HISTORIE, TECHNIEKEN EN MAATSCHAPPELIJKE ...

Landmeters van het oude Rome maakten gebruik van de Romeinse voet =
0.2957 cm. en de "actus" welke gelijk was aan 120 voeten. De llactusll, was
oorspronkelijk een landbouwterm, aangevende de afstand waarover een os
aan de p1 werd voortged ven (actus) = (het trekken van voren), alvorens
?Pf
te keren . Erwin Raiszf5 meldt, dat blijkens oude landmeetkundige
verslagen de furlong (furrow long - lengte van de voren) van 660 feet werd
gebruikt (1 0 x 66 feet is 10 ketting Rijnlands).
De mijl is ook van de Romeinen afkomstig. In Caesar's dagen was de mijl of
"mille passus11 1000 dubbele stappen, gemaakt door een soldaat van het Ro-
meins legioen. Dit komt overeen met 5000 Romeinse voeten of 1478,5 m.
In de 16e eeuw voegde Koningin Elisabeth van Engeland hieraan 280 feet
toe, zodat de mijl (mille) exakt 8 voren lang was (furrow long = furlong). De
Engelse landmijl werd dus 5280 x 0.3048 m. of 1609,344 m.. De Nederlandse
mijl was 1000 (oude) ellen (1 el = 1 m.), terwijl de Spaanse mijl ook wel
"Legua real" gehe e , gelijk was aan 25000 voeten of 7866 m. (l Spaanse
voet = 0.2826 m . . De in Nederland en Suriname gebruikte Rijnlandse
voet was gelijk aan 0.31 3 m. of 116 vadem (6 vt. = l vadem; 12 vt. = 5 i
roede = l ketting). De Rijnlandse llroedell bedroeg 12 Rijnlandse voeten of
3.757 m.^) terwijl 1 oud '2iurgaans" gelijk stond aan l500 Rijnlandse roeden
of 5652 m. (5 i Rijnlandse roede = l Rijnlandse ketting). Algemeen was in
gebruik de I1ketting" van 66 Rijnlandse voeten, d.i. 20.724 m.. Blijkens de
instruktie door de Staten van Zeeland, aan de naar Suriname gezonden
landmeter Mogge gegeven, was voorgeschreven dat hij "soo voor het landt
als particulieren gebruycken (zou) de Bloysche mate alhier in Zeeland
meest gebruyckelikl1. Deze maat was door de Heeren Bloys in het marqui-
saat Bergen op Zoom ingevoerd. De ro e was verdeeld in 12 voeten, elk
van 12 duimen (Bloyse roede = 3.617 m.) f& .
Onder de oude lengtematen, voorkomende op het titelblad van de kaart van
Heneman uit 1784 staan 2 Indiaanse maten, die overigens schijnbaar nergens
anders zijn gebruikt, nl. de "Arie Ly" van 1500 voet Rijnlands of 625
llgemenell passen en de "Liekie Poe" van 15000 voet Rijnlands.
Voor maten op zee (de mijl) werd uitgegaan van een gemiddelde meridiaan
booglengte van 1°, welke op ca. 111.1 km. werd gesteld, waarbij de aard-
omtrek varieerde van 39.996 km. tot 40.003,2 km., t.w.:
a. De geografische- of Duitse zeemijl was dan 7419 ellen (meters) of 1969
Rijnlandse roeden of 1/15 van de middelbare graad (of anders gesteld
15 op l graad).
Op het eerder aangehaalde titelblad van de Henemankaart, komen een
vijftal afleidingen op deze Duitse mijl voor, t.w.:
1. 9845 llGemenell passen à 2.4 voet Rijnlands
2. 4726 geometrische pasen à 5 voet Rijnlands
3. 1969 roeden à 12 voet Rijnlands
4. 23628 voeten Rijnlands
5. 358 kettingen à 66 voet Rijnlands
11) Dilke 0. 1971: ïhe Roman Landsurveyor, blz. 82.
12) Raisz E. 1948: General Cartography, blz. 167.
13) Redaktie 1897: Surinaamsche Almanak.
x) Na 1820 (invoering metriekstelsel) was de Rijnlandse voet 0,314 m. en
de Rijnlandse roede 3,768 m.
14) Dr. Benjamins H.D. & J0h.F. Snelleman 191 4-1 91 7: Encyclopaedie van
Nederlandsch West-Indië, blz. 465.