+ Download pdf (6.190 kb) - Nederlandse Commissie voor Geodesie

5.1 Waterpasinstrumenten
DE TWEEDE NAUWKEURIGHEIDSWATERPASSING VAN NEDERLAND
5.1.1 Het instrument van Breithaupt
HOOFDSTUK 5
INSTRUMENTARIUM
Bij het begin van de waterpassing stonden 4 identieke waterpasinstrumenten ter beschikking
van de Rijkscommissie voor Graadmeting en Waterpassing. Deze instrumenten (Fig. 16)
waren in 1921 op aanwijzing van prof. ir. Hk. J. HEUVELINK gebouwd door de firma F. W. Breithaupt
& Sohn te Cassel speciaal voor de meting van de overgangen van de zeearmen in de waterpassing
van Den Helder via Texel en Vlieland naar Terschelling. (SCHERMERHORN [21]).
Op grond van deze bijzondere bestemming waren de instrumenten uitgerust met tal van mogelijkheden
om de invloed van de ontregeling zo goed mogelijk te elimineren. De kijker met
het daaraan bevestigde reversieniveau rust met ronde tappen in vorken. Het objectief heeft
een nuttige opening van 41 mm en een brandpuntsafstand van 5 10 mm. De vergroting van de
kijker bedraagt 40 X. Het aan de kijker bevestigde reversieniveau heeft een hoekwaarde van 5"
en een inrichting volgens Pistor en Martin om de bellengte te kunnen regelen. Deze inrichting
bestaat uit een glazen schotje met daarin een kleine opening, aangebracht nabij een van
de uiteinden in de niveaubuis. Door een deel van de bel achter het schotje te manoeuvreren
kan de lengte van de bel op een constante waarde worden gehouden.
Bij elk instrument is een soortgelijk niveau met een hoekwaarde van 10" beschikbaar; dit is
echter niet in de nauwkeurigheidswaterpassing gebruikt. De bevestiging var1 het niveau aan
de kijkerbuis is zodanig dat het zowel om zijn eigen lengte-as gedraaid als omgezet kan worden,
eventueel verwisseld voor het extra niveau. Voor de regeling van het instrument zijn aan
het niveau een dubbel stel correctieschroeven aanwezig in verband met de draaiingsmogelijkheid
om de eigen lengte-as van het niveau (compensatieniveau). Bij de gewone nauwkeurigheidswaterpassing
werden de aanwezige compensatiemogelijkheden van het niveau niet benut;
tijdens de metingen in 1926 is zelfs niet van de reversie-mogelijkheid gebruik gemaakt.
Het instrument is verder voorzien van een hellingschroef met een spoed van 0.25 mm; deze
bewerkt een draaiing om een (korte) horizontale as die excentrisch van de verticale as is aangebracht.
Tenslotte is het instrument uitgerust met een zogenaamde ,,Steckhulse" inrichting
waardoor het mogelijk is het bovendeel met kegelvormige verticale as uit het stelschroevenblok
te lichten zoals bij een theodoliet met geleide centrering (Fig. 16). Deze inrichting levert
in combinatie met een tweede statief plus stelschroevenblok een versnelling van de waterpassing.
Voor het transport van het bovendeel van het instrument wordt een speciale beugel gebruikt.
De in de eerste nauwkeurigheidswaterpassing gebruikte instrumenten van Caminada
waren van een vergelijkbare inrichting voorzien (COHEN STUART [2]; zie ook [30] Fig. 1).
Het instrument van Breithaupt is uitvoerig beschreven door SCHERMERHORN [22], [21] en
door HAMMER [6]. Aanvankelijk werd het instrument Breithaupt no. 3 gebruikt, later vervangen
door Breithaupt no. 4.
Voor normale waterpassing werden de vele regelingsmogelijkheden van het instrument van