NOx-heffing - Lne.be

ARCADIS Belgium – LDR Milieu-advocaten 

Operationalisering van een emissieheffing op NOx emissies naar de lucht met terugsluizing van de inkomsten – 

eindrapport 

Eindrapport 

Operationalisering van een emissieheffing op NOx emissies 

naar de lucht met terugsluizing van de inkomsten 

ARCADIS Belgium NV 

Roderveldlaan 3 

2600 Antwerpen 

Contactpersoon: Laurent Franckx 

Tel: +32 3 3286 273 

Fax: +32 3 3286 287 

E-mail: 

l.franckx@arcadisbelgium.be 

Auteurs: 

Laurent Franckx 

Dieter Vandenbroucke 

LDR Milieu-advocaten 

Kasteellaan 141 – B 9000 Gent 

tel. +32 9 234 29 16 

fax +32 9 234 29 17 

Auteurs: 

Isabelle Larmuseau 

Peter De Smedt 

Hendrik Schoukens 

Stijn Vandamme 

07/13045/LF 

Departement LNE 

Afdeling LHRMG 

Koning Albert II laan 20, bus 8 

1000 Brussel 

Bestek nr 

LNE/LHRMG/OL200200052 

1/167 07/13045/LF



eindrapport 

INHOUDSTABEL 

1. Inleiding...................................................................................................................................................................... 9 

1.1. Algemene beleidscontext....................................................................................................................................... 9 

1.2. Benadering van deze studieopdracht..................................................................................................................... 9 

2. Emissieheefingen en terugsluismogelijkheden ........................................................................................................ 12 

2.1. Inleidende beschouwingen................................................................................................................................... 12 

2.2. Te bepalen parameters........................................................................................................................................ 16 

2.3. Beoordelingscriteria ............................................................................................................................................. 19 

3. Juridische haalbaarheid ........................................................................................................................................... 22 

4. Modaliteiten van het instrument ............................................................................................................................... 30 

4.1. Toepassingsgebied van de heffing ...................................................................................................................... 30 

4.2. Soorten heffingen................................................................................................................................................. 31 

4.2.1. Optie A: Stijgende heffing in functie van de emissies .................................................................................... 31 

4.2.2. Optie B: Getrapte heffing ............................................................................................................................... 31 

4.2.3. Optie C: Stijgende heffing in functie van de tijd.............................................................................................. 31 

4.2.4. Optie D: Heffing met een relatieve drempel ................................................................................................... 32 

4.2.5. Optie E: Heffing met een absolute drempel ................................................................................................... 32 

4.2.5.1. Optie E1: absolute, bedrijfsspecifieke drempel .............................................................................................. 32 

4.2.5.2. E2: absolute, niet bedrijfsspecifieke drempel................................................................................................. 33 

4.2.6. Optie F: Heffing met een ‘absoluut gemaakte relatieve drempel’................................................................... 35 

4.2.7. Optie G: Heffing met een drempel op basis van een prestatienorm............................................................... 40 

4.2.8. Optie H: Heffing met een jaarlijks aanpasbaar tarief...................................................................................... 40 

4.2.9. Evaluatie van de verschillende opties ............................................................................................................ 40 

4.3. Soorten terugsluizingen ....................................................................................................................................... 41 

4.3.1. Optie A: Subsidie van reductiemaatregelen (directe steun) – enkel investeringskosten................................ 41 

4.3.2. Optie B: Subsidie van reductiemaatregelen (directe steun) –investerings- en operationele kosten............... 46 

4.3.3. Optie C: (Gedeeltelijke) vrijstelling van heffing (indirecte steun) - enkel investeringskosten.......................... 46 

4.3.3.1. Voorwaardelijke verlaging van de eenheidsheffing........................................................................................ 47 

4.3.3.2. Voorwaardelijke vrijstelling op basis van emissies in referentiejaar............................................................... 48 

4.3.3.3. Investeringskost aftrekken van de te betalen heffing ..................................................................................... 49 

4.3.3.4. Samenvatting ................................................................................................................................................. 49 

4.3.4. Optie D: (Gedeeltelijke) vrijstelling van heffing (indirecte steun) - investerings- en operationele kosten ....... 50 

4.3.5. Optie E: Een combinatie van bovenstaande .................................................................................................. 50 

4.3.6. Optie F: Idem als opties a tot d, maar dan niet beperkt tot maatregelen voor de reductie van NOx............... 50 

4.3.7. Optie G: Terugsluizing volgens een andere sleutel aan de deelnemende bedrijven ..................................... 50 

4.3.8. Optie H: Terugsluizing aan alle bedrijven....................................................................................................... 50 

4.3.9. Optie I: Terugsluizing aan de Vlaamse samenleving ..................................................................................... 50 

4.3.10. Optie J: Terugsluizing naar een beheersorganisatie, een onderzoeksfonds of voor onderzoek en 

ontwikkeling in het algemeen (zoals bvb. IWT-beurzen)................................................................................................... 51 

2/167 07/13045/LF



eindrapport 

4.3.11. Optie K: Terugsluizing a rato van de gerealiseerde emissiereductie ............................................................. 51 

4.3.12. Optie L: Terugsluizing a rato van de gerealiseerde emissiereductie te wijten aan niet-output-gerelateerde 

maatregelen ...................................................................................................................................................................... 51 

4.3.13. Optie M: Dalend subsidietarief in functie van de tijd ...................................................................................... 51 

4.3.14. Evaluatie van de verschillende opties ............................................................................................................ 51 

4.4. Besluit – door te rekenen opties........................................................................................................................... 52 

5. Gevolgen voor de emissies en de kosten ................................................................................................................ 53 

5.1. Gevolgen voor de emissies en kosten ................................................................................................................. 53 

5.1.1. Algemeenheden............................................................................................................................................. 53 

5.1.2. Eenvoudige heffing zonder terugsluizing ....................................................................................................... 56 

5.1.3. Heffing met terugsluizing................................................................................................................................ 58 

5.1.4. Varianten........................................................................................................................................................ 60 

5.1.4.1. Sectoriële vrijstellingen .................................................................................................................................. 60 

5.1.4.2. Stookinstallaties < 5 MW................................................................................................................................ 60 

5.1.4.3. Drempel > 10% van de emissies.................................................................................................................... 62 

5.1.4.4. Rodenhuize 4................................................................................................................................................. 62 

5.2. Impact op de financiële draagkracht .................................................................................................................... 67 

5.2.1. Methodologie.................................................................................................................................................. 67 

5.2.1.1. Sector versus bedrijfsgegevens ..................................................................................................................... 67 

5.2.1.2. Tijdsperspectief.............................................................................................................................................. 68 

5.2.1.3. Welke ratio’s moeten we berekenen? ............................................................................................................ 69 

5.2.1.3.1. Toegevoegde waarde................................................................................................................................ 69 

5.2.1.3.2. Liquiditeit ................................................................................................................................................... 70 

5.2.1.3.3. Solvabiliteit ................................................................................................................................................ 70 

5.2.1.3.4. Rendabiliteit............................................................................................................................................... 71 

5.2.1.4. Samenvatting ................................................................................................................................................. 71 

5.2.2. Eenvoudige heffing, SCR op Rodenhuize 4................................................................................................... 75 

5.2.3. Eenvoudige heffing, geen investeringen op Rodenhuize 4............................................................................ 77 

5.2.4. Heffing met terugsluizing, SCR op Rodenhuize 4.......................................................................................... 79 

5.2.5. Heffing met terugsluizing, geen investeringen op Rodenhuize 4 ................................................................... 81 

5.2.6. Besluit met betrekking tot de draagkrachtanalyse.......................................................................................... 83 

5.2.7. Effecten op de productmarkten...................................................................................................................... 84 

5.3. Aanvullende kwalitatieve beschouwingen............................................................................................................ 91 

5.3.1. Stijgende heffing doorheen de tijd.................................................................................................................. 91 

5.3.2. Heffing met absoluut gemaakte relatieve drempel ......................................................................................... 92 

5.3.3. Heffing op basis van een prestatienorm......................................................................................................... 92 

5.3.4. Dalende subsidie in functie van de tijd........................................................................................................... 93 

5.3.5. Terugsluizing naar beheersorganisatie of onderzoeksfonds.......................................................................... 94 

6. Reguleringskosten ................................................................................................................................................... 95 

7. Regelgevende omkadering voor een NOx-heffing en terugsluismechanisme ........................................................ 102 

7.1. Uitgangspunt: respecteer de grondwettelijke fiscale beginselen........................................................................ 102 

7.1.1. Fiscaal doel en niet-fiscaal nevenresultaat .................................................................................................. 103 

