+ Download pdf (6.190 kb) - Nederlandse Commissie voor Geodesie

12 DE TWEEDE NAUWKEURIGHEIDSWATERPASSING VAN NEDERLAND
Van deze (vermoedelijk acht) stenen waren er na bijna twee eeuwen in 1876 nog vijf over, in
1928 nog slechts drie. De laatste dijkpeilsteen werd in 1955 tengevolge van reconstructiewerkzaamheden
aan de Nieuwe Brugsluis verplaatst. Zie verder hoofdstuk 4.
KRAYENHOFF heeft van 1797 tot 1812 een uitgebreide waterpassing over een groot deel van
Nederland uitgevoerd, waarbij hij het bovengenoemde Stadtspeyl onder de naam Amsterdamsche
Peil (afgekort A.P.) als nulvlak gebruikte. KRAYENHOFF legde de resultaten van deze
waterpassingen vast in zijn ,,Verzameling van hydrographische en topografische waarnemingen
in Holland" [14]. De lijnen van deze waterpassing lopen voornamelijk langs de grote rivieren
en langs de kust van de voormalige Zuiderzee. De metingen werden in hoofdzaak verricht
door KRAYENHOFF en de hem toegevoegde geografische ingenieurs, met uitzondering van de
lijnen XII, X111 en XIV langs de Zuiderzee, die door de Waterstaat zijn gemeten. Een aantal
verkenmerken* in de waterschappen Amstelland, Rijnland en Woerden werden met het A.P.
vergeleken door middel van de waterstand in de met ijs bedekte wateren op 5,6 en 7 januari
1813. Fig. 2 toont een reconstructie van het net aan de hand van de beschrijvingen door
KRAYENHOFF [14].
In de loop van de 19e eeuw werd het Amsterdams Peil door waterpassingen ten behoeve
van de Waterstaat en de Spoorwegen over bijna geheel Nederland verspreid. Blijkens een mededeling
van JORDAN in het Zeitschrift fur Vermessungswesen [l l] was het Amsterdams Peil
vóór 1880 in Pruisen één van de meest gebruikte peilen. Volgens VON MOROZOWICZ [l71 werd
in Pruisen westelijk van Hannover en Kurhessen met Amsterdams Peil gebruikt, oostelijk
daarvan werden de hoogten ontleend aan de peilschaal van Swinemunde.
1.2 De eerste nauwkeurigheidswaterpassing 1875-1885
De eerste nauwkeurigheidswaterpassing in Nederland werd uitgevoerd in de jaren
1875-1885. Tijdens deze meting werden jaarlijks de voorlopige uitkomsten gepubliceerd in
[28] en [l91 waarna de definitieve resultaten werden neergelegd in ,,Uitkomsten der Rijkswaterpassing"
[20]. Dit werk geeft een beknopt overzicht van de methoden en hulpmiddelen
bij de waterpassing gebruikt. Nadere bijzonderheden zijn te vinden in het verslag van een
voordracht in 1877 door COHEN STUART gehouden voor het Koninklijk Instituut van
Ingenieurs [2].
De directe aanleiding tot deze waterpassing was een verzoek van het Pruisisch Geodetisch
Instituut om een zo nauwkeurig mogelijke verbinding tussen Amsterdam en de Duitse waterpassing
bij Salzbergen tot stand te brengen. De Nederlandse regering besloot toen met spoed
om deze meting zelf te doen uitvoeren, omdat anders. .. ,,de Regering, zonder aanstoot te geven,
niet zou kunnen verhoeden dat Pruisische officieren ofambtenaren in ons land de waterpassingen
kwamen verrichten9'(Briefdd. dec. 1878 van de Koninklijke Akademie voor Wetenschappen
aan de Minister van Binnenlandse Zaken). De Nederlandse regering besloot tevens
om behalve deze verbindingslijn een net van nauwkeurigheidswaterpassingen over geheel
Nederland aan te leggen zodanig dat er, ,,met enkele uitzonderingen, geen punt in ons land is
aan te wijzen dat meer dan 25 kilometers van een merk der waterpassing verwijderd is". Dit
besluit berustte op de overweging dat alle hoogtegegevens in Nederland gebaseerd waren op
de inmiddels meer dan 60 jaar oude waterpassing van Krayenhoff, uitgevoerd met hulpmid-
* de benaming peilmerk werd in 1942 ingevoerd (4 3.1).