+ Download pdf (6.190 kb) - Nederlandse Commissie voor Geodesie

52 DE TWEEDE NAUWKEURIGHEIDSWATERPASSING VAN NEDERLAND
De verdeling van de bij de tweede nauwkeurigheidswaterpassing gebruikte 3 m lange Dieperinkbaken
was op invar aangebracht teneinde invloeden van temperatuur en vochtigheid
op de baaklengte te vermijden. De plaats van een vlakje mocht geen grotere afwijking vertonen
dan overeenkomt met een standaardafwijking van 0.025 mm. De verdeling was in zwart
geschilderd op witte ondergrond. Bij de proefwaterpassing in 1923 werd ook een rode verdeling
toegepast doch dit systeem is niet in de nauwkeurigheidswaterpassing gebruikt.
Geoefende waarnemers kunnen vlot en vrij nauwkeurig aflezen op deze baken; schatting
tot 0.1 mm is mogelijk. Een bezwaar is dat men niet steeds op hetzelfde punt van de horizontale
draad van het waterpasinstrument afleest, zodat het eventueel niet-horizontaal zijn van
deze draad een foutenbron oplevert. Verder kan de speciale inrichting van de verdeling, met
name de convergentie van de schuine zijden van de trapezia, aanleiding geven tot systematische
fouten bij de aflezing. De baken waren voorzien van een doosniveau voor het verticaal
opstellen. Aanvankelijk werden de baken met speciale hoge baakstatieven (Fig. 29) in verticale
positie gehouden doch dit vrij omslachtige systeem, waarbij men bovendien veel last had
van omwaaien, werd begin 1930 verlaten. Het bleek eenvoudiger en doelmatiger om de baken
door de baakhouder met behulp van twee eenvoudige schoorlatten verticaal in rust te doen
houden (zie Fig. 40).
Een belangrijke overweging bij de keuze van de Dieperinkbaak was de omstandigheid dat
met de Dieperinkbaak in de proefwaterpassing 1923 veel sneller werd gewerkt dan met de gelijktijdig
beproefde optische micrometer; een tijdwinst van 45% (DIEPERINK [3] pag. 405 e.v.).
Bij dit resultaat dient men echter te bedenken dat er voor beide methoden een ander instrument
werd gebruikt. De optische micrometer werd namelijk gebruikt op het instrument Zeiss
llIA, waarbij de waarnemer zelf het niveau tot inspeling moest brengen. De Dieperinkbaken
daarentegen werden gebruikt in combinatie met het Breithauptinstrument, waarbij een tweede
waarnemer de inspeling van het niveau verzorgde.
Om de beide baken van elkaar te kunnen onderscheiden waren ze met verfvan een merkteken
in rood of groen voorzien. In juni 1928 werden nieuwe Dieperinkbaken in gebruik genomen,
uitgerust met een afneembare ring aan het ondervlak zodat dit ondervlak steeds met hetzelfde
punt op de pen of straatpot rustte.
5.2.2 De invarbaak met halvecentimeterstreepverdeling (Fig. 20)
Omdat in het voorjaar van 1930 het Hildebrandinstruinent werd uitgerust met een optische
micrometer met 0.5 cm-bereik, werden de Dieperinkbaken vervangen door Zeissinvarbaken
met een streepverdeling van 5 mm interval en een lengte van 3 m. De eigenlijke verdeling van
deze baken bevindt zich op een smalle invarband die aan de onderzijde vast met de baakvoet
is verbonden terwijl de bovenzijde door middel van een veer aan het houten baakframe is be-
vestigd. De becijfering is op het baakframe naast de invarband geschilderd. Deze becijfering
geeft piet de metrische maat doch het aantal verdelingsstreepjes, zodat de baakaflezingen in
eenheden van ,,halve centimeters" worden afgelezen in overeenstemming met het bereik en
de verdeling van de optische micrometer in 100 delen van0.05 mm. De aflezingen aan de baak
en de optische micrometer moeten achteraf door 2 worden gedeeld om metrische hoogtever-
schillen te verkrijgen. In de praktijk geschiedt deze deling slechts één maal per sectie, name-
lijk na de meting en berekening van het hoogteverschil van een voltooide sectie.
De invarband van de Zeissbaken is voorzien van twee naast elkaar lopende verdelingen die