7.1.2. Non bis in idem ............................................................................................................................................ 103 

7.1.3. Fiscaal gelijkheidsbeginsel........................................................................................................................... 103 

3/167 07/13045/LF



eindrapport 

7.1.4. Non-retroactiviteit......................................................................................................................................... 104 

7.1.5. Territorialiteitsbeginsel ................................................................................................................................. 104 

7.1.6. Economisch en monetaire unie.................................................................................................................... 105 

7.1.7. Annaliteitsbeginsel ....................................................................................................................................... 105 

7.1.8. Legaliteitsbeginsel........................................................................................................................................ 105 

7.2. Concrete modaliteiten van een NOx-heffing....................................................................................................... 106 

7.2.1. Opschrift....................................................................................................................................................... 106 

7.2.2. Aanhef en dispositief.................................................................................................................................... 106 

7.2.3. Definities ...................................................................................................................................................... 107 

7.2.4. Heffingsprincipe ........................................................................................................................................... 107 

7.2.5. Heffingsbedrag (grondslag en tarieven)....................................................................................................... 108 

7.2.6. Heffingsvrijstellingen en/of heffingsverminderingen ..................................................................................... 109 

7.2.7. Heffingsprocedure........................................................................................................................................ 110 

7.3. Concrete omkadering van de terugsluisopties ................................................................................................... 122 

7.3.1. Voorzie een koppeling met NOx-heffingsregime .......................................................................................... 122 

7.3.2. Werk een duidelijke subsidieregeling uit (indien keuze voor directe terugsluizing)...................................... 123 

7.3.3. Werk duidelijke voorwaarden uit voor vrijstellingen en/of kortingen op de NOx-heffing............................... 124 

7.3.4. Algemene terugsluissystemen ..................................................................................................................... 125 

7.4. Wijzigings-, opheffings- of overgangsbepalingen............................................................................................... 125 

7.5. Bijlagen .............................................................................................................................................................. 126 

8. besluit..................................................................................................................................................................... 126 

9. Literatuur................................................................................................................................................................ 134 

A. Korte termijn versus lange termijn kosten .............................................................................................................. 135 

B. AanmeLDing van een steunregime: beoordeling door de Commissie ................................................................... 136 

C. Toelichting bij de nieuwe algemene groepsvrijstellingsverordening....................................................................... 138 

C.1. Inleiding.............................................................................................................................................................. 138 

C.2. Tot voor de inwerkingtreding van de algemene groepsvrijstellingveroderning van toepassing zijnde 

uitzonderingrregime: diverse vrijstellingsveroderingen ................................................................................................... 138 

C.3. Huidig uitzonderingsregime: de algemene groepsvrijstellingverordening .......................................................... 139 

C.3.1. Totstandkoming en inwerkingtreding ........................................................................................................... 139 

C.3.2. Algemene voorwaarden ............................................................................................................................... 140 

C.3.3. Specifieke voorwaarden voor steun voor milieubescherming ...................................................................... 141 

C.3.4. Specifieke voorwaarden voor steun voor andere vormen van staatssteun.................................................. 145 

C.3.5. Conclusie ..................................................................................................................................................... 145 

D. Toelichting inzake geschillenbeslechting ............................................................................................................... 145 

D.1. Aanvechten van onrechtmatige staatssteun ...................................................................................................... 147 

D.1.1. Concurrerende ondernemingen ................................................................................................................... 147 

D.1.1.1. Klacht indienen bij de Commissie ................................................................................................................ 148 

D.1.1.2. Procedures voor de nationale rechter .......................................................................................................... 149 

D.1.2. Commissie ................................................................................................................................................... 153 

D.1.3. Lidstaten ...................................................................................................................................................... 154 

D.2. Aanvechten van goedgekeurde staatssteun ...................................................................................................... 155 

D.2.1. Concurrerende ondernemingen ................................................................................................................... 155 

D.2.1.1. Acties op nationaal niveau ........................................................................................................................... 156 

4/167 07/13045/LF



eindrapport 

D.2.1.2. Acties op Europees niveau (beroep nietigverklaring en/of prejudiciële geldigheidstoetsing) ....................... 157 

D.2.2. Commissie ................................................................................................................................................... 158 

D.2.3. Lidstaten ...................................................................................................................................................... 158 

D.3. Conclusie ........................................................................................................................................................... 159 

E. Verfijning Begrip ‘indirecte steun’ aan de hand van aantal recente voorbeelden................................................... 159 

E.1. ten geleide ......................................................................................................................................................... 159 

E.2. indirecte staatssteun .......................................................................................................................................... 159 

E.3. indirecte staatssteun en de richtlijnen inzake milieusteun.................................................................................. 161 

E.4. voorbeelden uit de praktijk van de commissie.................................................................................................... 162 

E.4.1. Finland: belastingsvrijstelling voor biobrandstoffen...................................................................................... 162 

E.4.2. Nederland: investeringsaftrek voor milieuvriendelijke installaties................................................................. 163 

E.4.3. Nederland: bestemmingsheffing voor de pluimveesector ............................................................................ 163 

E.4.4. Denemarken: afwijkend afschrijvingstarief................................................................................................... 165 

E.4.5. Zweden: CO2 – belastingsvermindering ...................................................................................................... 165 

E.4.6. Slovenië: CO2 – belastingsvermindering ..................................................................................................... 166 

E.4.7. Noorwegen: milieubeleidsovereenkomst betreffende de vermindering van NOx-emissies.......................... 167 

5/167 07/13045/LF



eindrapport 

LIJST VAN TABELLEN 

Tabel 1: Parameters van een emissieheffing.................................................................................................................... 16 

Tabel 2: Parameters van een terugsluissysteem .............................................................................................................. 17 

Tabel 3: Koppeling van heffing en terugsluizing................................................................................................................ 18 

Tabel 4: Juridische haalbaarheid van de verschillende terugsluisopties........................................................................... 26 

Tabel 5: Overzicht sectoren .............................................................................................................................................. 55 

Tabel 6: Reductie-inspanningen en NOx-emissies in 2010 bij eenvoudige heffing .......................................................... 56 

Tabel 7: Totale jaarlijkse kosten eenvoudige NOx-heffing (in k€)...................................................................................... 57 

Tabel 8: Reductie-inspanningen en restemissies in 2010 bij heffing met terugsluizing................................................... 58 

Tabel 9: Totale jaarlijkse kosten NOx-heffing met terugsluizing (in k€ per jaar) ................................................................ 59 

Tabel 10: Meetverplichtingen stookinstallaties.................................................................................................................. 60 

Tabel 11: Reductie-inspanningen en NOx- emissies bij eenvoudige heffing indien geen maatregelen op Rodenhuize 4. 63 

Tabel 12: Aandeel sectoren in totale reductie-inspanningen naar gelang maatregelen op Rodenhuize4 (eenvoudige 

heffing) .............................................................................................................................................................................. 63 

Tabel 13: Totale jaarlijkse kosten eenvoudige NOx-heffing indien geen maatregelen op Rodenhuize 4 (in k€) ............... 64 

Tabel 14: Reductie-inspanningen en restemissies (heffing met terugsluizing en geen maatregelen op Rodenhuize4)... 65 

Tabel 15: Aandeel sectoren in totale reductie-inspanningen in functie van maatregelen op Rodenhuize 4 (heffing met 

terugsluizing)..................................................................................................................................................................... 65 

Tabel 16: Totale jaarlijkse kosten NOx-heffing met terugsluizing indien geen investering op Rodenhuize 4 (in k€) ......... 66 

Tabel 17: Financiële ratio’s gebruikt in studie “intersectorale afweging”........................................................................... 69 

Tabel 18: Wijzigingen in een balans ten gevolge van een emissieheffing ........................................................................ 72 

Tabel 19: Wijzigingen in een balans ten gevolge van een emissieheffing ........................................................................ 72 

Tabel 20: Weerhouden ratio’s voor de financiële analyse................................................................................................. 74 

Tabel 21: Impact op financieel-economische draagkracht (eenvoudige heffing, SCR op Rodenhuize)............................ 76 

Tabel 22: Impact op financieel-economische draagkracht (eenvoudige heffing, geen investeringen op Rodenhuize) ..... 78 

Tabel 23: Impact op financieel-economische draagkracht (heffing met terugsluizing, SCR op Rodenhuize) ................... 80 

Tabel 24: Impact op financieel-economische draagkracht (heffing met terugsluizing, geen investeringen op Rodenhuize) 

.......................................................................................................................................................................................... 81 

Tabel 25: Rendement op eigen vermogen: synthesetabel................................................................................................ 83 

