en</strong> h<strong>en</strong> de vaardighed<strong>en</strong> te ler<strong>en</strong> om dat<br />
ook te do<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Ouders met kinder<strong>en</strong> in de basisschoolleeftijd van 4 tot 12 jaar waarbij ge<strong>en</strong><br />
sprake is van ernstige opvoedingsproblematiek. Daarbij wordt in eerste<br />
instantie gedacht aan ouders in achterstandssituaties: autochtone én allochtone<br />
ouders met lage inkom<strong>en</strong>s <strong>en</strong> lage opleiding<strong>en</strong>.<br />
Aanpak Opvoed<strong>en</strong> & Zo is de vernieuwde versie van Opvoed<strong>en</strong>: zó! (verder).<br />
Opvoed<strong>en</strong> & Zo is e<strong>en</strong> oudercursus gericht op het vergrot<strong>en</strong> van de<br />
opvoedingscompet<strong>en</strong>tie van ouders met e<strong>en</strong> kind in de basisschoolleeftijd. De<br />
cursus bestaat uit zes groepsbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> waarin ouders<br />
opvoedingsvaardighed<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>. De deelnemers krijg<strong>en</strong> daar onder meer<br />
instructie aan de hand van instructieve filmbeeld<strong>en</strong>. Zij moet<strong>en</strong><br />
huiswerkopdracht<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Opvoed<strong>en</strong> & Zo is niet speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> gezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> allochtone<br />
achtergrond maar is wel in eerste instantie ontwikkeld <strong>voor</strong> ouders met e<strong>en</strong><br />
lage opleiding. Daarnaast zijn de oudermaterial<strong>en</strong> bij de cursus beschikbaar in<br />
verschill<strong>en</strong>de tal<strong>en</strong>: Nederlands, Turks, Marokkaans-Arabisch, Berber <strong>en</strong><br />
Papiam<strong>en</strong>to.<br />
Onderzoek Er zijn wissel<strong>en</strong>de aanwijzing<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de werkzaamheid van de interv<strong>en</strong>tie op<br />
48
effectiviteit basis van drie beperkte studies. E<strong>en</strong> daarvan laat zi<strong>en</strong> dat cursusouders meer<br />
zelfvertrouw<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, meer positieve aandacht gev<strong>en</strong> aan de kinder<strong>en</strong>,<br />
minder scheld<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of minder slaan. E<strong>en</strong> andere studie laat weinig algem<strong>en</strong>e<br />
effect<strong>en</strong> van Opvoed<strong>en</strong>: zó! (tot 2006 zo gehet<strong>en</strong>) zi<strong>en</strong>. Wel bleek de cursus<br />
daar meer effect te hebb<strong>en</strong> bij ouders met e<strong>en</strong> lage sociaaleconomische status<br />
dan bij ouders met e<strong>en</strong> hoge status. E<strong>en</strong> derde studie zegt weinig over de<br />
effectiviteit, omdat deze is uitgevoerd bij e<strong>en</strong> doelgroep met e<strong>en</strong> hogere<br />
opleiding dan bedoeld.<br />
Classificatie<br />
onderzoek<br />
Deels effectief˚<br />
Deels effectief˚<br />
Effectiviteit onduidelijk˚<br />
Status DEI In theorie effectief.<br />
Peuter in Zicht!<br />
Doel Peuter in Zicht! richt zich op het vergrot<strong>en</strong> van opvoedingsvaardighed<strong>en</strong> van<br />
ouders. Het doel van de cursus is dat ouders hun kind adequaat steun<strong>en</strong>,<br />
stimuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> stur<strong>en</strong> in de dagelijkse opvoedsituatie.<br />
Peuter in Zicht! heeft de volg<strong>en</strong>de subdoel<strong>en</strong>:<br />
- ouders hebb<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis van <strong>en</strong> inzicht in de ontwikkeling van peuters;<br />
- ouders kunn<strong>en</strong> reflecter<strong>en</strong> op de opvoedsituatie in hun gezin;<br />
- ouders kunn<strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> noem<strong>en</strong> om het gedrag van hun peuter te<br />
beïnvloed<strong>en</strong>;<br />
- ouders kunn<strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> hanter<strong>en</strong> om het gedrag van hun peuter<br />
effectief te beïnvloed<strong>en</strong>;<br />
- ouders bouw<strong>en</strong> e<strong>en</strong> netwerk op van ouders van peuters in hun wijk.<br />
Doelgroep De cursus is bestemd <strong>voor</strong> ouders van kinder<strong>en</strong> van 2 <strong>en</strong> 3 jaar. Het gaat om<br />
gezinn<strong>en</strong> waarbij sprake is van e<strong>en</strong> 'normale' opvoedingssituatie of gezinn<strong>en</strong><br />
waarbij sprake is van (to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de) opvoedingsspanning. Daarbij kunn<strong>en</strong><br />
ouders soms hele gerichte vrag<strong>en</strong>/problem<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> zoals: mijn kind eet niet of<br />
mijn kind bijt. Die kunn<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de cursus word<strong>en</strong> beantwoord.<br />
Aanpak Peuter in Zicht! Is e<strong>en</strong> oudercursus <strong>voor</strong> ouders van peuters. De cursus bestaat<br />
uit e<strong>en</strong> groepsgericht aanbod van 4 tot 7 bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>. Ouders krijg<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis<br />
over e<strong>en</strong> aantal opvoedkundige vaardighed<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong>, waar zij mee kunn<strong>en</strong><br />
oef<strong>en</strong><strong>en</strong>. Daarnaast is er ruimte <strong>voor</strong> uitwisseling tuss<strong>en</strong> ouders onderling.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Peuter in Zicht! Is niet speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> gezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> allochtone<br />
achtergrond maar heeft wel faciliteit<strong>en</strong> om deze doelgroep<strong>en</strong> te bedi<strong>en</strong><strong>en</strong>. Er<br />
word<strong>en</strong> Voorlichters Eig<strong>en</strong> Taal <strong>en</strong> Cultuur ingezet als cursusleiders <strong>en</strong> zijn de<br />
oudermaterial<strong>en</strong> bij de cursus zijn ook in het Turks <strong>en</strong> Arabisch beschikbaar.<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek uitgevoerd naar Peuter in Zicht!. In de<br />
experim<strong>en</strong>tele periode is evaluatieonderzoek verricht, waarin ook onderzocht is<br />
wat ouders ler<strong>en</strong> van de cursus.<br />
De cursus is in pilots getest bij groep<strong>en</strong> van Nederlandse, Turkse, Marokkaanse<br />
<strong>en</strong> Antilliaanse ouders. Ook zijn pilots met gem<strong>en</strong>gde groep<strong>en</strong> uitgevoerd.<br />
Status DEI In theorie effectief.<br />
49
Sam<strong>en</strong> Start<strong>en</strong><br />
Doel Het doel van Sam<strong>en</strong> Start<strong>en</strong> is vroegsignalering van zorgwekk<strong>en</strong>de<br />
opvoedingssituaties met als uiteindelijk doel het <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> van psychische<br />
problem<strong>en</strong>, antisociaal gedrag <strong>en</strong> criminaliteit.<br />
Doelgroep Sam<strong>en</strong> Start<strong>en</strong> is bedoeld <strong>voor</strong> ouders met kinder<strong>en</strong> in de leeftijd van 0-3 jaar<br />
die in kansarme wijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> in nieuwbouwwijk<strong>en</strong> won<strong>en</strong>.<br />
Sam<strong>en</strong> Start<strong>en</strong> is tev<strong>en</strong>s gericht op alle hulpverl<strong>en</strong>ers die betrokk<strong>en</strong> zijn bij<br />
deze kinder<strong>en</strong>.<br />
Aanpak Sam<strong>en</strong> Start<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> methode waarbij gezinn<strong>en</strong> met problem<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
verwez<strong>en</strong> naar ket<strong>en</strong>partners. Sam<strong>en</strong> Start<strong>en</strong> richt zich op versterking van de<br />
lokale sam<strong>en</strong>werking om de gezondheid <strong>en</strong> het welzijn van kinder<strong>en</strong> 0-3 jaar<br />
te bevorder<strong>en</strong>.<br />
Uitgangspunt<strong>en</strong> van Sam<strong>en</strong> Start<strong>en</strong> zijn:<br />
- Vroegsignalering<br />
- Aansluit<strong>en</strong> bij de behoeft<strong>en</strong> van ouders<br />
- Gericht op verhoging van de compet<strong>en</strong>tie van de ouders<br />
- Sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> instelling<strong>en</strong> die instellingsoverstijg<strong>en</strong>d is.<br />
De methode omvat drie compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vroegsignalering, interv<strong>en</strong>iër<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
coördiner<strong>en</strong>.<br />
De signalering vindt plaats op het consultatiebureau. Bij problem<strong>en</strong> bezoekt<br />
de verpleegkundige jeugdgezondheidszorg het gezin thuis <strong>en</strong> maakt sam<strong>en</strong><br />
met de ouders e<strong>en</strong> plan om de problem<strong>en</strong> aan te pakk<strong>en</strong>.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
De interv<strong>en</strong>tie is niet speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> jeugdig<strong>en</strong> of gezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
allochtone achtergrond. In e<strong>en</strong> van de experim<strong>en</strong>tele locaties is e<strong>en</strong> Turkse<br />
geme<strong>en</strong>schap betrokk<strong>en</strong> bij Sam<strong>en</strong> Start<strong>en</strong>.<br />
Het programma heeft ge<strong>en</strong> speciale faciliteit<strong>en</strong> (zoals vertaalde schriftelijke<br />
instructies of tolk<strong>en</strong>) die bedoeld zijn allochtone groep<strong>en</strong> in het bijzonder te<br />
kunn<strong>en</strong> bedi<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Effectonderzoek loopt nog.<br />
Status DEI Vooralsnog niet erk<strong>en</strong>d.<br />
Stevig Ouderschap (OKé - Ouder- <strong>en</strong> Kindzorg extra)<br />
Doel Het doel van deze interv<strong>en</strong>tie is het verklein<strong>en</strong> van het risico op ernstige<br />
opvoedingsproblem<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Stevig Ouderschap is bestemd <strong>voor</strong> gezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> verhoogd risico op<br />
opvoedingsproblematiek. De doelgroep bestaat uit gezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
pasgebor<strong>en</strong> kind, die zijn geselecteerd op basis van e<strong>en</strong> aantal risicofactor<strong>en</strong>.<br />
De interv<strong>en</strong>tie eindigt als het kind 18 maand<strong>en</strong> oud is.<br />
Aanpak De door middel van e<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>lijst geselecteerde gezinn<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> zes<br />
huisbezoek<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> verpleegkundige van de jeugdgezondheidszorg (JGZ).<br />
De bezoek<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> plaats bij de kinderleeftijd van zes wek<strong>en</strong> <strong>en</strong> 3, 6, 9, 12 <strong>en</strong><br />
18 maand<strong>en</strong>. Tuss<strong>en</strong> het 5e <strong>en</strong> 6e huisbezoek is er e<strong>en</strong> telefonisch consult.<br />
Duur van de huisbezoek<strong>en</strong> is circa 90 minut<strong>en</strong>. De huisbezoek<strong>en</strong> zijn m.b.t. de<br />
volg<strong>en</strong>de onderwerp<strong>en</strong> geprotocolleerd:<br />
- hantering van de eig<strong>en</strong> ontwikkelingsgeschied<strong>en</strong>is<br />
50
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
- beleving van het ouderschap<br />
- verwachting<strong>en</strong> t.a.v. de ontwikkeling van het kind<br />
- sociale steun<br />
- verwijzing naar juiste <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Daarnaast bevatt<strong>en</strong> de huisbezoek<strong>en</strong> e<strong>en</strong> cliëntgericht gedeelte dat wordt<br />
ingeleid door in te gaan op wat goed gaat in het lev<strong>en</strong> van de moeder/ouders,<br />
wat zij will<strong>en</strong> verander<strong>en</strong>/verbeter<strong>en</strong>, <strong>en</strong> hoe deze verandering gestalte kan<br />
krijg<strong>en</strong>.<br />
De interv<strong>en</strong>tie is niet speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> gezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> allochtone<br />
achtergrond. In de onderzoekssetting was ook onvoldo<strong>en</strong>de beheersing van de<br />
Nederlandse taal e<strong>en</strong> contra-indicatie <strong>voor</strong> deelname. In de praktijk geldt dit<br />
echter niet. De selectie vrag<strong>en</strong>lijst is vertaald in o.a. het Turks <strong>en</strong> Arabisch <strong>en</strong><br />
kan waar nodig mondeling word<strong>en</strong> afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Voor zover dat binn<strong>en</strong> de<br />
uitvoer<strong>en</strong>de organisatie mogelijk is kan tijd<strong>en</strong>s de huisbezoek<strong>en</strong> ook met tolk<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> gewerkt.<br />
Onderzoek naar direct bewijs van de effectiviteit betreft e<strong>en</strong> (quasi-)<br />
experim<strong>en</strong>teel onderzoek in de praktijk <strong>en</strong> met follow-up. De resultat<strong>en</strong> zijn in<br />
2006 gepubliceerd. T<strong>en</strong> behoeve van indirect bewijs voer<strong>en</strong> de makers studies<br />
aan die empirische steun gev<strong>en</strong> aan de theoretische onderbouwing van de<br />
interv<strong>en</strong>tie. Ze voer<strong>en</strong> echter ge<strong>en</strong> effectstudies aan naar soortgelijke<br />
interv<strong>en</strong>ties in Nederland.<br />
Classificatie<br />
onderzoek<br />
Deels effectief*****<br />
Status DEI In theorie effectief.<br />
Veiligheidsinformatiekaart<strong>en</strong><br />
Doel Het doel van het gev<strong>en</strong> van <strong>voor</strong>lichting over kinderveiligheid is dat ouders<br />
zich veiligheidsbewust gedrag<strong>en</strong>: voldo<strong>en</strong>de toezicht, e<strong>en</strong> veilige omgeving <strong>en</strong><br />
aandacht <strong>voor</strong> veiligheid in de opvoeding<br />
