SKILL: Training van vaardigheden in een neonatologisch skillslab

SKILL: Training van vaardigheden in een
neonatologisch skillslab
dr. S. Bambang Oetomo, kinderarts-neonatoloog, A. Osagiator en P. van der Vleuten,
NICU verpleegkundigen
Inleiding
Neonatologie is een specialisme waar hoogwaardige
technologische apparatuur, medische en verpleegkundige
vaardigheden een cruciale rol spelen. Op de
Neonatale Intensive Care Unit (NICU) doen zich
regelmatig situaties voor die acuut handelen vereisen
van het team van artsen en verpleegkundigen. Enkele
voorbeelden zijn: de opvang van een pasgeborene op
de afdeling verloskunde, waarbij ernstige perinatale
asfyxie wordt verwacht, en een beademde patiënt die
acuut cyanotisch wordt. In het eerste geval zal het
team voorbereid moeten zijn op de reanimatie van
een pasgeborene en in het tweede geval moet het
team snel een diagnostisch proces doorlopen om de
oorzaak van de cyanose op te sporen gevolgd door
behandeling ervan, zoals endotracheale intubatie en
thoraxdrainage. Het mag van de afdeling worden
geëist dat er adequaat in deze situaties wordt geanticipeerd
en gehandeld.
Naast de handelingen die grote spoed vereisen zijn er
tal van ingrepen en procedures die vlot moeten worden
uitgevoerd, zij het met een geringere tijdsdruk.
Hierbij kan worden gedacht aan het inbrengen van
intravasale lijnen, zoals navelkatheters en perifere
‘lange lijnen’. Bij de bovenstaande procedures is de
samenwerking tussen artsen en verpleegkundigen
zeer belangrijk. Beide disciplines moeten weten wat
hun rol is en wat men van elkaar kan verwachten.
Daarnaast worden diverse procedures primair door
verpleegkundigen uitgevoerd, zoals het inbrengen
van een maagsonde, het aanleggen van een perifeer
infuus en het fixeren van een nasotracheale tube.
Een groot aantal handelingen zijn dagelijkse routine
en betrekkelijk eenvoudig en kunnen steeds opnieuw
geheel volgens de regels der kunst worden uitgevoerd
(maagsondes en perifere infusen). Andere ingrepen
vereisen een gedegen voorbereiding, bestaande uit
het klaar zetten van het te gebruiken materiaal en het
organiseren van het proces (endotracheaal uitzuigen).
Tenslotte kenmerken een aantal procedures zich door
een specifieke handigheid en gedegen coördinatie
onder stressvolle omstandigheid (endotracheale intubatie
en thoraxdrainage).
In deze omgeving van ‘high tech’ en specifieke handelingen
en ingrepen worden diverse professionals
opgeleid. Training van omgaan met de apparatuur en
het uitvoeren en assisteren bij de procedures is een
onlosmakelijk deel van de opleiding voor deze professionals.
Daarnaast is het van het grootste belang
dat de professionals zelf regelmatig nagaan of zij
bovengeschetste handelingen en procedures nog voldoende
beheersen.
Om in deze behoefte te voorzien heeft een aantal verpleegkundigen
van de NICU van Máxima Medisch
Centrum (MMC) het initiatief genomen om een trainingsprogramma
in een Skillslab op te zetten om de
procedures en vaardigheden in de neonatologie te
gaan verzorgen.
Didactische werkvormen
De scholing wordt uitgevoerd door de werkgroep
SKILL in samenwerking met kinderartsen, neonatologen,
NICU-verpleegkundigen en praktijkdocenten.
De opzet van SKILL is om scholing en training voor
en door verpleegkundigen te laten doen. Als basis
hiervoor is gekozen voor het Skillslab 2000 model 1 .
Dit model heeft vier fasen: De cognitieve fase, de oefenfase,
de automatiseringsfase en de planningsfase.
De eerste fase, de cognitieve fase, is de fase waarin
de cursist zich oriënteert op het doel van de handeling.