Tabel 26: Totale kostentoename in k€: elektriciteitssector versus totale kostentoename................................................. 88 

Tabel 27: Sectorieel elektriciteitsverbruik in 2006 ............................................................................................................. 88 

Tabel 28: Sectoriële kostentoename bij volledige afwenteling.......................................................................................... 89 

Tabel 29: Afstemming sectoren EB-MKM ......................................................................................................................... 89 

Tabel 30: Totale kosten per sector bij volledige afwenteling van de kosten door de elektriciteitsproducenten................. 90 

Tabel 31: Relatieve kostentoename per sector bij volledige afwenteling van de kosten door de elektriciteitsproducenten 

.......................................................................................................................................................................................... 90 

Tabel 32: Netto rendabiliteit per sector bij volledige afwenteling van de kosten door de elektriciteitsproducenten........... 90 

Tabel 33: Relatieve afname van de netto rendabiliteit per sector bij volledige afwenteling van de kosten door de 

elektriciteitsproducenten ................................................................................................................................................... 91 

Tabel 34: Overzicht van de totale reguleringskosten per actor ......................................................................................... 97 

6/167 07/13045/LF



eindrapport 

Tabel 35: Overzicht van de structurele reguleringskosten per subsidieaanvraag ............................................................. 98 

Tabel 36: Overzicht van aandeel reguleringskosten t.o.v. totaal te ontvangen subsidies per sector in het 

minimumscenario.............................................................................................................................................................. 99 

Tabel 37: Overzicht van aandeel reguleringskosten t.o.v. totaal te ontvangen subsidies per sector in het 

maximumscenario............................................................................................................................................................. 99 

Tabel 38: Overzicht van de reguleringskosten voor de overheid per hoofdstap ............................................................. 100 

Tabel 39: Overzicht van de reguleringskosten voor de bedrijven per hoofdstap............................................................. 101 

Tabel 40: Voor- en nadelen van voorgestelde heffingen (op basis van a priori analyse)................................................ 128 

Tabel 41: Voor- en nadelen van voorgestelde terugsluissystemen (op basis van a priori analyse) ................................ 130 

Tabel 42: Voor en nadelen ten opzichte van een eenvoudige emissieheffing: finale synthesetabel............................... 133 

7/167 07/13045/LF



eindrapport 

LIJST VAN FIGUREN 

Figuur 1: Zuivere emissieheffing ....................................................................................................................................... 13 

Figuur 2: De “exces” kost van een uniforme emissieheffing.............................................................................................. 14 

Figuur 3: “Hoekoplossing” bij een absolute, niet bedrijfspecifieke drempel....................................................................... 34 

Figuur 4: t = MRK bij een absolute, niet bedrijfspecifieke drempel ................................................................................... 34 

Figuur 5: Emissieheffing met een “hoge” vrijstellingsdrempel........................................................................................... 36 

Figuur 6: Emissieheffing met “lage” vrijstellingsdrempel ................................................................................................... 37 

Figuur 7: De dynamische efficiëntie van emissieheffingen................................................................................................ 38 

Figuur 8: Een emissieheffing gecombineerd met eenvoudige investeringsubsidie ........................................................... 42 

Figuur 9: Een emissieheffing met “stimulerende” directe steun: geval 1........................................................................... 43 

Figuur 10: Een eenvoudige investeringssubsidie gecombineerd met een lagere eenheidsheffing................................... 44 

Figuur 11: Een emissieheffing met “stimulerende” directe steun: geval 2......................................................................... 45 

Figuur 12: Een emissieheffing gecombineerd met een indirecte investeringsubsidie ....................................................... 47 

Figuur 13: Afwenteling bij een zeer elastische vraag en inelastisch aanbod .................................................................... 85 

Figuur 14: Afwenteling bij een zeer inelastische vraag en elastisch aanbod .................................................................... 86 

8/167 07/13045/LF



eindrapport 

1. INLEIDING 

1.1. ALGEMENE BELEIDSCONTEXT 

Richtlijn 2001/81/EG (de NEC-richtlijn) legt aan de verschillende EU lidstaten absolute emissieplafonds op voor de 

polluenten SO2, NOx, VOS en NH3, die gehaald moeten worden vanaf 2010. Elke lidstaat moet een programma 

opstellen, waarin wordt aangegeven op welke manier deze plafonds zullen gehaald worden. Bovendien is een jaarlijkse 

rapportering van emissies en prognoses aan de Europese Commissie noodzakelijk. 

Door de complexe staatsstructuur in België en de verdeling van de bevoegdheden over de verschillende niveaus, 

werden de nationale plafonds in onderling overleg opgesplitst in 4 subplafonds: één federaal plafond voor de emissies 

als gevolg van transport en één plafond per gewest voor alle overige bronnen. Ieder gewest is verantwoordelijk voor het 

halen van de eigen plafonds en moet dientengevolge een reductieprogramma opstellen. 

VITO en Ecolas hebben een studie uitgevoerd over de inzetbaarheid van economische instrumenten in het 

reductiebeleid voor NOx en SO2 emissies in Vlaanderen. Deze resultaten werden in maart 2004 in het Vlaams parlement 

besproken terwijl een aantal sectorstudies nog lopende was. De studie over de inzetbaarheid van economische 

instrumenten werd afgerond in 2005. In juli 2005 voltooiden VITO en Ecolas ook een studie rond het opstellen en 

uitwerken van een methodologie voor een intersectorale afweging van de haalbaarheid en kostenefficiëntie van 

mogelijke maatregelen voor de reductie van diverse polluentemissies naar de lucht. 

Uit het reductieprogramma dat op 9 maart 2007 werd goedgekeurd door de Vlaamse Regering blijkt dat het 

vooropgestelde maatregelenpakket voldoende is om de emissieplafonds voor stationaire bronnen in Vlaanderen voor de 

polluenten SO2, VOS en NH3 te halen. Voor de polluent NOx blijken nog bijkomende maatregelen noodzakelijk te zijn. 

In het kader van de herziening van de NEC-richtlijn wordt een verdere verstrenging van de emissieplafonds, die gehaald 

moeten worden vanaf 2020, voor de polluenten SO2, NOx, VOS en NH3 verwacht. Dit betekent de invoering van 

bijkomende maatregelen bovenop deze die reeds genomen zijn om de plafonds in 2010 te halen. 

Bij de goedkeuring van het NEC programma op 09 maart 2007 besliste de Vlaamse regering om een NOx-emissieheffing 

in te voeren waarbij de inkomsten gebruikt zouden worden als subsidie voor maatregelen die de NOx emissies 

reduceren, tenzij er een consensus kan gevonden worden voor een alternatief dat toelaat dezelfde reducties te 

realiseren. Er bestond echter twijfel over de verenigbaarheid van het voorgestelde systeem met de Europese regels met 

betrekking tot de toegelaten staatsteun. 

Het doel van deze studieopdracht is om de (eventuele) invoering van een emissieheffing met terugsluizing mee voor te 

bereiden en de praktische aspecten ervan mee uit te tekenen. 

1.2. BENADERING VAN DEZE STUDIEOPDRACHT 

De volgende stappen werden voorzien in de uitvoering van de studie: 

• Inventarisatie van de terugsluismogelijkheden 

• Onderzoek van de juridische haalbaarheid van het instrument 

• Vaststellen van de modaliteiten van het instrument 

• Nagaan van de gevolgen van de invoering van de emissieheffing met terugsluizing op de emissies en de 

kosten voor de industriële sectoren in Vlaanderen (zowel op korte als op lange termijn) 

9/167 07/13045/LF



eindrapport 

• Uitwerken van een eerste ontwerp van de reglementeringen die noodzakelijk zijn om dit economische 

instrument in te voeren 

• Bespreking van de voor- en nadelen van het geselecteerde instrument t.o.v. een aanpak via (sectorale) 

milieubeleidsovereenkomsten 

De structuur van dit rapport volgt grotendeels de hierboven beschreven stappen. 

Als eerste stap herinneren we de lezer aan de voordelen van emissieheffingen ten opzichte van traditionele 

reguleringsystemen, en tonen we aan dat terugsluizing kan bijdragen tot het wegnemen van maatschappelijke 

weerstand tegen dit instrument (Sectie 2.1). Vervolgens stellen we een inventaris op van de parameters die dienen 

bepaald te worden in een “heffing met terugsluizing”. Op basis van een eerste analyse worden een aantal mogelijkheden 

al uitgesloten van verdere analyse (Sectie 2.2). We bespreken de beoordelingscriteria die we gebruiken in dit rapport in 

Sectie 2.3. 

