HISTORIE, TECHNIEKEN EN MAATSCHAPPELIJKE ...

EEN SELECTIE UIT DE KARTERINGSWERKZAAMHEDEN VAN OOST- EN
WEST-INDIE (M.U.V.SURINAME)
De verdeling van de wereld in Oost en West.
Nauwelijks was Columbus van z'n eerste reis naar de Nieuwe Wereld in de
Tego (Taag) teruggekeerd ij vernam van de Portugese koning Joao I1 dat
de encycliek Inter Caeter>@ van Paus Alexander V1 (Borgia) de scheidingslijn
tussen de Spaanse en Portugese bezittingen had vastgesteld conform
Columbus' Raya: te weten de meridiaan op 100 legua's (550 km) ten westen
van de Kaap Verdische eilanden en de Azoren. De ontdekte en nog te ontdekken
landen ten westen van deze lijn zouden aan Spanje behoren en die
ten oosten hiervan aan Portugal. Deze demarcatielijn gaf onmiddellijk aanleiding
tot veel diplomatiek overleg tussen Spanje, Portugal en de Pas, hetgeen
in 1494 resulteerde in het Verdrag van Tordesillas waarbij de lina meridional
270 legua's (1500 km) verder westwaarts werd verplaatst. Dit had
onder meer tot gevolg dat een deel van het nog niet ontdekte Brazilië de
Portugezen in de schoot viel. Juan de la Cosa, een van Columbus' reisgenoten
op z'n tweede reis naar de West, die daarna meerdere reizen naar Amerika
ondernam, vervaardigde in 1500 een kaart waarop nder andere deze
demarcatielijn loodrecht op de evenaar is voorgesteld. l# Dit is tevens de
eerste portolaankaart+ waarop Columbus' ontdekkingen in de Nieuwe We-
reld werd aangegeven.
1.1. Oost-Indië
Aanvankelijk breidde de macht van Portugal en Spanje zich uit en bleven zij
geruime tijd de heersers op de zeeën. Rond het midden van de 1 6 eeuw ~ had
Portugal zich meester gemaakt van de handelsroutes van Europa naar het
oosten tot aan Japan. Westwaarts hield Spanje de "kdommen van Middenen
een groot deel van Zuid-Amerika in z'n Geleidelijk aan evenwel,
begonnen andere mogendheden ook ontdekkingstochten te ondernemen.
De Fransen bereikten in 1524 de kusten van Noord-Amerika en Canada, nadat
John Cabot reeds in 1496 de oost-kust van Newfoundland in bezit had
genomen.. Onder aanvoering van Stadhouder Willem van Oranje verklaarden
De Zeven Verenigde Provinciën zich in 1581 onafhankelijk van de Vorst van
Spanje. Eén jaar daarvoor - in 1580 - had Filips I1 van Spanje, Portugal veroverd
en verbood Engeland en Nederland Lissabon aan te doen - de Spaanse
havens waren reeds eerder voor hen gesloten - hetgeen een der aanleidingen
vormde voor het uitrusten van reizen naar de Oost om specerijen te halen.
De eerste Nederlandse reis naar Java vond plaats in 1595 onder Houtman
geleid door een reisbeschrijving en zeekaarten van Jan van Huygen van Linschoten,
welke hij (V.L.) in India verzameld had en waarin de beschrijving
voorkomt van de opzet van de Portugese handel. Hoewel toentertijd de Nederlandse
kartografie technisch ongeëvenaard was, waren de kartografen
voor de inhoud nog afhankelijk van Portugese en Spaanse kaarten.
18) Grol, G.J. van; 1934: De grondpolitiek in het West-Indische Domein
der Generaliteit. Herdruk 1980 blz. 255.
19) Bricker, Charles e.a. 1973: Landmarks of map-making. blz. 199 e.v.
20) Newby, Eric 1975: Atlas van de grote ontdekkingsreizen. blz. 124 e.v.