Hij probeert inzicht te verwerven in het handelingsverloop
en de principes van de handeling.
Zodra de cursist zich deze fase eigen heeft gemaakt
en voldoende kennis en inzicht heeft verworven, gaat
hij naar fase twee, de oefenfase. In deze fase gaat hij
de handeling begeleid oefenen in het skillslab. Vervolgens
zal hij de handeling steeds meer zelfstandig
gaan oefenen om af te sluiten met simulatiepatiëntencontact,
waarbij patiëntgebonden situaties zoveel mogelijk
worden nagebootst. In deze fase is er naast
aandacht voor technische vaardigheden ook aandacht
voor de communicatieve vaardigheden met de patiënt.
Bij communicatieve vaardigheden moet bij pasgeborenen
worden gedacht aan het geruststellen en troosten
van het kind, het voorkomen van stress en het
geven van positieve prikkels om de negatieve prikkels
te compenseren. Het kan ook bestaan uit communicatie
met de ouders, collega’s en artsen. De oefenfase
wordt afgesloten met een toetsing.
In de automatiseringsfase is er voor het eerst een direct
contact met een ‘echte’ pasgeborene. De cursist
kan nu de geleerde handeling onder begeleiding oefenen.
De continuïteit en kwaliteit van zorg blijft gewaarborgd
door de aanwezigheid van een bevoegd
praktijkdocent.
Het skillslab-model sluit af met een planningsfase,
waarin de cursist de aangeleerde handeling zelfstandig
kan uitvoeren en evalueren. De begeleiding vindt
nu op afstand plaats in de vorm van een praktijktoetsing,
waarbij de cursist kan aangeven of hij de
zorgsituatie voldoende beheerst en eventuele leerpunten
kan benoemen.
Het voordeel van de Skillslab-methode is dat een
groot gedeelte van de scholing niet op de afdeling of
131 Medisch Journaal, jaargang 35, no. 3 2006

ij de pasgeborene plaatsvindt. Dat geeft rust voor de
afdeling, de deelnemer aan de oefening en de docent.
Men kan vrijelijk praten en onbeperkt oefenen zonder
het gevoel te hebben ‘op de vingers te worden gekeken’
door ouders of medewerkers. In het Skillslab
kan ook zonder schroom feedback worden gegeven
aan de deelnemer en de docent.
Een ander voordeel is de structurele aanpak, beginnend
bij de theorie en eindigend met een praktijktoetsing.
Voor de toetsing wordt een handelingenschema
gebruikt waarop elk onderdeeltje van de handeling
apart wordt benoemd en beoordeeld.
Zoals eerder werd aangegeven, is de opzet van het
project SKILL bedoeld voor en door verpleegkundigen.
Inmiddels is gebleken dat deze werkvorm zich
ook prima eigent voor het opleiden van arts-assistenten
en nurse-practitioners. Maar ook voor specialisten
die bepaalde, niet frequent voorkomende, handelingen
willen oefenen. In MMC wordt het neonatologisch
skillslab daarom regelmatig gebruikt door alle
disciplines die te maken hebben met de directe zorg
voor de pasgeborene.
Materialen en leermiddelen
Dat een skillslab per definitie niet erg kostbaar hoeft
te zijn, wordt door de groep NICU-verpleegkundigen
bewezen. Zij wisten binnen het ziekenhuis een ruimte
te verkrijgen met aansluitingen voor perslucht,
zuurstof en vacuüm. Vervolgens werd een patiëntenplaats
gecreëerd met deels afgeschreven apparatuur.
Als er geoefend moet worden met de huidige apparatuur,
wordt deze verplaatst naar het skillslab.
Een probleem waar de groep verpleegkundigen tegen
aan is gelopen, is de grootte van de simulatiepoppen
en de complexiteit van de handelingen. Er zijn voor
zover bekend binnen de industrie geen simulatiemodellen
bekend die de grootte hebben van een premature
pasgeborene. Daarom is er een pop ontwikkeld
die volledig beademd kan worden en waarbij het mogelijk
is om tubes en maagsondes in te brengen en op
de juiste manier af te plakken. Daarnaast kunnen er in
een echte navelstreng navelkatheters worden ingebracht.
Ook is het mogelijk om bepaalde hartgeruisen
waar te nemen op de thorax van de pop. De pop die
hiervoor wordt gebruikt, werd in de plaatselijke speelgoedzaak
gekocht en vervolgens geheel verbouwd.
Een simulator stuurt de monitor aan zodat de situatie
zo natuurgetrouw mogelijk wordt weergegeven.
Inmiddels heeft het neonatologisch skillslab binnen
MMC haar nut bewezen en zijn er samenwerkingsverbanden
en trainingen ontwikkeld samen met de
specialismen obstetrie en oogheelkunde. Deze simulatietrainingen
stellen hogere eisen aan het skillslab
en de gebruikte materialen. Deze simulatietrainingen
zijn vaak multidisciplinair en hebben bijna altijd een
Medisch Journaal, jaargang 35, no. 3 2006
spoedeisend karakter. Het doel van deze simulatietrainingen
is om complexe situaties, zoals de opvang
van een ernstig prematuur kind of een zwangere met
een ernstige HELLP, zo gestructureerd mogelijk te
laten verlopen. De aanwezige professionals hebben
hierin ieder hun eigen taak. Door dit soort situaties
regelmatig te trainen slijt er een bepaalde vorm van
routine in deze toch complexe situaties. Maar het is
ook een moment om stil te staan bij de gebruikte procedures
en deze te beoordelen op hun bruikbaarheid.
Zoals reeds werd aangegeven vraagt dit soort simulatietrainingen
om specifieke oefenmaterialen. Daarom
is er een samenwerkingsrelatie aangegaan met de
Technische Universiteit Eindhoven, afdeling Industrial
Design, om samen een natuurgetrouw model te
bouwen van een premature pasgeborene die over diverse
specifieke eigenschappen beschikt. Er worden
diverse modellen ontworpen die afhankelijk van de
simulatietraining kunnen worden ingezet en die volledig
computergestuurd zijn.
Bij het project SKILL ging het om het vaardig worden
en het vaardig blijven. De simulatietrainingen die
nu ontwikkeld worden richten zich op samenwerking
in multidisciplinair verband in stressvolle situaties, en
op situaties waarbij in korte tijd veel geavanceerde
apparatuur dient te worden ingezet. Daarnaast biedt
een ruimte die de werkelijkheid van de patiëntenplaats
benadert ook mogelijkheden die anders nooit
te oefenen zijn, zoals de ontruiming van een zaal met
kinderen die worden beademd. Dit zijn situaties
waarvan men hoopt dat ze nooit voor zullen komen;
echter als ze voorkomen moeten de medewerkers er
op voorbereid zijn en binnen afzienbare tijd een volledige
zaal, volgens het triageprincipe kunnen ontruimen.
De afgelopen jaren zijn vooral gericht op het opzetten
en onderhouden van een goed geoutilleerd, neonatologisch
skillslab. In deze periode hebben we weten
aan te tonen dat zo’n skillslab bestaansrecht heeft
en dat het de kwaliteit van zorg en de patiëntveiligheid
ten goede komt. De komende jaren willen we
ons richten op het verder ontwikkelen van simulatiesettings
die de werkelijkheid zoveel mogelijk zullen
benaderen. Binnen de neonatologie staan de ontwikkelingen
niet stil. Het is daarom van belang dat de
professionals die binnen dit vakgebied werkzaam
zijn, goed beslagen ten ijs komen. Daarom is het opzetten
van een simulatiecentrum, met daarbinnen een
skillslab, van het grootste belang.
Literatuur
1. Strijbos A. Het skillslab-model: continuïteit in het binnen- en buitenschools
vaardigheidsleren. Onderwijs en gezondheidszorg 2000;
24: 5-10.
132