De juridische haalbaarheid van mogelijke instrumenten werd uitgebreid onderzocht door LDR Milieuadvocaten in een 

tussentijds verslag dat onafhankelijk van dit rapport kan gelezen worden. Sectie 3 bevat een samenvatting van dat 

verslag. Op basis van deze analyse kan alvast één instrument (terugsluizing van de inkomsten van de heffing naar de 

bijdragende sectoren via een andere sleutel dan uitgaven voor milieumaatregelen) uitgesloten worden van verdere 

analyse. 

In Sectie 4 wordt dan overgegaan tot een meer gedetailleerde kwalitatieve evaluatie van de mogelijke modaliteiten van 

het instrument. Op basis van deze evaluatie, werd voorgesteld dat de volgende opties meer diepgaand zouden worden 

geëvalueerd: 

- voor de heffing: 

- voor de terugsluizing: 

eenvoudige heffing, i.e. een lineaire heffing, die constant blijft doorheen de tijd en waarbij 

geen gebruik wordt gemaakt van een vrijstellingsdrempel 

stijgende heffing in functie van de tijd 

heffing met een absoluut gemaakte relatieve drempel 

heffing op basis van een prestatienorm (in de vorm van g NOx/GJ, analoge factor voor 

procesemissies) 

subsidie van reductiemaatregelen (directe steun) 

(gedeeltelijke) vrijstelling van heffing (indirecte steun) 

dalende subsidie in functie van de tijd 

De mogelijkheid van terugsluizing naar een beheersorganisatie of een onderzoeksfonds wordt ook meegenomen. 

De gevolgen van elk weerhouden instrument op de emissies en de kosten van de bedrijven evalueren we in Sectie 5. 

Voor de evaluatie van deze impact wordt in deze studie gebruik gemaakt van het Milieukostenmodel voor Vlaanderen 

(MKM). Gegeven de technische mogelijkheden van het MKM werden enkel volgende opties weerhouden voor simulatie: 

• eenvoudige heffing, 

• heffing met subsidiëring investeringskosten NOx-reductietechnieken (directe steun) (50%, 60% of 70%, 

afhankelijk van de grootte van het bedrijf). 

Dit betekent dat de andere opties enkel het voorwerp kunnen uitmaken van een kwalitatieve analyse. 

10/167 07/13045/LF



eindrapport 

De berekeningen met het MKM werden uitgevoerd door het VITO en worden samengevat in Sectie 5.1. Omwille van 

redenen van commerciële vertrouwelijkheid wordt gerapporteerd op sectorniveau, en niet op het niveau van individuele 

bedrijven. 

De modelresultaten werden dan gebruikt als input in de financieel-economische analyse van de impact op de 

draagkracht van de bedrijven (Sectie 5.2). Hiervoor hebben we de MKM databank gekoppeld aan de databank van de 

Balanscentrale van de Nationale Bank van België. 

Voor elke heffingsplichtige sector werd een evaluatie gemaakt van de impact op de liquiditeit, de solvabiliteit en de 

rendabiliteit van het “gemiddeld” bedrijf in de betrokken sectoren. 

De kwantitatieve analyse vullen we aan met kwalitatieve beschouwingen in Sectie 5.3. 

Parallel met deze studieopdracht heeft LNE nagegaan welke reguleringskosten de NOx subsidieregeling teweegbrengt. 

We vatten in Sectie 6 de belangrijkste resultaten samen van dit onderzoek. 

In Sectie 7 gaat LDR dieper in op de belangrijkste uitvoeringsmodaliteiten van een NOx heffing en 

terugsluismechanisme. Sectie 7.1 lijst de grondwettelijke fiscale beginselen op waar aandacht aan dient besteed te 

worden bij de opmaak van een NOx heffing. De belangrijkste aandachtspunten bij het invoeren van een NOx heffing 

worden toegelicht in Sectie 7.2. De concrete omkadering van de terugsluisopties wordt uitgewerkt in Sectie 7.3. In 

Sectie 7.4 wordt verwezen naar een aantal noodzakelijke overgang- en inwerkingtredingbepalingen. Sectie 7.5 tenslotte 

wijst op de mogelijkheid om te werken met bijlagen bij het decreet of het uitvoeringsbesluit. 

Sectie 8 bevat het besluit van deze studie. We herhalen daarbij de criteria die we gebruikt hebben bij de evaluatie van 

mogelijke instrumenten. Aan de hand van overzichtstabellen geven we aan waarom bepaalde opties op basis van een 

kwalitatieve analyse werden uitgesloten van verder onderzoek. Voor de opties die wél onderworpen zijn aan een 

diepgaand onderzoek, bieden we uitgebreid overzicht van de voornaamste voor- en nadelen. 

Daarnaast bevat het rapport ook nog een aantal bijlagen. 

In de loop van het project waren vragen gerezen met betrekking tot de interpretatie van bepaalde begrippen zoals 

“investeringen”, “lange termijn marginale kosten” enz. Deze begrippen worden toegelicht in Bijlage A . 

In de overige bijlagen behandelen LDR Milieuadvocaten een aantal specifieke problemen. 

Bijlage B gaat dieper in op de aanmeldingsprocedure van steunmaatregelen bij de Europese Commissie. Daarbij worden 

een aantal tips gegeven teneinde een maatregel zo snel mogelijk te laten goedkeuren. 

Bijlage C bespreekt de in 2008 in werking getreden Groepsvrijstellingsverordening. Daarbij wordt in het bijzonder (maar 

niet alleen) aandacht besteed aan de specifieke voorwaarden voor steun voor milieubescherming. 

Bijlage D behandelt zowel de geschillenbeslechting bij het aanvechten van onrechtmatige staatssteun als het 

aanvechten van een steunregime dat bij beschikking van de Commissie werd goedgekeurd. 

In de loop van de studie waren ook bijkomende vragen gerezen met betrekking tot de interpretatie van het begrip 

indirecte staatssteun. Een uitgebreide toelichting met voorbeelden kan worden teruggevonden in Bijlage E. 

De evaluatie van de vereisten inzake monitoring en rapportering van de emissies werd uitgevoerd in een ander 

studieproject en behoort dus niet tot de doelstellingen van deze studie. ARCADIS heeft dit parallel project opgevolgd als 

lid van de stuurgroep. 

Parallel met de studie heeft een discussie plaatsgevonden met sommige sectoren (deze met het grootste 

reductiepotentieel) over eventuele milieubeleidsovereenkomsten (MBOs). 

11/167 07/13045/LF



eindrapport 

2. EMISSIEHEEFINGEN EN TERUGSLUISMOGELIJKHEDEN 

2.1. INLEIDENDE BESCHOUWINGEN 

Vooraleer we overgaan tot het analyseren van mogelijke emissieheffingen en terugsluismogelijkheden is het belangrijk 

om terug te grijpen naar de voordelen van de optie die volgens het bestek van deze studie door de Vlaamse regering 

werd uitgekozen: een NOx emissieheffing “waarbij de inkomsten van deze heffing worden aangewend om maatregelen 

die de NOx-emissies reduceren te subsidiëren”. 

Ten eerste, wat zijn de voordelen van een emissieheffing? 

Indien alle actoren van de samenleving (met inbegrip van de huishoudens) worden geconfronteerd met dezelfde 

emissieheffing, dan zullen ze hun emissies terugdringen tot het punt waar de marginale reductiekost gelijk is aan de 

eenheidsheffing 1 . Daardoor zijn de marginale reductiekosten voor alle actoren gelijk aan elkaar. Indien alle actoren 

geconfronteerd worden met stijgende marginale reductiekosten, betekent dit dat de totale reductiekost over alle actoren 

heen wordt geminimaliseerd 2 , 3 . 

Het is nu echter belangrijk om in te zien dat precies dezelfde uitkomst zou kunnen worden bereikt indien de overheid aan 

alle actoren zou opleggen om hun emissies te reduceren tot het punt dat we hierboven hebben bepaald. De reden dat 

een dergelijke beleidsmaatregel niet wordt genomen is dat dit alleen mogelijk is indien de overheid een perfect zicht 

heeft over de reductiekosten voor alle individuele actoren. 

Het is duidelijk dat zoiets niet kan indien verschillende actoren verschillende opties hebben om de emissies te 

reduceren. Zelfs indien de overheid een perfecte en geactualiseerde inventaris zou hebben van alle reductietechnieken 

(én van hun kost), dan nog zou dit niet volstaan. De effectieve NOx emissies hangen immers ook af van andere keuzen: 

hoe de technologieën worden ingepast in de bestaande processen, welke processen eventueel worden gewijzigd, welke 

inspanningen worden gestoken in het onderhoud… Hoewel actoren zelf geen perfect zicht op dit alles hebben, is het 

toch een redelijke hypothese om er van uit te gaan dat een individueel actor een beter zicht heeft op wat er voor haar 

mogelijk is dan de overheid. Indien de overheid de emissieheffing te hoog of te laag schat, kan dit weliswaar een impact 

hebben op het al dan niet halen van een emissiedoelstelling, maar de oplossing zal altijd kostenefficiënt zijn. 

Dit is echt cruciaal: een emissieheffing laat niet alleen een kosten-efficiënte reductie van de emissies toe, ze laat deze 

reductie toe via een gedecentraliseerd proces. 

Dit voordeel was al expliciet aangehaald in het bestek van de studie, en dient centraal te staan in de beoordeling van 

alles wat volgt. Ook moeten we voor ogen houden dat het voordeel van de heffing ten opzichte van emissienormen 

kleiner wordt naarmate de reductietechnieken, gebruikt door verschillende actoren, meer op elkaar gelijken. 

Ten tweede, wat zijn de voordelen van terugsluizing? 

Er zijn twee belangrijke argumenten. 

1 Tenminste, indien ze niet tegelijkertijd worden onderworpen aan andere instrumenten (emissienormen, technologienormen, enz). 

We komen verder terug op de Europese en Vlaamse beleidscontext. 

2 Tenminste, indien alle actoren het voorwerp maken van de heffing. In het geval van de NOx heffing weten we dat de 

transportsector in elk geval is uitgesloten. Welke emissiebronnen nog a priori uitgesloten worden van het toepassingsgebied van de 

heffing, wordt verder verduidelijk in Sectie 4.1 

3 In de praktijk zullen de marginale kostencurven niet continu en afleidbaar zijn, maar zullen ze eerder de vorm aannemen van een 

“trap”-functie: voor een gegeven reductietechniek zullen de marginale kosten constant (of licht stijgend) zijn, tot wanneer het 

maximum potentieel van deze techniek bereikt is. De emissies verder terugdringen vereist dan de installatie van nieuwe 

reductietechnieken, waardoor de marginale kosten een “sprong” naar boven zullen maken. Dus, de gelijkstelling van marginale 

reductiekosten zal in de praktijk hoogstens per benadering gebeuren. 

12/167 07/13045/LF



eindrapport 

Ten eerste moeten we voor ogen houden dat een systeem met emissieheffing waarbij alle emissies worden belast aan 

hetzelfde tarief een veel hogere financiële last voor de bedrijven met zich zal meebrengen dan een systeem met 

emissienormering. Dit is géén contradictie met de tekst hierboven waarin we stelden dat emissieheffingen leiden tot een 

verlaging van de reductiekosten. Inderdaad, de heffingen houden een transfer in tussen bedrijven en overheid, en zijn 

dus geen kost voor de maatschappij in haar totaliteit. Voor de bedrijven die de heffingen moeten betalen houden ze 

echter wel een kost in, die veel belangrijker kan zijn dan de reductiekosten. 

Samenvattend: een emissieheffing houdt een verlaging in van de reductiekosten (die een reële kost zijn voor de 

maatschappij in haar totaliteit), maar kan leiden tot een toename van de kosten voor de bedrijven. 

Ter illustratie, hieronder vindt men een figuur met een systeem van “zuivere” emissieheffing zonder terugsluizen. De 

marginale reductiekost stijgt naarmate de emissies verder worden teruggedrongen (dus daalt in functie van de emissies) 

ten opzichte van het punt zonder reductie-inspanningen, e* (waar de marginale reductiekost gelijk is aan nul). Het bedrijf 

reduceert de emissie tot wanneer de marginale reductiekost MRK gelijk is aan de heffing per eenheid emissie, t0 (dus tot 

aan e0): 

• Indien ze de emissies minder ver zou reduceren, is de bijkomende belasting die ze betaalt per eenheid 

emissies groter dan de daaraan verbonden reductiekost, en dus wint ze bij een afname van de emissies. 

• Indien ze de emissies verder zou reduceren, is de bijkomende belasting die ze betaalt per eenheid emissies 

kleiner dan de daaraan verbonden reductiekost, en dus wint ze bij een toename van de emissies. 

Het bedrijf betaalt de heffing (grijze rechthoek) en de totale reductiekosten (groene driehoek). 

t0 

MRK 

e0 

Figuur 1: Zuivere emissieheffing 

13/167 07/13045/LF 

e* 

e



eindrapport 

Het is duidelijk dat, onder bepaalde omstandigheden, de financiële last die gepaard gaat met de heffing véél groter kan 

zijn dan de reductiekosten 4 . 

We kunnen er ons daarom aan verwachten dat het maatschappelijk verzet tegen een emissieheffing veel groter zal zijn 

dan tegen een systeem met emissienormering. 

Dus, een eerste belangrijk argument ten voordele van het terugsluizen is dat dit het verzet tegen de heffing zal doen 

afnemen. We moeten echter voor ogen houden dat er misschien andere instrumenten bestaan die deze doelstelling ook 

mogelijk maken maar die geen “terugsluizen” in de letterlijke betekenis van het woord inhouden (zoals bijvoorbeeld 

vrijstellingsdrempels). We kunnen ons dan de vraag stellen of we ons moeten houden aan de letter van het woord 

“terugsluizen” of dat we moeten zoeken naar alternatieve opties die bovenstaande doelstellingen ook realiseren. 

Ten tweede stellen zich een aantal problemen bij een emissieheffing waarbij alle emissies aan hetzelfde tarief (namelijk 

de marginale reductiekost van de “laatste” emissie) worden onderworpen. In de “optimale” oplossing is deze marginale 

reductiekost gelijk aan de marginale externe kost 5 . Dit wordt geïllustreerd aan de hand van dezelfde tekening als 

hierboven, waar we nu wel de marginale externe kosten aan hebben toegevoegd. We veronderstellen hier dat deze 

marginale externe kosten toenemen wanneer de emissies toenemen. 

t1 

t0 

t2 

MRK 

e1 

Figuur 2: De “exces” kost van een uniforme emissieheffing 

4 Dit wordt bevestigd in de numerieke simulaties die VITO in het kader van dit project heeft uitgevoerd – zie Sectie 5.1. 

5 Externe kosten zijn kosten die niet worden vergoed door de economische agenten die de kosten veroorzaken. Bijvoorbeeld: de 

bedrijven die NOx uitstoten vergoeden de maatschappij niet voor de toename van de gezondheidskosten die daarmee gepaard gaat. 

Indien de marginale reductiekosten dalen en de marginale externe kosten stijgen wanneer de emissies toenemen, dan wordt de 

optimale oplossing voor de maatschappij bereikt wanneer de emissie worden teruggedrongen tot het punt waar de marginale 

reductiekost gelijk is aan de marginale externe kost. 

e0 

MEK 

14/167 07/13045/LF 

e2 

e* 

e



eindrapport 

In dit geval betalen bedrijven dubbel: ze betalen voor de reductie van hun emissies, maar daar bovenop moeten ze voor 

alle overblijvende emissies (de “inframarginale” emissies) ook nog een heffing betalen die (indien de marginale externe 

kosten stijgend zijn) groter is dan hun marginale externe kost. 

Dit stelt een probleem omdat hetzelfde milieueffect zou kunnen bekomen worden indien men de heffing alleen zou 

opleggen op de emissies waarvan de marginale externe kost hoger ligt dan de marginale reductiekost (dus, indien de 

emissie hoger liggen dan e0), dus door het werken met een bedrijfsspecifieke vrijstellingsdrempel. 

Dit zou dan de financiële lasten voor de bedrijven bepreken tot de groene driehoek. 

De reden waarom dit systeem niet haalbaar is, is natuurlijk omdat dit vereist dat de overheid een perfect zicht heeft op 

de marginale reductiekosten van alle bedrijven individueel, maar dan kan men evengoed met emissienormering 

werken… 

Aangezien de NEC plafonds niet noodzakelijk overeenkomen met het punt waar de marginale reductiekosten 

overeenkomen met de marginale externe kosten, zou men zich de vraag kunnen stellen of deze analyse wel relevant is 

voor het probleem dat we in deze studie behandelen. Uit Figuur 2 blijkt dat bij een eenvoudige heffing en stijgende 

marginale externe kosten, de betaalde heffingen altijd groter zijn dan de aangebrachte externe schade indien de heffing 

hoger ligt dan de marginale reductiekost in e0 (zie bijvoorbeeld t1). Indien de eenheidsheffing lager ligt dan marginale 

reductiekost in e0 (zie bijvoorbeeld t2), is het effect ambigu: eenmaal de eenheidsheffing zakt onder een bepaalde 

drempel, zou het omgekeerde effect kunnen optreden (dat de totale externe kost groter is dan de betaalde heffing). 

We kunnen dus besluiten dat er zich zeker bij hoge heffingen twee problemen kunnen stellen: de totale kosten voor de 

bedrijven kunnen veel hoger komen te liggen dan bij emissienormering, en de som van de betaalde heffingen kan hoger 

komen te liggen dan de externe kosten. 

Een volgende beschouwing is dat de figuren hierboven alleen kijken naar de reductiekosten van één individueel bedrijf, 

en niet naar wat er gebeurt op de productmarkt. Aangezien de betaalde emissieheffing proportioneel is met de 

restemissies, is een bijkomend positief effect van een emissieheffing echter dat het de kosten van bedrijven met hoge 

restemissies relatief sterker doet stijgen dan deze van andere bedrijven. In de mate dat deze kostenverhoging wordt 

doorgerekend in de prijzen, krijgen de consumenten een duidelijk signaal en zal de vraag naar deze relatief meer 

vervuilende productie dalen. 

Daarnaast kunnen er ook macro-economische impacts zijn, bvb. door de stijgende prijzen zullen de reële lonen binnen 

de samenleving dalen. Dit zal dan weer een negatieve impact hebben op het arbeidsaanbod – de emissieheffing heeft 

dus indirecte effecten die gelijkaardig zijn aan het verhogen dan de belastingen op arbeid. In het geval van een NOx 

heffing kunnen we er echter vanuit gaan dat deze macro-economische impacts verwaarloosbaar klein zijn en laten we ze 

verder buiten beschouwing. 

Merk op dat in een extreem geval een bedrijf zelfs gewoon zijn activiteit kan stopzetten, zelfs indien het per saldo een 

positieve bijdrage levert aan de maatschappij 6 . Er zal wel minder uittrede uit de markt plaatsvinden wanneer de 

heffingen worden teruggesluisd dan wanneer er geen terugsluizing plaatsvindt. 

Tenslotte is er een belangrijke randvoorwaarde waar we specifiek in deze studie rekening mee moeten houden. 

Bedrijven in Vlaanderen zijn reeds aan VLAREM onderworpen: dat impliceert dat, voor die bedrijven, de marginale 

reductiekost reeds positief is, zelfs zonder emissieheffing. Indien de emissieheffing voor bepaalde bedrijven lager is dan 

de marginale reductiekost die overeenkomt met VLAREM, dan moeten die bedrijven hun vervuiling verder terugdringen 

dan het punt waarbij de marginale reductiekost gelijk is aan de eenheidsheffing omdat ze anders de VLAREM normen 

6 De totale te betalen heffing is immers hoger dan de totale externe kost die het bedrijf oplegt aan de maatschappij… 

15/167 07/13045/LF



eindrapport 

niet zullen respecteren. De gelijkstelling van marginale kosten zal alleen opgaan indien de heffing zo hoog is dat alle 

bedrijven hun emissies verder zullen terugdringen dan de VLAREM normen. Dus, aangezien we binnen het kader van 

deze opdracht VLAREM niet in vraag stellen, kunnen we niet van uitgaan dat bij een emissieheffing de marginale 

reductiekosten dezelfde zal zijn voor alle bedrijven 7 . Onze enige ambitie kan er in bestaan om de totale reductiekosten 

te minimaliseren binnen de perken die mogelijk zijn met VLAREM 8 . Of dit probleem belangrijk is in de praktijk, is een 

empirische kwestie die niet op een theoretische basis alleen kan worden uitgemaakt. 

2.2. TE BEPALEN PARAMETERS 

Ten eerste dienen we alle parameters en modaliteiten van de heffing te bepalen. De volgende tabel geeft een lijst van 

alle parameters die dienen gedefinieerd te worden, alsook van een aantal mogelijke invullingen van deze parameters. 

Tabel 1: Parameters van een emissieheffing 

Parameter Mogelijkheden 

Heffingsgrondslag Alle NOx emissies 

NOx emissies boven een drempel 

NOx emissies boven een benchmark 

Tarief Lineair/progressief/degressief tarief 

Aangekondigd tarief versus jaarlijks aanpasbaar tarief 

Stijgend doorheen de tijd/dalend doorheen de tijd/vast 

Tijdsperspectief Tijdelijke heffing (al dan niet met vooraf aangekondigde 

duurtijd) versus permanente heffing 

Gelijktijdige of gefaseerde invoering voor alle sectoren 

(bvb proefprojecten) 

Kortingen en vrijstellingen Sloveense systeem: Het Sloveense systeem omhelst een 

systeem waarbij een bedrijf dat onderworpen is aan de 

CO2-heffing en dat investeert in een CO2 

reductiemaatregel hiervoor subsidies kan krijgen in het 

kader van een convenant tussen het bedrijf en de 

overheid. Deze subsidies bedragen maximaal de totale 

heffing dat het bedrijf heeft betaald. 

Kortingen op basis van uitgevoerde investeringen 

7 Het is interessant hier even te verwijzen naar de “Green Paper on market-based instruments for environment and related policy 

purposes” (European Commission, COM(2007) 140 final). De Commissie heeft daar vragen gesteld met betrekking tot de relatie 

tussen verhandelbare emissierechten, de herziening van de NEC Richtlijn en de evaluatie van de IPPC. Een belangrijk punt is dat de 

Commissie zich de vraag stelt of men de toelatingen gebaseerd op de BAT zou kunnen vervangen door verhandelbare 

emissierechten. Een specifieke vrees is dat het invoeren van verhandelbaarheid voor specifieke polluenten de geïntegreerde 

benadering van IPPC zou kunnen ondermijnen. 

8 Merk op dat het combineren van een emissieheffing met emissie- of technologienormen verdedigbaar is indien er een gevaar 

bestaat voor lokale “hot spots”. Zie OECD, The Political Economy of Environmentally Related Taxes, p. 158. 

16/167 07/13045/LF



eindrapport 

Kortingen voor reducties ten opzichte van een basisjaar 

Vrijstelling op basis van: de sector, deelname aan een 

MBO, indien emissies lager dan in een referentiejaar, 

monitoring 

Met betrekking tot de terugsluizing stelt zich de vraag of deze uitsluitend compenserend bedoeld is, of dat ze ook een 

sturend effect dient te hebben. 

In het eerste geval is de bedoeling enkel om de weerstand tegen de heffing te doen afnemen. In het geval van sturende 

subsidies is het ook de bedoeling om aan te zetten tot een extra reductie van de emissies. 

De volgende tabel geeft een lijst van alle parameters die dienen gedefinieerd te worden, alsook van een aantal mogelijke 

invullingen van deze parameters. 

Tabel 2: Parameters van een terugsluissysteem 

Parameter Mogelijkheden 

Instrument Percentage van gemaakte kosten 

Forfaitair bedrag 

Subsidie met de vroeger betaalde heffingen als 

bovengrens 

Fiscale voordelen (bijvoorbeeld korting op eventueel 

geregionaliseerde vennootschapsbelasting, op 

werkgeversbijdragen, versnelde afschrijvingen) 

Leningen tegen voordelige voorwaarden 

Ondersteuning MBO (financiële steun voor 

beheersorganismes) 

Uitbreiding ecologiesteun 

Begunstigden Bijdragende bedrijven 

Bedrijven in sectoren die blootgesteld staan een 

internationale concurrentie 

Bedrijven in sectoren met beperkte financiële draagkracht 

Bedrijven die deelnemen aan een MBO 

Beheersorganismes van MBOs 

Producenten van reductietechnieken 

Grondslag Investeringskosten reductietechnieken 

Operationele kosten reductietechnieken 

Meetapparatuur 

Voor emissiereducties die verder gaan dan een bepaalde 

benchmark 

17/167 07/13045/LF



eindrapport 

Voor emissiereducties ten opzichte van een basisjaar 

Voor R&D uitgaven 

Tijdsperspectief Tijdelijk/onbepaald 

Een aantal mogelijkheden kan hier in elk geval al worden uitgesloten. 