Doelgroep De veiligheidskaart<strong>en</strong> zijn er <strong>voor</strong> ouders met kinder<strong>en</strong> van 0 tot 4 jaar.<br />
Aanpak De aanpak bestaat uit gecombineerde schriftelijke <strong>voor</strong>lichting met<br />
veiligheidskaart<strong>en</strong> <strong>en</strong> mondelinge <strong>voor</strong>lichting van de verpleegkundige van<br />
ouders van jonge kinder<strong>en</strong> ter vergroting van de veiligheid van kinder<strong>en</strong> van 0-<br />
4 jaar. Er zijn vier veiligheidsinformatiekaart<strong>en</strong> die elk op e<strong>en</strong> afzonderlijk<br />
mom<strong>en</strong>t aan de ouder word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>. De kaart<strong>en</strong> zijn er <strong>voor</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />
leeftijdsfas<strong>en</strong>. Aan het begin van e<strong>en</strong> fase moet de kaart uitgereikt word<strong>en</strong> door<br />
e<strong>en</strong> wijkverpleegkundige of arts van het consultatiebureau. Naast de<br />
schriftelijke informatie word<strong>en</strong> de kaart<strong>en</strong> ook mondeling toegelicht. In e<strong>en</strong><br />
volg<strong>en</strong>d consult kan op de kaart teruggekom<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Toepassing bij<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
De interv<strong>en</strong>tie is niet speciaal ontwikkeld <strong>voor</strong> gezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> allochtone<br />
achtergrond maar heeft wel material<strong>en</strong> in verschill<strong>en</strong>de tal<strong>en</strong>. Voor allochtone<br />
ouders zijn de kaart<strong>en</strong> gebundeld in de vorm van e<strong>en</strong> brochure in het Arabisch<br />
<strong>en</strong> Turks.<br />
Er is één Nederlandse studie in de praktijk, waarvan de resultat<strong>en</strong> de hypothese<br />
kunn<strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong>, dat de interv<strong>en</strong>tie van Veiligheidsinformatiekaart<strong>en</strong> in<br />
combinatie met mondelinge toelichting op het consultatiebureau e<strong>en</strong> positief<br />
effect kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op veiligheidsbevorder<strong>en</strong>d gedrag onder ouders van<br />
51
kinder<strong>en</strong> van 11-18 maand<strong>en</strong>. Omdat er ge<strong>en</strong> <strong>voor</strong>meting is gedaan blijv<strong>en</strong> er<br />
twijfels waaraan de effect<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegeschrev<strong>en</strong>.<br />
Classificatie<br />
Deels effectief˚<br />
onderzoek<br />
Status DEI In theorie effectief.<br />
Vaders aan zet<br />
Doel Vaders betrekk<strong>en</strong> bij de opvoeding van hun kind.<br />
Doelgroep Vaders met kinder<strong>en</strong> op de basisschool.<br />
Aanpak Vaders aan zet is e<strong>en</strong> oudercursus <strong>voor</strong> vaders met kinder<strong>en</strong> op de basisschool.<br />
Er zijn vier groepsbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>: Wat <strong>voor</strong> opvoeder b<strong>en</strong> ik?, Tijd <strong>voor</strong> mijn<br />
kind, Communicer<strong>en</strong> met mijn kind <strong>en</strong> Leidinggev<strong>en</strong> aan mijn kind. Er wordt<br />
gewerkt met opdracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> er is ruimte <strong>voor</strong> het uitwissel<strong>en</strong> van ervaring<strong>en</strong>.<br />
Ook krijg<strong>en</strong> de ouders doekaart<strong>en</strong> met suggesties <strong>voor</strong> prat<strong>en</strong> <strong>en</strong> spel<strong>en</strong> met hun<br />
kind <strong>en</strong> informatie mee naar huis.<br />
Toepassing bij Mede ontwikkeld <strong>voor</strong> allochtone vaders maar er zijn ge<strong>en</strong> aparte faciliteit<strong>en</strong>.<br />
etnische<br />
groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Er is ge<strong>en</strong> effectonderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Status DEI In <strong>voor</strong>bereiding.<br />
2.4.4. Opvoedingsondersteuning specifiek <strong>voor</strong> allochtone groep<strong>en</strong>: Aanvull<strong>en</strong>de interv<strong>en</strong>ties <strong>en</strong><br />
method<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong> aantal methodiek<strong>en</strong> is tot nu toe niet aan bod gekom<strong>en</strong>, omdat zij niet in de databank van<br />
het NJi <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong>. Zij zijn dus niet op hun kwaliteit beoordeeld. Deze methodiek<strong>en</strong> zijn onder<br />
meer getraceerd door de telefonische interviews <strong>en</strong> via internetsites. Het gaat veelal om<br />
activiteit<strong>en</strong> die niet echt interv<strong>en</strong>ties g<strong>en</strong>oemd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> maar wel gericht zijn op de<br />
opvoeding van allochtone kinder<strong>en</strong>. Hieronder volgt daarom e<strong>en</strong> tabel met e<strong>en</strong> overzicht van<br />
deze vorm<strong>en</strong> van <strong>opvoedingsondersteuning</strong> <strong>en</strong> daarna e<strong>en</strong> korte beschrijving. Over het bereik of<br />
de effectiviteit is niets bek<strong>en</strong>d. De meeste van deze <strong>voor</strong>beeld<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> zich te beperk<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>kele locatie <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> weinig bereik hebb<strong>en</strong>.<br />
52
Tabel 2.14 Opvoedingsondersteuning<br />
Naam Doelgroep Leeftijd<br />
Allochtone vaders Allochtone vaders 0 - 12 jaar<br />
Blij naar school <strong>en</strong> blij naar huis Moeders van Marokkaanse afkomst met kinder<strong>en</strong> op de<br />
basisschool<br />
4 - 12 jaar<br />
Coach je kind Ouders van Marokkaanse afkomst 0 - 16 jaar<br />
Consultatiebureaubije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />
Marokkaanse moeders<br />
Moeders van Marokkaanse afkomst 0 - 4 jaar<br />
De band met uw kind Vaders van Marokkaanse afkomst 8 – 12 jaar<br />
Mi Tesoro Ouders van Antilliaanse origine 0 - 12 jaar<br />
Oudercursus van Kokumu Met name ouders uit Curaçao 0 - 12 jaar<br />
Opvoedondersteuning SOVEE Allochtone ouders 0 - 12 jaar<br />
Welkom in wereld<br />
van de basisschool.<br />
Allochtone ouders 4 - 12 jaar<br />
Veel interv<strong>en</strong>ties zijn bedoeld <strong>voor</strong> Marokkaanse <strong>en</strong> Antilliaanse ouders. De leeftijdsgroep is<br />
vrij breed <strong>en</strong> loopt steeds tot 12 jaar. Bij sommige van deze interv<strong>en</strong>ties wordt gewerkt met het<br />
frontliniemodel: de ondersteuning wordt gegev<strong>en</strong>s door m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit de eig<strong>en</strong> etnische groep.<br />
Hieronder volgt e<strong>en</strong> korte omschrijving van de programma’s in Tabel 2.14.<br />
Allochtone vaders<br />
Doel Allochtone vaders in staat stell<strong>en</strong> e<strong>en</strong> opbouw<strong>en</strong>de rol in de opvoeding van hun kind<br />
te spel<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Allochtone vaders.<br />
Aanpak Allochtone vaders bestaat uit themabije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> over de rol van vaders bij de<br />
opvoeding van hun kinder<strong>en</strong>. Het betreft vier bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> over: opvoed<strong>en</strong> vroeger<br />
<strong>en</strong> nu, waard<strong>en</strong>, veilig opgroei<strong>en</strong>, ontwikkeling <strong>en</strong> contact. Gekoz<strong>en</strong> is <strong>voor</strong> de<br />
invalshoek van de bewustwording. Het betreft vier bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> over: opvoed<strong>en</strong><br />
vroeger <strong>en</strong> nu, waard<strong>en</strong>, veilig opgroei<strong>en</strong>, ontwikkeling <strong>en</strong> contact. Gekoz<strong>en</strong> is <strong>voor</strong><br />
de invalshoek van de bewustwording.<br />
Blij naar school <strong>en</strong> blij naar huis.<br />
Doel Bevorder<strong>en</strong> van de betrokk<strong>en</strong>heid van ouders bij school.<br />
Doelgroep Moeders van leerling<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> Marokkaanse achtergrond uit groep 1 t/m 8.<br />
Aanpak De aanpak bestaat uit bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> op school <strong>voor</strong> moeders van Marokkaanse<br />
afkomst. Er zijn drie moederbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>: contact met school, regels <strong>en</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong><br />
thuis & op school, <strong>en</strong> het basisschoolkind. De activiteit<strong>en</strong> zijn opgebouwd uit<br />
diverse werkvorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn praktijkgericht. Ook wordt <strong>en</strong>ige theorie gegev<strong>en</strong>.<br />
Coach je kind<br />
Doel Het vergrot<strong>en</strong> van de opvoedcompet<strong>en</strong>ties.<br />
Doelgroep Ouders van Marokkaanse afkomt.<br />
Aanpak Marokkaanse ouders ontvang<strong>en</strong> hulp om de regie over de opvoeding in eig<strong>en</strong> hand<br />
te houd<strong>en</strong>, of te krijg<strong>en</strong>. Het initiatief is ontstaan doordat ouders van Marokkaanse<br />
53
afkomst de stichting SIPI vroeg<strong>en</strong> te help<strong>en</strong> bij de opvoeding van hun kinder<strong>en</strong>.<br />
Deze stichting is in 2005 opgericht door <strong>en</strong>kele hoogopgeleide vrouw<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
Marokkaanse <strong>en</strong> islamitische achtergrond. E<strong>en</strong> jaar lang krijg<strong>en</strong> Marokkaanse<br />
gezinn<strong>en</strong> begeleiding van coaches. Om de twee wek<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> Arabisch sprek<strong>en</strong>de<br />
coaches anderhalf uur op bezoek. Zij lat<strong>en</strong> de ouders met elkaar prat<strong>en</strong> over hun<br />
rol in het gezin <strong>en</strong> de opvoeding van de kinder<strong>en</strong>. De ouders krijg<strong>en</strong> op eig<strong>en</strong><br />
verzoek tips bij het opvoed<strong>en</strong> van hun kinder<strong>en</strong>.<br />
Consultatiebureau bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> Marokkaanse moeders<br />
Doel Ondersteun<strong>en</strong> van de opvoeding.<br />
Doelgroep Moeders met e<strong>en</strong> Marokkaanse achtergrond.<br />
Aanpak Het gaat hierbij om e<strong>en</strong> serie van drie groepsactiviteit<strong>en</strong> vanuit het<br />
consultatiebureau <strong>voor</strong> moeders van Marokkaanse origine. Er wordt in<br />
groepsbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> gepraat wordt over het dagelijkse lev<strong>en</strong> als vrouw, moeder,<br />
echtg<strong>en</strong>ote <strong>en</strong> migrant. In iedere bije<strong>en</strong>komst staat e<strong>en</strong> dagdeel c<strong>en</strong>traal, uitgewerkt<br />
in e<strong>en</strong> ur<strong>en</strong>spel.<br />
De band met uw kind<br />
Doel Het bied<strong>en</strong> van opvoedondersteuning aan de vaders zodat zij hun kind gerichter<br />
stimuler<strong>en</strong> in het onderwijs <strong>en</strong> zodat opvoedingsvrag<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> vroeg stadium<br />
word<strong>en</strong> beantwoord.<br />
Doelgroep Vader van Marokkaanse afkomst met kinder<strong>en</strong> van 8 - 12 jaar.<br />
Aanpak Er zijn zes groepsbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> waarbij theorie <strong>en</strong> het uitwissel<strong>en</strong> van ervaring<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> afgewisseld. Onderwerp<strong>en</strong> zijn onder meer: de ontwikkeling van het kind,<br />
regels <strong>en</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> <strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong>heid bij school. Er wordt aangeslot<strong>en</strong> bij de<br />
Islamitische achtergrond van de vaders.<br />
Mi Tesoro<br />
Doel Bied<strong>en</strong> van ondersteuning bij de opvoeding <strong>en</strong> integratie.<br />
Doelgroep Gezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> Antilliaanse achtergrond.<br />
Aanpak Het betreft themapakkett<strong>en</strong> om opvoedingsvrag<strong>en</strong> van ouders van Antilliaanse<br />
origine bespreekbaar te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis over opvoeding <strong>en</strong> ontwikkeling van<br />
kinder<strong>en</strong> te vergrot<strong>en</strong>. De vijf themapakkett<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> beroepskracht<strong>en</strong> handvatt<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> aanknopingspunt<strong>en</strong> om groepsbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>voor</strong> Antilliaanse ouders te<br />
organiser<strong>en</strong>. De themapakkett<strong>en</strong> zijn:<br />
Kuminsa na bo mes (Opvoed<strong>en</strong> begint bij jezelf)<br />
Komunikashon y relashon (Werk<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> positieve relatie met je kind)<br />
Tarea pa mayor, tokante paternidat (Ouderbetrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> -participatie)<br />
Mi no tin miedu (Seksuele ontwikkeling <strong>en</strong> opvoeding)<br />
Nos ke nos por (Vaderschap)<br />
54
Opvoedondersteuning SOVEE<br />
Doel De algem<strong>en</strong>e doelstelling van Opvoedondersteuning is het bied<strong>en</strong> van<br />
opvoedondersteuning aan ouders van kinder<strong>en</strong> in de leeftijd van 0 tot 12 jaar.<br />
Doelgroep Ouders van kinder<strong>en</strong> in de leeftijd van 0 tot 12 jaar<br />
Aanpak Gezinsgerichte ondersteuning, gericht op het hele gezin. De insteek is de<br />
vraag van de ouders. De precieze aanpak varieert <strong>en</strong> is afhankelijk van de<br />
vraag.<br />
Toepassing bij<br />
etnische groep<strong>en</strong><br />
Onderzoek<br />
effectiviteit<br />
Oudercursus van Kokumu<br />
Binn<strong>en</strong> het team ondersteuners is er e<strong>en</strong> Arabisch/Berbers-sprek<strong>en</strong>de <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
Turks-sprek<strong>en</strong>de opvoedondersteuner. Deze kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingezet in<br />
gezinn<strong>en</strong> met dezelfde etnische achtergrond, mits de ouders dit w<strong>en</strong>s<strong>en</strong>.<br />
Er is ge<strong>en</strong> onderzoek <strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>.<br />
Doel Ouders ondersteun<strong>en</strong> in de opvoeding zodat ze e<strong>en</strong> gezonde <strong>en</strong> stabiele relatie<br />
opbouw<strong>en</strong> met hun kinder<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Vooral gericht op ouders uit Curaçao<br />
Aanpak Kokumu is e<strong>en</strong> woord uit het Papiam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> staat <strong>voor</strong> sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> met kinder<strong>en</strong>.<br />
Kokumu heeft e<strong>en</strong> programma met groepsbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> over ouderschap. Groep<strong>en</strong><br />
van 6 tot 10 ouders kom<strong>en</strong> e<strong>en</strong> half jaar lang twee keer per maand bij elkaar om<br />
ervaring<strong>en</strong> uit te wissel<strong>en</strong> over ouderschap.<br />
Welkom in de wereld van de basisschool<br />
Doel Het bevorder<strong>en</strong> van het ondersteun<strong>en</strong> van het kind bij school.<br />
Doelgroep Allochtone ouders met e<strong>en</strong> kind op de basisschool.<br />
Aanpak Welkom in de wereld van de basisschool bestaat uit workshops <strong>voor</strong> ouders om het<br />
ler<strong>en</strong> van hun kind te ondersteun<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarover te communicer<strong>en</strong> met school. Er is<br />
e<strong>en</strong> serie workshops met onderwerp<strong>en</strong> als: verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> je eig<strong>en</strong> schooltijd <strong>en</strong><br />
die van je kind, de ontwikkeling van je kind, hoe kun je je kind help<strong>en</strong>, contact met<br />
school.<br />
2.5 Inburgering <strong>en</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong><br />
In deze paragraaf wordt e<strong>en</strong> overzicht gegev<strong>en</strong> van interv<strong>en</strong>ties gericht op inburgering waarbij<br />
e<strong>en</strong> combinatie wordt gemaakt met opvoeding c.q. ontwikkeling/onderwijs van kinder<strong>en</strong>. De<br />
<strong>voor</strong>beeld<strong>en</strong> zijn niet onderzocht op effect<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet beoordeeld <strong>voor</strong> de Databank Effectieve<br />
Interv<strong>en</strong>ties; over de kwaliteit van de <strong>voor</strong>beeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> de effect<strong>en</strong> valt dan ook niets te zegg<strong>en</strong>.<br />
Gegev<strong>en</strong>s over het bereik zijn er niet.<br />
In tabel 2.14 word<strong>en</strong> de gevond<strong>en</strong> praktijk<strong>en</strong> gepres<strong>en</strong>teerd. Veel instelling<strong>en</strong> (met name de<br />
ROC’s) lijk<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vergelijkbaar aanbod te hebb<strong>en</strong>. Opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> zijn de <strong>voor</strong>beeld<strong>en</strong> die<br />
landelijk verkrijgbaar zijn.<br />
55
Tabel 2.15 : Inburgering <strong>en</strong> opvoeding<br />
Naam Doelgroep Leeftijd<br />
Allochtone opvoeders in de schijnwerpers Allochtone moeders 0 - 12 jaar<br />
Spraakmakers Allochtone moeders 0 - 12 jaar<br />
Taalvaardigheid, Ouderbetrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong><br />
Participatie<br />
Allochtone ouders 0 - 16 jaar<br />
Wat is e<strong>en</strong> basisschool? Allochtone ouders met kinder<strong>en</strong> op de<br />
basisschool<br />
Voorleesvogel<br />
(onderdeel volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>educatie)<br />
Cursist<strong>en</strong> lees-/schrijfvaardigheid of<br />
NT2<br />
4 - 12 jaar<br />
0 - 12 jaar<br />
De interv<strong>en</strong>ties zijn <strong>voor</strong>al gericht op moeders <strong>en</strong> bedoeld <strong>voor</strong> laagopgeleide ouders. De<br />
kinder<strong>en</strong> van de opvoeders zijn tuss<strong>en</strong> 0 <strong>en</strong> 12, met uitzondering van het programma<br />
Taalvaardigheid, Ouderbetrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> Participatie dat zich op ouders met kinder<strong>en</strong> tot <strong>en</strong> met<br />
16 jaar richt. Hieronder volgt e<strong>en</strong> korte omschrijving van de programma’s in Tabel 2.15.<br />
Allochtone opvoeders in de schijnwerpers<br />
Doel Nederlandse taalvaardigheid.<br />
Ondersteun<strong>en</strong> van allochtone vrouw<strong>en</strong> bij hun opvoedingstaak <strong>en</strong> vergrot<strong>en</strong> van de<br />
ouderparticipatie op school.<br />
Doelgroep Allochtone vrouw<strong>en</strong>.<br />
Aanpak Allochtone opvoeders in de schijnwerpers is e<strong>en</strong> combinatie van Nederlandse taalles<br />
<strong>en</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong>. Drie dagdel<strong>en</strong> per week krijg<strong>en</strong> de deelnemers les op<br />
het ROC. Twee dagdel<strong>en</strong> zijn gevuld met taalless<strong>en</strong>, respectievelijk<br />
opvoedingsthema’s. Het derde dagdeel wordt gebruikt <strong>voor</strong> wissel<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong>:<br />
zoals e<strong>en</strong> bezoek van de wijkverpleegkundige, e<strong>en</strong> bezoek aan e<strong>en</strong> winkel <strong>en</strong><br />
verschill<strong>en</strong>de bibliotheekless<strong>en</strong>. Deelnemers oef<strong>en</strong><strong>en</strong> hun taalvaardighed<strong>en</strong> door het<br />
uitvoer<strong>en</strong> van opdracht<strong>en</strong> op de school van hun kinder<strong>en</strong>: bij<strong>voor</strong>beeld e<strong>en</strong><br />
oudergesprek, e<strong>en</strong> rapportbespreking, het mede organiser<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> activiteit op<br />
school.<br />
Spraakmakers. Opvoed<strong>en</strong> in Nederland.<br />
Doel Uitbreid<strong>en</strong> van de vaardigheid <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis van de Nederlandse taal in het bijzonder<br />
het mondelinge taalgebruik, passief <strong>en</strong> actief. Tegelijkertijd mak<strong>en</strong> de cursist<strong>en</strong><br />
k<strong>en</strong>nis met de wijze waarop onderwijs <strong>en</strong> opvoed<strong>en</strong> in de Nederlandse sam<strong>en</strong>leving<br />
gestalte krijg<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Laagopgeleide allochtone moeders met opvoedingstak<strong>en</strong>. Het gaat om moeders die<br />
al langere tijd in Nederland zijn, de zog<strong>en</strong>aamde oudkomers. De deelnemers di<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
aanspreekbaar te zijn in het Nederlands <strong>en</strong> <strong>en</strong>ige Nederlandse woord<strong>en</strong>schat te<br />
hebb<strong>en</strong>.<br />
Aanpak Spraakmakers is e<strong>en</strong> leerlijn mondelinge taalvaardigheid <strong>voor</strong> allochtone moeders,<br />
waarbij de lesinhoud wordt gekoppeld aan ontwikkelingsopgav<strong>en</strong> van het kind <strong>en</strong> de<br />
bijbehor<strong>en</strong>de opvoedingstak<strong>en</strong> van ouders. De less<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in het Nederlands<br />
gegev<strong>en</strong>. Er wordt <strong>voor</strong>al gebruikt gemaakt van visuele <strong>en</strong> auditieve middel<strong>en</strong> <strong>en</strong> er<br />
wordt gewerkt met praktijksituaties <strong>en</strong> praktijkopdracht<strong>en</strong>. Er zijn twee profiel<strong>en</strong>:<br />
opvoeders die analfabeet of anders-alfabeet zijn <strong>en</strong> opvoeders die al <strong>en</strong>igszins lees-<br />
<strong>en</strong> schrijfvaardig zijn (NT2-niveau 1).<br />
56
Taalvaardigheid, Ouderbetrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> Participatie<br />
Doel Het beter verstaan <strong>en</strong> sprek<strong>en</strong> van de Nederlandse taal.<br />
Informatie krijg<strong>en</strong> over respectievelijke de <strong>voor</strong>school (peuterspeelzaal), de<br />
basisschool <strong>en</strong> de overgang van de basisschool naar het <strong>voor</strong>tgezet onderwijs.<br />
Sam<strong>en</strong> prat<strong>en</strong> over de opvoeding van kinder<strong>en</strong>.<br />
Doelgroep Anderstalige ouders.<br />
Aanpak In de cursus Taalvaardigheid, Ouderbetrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> Participatie wordt het gev<strong>en</strong><br />
van Nederlands gekoppeld aan informatie over opvoeding <strong>en</strong> onderwijs.<br />
Er zijn vier modules:<br />
Spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> ler<strong>en</strong>, <strong>voor</strong> moeders <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> van 0 – 4 jaar.<br />
Schooltaal, <strong>voor</strong> ouders van de basisschool.<br />
Schooltaal, <strong>voor</strong> ouders van groep 6/7/8<br />
Pubers<br />
De Voorleesvogel<br />
Doel Stimulering van de Nederlandse taalvaardigheid.<br />
Doelgroep Cursist<strong>en</strong> lees-/schrijfvaardigheid of NT2.<br />
Aanpak De Voorleesvogel bestaat naast e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>leesprogramma uit twee lesmodules <strong>voor</strong> het<br />
volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>onderwijs: één om te ler<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> één <strong>voor</strong> NT2. Hieronder de<br />
beschrijving van het onderdeel volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>educatie. Er is lesmateriaal <strong>voor</strong> de cursist<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> er zijn diverse handleiding<strong>en</strong>. De less<strong>en</strong> zijn opgebouwd aan de hand van de<br />
verschill<strong>en</strong>de aflevering<strong>en</strong> van de film de Voorleesvogel.<br />
Wat is e<strong>en</strong> basisschool. Ouderbetrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> taalvaardigheid<br />
Doel C<strong>en</strong>traal staan het (beter) ler<strong>en</strong> van de Nederlandse taal <strong>en</strong> het verwerv<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>nis<br />
over het basisonderwijs met bijbehor<strong>en</strong>de Nederlandse woord<strong>en</strong>schat.<br />
Doelgroep Laagopgeleide allochtone ouders van kinder<strong>en</strong> op de basisschool. Het betreft<br />
analfabete NT2-cursist<strong>en</strong> <strong>en</strong> NT2-cursist<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> schoolachtergrond van<br />
maximaal 10 jaar.<br />
Aanpak Wat is e<strong>en</strong> basisschool is e<strong>en</strong> lespakket <strong>voor</strong> het ler<strong>en</strong> van de Nederlandse taal<br />
waarbij e<strong>en</strong> koppeling wordt gemaakt met betrokk<strong>en</strong>heid bij de basisschool. De<br />
less<strong>en</strong>serie is verdeeld in zev<strong>en</strong> modules: Wat is e<strong>en</strong> basisschool, Klass<strong>en</strong>bezoek,<br />
Spel<strong>en</strong>, Het rapport, Gesprekk<strong>en</strong> met leerkracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> Voortgezet onderwijs. Elke<br />
module wordt afgeslot<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> praktijkopdracht in de basisschool <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
schriftelijke of mondelinge toets. Verder is er e<strong>en</strong> module ‘De volg<strong>en</strong>de stap’ om te<br />
kijk<strong>en</strong> welke mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> belemmering<strong>en</strong> er <strong>voor</strong> de cursist zijn om zelf<br />
verder te ler<strong>en</strong> in de volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>educatie.<br />
57
3 Allochtone ouders met kinder<strong>en</strong> op de basisschool<br />
Inleiding <strong>en</strong> werkwijze<br />
Allochtone kinder<strong>en</strong> prester<strong>en</strong> gemiddeld slechter op school dan autochtone kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarom<br />
is er al jar<strong>en</strong> speciaal beleid om deze achterstand<strong>en</strong> te <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> veelgehoorde klacht van<br />
schol<strong>en</strong> is dat het moeilijk is om allochtone ouders ‘de school in’ te krijg<strong>en</strong>. Er is daarom veel<br />
aandacht geweest <strong>voor</strong> de rol van allochtone ouders met schoolgaande kinder<strong>en</strong>. Daarbij is van<br />
belang hoe allochtone ouders zich verhoud<strong>en</strong> tot de school <strong>en</strong> op welke manier zij thuis bezig<br />
zijn met het stimuler<strong>en</strong> van de ontwikkeling van hun kinder<strong>en</strong>. Tot nu zijn de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van<br />
deze aandacht bescheid<strong>en</strong>, omdat vaak onduidelijk is wat de resultat<strong>en</strong> van inspanning<strong>en</strong><br />
verricht door schol<strong>en</strong> zijn. In dit hoofdstuk staan we stil bij wat er bek<strong>en</strong>d is over het<br />
bevorder<strong>en</strong> van ouderbetrokk<strong>en</strong>heid van niet-westerse allochtone ouders in basisschol<strong>en</strong>. Er is<br />
gezocht naar literatuur vanaf 2002. Bij het zoek<strong>en</strong> van literatuur is gebruik gemaakt van de<br />
bibliothecaire zoeksystem<strong>en</strong> als Picarta <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele elektronische databases van tijdschrift<strong>en</strong><br />
(zoals Sci<strong>en</strong>cedirect bij<strong>voor</strong>beeld) <strong>en</strong> van zoek<strong>en</strong> via internet (met Google <strong>en</strong> Google<br />
wet<strong>en</strong>schap). De zoektocht richtte zich primair op onderzoeksrapportages.<br />
We zull<strong>en</strong> eerst kort ingaan op de verschill<strong>en</strong>de betek<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> van het begrip<br />
ouderbetrokk<strong>en</strong>heid. Daarna br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> we de belangrijkste bevinding<strong>en</strong> uit de gevond<strong>en</strong> literatuur<br />
naar vor<strong>en</strong>.<br />
3.1 Het begrip ouderparticipatie <strong>en</strong> ouderbetrokk<strong>en</strong>heid<br />
De rol van ouders kan in de praktijk op verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> gestalte krijg<strong>en</strong>. In de literatuur<br />
wordt gesprok<strong>en</strong> over ouderparticipatie <strong>en</strong> ouderbetrokk<strong>en</strong>heid. Vaak wordt op zijn minst<br />
gedeeltelijk hetzelfde bedoeld met deze begripp<strong>en</strong>. Er is ge<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> gedeelde definitie van<br />
de begripp<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t dat niet alle studies naar ouderparticipatie <strong>en</strong> of ouderbetrokk<strong>en</strong>heid<br />
dezelfde factor<strong>en</strong> <strong>voor</strong> og<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Overig<strong>en</strong>s geldt deze definitiekwestie ook <strong>voor</strong> de<br />
beschrijving van project<strong>en</strong> die schol<strong>en</strong> of organisaties uitvoer<strong>en</strong>; ook al hebb<strong>en</strong> veel project<strong>en</strong><br />
de term ouderparticipatie of ouderbetrokk<strong>en</strong>heid in de titel, dat wil nog niet zegg<strong>en</strong> dat zij<br />
hetzelfde beog<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> mogelijke uitzondering is de invulling van het begrip formele ouderparticipatie, daarover<br />
bestaat wel overe<strong>en</strong>stemming, het gaat dan om het meedo<strong>en</strong> van ouders aan de<br />
medezegg<strong>en</strong>schap. Het help<strong>en</strong> bij schoolreisjes of de grote schoonmaak in school, kan dan<br />
gerangschikt word<strong>en</strong> onder de informele ouderparticipatie. In het kader van deze studie is<br />
ouderparticipatie van minder belang.<br />
Wij kiez<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> invulling van het begrip ouderbetrokk<strong>en</strong>heid waarbij we twee vorm<strong>en</strong> van<br />
ouderbetrokk<strong>en</strong>heid onderscheid<strong>en</strong>, namelijk ouderbetrokk<strong>en</strong>heid op school <strong>en</strong> thuis. Bij<br />
ouderbetrokk<strong>en</strong>heid op school gaat het om rapportbespreking<strong>en</strong> <strong>en</strong> de gesprekk<strong>en</strong> van ouders<br />
met leerkracht<strong>en</strong> over hun kinder<strong>en</strong>; de mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waarop de ouders in school betrokk<strong>en</strong>heid<br />
ton<strong>en</strong> bij de ontwikkeling van hun kinder<strong>en</strong>. Bij ouderbetrokk<strong>en</strong>heid thuis gaat het om het<br />
aansluit<strong>en</strong> bij wat kinder<strong>en</strong> op school ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> meemak<strong>en</strong>. D<strong>en</strong>k aan het gesprekje met kinder<strong>en</strong><br />
over wat er op school gebeurd is, het help<strong>en</strong> bij oef<strong>en</strong><strong>en</strong> met somm<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere vorm<strong>en</strong> van<br />
59
ondersteuning van leeractiviteit<strong>en</strong>. Hoe meer ouders <strong>voor</strong>tbouw<strong>en</strong> op wat op school gebeurt,<br />
hoe meer deze twee wereld<strong>en</strong> van het kind sam<strong>en</strong>smelt<strong>en</strong>. Natuurlijk vereist dit dat ouders<br />
wet<strong>en</strong> wat er op school wordt aangebod<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe het pedagogisch klimaat is. Ev<strong>en</strong> belangrijk is<br />
het <strong>voor</strong> school om te wet<strong>en</strong> wat zich bij kinder<strong>en</strong> thuis afspeelt. Daarom is goede<br />
communicatie tuss<strong>en</strong> ouder <strong>en</strong> school e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>waarde <strong>voor</strong> ouderbetrokk<strong>en</strong>heid op school <strong>en</strong><br />
thuis. In dit verband wordt rec<strong>en</strong>telijk veel gesprok<strong>en</strong> over partnerschap; ouders <strong>en</strong> school<br />
trekk<strong>en</strong> op als partners met als geme<strong>en</strong>schappelijk belang de optimale ontwikkeling van het<br />
kind. E<strong>en</strong> goed functioner<strong>en</strong>d partnerschap kan niet ontstaan als de communicatie niet optimaal<br />
is.<br />
3.2 Rec<strong>en</strong>te literatuur over communicatie <strong>en</strong> ouderbetrokk<strong>en</strong>heid<br />
We beginn<strong>en</strong> met het besprek<strong>en</strong> van onderzoek<strong>en</strong> over communicatie tuss<strong>en</strong> ouders <strong>en</strong> school.<br />
Daarna besprek<strong>en</strong> we de inzicht<strong>en</strong> rond ouderbetrokk<strong>en</strong>heid op school (sam<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele<br />
opmerking over informele ouderparticipatie) <strong>en</strong> t<strong>en</strong> slotte rond ouderbetrokk<strong>en</strong>heid thuis.<br />
Omdat er over deze onderwerp<strong>en</strong> beleidsmatig veel initiatiev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> die niet<br />
allemaal onder de noemer onderzoek te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> zijn, bested<strong>en</strong> we tot slot kort aandacht aan e<strong>en</strong><br />
actuele int<strong>en</strong>tieverklaring.<br />
Communicatie <strong>en</strong> partnerschap tuss<strong>en</strong> ouders <strong>en</strong> school<br />
Leerkracht<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan moeite te hebb<strong>en</strong> om goed te communicer<strong>en</strong> met allochtone ouders, dat<br />
wordt in verschill<strong>en</strong>de onderzoek<strong>en</strong> naar vor<strong>en</strong> gebracht (Smit <strong>en</strong> Driess<strong>en</strong>, 2002; de Weerd <strong>en</strong><br />
Krooneman, 2002). Schol<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> de oorzaak hier<strong>voor</strong> <strong>voor</strong>al in de taalproblem<strong>en</strong> van sommige<br />
allochtone ouders <strong>en</strong> in de cultuurverschill<strong>en</strong>. Uit verschill<strong>en</strong>de onderzoek<strong>en</strong> blijkt echter dat er<br />
veel andere zak<strong>en</strong> meespel<strong>en</strong>. Er is veelal niet veel tijd <strong>voor</strong> gesprekk<strong>en</strong> met ouders, de<br />
standaard 10-minut<strong>en</strong> gesprekjes zijn te kort (Booijink, 2007) <strong>en</strong> allochtone ouders zijn vaak<br />
niet gew<strong>en</strong>d op informele mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met lerar<strong>en</strong> in gesprek te gaan (Jepma, 2005). Er wordt dus<br />
weinig gecommuniceerd. Veelal blijft het uitwissel<strong>en</strong> van informatie vrij e<strong>en</strong>zijdig, de meeste<br />
communicatie gaat over resultat<strong>en</strong> op school. Overig<strong>en</strong>s betek<strong>en</strong>t dit niet dat allochtone ouders<br />
erg ontevred<strong>en</strong> zijn over de leerkracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> de informatie die m<strong>en</strong> krijgt van school (Booijink,<br />
2007).<br />
Niet alle<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> er te weinig gesprekk<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> ouders <strong>en</strong> school tot stand, m<strong>en</strong> weet vaak<br />
niet wat m<strong>en</strong> van elkaar kan verwacht<strong>en</strong> of waar de verantwoordelijkhed<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>. Hier ligt t<strong>en</strong><br />
dele aan t<strong>en</strong> grondslag dat schol<strong>en</strong> vaak niet helder <strong>voor</strong> og<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> wat zij will<strong>en</strong> van, <strong>en</strong> met<br />
ouders. Er is op die schol<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> goed beleid of richtinggev<strong>en</strong>de visie (Smit <strong>en</strong> Driess<strong>en</strong>, 2002).<br />
Veel allochtone ouders lat<strong>en</strong> het afwet<strong>en</strong> als zij niet duidelijk wet<strong>en</strong> wat er van h<strong>en</strong> verwacht<br />
wordt. Onduidelijkheid leidt dan tot passiviteit (Smit, Driess<strong>en</strong> <strong>en</strong> Doesborgh, 2005).<br />
E<strong>en</strong> andere red<strong>en</strong> waarom het contact tuss<strong>en</strong> ouders <strong>en</strong> schol<strong>en</strong> niet goed op gang komt kan<br />
geleg<strong>en</strong> zijn in de beeldvorming. Bij e<strong>en</strong> aantal schol<strong>en</strong> wordt e<strong>en</strong> negatieve beeldvorming over<br />
ouders geconstateerd. De verwachting<strong>en</strong> zijn te negatief. Op sommige schol<strong>en</strong> <strong>en</strong> - dan <strong>voor</strong>al<br />
op zwarte schol<strong>en</strong> - verwacht m<strong>en</strong> niets (meer) van allochtone ouders (Booijink, 2007). In e<strong>en</strong><br />
casestudy van de Ruiter, de Graaf <strong>en</strong> Maier (2006) wordt e<strong>en</strong> erg negatief beeld geschetst van<br />
60
de schol<strong>en</strong>, zij gaan zo sterk uit van tekort<strong>en</strong> bij ouders dat zij deze negatieve verwachting<strong>en</strong><br />
niet kunn<strong>en</strong> overstijg<strong>en</strong>, zelfs niet als zij de int<strong>en</strong>tie hebb<strong>en</strong> het contact met ouders te<br />
verbeter<strong>en</strong>. De auteurs wijz<strong>en</strong> er op dat op die manier de tekortkoming van allochtone ouders<br />
door de school wordt gereproduceerd. In het meest rec<strong>en</strong>te ITS rapport (Smit, Driess<strong>en</strong>, Sluiter<br />
<strong>en</strong> Brus, 2007) wordt gevond<strong>en</strong> dat allochtone achterstandsschol<strong>en</strong> ouders minder als partner<br />
zi<strong>en</strong> omdat zij niet op gelijkwaardig niveau met de school kunn<strong>en</strong> communicer<strong>en</strong>. In onderzoek<br />
waar verschill<strong>en</strong>de schol<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vergelek<strong>en</strong> ontstaat zicht op red<strong>en</strong><strong>en</strong> waarom sommige<br />
schol<strong>en</strong> wel succes hebb<strong>en</strong> bij het opbouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderhoud<strong>en</strong> van de contact<strong>en</strong> met allochtone<br />
ouders. Deze schol<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met elkaar geme<strong>en</strong> dat zij e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> houding hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> de ouders<br />
vanuit e<strong>en</strong> positieve insteek b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> hardere opstelling richting immigrant<strong>en</strong> levert veel<br />
minder op (Jepma 2005, D<strong>en</strong>ess<strong>en</strong>, Bakker <strong>en</strong> Gierveld, 2007).<br />
Er mag echter ge<strong>en</strong> misverstand over bestaan dat schol<strong>en</strong> graag e<strong>en</strong> goede relatie met ouders<br />
will<strong>en</strong> <strong>en</strong> hecht<strong>en</strong> aan goed partnerschap (van Daal, Bro<strong>en</strong>ink, Kromontono <strong>en</strong> Tabibian, 2002;<br />
Jepma, 2005). Tegelijkertijd blijkt die int<strong>en</strong>tie ge<strong>en</strong> garantie te zijn. Soms vull<strong>en</strong> schol<strong>en</strong><br />
partnerschap e<strong>en</strong>zijdig in. Zij will<strong>en</strong> zich graag bemoei<strong>en</strong> met de ouders <strong>en</strong> de thuissituatie,<br />
maar staan niet op<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de m<strong>en</strong>ing van ouders over het pedagogisch klimaat op de school zelf<br />
(Jepma, 2005). Veel onderzoeksrapport<strong>en</strong> pleit<strong>en</strong> derhalve <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> concreet vormgev<strong>en</strong> van<br />
partnerschap (waartoe verplicht de school zich <strong>en</strong> waartoe de ouders) ev<strong>en</strong>tueel in de vorm van<br />
e<strong>en</strong> contract (Smit, Driess<strong>en</strong> <strong>en</strong> Doesborgh, 2005). Verplichting<strong>en</strong> <strong>voor</strong> ouders (<strong>en</strong> schol<strong>en</strong>)<br />
kunn<strong>en</strong> daarin vastgelegd word<strong>en</strong>. Sommige schol<strong>en</strong> verplicht<strong>en</strong> ouders tot het ophal<strong>en</strong> van de<br />
rapport<strong>en</strong> zodat leerkracht<strong>en</strong> in ieder geval op dat mom<strong>en</strong>t met de ouders in contact kom<strong>en</strong> (de<br />
Weerd <strong>en</strong> Krooneman, 2002).<br />
Communicer<strong>en</strong> met ouders, afkomstig uit e<strong>en</strong> grote diversiteit aan achtergrond<strong>en</strong>, is complex <strong>en</strong><br />
ingewikkeld. Smit <strong>en</strong> Driess<strong>en</strong> (2002) <strong>en</strong> Jepma (2005) pleit<strong>en</strong> er daarom <strong>voor</strong> dat de initiële<br />
opleiding<strong>en</strong> hier meer aandacht aan bested<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zou het help<strong>en</strong> als het<br />
personeelsbestand van de schol<strong>en</strong> meer divers sam<strong>en</strong>gesteld was.<br />
Ouderbetrokk<strong>en</strong>heid op school<br />
Schol<strong>en</strong> will<strong>en</strong> ouders graag ‘in de school’ maar wat die ouders precies moet<strong>en</strong> do<strong>en</strong> is niet<br />
altijd ev<strong>en</strong> duidelijk. Uit vrijwel alle in dit hoofdstuk besprok<strong>en</strong> onderzoek<strong>en</strong> komt naar vor<strong>en</strong><br />
dat de meeste schol<strong>en</strong> hierover ge<strong>en</strong> beleid op papier hebb<strong>en</strong>. En de onderwijskans<strong>en</strong>schol<strong>en</strong><br />
(veelal de schol<strong>en</strong> met veel allochtone leerling<strong>en</strong>) zijn er nog het minst mee bezig (van de<br />
Weerd <strong>en</strong> Krooneman, 2002). Het gevolg van het ontbrek<strong>en</strong> van beleid is dat er ge<strong>en</strong> concrete<br />
doel<strong>en</strong> zijn waarover binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> school cons<strong>en</strong>sus is <strong>en</strong> waarvan m<strong>en</strong> kan nagaan of ze bereikt<br />
zijn. Ondanks het ontbrek<strong>en</strong> van beleid zijn heel veel schol<strong>en</strong> actief bezig om de<br />
ouderbetrokk<strong>en</strong>heid op school te verhog<strong>en</strong>. Helaas is het inderdaad <strong>voor</strong> schol<strong>en</strong> zelf vaak<br />
onduidelijk wat hun inspanning<strong>en</strong> om ouders te betrekk<strong>en</strong> oplever<strong>en</strong> (van Daal, Bro<strong>en</strong>ink,<br />
Kromontono <strong>en</strong> Tabibian, 2002). In e<strong>en</strong> evaluatie van project<strong>en</strong> op zev<strong>en</strong> Amsterdamse schol<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> wel duidelijk (Ve<strong>en</strong> <strong>en</strong> van Daal<strong>en</strong>, 2007). De betrokk<strong>en</strong> schol<strong>en</strong><br />
werkt<strong>en</strong> veelal met oudercontactperson<strong>en</strong> <strong>en</strong> met het aanbied<strong>en</strong> van taalless<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
themabije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> rondom opvoeding. Er kwam<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de ouders op de activiteit<strong>en</strong> af <strong>en</strong><br />
de inspanning<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> gunstige effect<strong>en</strong>. Ouders leerd<strong>en</strong> bij<strong>voor</strong>beeld te prat<strong>en</strong> over<br />
problem<strong>en</strong> die ze ervar<strong>en</strong>. Het bleef moeilijk om alle<strong>en</strong>staande ouders <strong>en</strong> vaders in beeld te<br />
61
krijg<strong>en</strong>. De auteurs wijz<strong>en</strong> er op dat het van belang is <strong>voor</strong> og<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong> dat activiteit<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
ouders bij <strong>voor</strong>keur direct t<strong>en</strong> goede kom<strong>en</strong> aan de ontwikkeling van hun kinder<strong>en</strong>. Bij<br />
taalless<strong>en</strong> is die link duidelijk, bij koffieocht<strong>en</strong>d<strong>en</strong> op school is dat wellicht minder<br />
vanzelfsprek<strong>en</strong>d. Ook ander onderzoek laat zi<strong>en</strong> dat het wel lukt om allochtone ouders bij<br />
informele activiteit<strong>en</strong> te betrekk<strong>en</strong> (informele ouderparticipatie) maar dat het vaak activiteit<strong>en</strong><br />
betreft (help<strong>en</strong> met schoonmak<strong>en</strong>) waar ge<strong>en</strong> directe meerwaarde in zit <strong>voor</strong> de ontwikkeling<br />
van de kinder<strong>en</strong> (Jepma 2005).<br />
Als schol<strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> organiser<strong>en</strong> om ouders in de school te krijg<strong>en</strong> (letterlijk) stuit<strong>en</strong> zij<br />
soms op e<strong>en</strong> bijkom<strong>en</strong>d probleem. De kans bestaat dat e<strong>en</strong> allochtone groep getalsmatig<br />
overheerst, met vaak als gevolg dat andere groep<strong>en</strong> (<strong>en</strong> autochton<strong>en</strong>) wegblijv<strong>en</strong>. Schol<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> soms hard hun best do<strong>en</strong> om dit te <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong>. In veel situaties wordt vanuit<br />
vanzelfsprek<strong>en</strong>dheid de multiculturele aanpak <strong>voor</strong>gestaan. Niet alle allochton<strong>en</strong> zijn er echter<br />
klaar <strong>voor</strong> (S<strong>en</strong>nef, Evers <strong>en</strong> Ercan-Demir, 2008). Vooral homog<strong>en</strong>e activiteit<strong>en</strong> die gestart<br />
word<strong>en</strong> door zelforganisaties (met Turkse organisaties als <strong>voor</strong>lopers) bloei<strong>en</strong> op <strong>en</strong> bied<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
goed startpunt. Moeilijk bereikbare ouders kunn<strong>en</strong> bereikt word<strong>en</strong> via e<strong>en</strong> contactouder van de<br />
eig<strong>en</strong> groep. Als ouders de eerste stap gezet hebb<strong>en</strong> kan na e<strong>en</strong> tijd het etnisch homog<strong>en</strong>e<br />
karakter vaak wel verdwijn<strong>en</strong> (S<strong>en</strong>nef, Evers <strong>en</strong> Ercan-Demir, 2008).<br />
Ouderbetrokk<strong>en</strong>heid thuis<br />
Onbek<strong>en</strong>dheid met het Nederlandse onderwijs <strong>en</strong> cultuurverschill<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> allochton<strong>en</strong><br />
belemmer<strong>en</strong> bij het uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> van ouderbetrokk<strong>en</strong>heid thuis. In welke mate deze<br />
cultuurverschill<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> verschilt t<strong>en</strong> eerste tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de groep<strong>en</strong><br />
allochton<strong>en</strong> <strong>en</strong> t<strong>en</strong> tweede tuss<strong>en</strong> ouders met e<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>d opleidingsniveau. Veel auteurs<br />
b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> dan ook dat allochtone ouders niet als homog<strong>en</strong>e groep b<strong>en</strong>aderd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>,<br />
gezi<strong>en</strong> de grote diversiteit aan opvatting<strong>en</strong> (Smit <strong>en</strong> Driess<strong>en</strong> 2002). Toch kan gezegd word<strong>en</strong><br />
dat in het algeme<strong>en</strong> allochton<strong>en</strong> van hun kinder<strong>en</strong> gehoorzaamheid verwacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> van school<br />
autoriteit <strong>en</strong> prestatiegerichtheid. Hierdoor kan e<strong>en</strong> kloof ontstaan tuss<strong>en</strong> het klimaat thuis <strong>en</strong><br />
dat op school, waar de nadruk juist ligt op zelfstandigheid <strong>en</strong> mondigheid (Smit <strong>en</strong> Driess<strong>en</strong><br />
2002). Veel allochtone ouders zull<strong>en</strong> de school niet snel teg<strong>en</strong>sprek<strong>en</strong>, de leraar heeft gezag <strong>en</strong><br />
weet wat goed is. Mogelijk wordt deze bescheid<strong>en</strong>heid soms <strong>voor</strong> desinteresse aangezi<strong>en</strong>. Het is<br />
g<strong>en</strong>oegzaam bek<strong>en</strong>d dat allochtone ouders het belangrijk vind<strong>en</strong> dat hun kinder<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hoog<br />
onderwijsniveau bereik<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat zij juist erg ambitieus zijn (hoewel soms niet realistisch)<br />
(Herweijer <strong>en</strong> Vogels, 2004). E<strong>en</strong> kleine groep ouders is echt onwillig (of onmachtig). Smit,<br />
Driess<strong>en</strong>, Sluiter <strong>en</strong> Brus (2007) stell<strong>en</strong> vast dat sommige ouders duidelijk aangev<strong>en</strong> dat zij zich<br />
niet verantwoordelijk voel<strong>en</strong> om thuis iets bij te drag<strong>en</strong> aan ontwikkelingskans<strong>en</strong>.<br />
Hoe kunn<strong>en</strong> schol<strong>en</strong> ouderbetrokk<strong>en</strong>heid thuis stimuler<strong>en</strong>? Er is in het algeme<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
ontwikkeling gaande waarin schol<strong>en</strong> steeds meer eis<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> aan ouders <strong>en</strong> steeds meer<br />
invloed will<strong>en</strong> op wat er achter de <strong>voor</strong>deur gebeurt. Ouders word<strong>en</strong> nadrukkelijker<br />
aangesprok<strong>en</strong> op hun verantwoordelijkhed<strong>en</strong> (Herweijer <strong>en</strong> Vogels, 2004). Dat wil niet zegg<strong>en</strong><br />
dat schol<strong>en</strong> e<strong>en</strong> actieve rol gaan spel<strong>en</strong> in het bevorder<strong>en</strong> van ouderbetrokk<strong>en</strong>heid thuis. In het<br />
onderzoek van van Daal, Bro<strong>en</strong>ink, Kromontono <strong>en</strong> Tabibian (2002) bleek dat schol<strong>en</strong><br />
ouderbetrokk<strong>en</strong>heid thuis belangrijk vind<strong>en</strong> maar ook vind<strong>en</strong> dat de bevordering er van niet hun<br />
62
verantwoordelijkheid is. M<strong>en</strong> vindt dat betrokk<strong>en</strong>heid bij de opvoeding al <strong>voor</strong> de schoolleeftijd<br />
bevorderd moet word<strong>en</strong> door de consultatiebureaus (Van Daal, Bro<strong>en</strong>ink, Kromontono <strong>en</strong><br />
Tabibian, 2002). Soms bied<strong>en</strong> schol<strong>en</strong> met veel allochtone leerling<strong>en</strong> ouders de mogelijkheid<br />
aan om opvoedingsondersteun<strong>en</strong>de programma’s te volg<strong>en</strong> bij extern partij<strong>en</strong> zoals ROC’s. Het<br />
is echter niet duidelijk wat het effect daarvan is <strong>en</strong> hoeveel ouders zich daadwerkelijk meld<strong>en</strong><br />
bij de programma’s (De Weerd <strong>en</strong> Krooneman, 2002). Nieuwer onderzoek onder honderd<strong>en</strong><br />
schol<strong>en</strong> laat zi<strong>en</strong> dat schol<strong>en</strong> prober<strong>en</strong> allochtone ouders uit e<strong>en</strong> laag milieu te stimuler<strong>en</strong> tot<br />
<strong>voor</strong>lez<strong>en</strong> aan hun kind, spel<strong>en</strong> met hun kind <strong>en</strong> het bezoek<strong>en</strong> van de bibliotheek (Smit,<br />
Driess<strong>en</strong>, Sluiter <strong>en</strong> Brus, 2007). Voorgelez<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> leesvaardigheid heeft e<strong>en</strong> positieve<br />
invloed op de taalontwikkeling, dus van dergelijke initiatiev<strong>en</strong> zou e<strong>en</strong> positief effect verwacht<br />
mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Het combiner<strong>en</strong> van ontwikkelingstimulering op school <strong>en</strong> thuis (<strong>en</strong> dus van<br />
c<strong>en</strong>trumgerichte met ontwikkelingsgerichte programma’s) heeft bij jonge kinder<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bewez<strong>en</strong><br />
positief effect op cognitieve ontwikkeling (Blok, Fukkink, Gebhardt <strong>en</strong> Leseman, 2005).<br />
Beleidsinitiatiev<strong>en</strong><br />
In 2005 is e<strong>en</strong> int<strong>en</strong>tieverklaring School-ouder betrokk<strong>en</strong>heid getek<strong>en</strong>d, op initiatief van het<br />
Ministerie van Onderwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schap. De int<strong>en</strong>tieverklaring bevat plann<strong>en</strong> over het<br />
aanlegg<strong>en</strong> van databank<strong>en</strong> met good practices <strong>en</strong> methodiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> het opricht<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
informatiepunt <strong>voor</strong> ouders. Inmiddels zijn er e<strong>en</strong> aantal zak<strong>en</strong> bereikt. Er is e<strong>en</strong> platform<br />
allochtone ouders (bij Forum) dat actief is in het belegg<strong>en</strong> van informatieve bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>. De<br />
database met good practices zull<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> website van het ouderplatform word<strong>en</strong> geplaatst<br />
(Platform allochtone ouders <strong>en</strong> onderwijs: www.paoo.nl). De werkgroep ouderbetrokk<strong>en</strong>heid<br />
die was ingesteld naar aanleiding van de int<strong>en</strong>tieverklaring, heeft in 2007 e<strong>en</strong> overzichtelijke<br />
publicatie opgeleverd (Fl<strong>en</strong>gte) waar aandacht is <strong>voor</strong> de literatuur over deze thema’s <strong>en</strong> welke<br />
<strong>voor</strong>al veel handreiking<strong>en</strong> <strong>voor</strong> schol<strong>en</strong> bevat.<br />
3.3 Conclusies over de literatuurstudie<br />
Uit de literatuurstudie komt ouderbetrokk<strong>en</strong>heid sterk naar vor<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> veelbesprok<strong>en</strong> thema,<br />
maar er is helaas weinig onderzoek dat de effect<strong>en</strong> van interv<strong>en</strong>ties of programma’s gericht op<br />
het vergrot<strong>en</strong> van ouderbetrokk<strong>en</strong>heid in kaart br<strong>en</strong>gt. Veel van het hier besprok<strong>en</strong> onderzoek<br />
heeft e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tariser<strong>en</strong>d karakter: schol<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ondervraagd naar hun plann<strong>en</strong> op het terrein<br />
van ouderbetrokk<strong>en</strong>heid, of aan ouders wordt gevraagd wat zij vind<strong>en</strong> van de school. Het is<br />
daardoor lastig om conclusies te trekk<strong>en</strong> over factor<strong>en</strong> die gegarandeerd e<strong>en</strong> positief effect op<br />
ouderbetrokk<strong>en</strong>heid hebb<strong>en</strong>. De k<strong>en</strong>nis die er is leidt wel tot e<strong>en</strong> aantal conclusies <strong>en</strong> mogelijke<br />
richtlijn<strong>en</strong> rond communicatie <strong>en</strong> ouderbetrokk<strong>en</strong>heid op school <strong>en</strong> thuis.<br />
Communicatie met ouders wordt door schol<strong>en</strong> belangrijk gevond<strong>en</strong>; schol<strong>en</strong> will<strong>en</strong> graag e<strong>en</strong><br />
goed contact met ouders <strong>en</strong> prober<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vorm van partnerschap te bereik<strong>en</strong>. Maar bij sommige<br />
schol<strong>en</strong> tred<strong>en</strong> lage verwachting<strong>en</strong> of negatieve ervaring<strong>en</strong> teveel op de <strong>voor</strong>grond <strong>en</strong> verwacht<br />
m<strong>en</strong> op <strong>voor</strong>hand nauwelijks iets van allochtone ouders. Vooral zwarte schol<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> moeite<br />
om ouders als serieuze gesprekpartners te b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> <strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> het soms e<strong>en</strong> beetje op te<br />
gegev<strong>en</strong>. Toch sprek<strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> van de studie van Smit, Driess<strong>en</strong>, Sluiter <strong>en</strong> Brus uit 2007<br />
van schol<strong>en</strong> met achterstandsleerling<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> inhaalslag gemaakt hebb<strong>en</strong>: zij hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> visie<br />
63
op papier, hebb<strong>en</strong> als doel het verbeter<strong>en</strong> van de relatie met ouders <strong>en</strong> gaan daarbij te werk met<br />
oog <strong>voor</strong> culturele verschill<strong>en</strong>. Dat blijkt nodig, want e<strong>en</strong> negatieve of harde b<strong>en</strong>adering werkt<br />
niet; schol<strong>en</strong> die zich verdiep<strong>en</strong> in de achtergrond <strong>en</strong> w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van hun ouders <strong>en</strong> h<strong>en</strong> positief<br />
b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> meer kans op succes. E<strong>en</strong> gestandaardiseerde aanpak zal niet werk<strong>en</strong>; elke<br />
situatie vraagt om e<strong>en</strong> aanpak op maat. Schol<strong>en</strong> met veel allochtone leerling<strong>en</strong> balancer<strong>en</strong> hier<br />
tuss<strong>en</strong> de multi-etnische <strong>en</strong> multiculturele sam<strong>en</strong>stelling van hun ouderpopulatie <strong>en</strong> de w<strong>en</strong>s van<br />
sommige groep<strong>en</strong> (allochton<strong>en</strong> <strong>en</strong> autochton<strong>en</strong>) om in de - veilige <strong>en</strong> qua taal praktische - eig<strong>en</strong><br />
kring te verker<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adering op maat is mooi <strong>en</strong> levert vaak veel op, maar het moet wel<br />
werkbaar zijn.<br />
De toon van ‘de ouders will<strong>en</strong> niet’ wordt behoorlijk g<strong>en</strong>uanceerd. Allochtone ouders zijn vaak<br />
erg ambitieus <strong>en</strong> zeker geïnteresseerd. Alle<strong>en</strong> ontber<strong>en</strong> veel van h<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis over het<br />
onderwijssysteem in Nederland, ton<strong>en</strong> zij hun interesse minder actief naar leerkracht<strong>en</strong> toe <strong>en</strong><br />
richt<strong>en</strong> zij zich tot slot inhoudelijk ook op andere aspect<strong>en</strong> dan de leerkracht<strong>en</strong>. Natuurlijk is er<br />
e<strong>en</strong> groep ouders die zich zelf actiever op zou moet<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>. Het duidelijk uitsprek<strong>en</strong> van<br />
verwachting<strong>en</strong> naar ouders kan help<strong>en</strong>. Schol<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> daar<strong>voor</strong> wel zelf heldere doelstelling<strong>en</strong><br />
formuler<strong>en</strong>: wat wil m<strong>en</strong> nu precies bereik<strong>en</strong> met ouderbetrokk<strong>en</strong>heid (zie ook Broekhof, 2006),<br />
welke visie op ouders heeft m<strong>en</strong>? Het formuler<strong>en</strong> van doel<strong>en</strong> is belangrijk omdat dat evaluatie<br />
mogelijk maakt. Er moet <strong>voor</strong> gewaakt word<strong>en</strong> dat activiteit<strong>en</strong> bij <strong>voor</strong>keur de ontwikkeling van<br />
kinder<strong>en</strong> t<strong>en</strong> goede komt, <strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> de ouders faciliteert (gezellige koffieocht<strong>en</strong>d<strong>en</strong>) of de<br />
school (help<strong>en</strong> met schoonmak<strong>en</strong>).<br />
Het aspect ouderbetrokk<strong>en</strong>heid thuis – <strong>en</strong> het vergrot<strong>en</strong> daarvan - is in Nederland het minst<br />
onderzocht. Hoewel het vaak naar vor<strong>en</strong> wordt gebracht als belangrijk (Bordewijk, Dries,<br />
Harkink <strong>en</strong> Visser, 2007) kom<strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> om het bewijs van dat belang te lever<strong>en</strong> <strong>voor</strong>al uit<br />
het buit<strong>en</strong>land. Daar komt uit naar vor<strong>en</strong> dat ouderbetrokk<strong>en</strong>heid thuis van groot belang is <strong>voor</strong><br />
de leerprestaties van kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> zelfs meer effect heeft dan wat ouders op school do<strong>en</strong>. In<br />
hoofdstuk 2 zijn <strong>en</strong>kele gezinsgerichte ontwikkelingsprogramma’s beschrev<strong>en</strong> die zich juist op<br />
dit terrein begev<strong>en</strong> (paragraaf 2.3). Maar deze programma’s bestrijk<strong>en</strong> vaak alle<strong>en</strong> het begin van<br />
de basisschool. De deelname eraan is teruggelop<strong>en</strong>, sinds de rijksoverheid heeft bepaald dat<br />
alle<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trumgerichte VVE-programma’s bekostigd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uit het geme<strong>en</strong>telijke<br />
VVE-budget. Het beeld dat uit de literatuurstudie naar vor<strong>en</strong> komt is dat schol<strong>en</strong> zich nog maar<br />
aarzel<strong>en</strong>d begev<strong>en</strong> op het terrein van het stimuler<strong>en</strong> van ontwikkeling of<br />
<strong>opvoedingsondersteuning</strong>. Gezi<strong>en</strong> de vele interv<strong>en</strong>ties in <strong>voor</strong>bereiding (zie ook de paragraf<strong>en</strong><br />
2.3 <strong>en</strong> 2.4) zal er op korte termijn hopelijk meer k<strong>en</strong>nis word<strong>en</strong> vergaard over de effectiviteit<br />
van gezinsgerichte ontwikkelingsprogramma’s. Bij de nieuwere programma’s zal e<strong>en</strong><br />
belangrijke bijdrage kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> van organisaties van allochton<strong>en</strong>, waar m<strong>en</strong> de achterban<br />
erg stimuleert om actief bezig te zijn met het onderwijs dat hun kinder<strong>en</strong> g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>. Behalve de<br />
vele initiatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> het verzamel<strong>en</strong> van good practices zal het nodig zijn om meer<br />
effectiviteitonderzoek naar het bevorder<strong>en</strong> van ouderbetrokk<strong>en</strong>heid uit te voer<strong>en</strong>. Zodat in de<br />
toekomst niet alle<strong>en</strong> interessante initiatiev<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> getoond maar er ook betrouwbare<br />
uitsprak<strong>en</strong> over het bereik <strong>en</strong> de effect<strong>en</strong> op ontwikkeling <strong>en</strong> prestaties van de kinder<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> gedaan.<br />
64
4 Conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong><br />
4.1 Conclusies over het huidige aanbod<br />
De aanwezige k<strong>en</strong>nis over interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> ontwikkelingsstimulering <strong>en</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong><br />
van allochtone kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun ouders is tamelijk versnipperd. Er zijn veel<br />
programma’s bek<strong>en</strong>d bij de databank maar gegev<strong>en</strong>s over kwaliteit, bereik <strong>en</strong> effectiviteit zijn<br />
schaars. We gev<strong>en</strong> in deze paragraaf de resultat<strong>en</strong> van de inv<strong>en</strong>tarisatie kort per thema weer,<br />
vergezeld van <strong>en</strong>kele tabell<strong>en</strong> om de inzichtelijkheid te vergrot<strong>en</strong>. Hierna volg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal<br />
conclusies over lacunes in het aanbod <strong>en</strong> tot slot formuler<strong>en</strong> we <strong>en</strong>kele aanbeveling<strong>en</strong>.<br />
Instellingsgerichte ontwikkelingsstimulering<br />
Het aanbod in het thema instellingsgerichte ontwikkelingsstimulering bevat e<strong>en</strong> aantal erk<strong>en</strong>de<br />
goede programma’s (de programma’s Kaleidoscoop, Piramide, Startblokk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
Basisontwikkeling, allemaal programma’s <strong>voor</strong> Voor- <strong>en</strong> Vroegschoolse Educatie). De meeste<br />
programma’s zijn bedoeld <strong>voor</strong> de VVE-leeftijdsgroep: kinder<strong>en</strong> van 2 tot 6 jaar. Slechts één<br />
erk<strong>en</strong>d programma (Spor<strong>en</strong>) is ook gericht op nog jongere kinder<strong>en</strong>. Voor de leeftijd vanaf 6<br />
jaar zijn er vrijwel ge<strong>en</strong> programma’s, maar het is de vraag of we dat als lacune moet<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>. De<br />
kinder<strong>en</strong> in deze leeftijd gaan immers naar de basisschool. Het blijft echter wel van belang dat<br />
schol<strong>en</strong> de ontwikkelingsstimulering int<strong>en</strong>sief doorzett<strong>en</strong>.<br />
In tabel 4.1 is op e<strong>en</strong> rij gezet hoeveel van de besprok<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ties rond instellingsgerichte<br />
ontwikkelingsstimulering bepaalde k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> verton<strong>en</strong>.<br />
Tabel 4.1 K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van interv<strong>en</strong>ties gericht op instellingsgerichte ontwikkelingsstimulering<br />
(totaal 19 interv<strong>en</strong>ties)<br />
Toegesned<strong>en</strong> op allochton<strong>en</strong><br />
Aantal<br />
erk<strong>en</strong>de<br />
interv<strong>en</strong>ties<br />
Aantal<br />
<strong>voor</strong>alsnog<br />
niet<br />
erk<strong>en</strong>de<br />
interv<strong>en</strong>ties<br />
Aantal<br />
interv<strong>en</strong>ties<br />
in<br />
<strong>voor</strong>bereiding<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties niet gericht op allochton<strong>en</strong> – 1 –<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties (mede) gericht op allochton<strong>en</strong><br />
(<strong>en</strong> met materiaal of methodiek <strong>voor</strong> allochton<strong>en</strong>)<br />
6 (3) 6(3) 6 (1)<br />
Totaal 6 7 6<br />
Leeftijd van de doelgroep<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties gericht op jonge kinder<strong>en</strong> (0-6<br />
jaar)<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties gericht op oude kinder<strong>en</strong> (vanaf 7<br />
jaar)<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties gericht op e<strong>en</strong> brede leeftijdsgroep<br />
(jong <strong>en</strong> oud)<br />
6 6 3<br />
– 1 –<br />
– – 3<br />
Totaal 6 7 6<br />
Bij de programma’s die nog ‘in <strong>voor</strong>bereiding’ zijn (6 van de 19), valt op dat er drie<br />
programma’s zijn die kinder<strong>en</strong> tot 12 jaar als doelgroep hebb<strong>en</strong>, terwijl veel andere<br />
65
programma’s bedoeld zijn <strong>voor</strong> de doelgroep 0-6 jarig<strong>en</strong>. De programma’s zijn over het<br />
algeme<strong>en</strong> gericht op achterstandsgroep<strong>en</strong>, zowel autochtoon als allochtoon. Het feit dat<br />
interv<strong>en</strong>ties mede gericht zijn op allochton<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t op zich niet veel meer dan dat<br />
allochton<strong>en</strong> (deel van) de doelgroep zijn. Het zegt niets over of programma’s aansluit<strong>en</strong> bij deze<br />
doelgroep<strong>en</strong> door bij<strong>voor</strong>beeld te werk<strong>en</strong> met materiaal of method<strong>en</strong> gericht op allochton<strong>en</strong>.<br />
Er is onderzoek gedaan naar de effectiviteit van <strong>en</strong>kele interv<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> zijn<br />
(gematigd) positief (het gaat om Kaleidoscoop, Piramide <strong>en</strong> Startblokk<strong>en</strong>/Basisontwikkeling).<br />
De aanwezigheid van dergelijk onderzoek steekt gunstig af in vergelijking met andere<br />
programma’s, maar dat laat onverlet dat de kwaliteit van sommige onderzoek<strong>en</strong> nog verbeterd<br />
kan word<strong>en</strong>.<br />
Over het bereik van de programma’s is nauwelijks iets te zegg<strong>en</strong>. Van de vermelde erk<strong>en</strong>de<br />
programma’s is alle<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d dat zij in veel geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uitgevoerd word<strong>en</strong>, maar er zijn helaas<br />
ge<strong>en</strong> cijfers beschikbaar over het bereik per programma’s onder kinder<strong>en</strong> uit de VVE-doelgroep<br />
(dat wil zegg<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> van ouders met e<strong>en</strong> laag opleidingsniveau) <strong>en</strong> het bereik per allochtone<br />
groep.<br />
Gezinsgerichte ontwikkelingsstimulering<br />
Wat betreft de programma’s <strong>voor</strong> gezinsgerichte ontwikkelingsstimulering, deze zijn net als<br />
instellingsgerichte programma’s gericht op het vergrot<strong>en</strong> van onderwijskans<strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong><br />
door de ouders k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> aan te reik<strong>en</strong> om de ontwikkeling van hun kinder<strong>en</strong> te<br />
stimuler<strong>en</strong>. Het verschil is dat deze interv<strong>en</strong>ties in het gezin plaatsvind<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer gericht zijn op<br />
ouders.<br />
In tabel 4.2 is te zi<strong>en</strong> dat de interv<strong>en</strong>ties doorgaans wel material<strong>en</strong> of methodiek<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
allochtone gezinn<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong>.<br />
66
Tabel 4.2 K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van interv<strong>en</strong>ties gericht op gezinsgerichte ontwikkelingsstimulering<br />
(totaal 16 interv<strong>en</strong>ties)<br />
Aantal Aantal<br />
Aantal<br />
Toegesned<strong>en</strong> op allochton<strong>en</strong><br />
erk<strong>en</strong>de<br />
interv<strong>en</strong>ties<br />
<strong>voor</strong>alsnog<br />
niet<br />
erk<strong>en</strong>de<br />
interv<strong>en</strong>ties<br />
interv<strong>en</strong>ties<br />
in<br />
<strong>voor</strong>bereiding<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties niet gericht op allochton<strong>en</strong> – – –<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties (mede) gericht op allochton<strong>en</strong><br />
(<strong>en</strong> met materiaal of methodiek <strong>voor</strong> allochton<strong>en</strong>)<br />
6 (5) 4 (4) 6 (5)<br />
Totaal 6 4 6<br />
Leeftijd van de doelgroep<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties gericht op jonge kinder<strong>en</strong> (0-6<br />
jaar)<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties gericht op oude kinder<strong>en</strong> (vanaf 7<br />
jaar)<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties gericht op e<strong>en</strong> brede leeftijdsgroep<br />
(jong <strong>en</strong> oud)<br />
5 4 3<br />
1 – –<br />
– – 3<br />
Totaal 6 4 6<br />
Net als de instellingsgerichte programma’s zijn de meeste van deze programma’s bedoeld <strong>voor</strong><br />
jonge kinder<strong>en</strong>, tot <strong>en</strong> met 6 jaar. Voor oudere kinder<strong>en</strong> is er weinig. Anders dan bij de<br />
instellingsgerichte ontwikkelingsstimulering beschouw<strong>en</strong> we dit wel als e<strong>en</strong> lacune. Uit het<br />
onderzoek naar ouderbetrokk<strong>en</strong>heid wet<strong>en</strong> we dat juist de ouderbetrokk<strong>en</strong>heid thuis effectief<br />
kan zijn, maar dat dit vanuit de school lang niet altijd wordt gestimuleerd. Mogelijk zou het<br />
bestaan van programma’s <strong>voor</strong> ontwikkelingsstimulering van oudere kinder<strong>en</strong> schol<strong>en</strong><br />
stimuler<strong>en</strong> deze te gaan gebruik<strong>en</strong>.<br />
Zes van de interv<strong>en</strong>ties zijn door de databank erk<strong>en</strong>d, vijf daarvan zijn op effect<strong>en</strong> onderzocht,<br />
waarbij het onderzoek naar Opstap <strong>en</strong> Overstap kwalitatief heel goed is. Beide programma’s<br />
zijn deels effectief geblek<strong>en</strong>.<br />
De programma’s <strong>voor</strong> gezinsgerichte ontwikkelingsstimulering word<strong>en</strong> op kleine schaal<br />
toegepast. De Stapprogramma’s zijn e<strong>en</strong> tijd lang goed gemonitord. Daaruit bleek dat de<br />
deelname terugliep to<strong>en</strong> er meer VVE-programma’s (programma’s op peuterschol<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
jongste groep<strong>en</strong> van de basisschool) werd<strong>en</strong> uitgevoerd. De grootste groep deelnemers bestaat<br />
uit Turkse kinder<strong>en</strong>.<br />
Opvoedingsondersteuning<br />
Er zijn ti<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>de interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong>. Deze interv<strong>en</strong>ties zijn gericht<br />
op het vergrot<strong>en</strong> van compet<strong>en</strong>ties van ouders als opvoeders <strong>en</strong> op het bied<strong>en</strong> van <strong>voor</strong>lichting<br />
<strong>en</strong> praktische hulp bij de verzorging <strong>en</strong> opvoeding van kinder<strong>en</strong>. Veel interv<strong>en</strong>ties start<strong>en</strong> op<br />
vroege leeftijd, sommige zijn gericht op kinder<strong>en</strong> tot 18 jaar.<br />
In tabel 4.3 staat nog e<strong>en</strong>s op e<strong>en</strong> rij hoeveel interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong><br />
bepaalde k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>.<br />
67
Tabel 4.3 K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van interv<strong>en</strong>ties gericht op <strong>opvoedingsondersteuning</strong> (totaal 23<br />
interv<strong>en</strong>ties)<br />
Aantal Aantal<br />
Toegesned<strong>en</strong> op allochton<strong>en</strong><br />
erk<strong>en</strong>de<br />
interv<strong>en</strong>ties<br />
<strong>voor</strong>alsnog<br />
niet<br />
erk<strong>en</strong>de<br />
interv<strong>en</strong>ties<br />
Aantal<br />
interv<strong>en</strong>ties<br />
in<br />
<strong>voor</strong>bereiding<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties niet gericht op allochton<strong>en</strong> 6 4 2<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties (mede) gericht op allochton<strong>en</strong><br />
(<strong>en</strong> met materiaal of methodiek <strong>voor</strong> allochton<strong>en</strong>)<br />
4 4 (2) 3 (2)<br />
Totaal 10 8 5<br />
Leeftijd van de doelgroep<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties gericht op jonge kinder<strong>en</strong> (0-6<br />
jaar)<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties gericht op oude kinder<strong>en</strong> (vanaf 7<br />
jaar)<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties gericht op e<strong>en</strong> brede leeftijdsgroep<br />
(jong <strong>en</strong> oud)<br />
5 4 1<br />
– – 1<br />
5 4 3<br />
Totaal 10 8 5<br />
Anders dan bij de programma’s <strong>voor</strong> ontwikkelingsstimulering, zijn er slechts weinig<br />
programma’s die speciaal op allochtone kinder<strong>en</strong> gericht zijn. Voor de basisschoolleeftijd<br />
voldoet alle<strong>en</strong> ‘Opvoed<strong>en</strong> & zo’ aan dat criterium. Interv<strong>en</strong>ties <strong>voor</strong> allochton<strong>en</strong> zijn meestal<br />
niet op hun effectiviteit onderzocht. Ongeveer de helft van de programma’s is bedoeld <strong>voor</strong><br />
jonge kinder<strong>en</strong> (0-6 jaar), de andere helft <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> brede leeftijdsgroep.<br />
Voor informatie over het bereik van de interv<strong>en</strong>ties moet<strong>en</strong> we ons richt<strong>en</strong> op gegev<strong>en</strong>s van<br />
opvoedbureaus (andere informatie is er niet) <strong>en</strong> daaruit blijkt dat er maar weinig allochtone<br />
ouders gebruik mak<strong>en</strong> van deze bureaus, maar dat het gebruik groter is als er contactperson<strong>en</strong><br />
zijn uit het eig<strong>en</strong> taal <strong>en</strong> cultuurgebied.<br />
Inburgering<br />
Tot slot de resultat<strong>en</strong> van de inv<strong>en</strong>tarisatie van interv<strong>en</strong>ties over inburgering <strong>en</strong><br />
<strong>opvoedingsondersteuning</strong> (niet uit de databank afkomstig). Er is e<strong>en</strong> aanbod op ROC’s aan<br />
inburgeringprogramma’s die aandacht bested<strong>en</strong> aan <strong>opvoedingsondersteuning</strong>, vaak in<br />
combinatie met e<strong>en</strong> NT2-cursus. De programma’s zijn <strong>voor</strong>al gericht op vrouw<strong>en</strong> die alle<strong>en</strong><br />
opvoed<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of op laagopgeleide <strong>en</strong> soms analfabete ouders. In tabel 4.4 is te zi<strong>en</strong> dat de<br />
interv<strong>en</strong>ties allemaal gericht zijn op e<strong>en</strong> brede leeftijdsgroep kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat is e<strong>en</strong> gevolg van<br />
het feit dat de interv<strong>en</strong>ties in principe <strong>voor</strong> volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> bedoeld zijn (de leeftijd van de<br />
kinder<strong>en</strong> is ge<strong>en</strong> selectiecriterium).<br />
68
Tabel 4.4 K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van interv<strong>en</strong>ties vanuit inburgering (totaal 5 interv<strong>en</strong>ties)<br />
Toegesned<strong>en</strong> op allochton<strong>en</strong><br />
Aantal<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties niet gericht op allochton<strong>en</strong> –<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties (mede) gericht op allochton<strong>en</strong><br />
(<strong>en</strong> met materiaal of methodiek <strong>voor</strong> allochton<strong>en</strong>)<br />
Totaal 5<br />
Leeftijd van de doelgroep<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties gericht op jonge kinder<strong>en</strong> (0-6 jaar) –<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties gericht op oude kinder<strong>en</strong> (vanaf 7 jaar) –<br />
Aantal interv<strong>en</strong>ties gericht op e<strong>en</strong> brede leeftijdsgroep (jong <strong>en</strong> oud) 5<br />
Totaal 5<br />
Er is helaas ge<strong>en</strong> onderzoek bek<strong>en</strong>d naar het bereik of de effectiviteit van deze programma’s.<br />
Onderzoeksliteratuur over ouderbetrokk<strong>en</strong>heid<br />
Door het uitvoer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> literatuurstudie hebb<strong>en</strong> we in beeld gebracht wat er bek<strong>en</strong>d is over<br />
het vergrot<strong>en</strong> van ouderbetrokk<strong>en</strong>heid van ouders met kinder<strong>en</strong> op de basisschool. We richtt<strong>en</strong><br />
ons daarbij <strong>voor</strong>al op literatuur over ouderbetrokk<strong>en</strong>heid op school <strong>en</strong> thuis. T<strong>en</strong> eerste moet<strong>en</strong><br />
we wederom constater<strong>en</strong> dat er weinig onderzoek is dat de effect<strong>en</strong> van interv<strong>en</strong>ties of<br />
programma’s gericht op het vergrot<strong>en</strong> van ouderbetrokk<strong>en</strong>heid in kaart br<strong>en</strong>gt. De k<strong>en</strong>nis die er<br />
is wijst erop dat veel schol<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong> inhaalslag te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> als het gaat om het<br />
concretiser<strong>en</strong> van hun visies <strong>en</strong> beleid t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van ouderbetrokk<strong>en</strong>heid. Het is belangrijk dat<br />
zij zich in de ouders verdiep<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> positieve houding aannem<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> harde opstelling is<br />
niet vruchtbaar. Over het algeme<strong>en</strong> zijn allochtone ouders geïnteresseerd in de <strong>voor</strong>tgang van<br />
hun kinder<strong>en</strong> op school. Zij hor<strong>en</strong> echter graag expliciet wat de school van h<strong>en</strong> verwacht. Voor<br />
het stimuler<strong>en</strong> van de ouderbetrokk<strong>en</strong>heid thuis kan gebruik gemaakt word<strong>en</strong> van de<br />
programma’s die in dit rapport zijn besprok<strong>en</strong> onder ‘gezinsgerichte ontwikkelingsstimulering’.<br />
De rol van de school hierbij is nauwelijks onderzocht <strong>en</strong> het stimuler<strong>en</strong> van ontwikkeling door<br />
ouders vaardighed<strong>en</strong> bij te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> om hun kind thuis te ondersteun<strong>en</strong> <strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> weg<br />
die schol<strong>en</strong> nog maar schoorvoet<strong>en</strong>d inslaan.<br />
Niet alle schol<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> het als hun taak omdat het teveel ‘bemoei<strong>en</strong>is achter de <strong>voor</strong>deur’ zou<br />
betreff<strong>en</strong>. Toch is hier in de toekomst heel waarschijnlijk de meeste winst te behal<strong>en</strong>, uit<br />
buit<strong>en</strong>lands onderzoek blijkt dat ouderbetrokk<strong>en</strong>heid thuis e<strong>en</strong> positieve bijdrage kan lever<strong>en</strong><br />
aan schoolprestaties. Vooral programma’s die e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trumgerichte <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gezinsgerichte<br />
aanpak combiner<strong>en</strong>, blijk<strong>en</strong> succesvol. De school hoeft dit niet alle<strong>en</strong> te do<strong>en</strong>; het ligt <strong>voor</strong> de<br />
hand om sam<strong>en</strong>werking te zoek<strong>en</strong> met gespecialiseerde welzijnsinstelling<strong>en</strong>, die ervar<strong>en</strong> zijn in<br />
de begeleiding van ouders.<br />
Lacunes in aanbod op e<strong>en</strong> rij<br />
Het geheel aan interv<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> literatuur overzi<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de lacunes in het aanbod<br />
vastgesteld word<strong>en</strong>.<br />
5(5)<br />
69
• Niet bij alle interv<strong>en</strong>ties die mede zijn gericht op allochton<strong>en</strong> zijn method<strong>en</strong> of material<strong>en</strong><br />
beschikbaar speciaal <strong>voor</strong> allochtone groep<strong>en</strong>.<br />
• Er is weinig aanbod <strong>voor</strong> kinder<strong>en</strong> van 0 tot 2 jaar, <strong>voor</strong>al op het gebied van<br />
c<strong>en</strong>trumgerichte ontwikkelingsstimulering. Voor gezinsgerichte stimulering <strong>voor</strong> 0-2<br />
jarig<strong>en</strong> is er wel aanbod, maar hiervan wordt weinig gebruik gemaakt. Ook <strong>voor</strong> kinder<strong>en</strong> in<br />
de leeftijd van 7 tot 12 jaar is het aanbod aan ontwikkelingsstimulering beperkt.<br />
• Veel interv<strong>en</strong>ties zijn gebrekkig onderbouwd (niet gebaseerd op theorie).<br />
• Basisschol<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> zich nog maar weinig bezig met het bevorder<strong>en</strong> van<br />
ouderbetrokk<strong>en</strong>heid thuis.<br />
Gaat het om de k<strong>en</strong>nis over het bereik <strong>en</strong> de effectiviteit van het aanbod dan is de conclusie<br />
duidelijk:<br />
• Of allochton<strong>en</strong> bereikt word<strong>en</strong> met de interv<strong>en</strong>ties wordt niet of nauwelijks bijgehoud<strong>en</strong>,<br />
monitoring ontbreekt.<br />
• Er is weinig kwalitatief goed onderzoek naar de effectiviteit van interv<strong>en</strong>ties waardoor<br />
uitsprak<strong>en</strong> over effect<strong>en</strong> niet goed mogelijk zijn.<br />
• De effect<strong>en</strong> die gemet<strong>en</strong> zijn geld<strong>en</strong> <strong>voor</strong> alle kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet specifiek <strong>voor</strong> allochtone<br />
kinder<strong>en</strong> (met uitzondering van Opstap <strong>en</strong> Overstap).<br />
Culturele gerichtheid van interv<strong>en</strong>ties 3<br />
In de databank wordt aangegev<strong>en</strong> of er speciale faciliteit<strong>en</strong> zijn <strong>voor</strong> etnische groep<strong>en</strong>. Dat is<br />
slechts bij <strong>en</strong>kele interv<strong>en</strong>ties het geval. Het feit dat e<strong>en</strong> programma materiaal heeft <strong>voor</strong><br />
allochton<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t vaak dat het materiaal in verschill<strong>en</strong>de tal<strong>en</strong> wordt aangebod<strong>en</strong>. Het<br />
betek<strong>en</strong>t niet dat de interv<strong>en</strong>tie op <strong>en</strong>ige manier rek<strong>en</strong>ing houdt met de cultuur van allochton<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>tie waar de methodiek speciaal is op- of bijgesteld <strong>voor</strong> allochton<strong>en</strong> of als wordt<br />
gewerkt met allochtone intermediairs zal dat vermoedelijk meer het geval zijn. In welke mate<br />
dat dan gebeurt is niet terug te vind<strong>en</strong> in de NJi databank.<br />
De mate van ‘cultuurgerichtheid’ van interv<strong>en</strong>ties staat wel in de belangstelling. Er is e<strong>en</strong> begin<br />
gemaakt met e<strong>en</strong> interculturele meetladder. Bij het uittest<strong>en</strong> van deze meetladder is geblek<strong>en</strong> dat<br />
gebruik tot nad<strong>en</strong>k<strong>en</strong> stemt (bij uitvoerders <strong>en</strong> ontwikkelaars van interv<strong>en</strong>ties) maar dat het nog<br />
verdere afstemming <strong>en</strong> onderzoek vraagt om de meetladder in te zett<strong>en</strong> als<br />
scre<strong>en</strong>ingsinstrum<strong>en</strong>t. Verwacht wordt dat het Verwey-Jonker Instituut in maart 2009 de<br />
publicatie ‘Meetladder Diversiteit Interv<strong>en</strong>ties’ uitbr<strong>en</strong>gt. Over de vraag of <strong>en</strong> hoe deze<br />
meetladder in de toekomst geïncorporeerd kan word<strong>en</strong> in bestaande systematiek wordt<br />
mom<strong>en</strong>teel nagedacht.<br />
3 Met dank aan Suzanne Tan <strong>en</strong> Trees Pels<br />
70
4.2 Aanbeveling<strong>en</strong><br />
Het aanbod is groot, maar bevat wel lacunes. Veel interv<strong>en</strong>ties richt<strong>en</strong> zich op e<strong>en</strong> bepaalde fase<br />
in de ontwikkeling, maar als het gaat om optimale schoolloopban<strong>en</strong> zou het lon<strong>en</strong> om kinder<strong>en</strong><br />
met laagopgeleide ouders langdurig te volg<strong>en</strong> <strong>en</strong> om hun ontwikkeling te stimuler<strong>en</strong>. De<br />
belangrijkste lacunes zijn: a) gezinsgerichte ondersteuning <strong>voor</strong> gezinn<strong>en</strong> met kinder<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 6<br />
<strong>en</strong> 12 jaar b) <strong>opvoedingsondersteuning</strong> die speciaal geschikt is <strong>voor</strong> allochtone gezinn<strong>en</strong> met<br />
kinder<strong>en</strong> in de basisschoolleeftijd.<br />
Allochtone zelforganisaties zijn erg actief bezig met het initiër<strong>en</strong> van programma’s <strong>en</strong> het<br />
verzamel<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>nis. Deze interv<strong>en</strong>ties kom<strong>en</strong> vaak niet in de databank omdat e<strong>en</strong><br />
theoretische onderbouwing ontbreekt. E<strong>en</strong> goede suggestie lijkt ons daarom om organisaties te<br />
ondersteun<strong>en</strong> bij het verder ontwikkel<strong>en</strong> van hun interv<strong>en</strong>ties. Bijkom<strong>en</strong>d <strong>voor</strong>deel is dat de<br />
moeizaam bereikbare groep<strong>en</strong> onder de allochton<strong>en</strong> het meest effectief bereikt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
door medewerkers uit de eig<strong>en</strong> groep in te zett<strong>en</strong>.<br />
Allochton<strong>en</strong> word<strong>en</strong> te vaak als één groep b<strong>en</strong>aderd, terwijl de verschill<strong>en</strong> onderling te groot<br />
zijn om e<strong>en</strong> dergelijke aanpak te rechtvaardig<strong>en</strong>. Er zijn veel hoger opgeleide allochton<strong>en</strong> die<br />
ge<strong>en</strong> speciale b<strong>en</strong>adering meer nodig hebb<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> aanpak op maat waarbij behoeft<strong>en</strong><br />
geïnv<strong>en</strong>tariseerd word<strong>en</strong> is dus altijd zinvol.<br />
In de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> is de opvatting geme<strong>en</strong>goed geweest dat alles in het Nederlands moet <strong>en</strong><br />
er ge<strong>en</strong> onderscheid gemaakt moet word<strong>en</strong> naar taal <strong>en</strong> cultuur. Het is heel doeltreff<strong>en</strong>d om<br />
laagopgeleide allochton<strong>en</strong> die het Nederlands nog niet goed beheers<strong>en</strong> in hun eig<strong>en</strong> taal <strong>en</strong><br />
vanuit hun eig<strong>en</strong> cultuur te b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> (ook wel de frontlinie b<strong>en</strong>adering g<strong>en</strong>oemd). Vooral als<br />
het gaat om prat<strong>en</strong> over opvoeding, e<strong>en</strong> onderwerp dat zich niet le<strong>en</strong>t om te besprek<strong>en</strong> in<br />
vreemde taal. De Meetladder Diversiteit Interv<strong>en</strong>ties die mom<strong>en</strong>teel ontwikkeld wordt zou<br />
kunn<strong>en</strong> help<strong>en</strong> bij het scre<strong>en</strong><strong>en</strong> van interv<strong>en</strong>ties op het vermog<strong>en</strong> brugg<strong>en</strong> te bouw<strong>en</strong> over<br />
mogelijke cultuurklov<strong>en</strong>.<br />
Bij de inv<strong>en</strong>tarisatie zijn verscheid<strong>en</strong>e programma’s aangetroff<strong>en</strong> waarbij e<strong>en</strong> koppeling wordt<br />
gemaakt tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> inburgeringtraject <strong>en</strong> de opvoeding c.q. ontwikkeling/onderwijs van<br />
kinder<strong>en</strong>. Deze word<strong>en</strong> door ROC’s aangebod<strong>en</strong>; e<strong>en</strong> vijftal is landelijk verkrijgbaar. De<br />
interv<strong>en</strong>ties zijn meestal bedoeld <strong>voor</strong> ouders van kinder<strong>en</strong> in de leeftijd van 0 tot 12 jaar.<br />
Helaas is er ge<strong>en</strong> onderzoek bek<strong>en</strong>d naar de effectiviteit, waarop aanbeveling<strong>en</strong> gebaseerd<br />
zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Het verdi<strong>en</strong>t aanbeveling om van de interv<strong>en</strong>ties die landelijk<br />
verkrijgbaar zijn, na te gaan in hoeverre ze word<strong>en</strong> gebruikt <strong>en</strong> wat de ervaring<strong>en</strong> hiermee zijn.<br />
Het is nog onvoldo<strong>en</strong>de mogelijk om op basis van gegev<strong>en</strong>s over effectiviteit <strong>en</strong> bereik<br />
suggesties te do<strong>en</strong> over effectieve programma’s die kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingezet. Hierin zou<br />
verandering kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> als er geïnvesteerd wordt in kwalitatief goed effectiviteitonderzoek<br />
<strong>en</strong> er meer langdurig gemonitord wordt.<br />
71
Bronn<strong>en</strong><br />
Beers, (2008) Het Opvoedbureau in Utrecht: cliënttevred<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> empowerm<strong>en</strong>t binn<strong>en</strong><br />
<strong>opvoedingsondersteuning</strong>. Universiteit Utrecht<br />
H. Blok, R. G. Fukkink, E. C. Gebhardt, P. P. M. Leseman, 'The relevance of delivery mode<br />
and other programme characteristics for the effectiv<strong>en</strong>ess of early childhood interv<strong>en</strong>tion'.<br />
International Journal of Behavioral Developm<strong>en</strong>t, Volume 29, Number 1 / January 2005, p. 35-<br />
47<br />
Booijink, M (2007) Terug naar de basis. Communicatie tuss<strong>en</strong> leerkracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> allochtone<br />
ouders in het primair onderwijs. Onderzoeksrapport. D<strong>en</strong> Bosch: KPC<br />
Bordewijk, A., Dries, H., Harkink, M. <strong>en</strong> Visser, E. (2007). Ouderbetrokk<strong>en</strong>heid thuis: sleutel<br />
tot schoolsucces. Over de invloed van ouders op het schoolsucces van hun kind <strong>en</strong> de rol van<br />
(<strong>voor</strong>)schoolse <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Velp: Spectrum, C<strong>en</strong>trum <strong>voor</strong> maatschappelijke ontwikkeling<br />
Gelderland<br />
Broekhof, K. (2006). Ouderbetrokk<strong>en</strong>heid, waarom eig<strong>en</strong>lijk? Didaktief, 7, pag. 8-9<br />
D<strong>en</strong>ess<strong>en</strong>, E. , Bakker, J. <strong>en</strong> Gierveld, M. (2007). Multi-ethnic schools’ par<strong>en</strong>tal involvem<strong>en</strong>t<br />
polices and practices The School Community Journal, Vol. 17, No. 2<br />
De Ruiter, D. W., de Graaf <strong>en</strong> Maier, R. (2006). Contact<strong>en</strong> met allochtone ouders op zwarte<br />
basisschol<strong>en</strong>: de invloed van beeldvorming. Migrant<strong>en</strong>studies 2006-3, p. 116-132<br />
De Weerd <strong>en</strong> Krooneman, M. (2002). Ouderbetrokk<strong>en</strong>heid in het primair onderwijs in<br />
Rotterdam. Rotterdam: Regioplan<br />
Fl<strong>en</strong>gte, E. (2007). Ouderbetrokk<strong>en</strong>heid bij school ontstaat niet vanzelf. E<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie van<br />
de behoefte aan di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing van de school <strong>en</strong> van onderwijsorganisaties aan de ouders. D<strong>en</strong><br />
Haag: Ministerie van Oc<strong>en</strong>W<br />
Herweijer, L. <strong>en</strong> Vogels, R. (2004). Ouders over opvoeding <strong>en</strong> onderwijs. D<strong>en</strong> Haag: Sociaal <strong>en</strong><br />
Cultureel Planbureau<br />
Jepma, IJ. (2005). Partners in onderwijs <strong>en</strong> opvoeding. Amsterdam: Eduquality/Schepers Van<br />
Sev<strong>en</strong>ter<br />
Jepma IJ., Kooiman P. <strong>en</strong> A. L. van der Vegt (2007)<br />
Landelijke Monitor VVE. 1e meting <strong>voor</strong>jaar 2007. Utrecht: Sardes<br />
Ligtermoet I., <strong>en</strong> P<strong>en</strong>nings T. (2006)<br />
Registratie van <strong>opvoedingsondersteuning</strong> ROTS. Cijfers 2002 – 2005. Utrecht: NIZW<br />
73
Nederlands jeugdinstituut (2008). Databank Effectieve jeugdinterv<strong>en</strong>ties.<br />
www.jeugdinterv<strong>en</strong>ties.nl<br />
P<strong>en</strong>nings T. (2006)<br />
Stand van zak<strong>en</strong> participatie Opstapje <strong>en</strong> Opstap. Utrecht: NIZW<br />
P<strong>en</strong>nings T. (2007)<br />
Interne gegev<strong>en</strong>s participatie Opstapje <strong>en</strong> Opstap. Utrecht: NJi<br />
S<strong>en</strong>nef, J., Evers, A. <strong>en</strong> Ercan-Demir, O. (2008) Thuis op school. Over sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong><br />
school <strong>en</strong> allochtone ouders. Ver<strong>en</strong>iging <strong>voor</strong> Op<strong>en</strong>baar Onderwijs<br />
Smit, F <strong>en</strong> Driess<strong>en</strong>, G. (2002), Allochtone ouders <strong>en</strong> de pedagogische functie van de<br />
basisschool. Nijmeg<strong>en</strong>: ITS<br />
Smit, F., Driess<strong>en</strong>, G. <strong>en</strong> Doesborgh, J. (2005) Opvatting<strong>en</strong> van allochton<strong>en</strong> ouders over<br />
onderwijs: tuss<strong>en</strong> w<strong>en</strong>s <strong>en</strong> realiteit. E<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie van de verwachting<strong>en</strong> <strong>en</strong> de w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van<br />
ouders t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de basisschool <strong>en</strong> educatieve activiteit<strong>en</strong> in Rotterdam. Nijmeg<strong>en</strong>: ITS<br />
Smit, F., Driess<strong>en</strong>, Sluiter, R. <strong>en</strong> Brus, M. (2007) Ouderbetrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> -participatie op<br />
schol<strong>en</strong> met veel <strong>en</strong> weinig achterstandsleerling<strong>en</strong>. Nijmeg<strong>en</strong>: ITS<br />
Van Daal, H.J., Bro<strong>en</strong>ink, N. Kromontono, E., Tabibian, N. (2002) Bevordering van<br />
ouderbetrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> ouderparticipatie op basisschol<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> quick scan van behoeft<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
perspectiev<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de provincie Zuid-Holland <strong>en</strong> de provinciale steunfunctie-organisaties<br />
Utrecht: Verwey Jonker<br />
Ve<strong>en</strong>, A. <strong>en</strong> van Daal<strong>en</strong>, M. (2007) Ouderbetrokk<strong>en</strong>heid in Oud-West. Evaluatie van het project<br />
Ouderbetrokk<strong>en</strong>heid op de basisschol<strong>en</strong> in Amsterdam Oud-West. Amsterdam: SCO<br />
Kohnstamm Instituut<br />
Websites:<br />
Databank Effectieve Jeugdinterv<strong>en</strong>ties<br />
www.jeugdinterv<strong>en</strong>ties.nl<br />
K<strong>en</strong>nisnet integratiebeleid <strong>en</strong> etnische minderhed<strong>en</strong><br />
www.integratie.net<br />
Platform allochtone ouders <strong>en</strong> onderwijs<br />
www.forum.nl/paoo<br />
<strong>Ontwikkelingsstimulering</strong><br />
www.nji.nl<br />
74
Opvoedingsondersteuning<br />
www.nji.nl<br />
Geïnterviewde informant<strong>en</strong>:<br />
Annet Hermans van FORUM, projectleider Platform Allochtone Ouders <strong>en</strong> Onderwijs (PAOO)<br />
Joke Verwoerd, coördinator opvoedondersteuning SOVEE<br />
Esmae Mahdi, Stichting Interculturele Participatie <strong>en</strong> Integratie, Amsterdam projectleider<br />
‘Coach je kind’<br />
Hanane Hammouchi, Stichting de Buit<strong>en</strong>wacht, Dordrecht<br />
Adil Ciftci, St. Reflex, Rotterdam<br />
Joke t<strong>en</strong> Berge, geme<strong>en</strong>te D<strong>en</strong> Haag<br />
75
Colofon<br />
Titel: <strong>Ontwikkelingsstimulering</strong> <strong>en</strong> <strong>opvoedingsondersteuning</strong> <strong>voor</strong> allochtone kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
hun ouders. Inv<strong>en</strong>tarisatie van programma’s <strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ties<br />
Auteurs: Sandra Beekhov<strong>en</strong>, D<strong>en</strong>iz Ince, Hilde Kalthoff, Anne Luc van der Vegt<br />
Project: (sardesprojectnummer TR0691)<br />
Opdrachtgever: afdeling Beleidsontwikkeling van de Directie Inburgering & Integratie van het<br />
Ministerie van VROM/WWI<br />
Datum: november 2008<br />
77