HISTORIE, TECHNIEKEN EN MAATSCHAPPELIJKE ...

1. Samenvatting van kartografische aspekten in Oost- en West Indië (16e t/m
19e eeuw).
1.1. Bij het verdrag van Tordesillas in 1494 werd een demarcatielijn vastgesteld,
waarbij de ontdekte en nog te ontdekken landen ten westen van die lijn aan
Spanje werden toegekend en ten oosten daarvan aan Portugal.
Rond het midden van de 16e eeuw had Portugal zich meester gemaakt van
de handelsrouten naar het oosten, terwijl Spanje de rijkdommen van mid-
den- en een groot deel van Zuid-Amerika in z'n greep hield.
Geleidelijk aan ondernamen ook Engelsen, Fransen en Nederlanders ontdek-
kingstochten met terzijde stelling van de pauselijke demarcatielijn.
Uit de verschillende Nederlandse ondernemingen, die naar de Oost voeren,
ontstond in 1602 de Verenigde Oost-Indische Compagnie (V.O.C.). Deze ves-
tigde haar macht zowel door overeenkomst met de plaatselijke vorsten als
door veroveringen.
Zo werden achtereenvolgens de diverse eilanden onder het gezag van de
V.O.C. gebracht.
De V.O.C. had haar eigen kartografen in figuren als Plancius, Hessel Ger-
ristz, Blaeu, De Graaf en Van Keulen (tot 1795 -opheffing van de V.O.C.).
Aanvankelijk ging het voornamelijk om zeekaarten, welke in eerste instan-
tie van de Portugezen werden gecopiëerd, verbeterd en aangevuld. Om be-
tere zeekaarten te verkrijgen werd in 1787 een Speciale Commissie inge-
steld, welke tevens de taak had de bevordering van de lengte-bepaling op
zee. Deze kaarten werden pas beter toen de Nederlands-Indische Geografi-
sche Dienst (later Topografische Dienst) werd ingesteld en op diverse plaat-
sen in de Archipel astronomische plaatsbepalingen werden uitgevoerd.
Daarna volgde de topografische karteringen en de inrichting van een
Kadaster. Reeds in 1833 waren er bij het Topografische Bureau te Batavia
detail- en overzichtskaarten te verkrijgen.
1.2. West-Mië
De oudste onderverdeling van de West-Indische eilanden dateert uit de
Spaanse tijd en staat in verband met de noord-oost passaat.
Een meer aan de tijd gebonden indeling is er één naar nationaliteit.
1.2.1. De Caraïbische zee, aanvankelijk eigendom van de Spaanse Kroon, werd aan
het begin van de 17e eeuw voornamelijk door Nederlandse zouthalers gefre-
quenteerd. Ook Nederlandse zeerovers drongen deze mare clausus binnen en
initiëerden de clandestiene slavenhandel.
In 1621 werd de West-Indische Compagnie opgericht, die tot deel had oor-
logvoering, kaapvaart en handel.
Hieruit ontstonden later patroonschappen, welke ertoe leiden dat de W.I.C.
ook leverancier van slaven werd.
Behalve de Nederlanders, hebben ook Engelsen en Fransen kolonies gesticht
in het Caraïbisch gebied en op de kust van Guiana.
Uit 1775 dateert The West-Indian Atlas van Thomas Jefferys.
Dit oeuvre bevat 40 land- en zeekaarten, welke op metingen berusten, terwijl
de samensteller dit werk beschouwt als de eerste Engelse "Pilot for the
West-Indies".
Aan de kaarten zelf gaat een uitgebreide "Introd~ction~~ vooraf, waarin o.m.
aandacht wordt besteed aan de voor de kaartprojectie toegepaste nul-meridiaan,
de astronomische waarnemingen, data van kolonisatie, voortbrengselen,
aantal plantages, enz.