Voor uitgaven gedaan in het kader van een MBO 

Jaarlijks aanpasbaar of vast 

Ten eerste, in de beslissing van de Vlaamse Regering van 9/3/2007 is ook opgenomen dat de heffing die wordt 

ingevoerd ‘tijdelijk en regulerend’ zal zijn. Dit betekent dat de heffing regelmatig zal moeten geëvalueerd worden met 

betrekking tot de gerealiseerde en nog te realiseren reducties en de kosten voor de industrie en de overheid. Op basis 

van de evaluatie kan worden beslist over het afschaffen, aanpassen of behouden van het bestaande systeem. Een 

aanpassing kan zowel betrekking hebben op de modaliteiten van de heffing of terugsluizing als op het 

toepassingsgebied (inkrimping of uitbreiding). Het beleidskader voor deze specifieke parameter is dus reeds vastgelegd. 

Ten tweede, een gefaseerde invoering zou ernstige problemen kunnen stellen in het kader van het gelijkheidsbeginsel 

en zal in elk geval leiden tot bijkomende lobbying. Dit zal leiden tot bijkomende reguleringskosten en zal de 

milieueffectiviteit en de kostenefficiëntie van het systeem ondermijnen. 

Ten derde zou het beperken van de subsidie tot bedrijven die blootgesteld staan aan internationale concurrentie kunnen 

leiden tot problemen met betrekking tot de juridische haalbaarheid (zie Sectie 3). In elk geval bestaan er geen algemeen 

aanvaardbare en objectieve criteria voor het meten van “blootstelling aan internationale concurrentie” 9 . 

Ten vierde bestaan er geen algemeen aanvaardbare en objectieve criteria voor de financiële draagkracht van sectoren. 

Dit criterium gebruiken zal ook weer leiden tot lobbywerk en dus bijkomende reguleringskosten. 

Een laatste belangrijk element is de mate waarin de instrumenten aan elkaar dienen gekoppeld te worden. 

Tabel 3: Koppeling van heffing en terugsluizing 

Parameter Modaliteiten 

Koppeling van de financiële stromen Wat indien inkomsten en te betalen subsidies van elkaar 

verschillen? 

Koppeling van de modaliteiten Dit verwijst naar de mate waarin de modaliteiten op elkaar 

worden afgestemd om samen regulerend te werken 

Koppeling van doelgroep In welke mate dienen de begunstigden van de 

terugsluizing dezelfde te zijn als de heffingsplichtigen 

Koppeling van tijdsperspectief Hoeven beide instrumenten simultaan te blijven bestaan? 

9 De eenvoudigste indicator van buitenlandse concurrentie is de handelsintensiteit: de verhouding tussen de waarde van de import 

en deze van het totaal binnenlands aanbod, plus de verhouding tussen de waarde van de export en deze van de totale vraag. Deze 

waarde kan echter substantieel veranderen onder invloed van prijswijzigingen. Bovendien geeft deze indicator geen idee over het 

relatief belang van de verschillende handelsbarrières (zoals transportkosten en productdifferentiatie). Zie Demailly D, Grubb M, 

Hourcade J-C, Neuhoff K and Sato M, Differentiation and dynamics of EU ETS competitiveness impacts, Research Theme 1.3, 

Interim Report, p. 12 en 36. 

18/167 07/13045/LF



eindrapport 

De eventuele problemen die zich zouden kunnen stellen bij de koppeling van de financiële stromen (ook vanuit een 

tijdsperspectief) zullen bestudeerd worden in de volgende fase van het project, wanneer de uitvoeringsmodaliteiten van 

het gekozen instrument zullen uitgewerkt worden. In de meeste gevallen vereist de juridische analyse (zie Sectie 3) een 

koppeling van de modaliteiten (bijvoorbeeld, dat de subsidies worden gebruikt voor het financieren van 

reductietechnieken), tenzij het gaat over een algemene terugsluizing (bijvoorbeeld onder de vorm van een algemene 

verlaging van de vennootschapsbelasting). Rekening houdende met de fundamentele doelstelling van terugsluizing (het 

milderen van de maatschappelijke weerstand tegen de heffing), is het duidelijk dat er een koppeling dient plaats te 

vinden van de doelgroepen, tenzij dit juridische problemen zou stellen. 

2.3. BEOORDELINGSCRITERIA 

Op basis van de analyse in Sectie 2.1, kunnen we besluiten dat we, om de geest van het besluit van de Vlaamse 

regering te respecteren, op zoek dienen te gaan naar een systeem dat: 

• De totale reductiekosten minimaliseert, rekening houdende met de beperkingen opgelegd door VLAREM en 

met het gegeven dat meerdere sectoren a priori zijn uitgesloten van de heffing (zie Sectie 4.1). 

• Zonder dat de overheid moet beschikken over gedetailleerde informatie over de marginale reductiekosten van 

individuele bedrijven 

• De financiële lasten van de bedrijven beperkt 

Daarnaast zijn er echter nog een aantal andere beoordelingscriteria mogelijk. In wat volgt zullen wij de verschillende 

soorten heffingen en terugsluissystemen bondig beoordelen op basis van een aantal criteria die grotendeels dezelfde 

zijn als degenen die gebruikt werden in de studie “Inzetbaarheid van economische instrumenten in het reductiebeleid 

voor NOx en SO2 emissies in Vlaanderen”, uitgevoerd door VITO en Ecolas. 

Wij vatten deze criteria hieronder nog even samen – voor een meer volledige tekst wordt verwezen naar bovenvermelde 

studie. 

We hebben er ook nog een aantal criteria aan toegevoegd: 

• Juridische haalbaarheid: hierbij wordt vooral, maar niet uitsluitend, verwezen naar de compatibiliteit met de 

Europese regelgeving met betrekking tot staatssteun. 

• Directe impact op de kosten van de bedrijven: dit verwijst naar de som van de netto transfers van de bedrijven 

naar de overheid en van de reductiekosten voor de bedrijven. Dit criterium heeft impact op het 

concurrentievermogen van de bedrijven, op de werkgelegenheid, … enz.. 

• Impact op de first movers: het gaat hier over de impact op bedrijven die bij recent uitgevoerde investeringen 

hebben geanticipeerd op strengere reguleringen van NOx emissies en daardoor hun emissies reeds hebben 

verlaagd. 

Net zoals in de voorafgaande studie wordt de parameter 'integratie in het sectoraal beleid' niet opgenomen aangezien er 

meer gedetailleerde informatie nodig is om de economische instrumenten op deze parameter te evalueren. Aangezien 

de fundamentele politieke keuze ten voordele van een heffing met terugsluizing reeds gemaakt is (zie Sectie 1) kijken 

we ook niet meer naar het criterium “politieke aanvaardbaarheid”. 

We zullen in deze sectie ook niet kijken naar de toepassing van het “de vervuiler betaalt” principe. In het decreet 

houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid wordt “de vervuiler betaalt” ingeschreven als een belangrijk 

principe. Dit principe situeert zich in het klassieke aansprakelijkheidsrecht: diegene die door zijn handelen schade 

toebrengt, moet die schade vergoeden. Een strikte toepassing van dit principe zou inhouden dat elke kilo NOx 

uitgestoten door een bedrijf zou moeten onderworpen worden aan een heffing die precies gelijk is aan de marginale 

19/167 07/13045/LF



eindrapport 

externe kost van deze kilo. Een dergelijk systeem is in de praktijk niet haalbaar, en elke realistische variante zal in 

minder of meerdere mate van dit principe afwijken. Aangezien de marginale externe kostencurve voor NOx niet gekend 

is, kan dit criterium niet zinvol ingevuld worden. 

Er dient wel op gewezen te worden dat: 

• De compatibiliteit met het landbouwbeleid een rol zal spelen in het operationaliseren van de 

terugsluismodaliteiten, vermits de staatssteunregels in deze sector afwijken van deze in andere sectoren (zie 

de juridische analyse voor meer details). 

• Het criterium “politieke haalbaarheid” ook voor een deel vervat zit in de criteria “directe financiële last” en 

“impact op de first movers”. 

Het criterium “transferratio” 10 zal behandeld worden door voor elk bestudeerd instrument een vergelijking te maken 

tussen de technische reductiekosten en de netto financiële transfers tussen bedrijven en overheid. 

1. Milieu-effectiviteit 

Dit criterium gaat na in welke mate en met welke zekerheid het beleidsinstrument bijdraagt om de milieudoelstelling (in 

dit geval is dit het halen van de NEC plafonds voor de bedoelde doelgroep) te halen. Het gaat met andere woorden over 

de additionaliteit ten opzichte de situatie zonder het instrument. 

In de modelleringen met het MKM (zie Sectie ¨5.1) werd bij alle varianten verondersteld dat de heffing zo gemodelleerd 

wordt dat de doelstelling voor de betrokken doelgroep gehaald wordt. Natuurlijk zijn er beperkingen aan de 

mogelijkheden van het model, zodat het mogelijk is dat de gemodelleerde heffing in de praktijk toch niet het voorspelde 

effect heeft. Indien de heffing moeilijker modelleerbaar wordt, stijgt de onzekerheid over het al dan niet behalen van de 

doelstelling. 

2. Efficiëntie 

Er kunnen drie soorten efficiëntie onderscheiden worden: kostenefficiëntie, allocatieve efficiëntie en dynamische 

efficiëntie. 

Met kostenefficiëntie wordt bedoeld het minimaliseren van totale (maatschappelijke) kosten voor het behalen van een 

bepaalde doelstelling. In een kostenefficiënte oplossing is de marginale kost gelijk voor alle 

bedrijven/sectoren/doelgroepen. Inderdaad, moest de marginale kost voor één installatie lager zijn dan voor een andere 

installatie, dit wil zeggen moest installatie A een extra ton kunnen reduceren aan een lagere kost dan een andere 

installatie B, dan zou de doelstelling globaal goedkoper bereikt kunnen worden door A meer te doen reduceren en B 

minder reducties op te leggen. 

Zoals reeds uiteengezet in Sectie 2.1, moeten we in alles wat volgt voor ogen houden dat deze gelijkheid van marginale 

reductiekosten in de praktijk nooit kan bereikt worden: 

• Door de vrijstelling van verbrandingsinstallaties met een nominaal thermisch vermogen van minder dan 300 kW 

(zie Sectie 4.1) kan de gelijkstelling van marginale reductiekosten alleen bekomen worden voor actoren die niet 

vrijgesteld zijn. 

• Bedrijven zullen in elk geval hun emissies moeten terugdringen tot het punt dat voortvloeit uit de toepassing 

van VLAREM, zelfs al zijn er elders meer kostenefficiënte mogelijkheden om de emissies terug te dringen die 

nog niet benut zijn. 

Met allocatieve efficiëntie wordt bedoeld dat een bepaald beleidsinstrument ook vervuiling kan reduceren door het effect 

op de relatieve prijzen. Door gestegen productiekosten als gevolg van een bepaald beleidsinstrument (v.b. heffing) door 

te rekenen in de consumentenprijzen van milieuvervuilende producten/diensten worden consumenten gemotiveerd om 

10 De transferratio van een bepaald instrument geeft de ratio van de transfers tot de minimale kosten om de beoogde 

reductiedoelstelling te realiseren. 

20/167 07/13045/LF



eindrapport 

minder vervuilende en/maar meer goedkopere substituten te kopen. Tevens kan de gedaalde vraag naar een bepaald 

vervuilend product leiden tot industriële herstructurering. 

Dynamische efficiëntie is het synoniem voor 'aansporing', wat later in deze paragraaf wordt besproken. 

3. Uitvoerbaarheid 

Uitvoerbaarheid omvat hier twee parameters: 'Reguleringskosten' en 'Eenvoudige uitvoering', die heel nauw verbonden 

zijn met elkaar. 

Reguleringskosten 

Wanneer in het vervolg van dit document gesproken wordt over de reguleringskosten dan omvat deze term volgende 

kosten: kosten voor opmaak van de wetgeving (informatiekosten), administratieve reguleringskosten (beheerskosten) en 

handhavingkosten. Verder zal ook aandacht besteed worden aan de kosten voor opvolging, evaluatie en eventuele 

bijsturing van het instrument. 

Deze kost kan eveneens opgedeeld worden naar kosten voor de publieke sector en kosten voor de private sector: 

• De kost voor de publieke sector (= administratie) bestaat in het operationeel maken/houden van de 

instrumenten: informatiekosten (metingen en monitoring), kosten voor het innen van heffingen en kosten voor 

de controle op naleving. 

• De kost voor de private sector bestaat uit administratieve en managementkosten voor het naleven van de 

wetgeving. Eventueel kunnen de informatiekosten (metingen en monitoring) (deels) doorgeschoven worden van 

de publieke naar de private sector. 

Eenvoudige uitvoering 

Ingewikkelde regelgeving of economische instrumenten kan resulteren in een povere naleving, fraude en overdadige 

administratieve en handhavingskosten. 

Hoe complexer het heffingsysteem, hoe groter de kans dat de (schaarse) aandacht van de bedrijven zal gaan naar de 

juridische interpretatie van de regelgeving in plaats van naar de technische en bedrijfsmatige optimalisatie. 

Bijna alle instrumenten die we hier zullen bespreken zijn relatief eenvoudig als men de instrumenten op zichzelf 

beschouwt. Bij de evaluatie van de complexiteit van een maatregel, moet men echter kijken naar wat deze maatregel 

qua complexiteit toevoegt aan de reeds bestaande regelgeving. Met andere woorden, we moeten kijken naar het 

marginaal effect van deze maatregel. 

4. Aansporing - Dynamische efficiëntie 

Dynamische efficiëntie wijst naar de impact op innovatie, meer bepaald naar de al dan niet aanwezigheid van een 

continue prikkel om vervuiling te reduceren en om te innoveren. Die prikkels kunnen leiden tot eigen technologisch 

innovatie of dat innovaties die elders werden ontwikkeld ook in Vlaanderen snel hun toepassingen vinden. 

5. Flexibiliteit - Technische efficiëntie 

Technische efficiëntie en flexibiliteit verwijzen naar de flexibiliteit die vervuilers hebben omtrent de wijze waarop ze 

voldoen aan milieudoelstellingen, bijvoorbeeld bij het kiezen van de emissiereductiemaatregel. Bij een heffing en bij de 

varianten op de heffing, is het typisch dat vervuiler zelf kan kiezen of het emissies reduceert of niet en indien hij beslist te 

reduceren, hoe hij/zij volledig zelf kan beslissen hoe hij/zij dat zal doen. 

6. Kunnen nieuwkomers relatief gemakkelijk toetreden 

Het instrument mag geen belemmering zijn voor de economische groei in Vlaanderen. Voor nieuwe bedrijven moeten 

dezelfde voorwaarden gelden als voor bestaande bedrijven. 

21/167 07/13045/LF



eindrapport 

7. Kan het instrument ook toegepast worden op kleine bedrijven 

Indien een groot deel van de emissies afkomstig is van veel kleine bedrijven (met kleine emissies) dan is het belangrijk 

dat het instrument ook kan toegepast worden op deze vele kleine vervuilers. 

3. JURIDISCHE HAALBAARHEID 

De juridische haalbaarheid van het instrument werd uitgebreid onderzocht door LDR Milieuadvocaten in het eerste 

tussentijds verslag van dit project. We verwijzen de lezer naar dit verslag voor meer details en beperken ons hier tot een 

samenvatting van de belangrijkste conclusies. In wat volgt verwijzen de paragraafnummers altijd naar de indeling van 

het juridisch rapport. 

In de juridische studie werd nagegaan in hoeverre een NOx-heffing met bepaalde vrijstellingsdrempels, waaraan 

bepaalde terugsluissystemen worden gekoppeld, in overeenstemming is met de Europese regelgeving inzake 

staatssteun. Dit gebeurde na een grondige analyse van de regeling inzake staatssteun (sectie 2.2. en Bijlage 1) - waarin 

meer specifiek is ingegaan op de vraag welke steun juist kan worden beschouwd als staatssteun, welke procedurele 

aspecten in acht moet worden genomen – en de overige relevante regelgeving (art. 90 EG-verdrag, grondwettelijke 

beperkingen, enz.). Daarna volgde een uitgebreide screening van de specifieke Europese richtsnoeren inzake 

milieusteun (deel 2.3. en Bijlage 3) en werd in detail nagegaan welke van de voorgestelde terugsluisopties verenigbaar 

kunnen zijn met het Europese kader (deel 3). 

Voorliggend onderzoek had op de eerste plaats uitgewezen dat het werken met bedrijfsspecifieke 

vrijstellingdrempels bij een NOx-heffing verenigbaar is met het Europese recht. Deze conclusie leek gewettigd in het 

licht van een uitspraak van het Gerecht van Eerste Aanleg uit 2006. Het Gerecht van Eerste Aanleg heeft onder meer in 

het arrest T-210/02 van 13 september 2006 duidelijk gesteld dat het feit dat sommige ondernemingen of sectoren meer 

dan andere van een aantal belastingsmaatregelen profiteren, niet noodzakelijk tot gevolg heeft dat deze binnen de 

werkingssfeer van de mededingingsregels voor staatssteun komen te vallen 11 . Ook de Commissie verdedigde in deze 

zaak de stelling dat een zogenaamde “uitzonderlijke heffing” – i.e. een regeling waarbij een bijzondere last aan een 

bepaalde sector wordt opgelegd - geen staatssteun is. