HISTORIE, TECHNIEKEN EN MAATSCHAPPELIJKE ...

l. 1.1. Kaarten, karteringen en Kadaster
De verschillende Nederlandse ondernemingen, die naar de Oost voeren, verenigden
zich in 1602 in de Verenigde Oost-Indische Compagnie en verkregen
voor 21 jaren octrooi van de Staten-Generaal. De macht der Hollanders in
Indië nam van toen af aan toe. Gaande weg vulden de kartografen te Amsterdam
de Portugese bronnen aan en korrigeerden de kaart n aan de hand
van de gegevens aangevoerd door de schepen van de V.O.C. 2 15
De V.O.C., begonnen als een handelsmaatschappij, had voornamelijk behoefte
aan goede zeekaarten. Zoals hierboven reeds aangehaald maakten de
Nederlandse kartografen tot het midden van de 1 7 eeuw ~ hiervoor gebruik
van Portugese kaarten, welke zij bijwerkten aan de hand van gegevens die
door de vloot van de V.O.C. werden aangedragen.
Petrus Plancius (de eerste V.O.C. kartograaf) werd door Hessel Gerritsz opgevolgd
als chef-kartograaf van de V.O.C.; samen met Henricus Hondius
gaf hij in de jaren 1620 en 1630 kaarten uit, waarop de exploraties der Nederlanders
in Azië werden aangegeven. Ook van Blaeu verschenen er vanaf
1635 kaarten van Oost-Indië; in 1659 ook een grote wand-kaart van z'n
hand, maar nu met een verbeterde presentatie van Australië (op zijn wereldkaart
van 1648 had hij Tasman1s ontdekkingen reeds vermeld). In 1670
oan Blaeu de officiële kartograaf van de Oost-Indische Compag-
;Eg2fDiens opvolger, Isaac de Graaf, compileerde in 1691 een m.S. atlas,
waarin een omvangrijke kaarten-collectie van het octrooi-gebied van de
V.O.C.
De belangrijkste verzameling kaarten is bewaard in de zogenaamde Geheime
Atlas van de V.O.C. waarvan fraaie gekleurde kopieën in de verzameling
van Laurens van der Helm zijn opgenomen, de zogenaamde Eugenius
atlas in de Osterreichische National Bibliothek.
Aan het einde van de 17e eeuw tot het midden van de lse eeuw werd de
kaartenmakers-winkel in Batavia steeds uitgebreid om het benodigde kaartenmateriaal
te verschaffen voor de snel groeiende handel en het toenemende
aantal schepen. De volgende kartograaf van de V.O.C. was Johannes
van Keulen Jr.; het huis van Van Keulen leverde vanaf 1731 ook gedrukte
kaarten aan de schepen van de Compagnie en bleef dit doen tot de opheffing
van de V.O.C. in 1799. (Deze gedrukte kaarten moeten gezien worden
als een aanvulling op de bekende Zeefakkel (= zeemansgids in vijf delen
(1681 - 1684) uitgegeven door het huis J. van Keulen)). In 1753 kwam namelijk
het Zesde Deel van deze Indische zeemans-gids uit. In 1787 werd door
het College ter Admiraliteit van Amsterdam een commissie ingesteld, welke
tot taak had de bevordering van lengtebepaling op zee en de verbetering
der zeekaarten. Deze commissie funktioneerde tot 1850 en heeft veel zeevaartkundige
kaarten uitgegeven. Op de kartografie zelf heeft ze weinig
invloed gehad. Dat de meetkundige grondslag voor de kartering van Oost-
Indië op geheel andere wijze gelegd is dan die van Suriname moge blijken
uit het volgende:
Om betere zeekaarten te verkrijgen dan de tot nu toe partiële opnamen, die
aan elkaar werden gevoegd werd in 1857 Prof.Dr. J.A. Oudemans aangesteld
als Hoofd-Ingenieur van de Nederlands-Indische Geografische Dienst
(later Topografische Dienst) met de opdracht op diverse gedeelten van de
Archipel (op onderlingen afstanden van ca. 15 geografische mijlen)
21) Bricker, Charles e.a.: op. cit. blz. 119 en 134 (zie noot 19)
22) Kok, M. 1980: Doctoraal-scriptie Hoofdstuk 111: De Kartografie van de
V.O.C. tot omstreeks 1730.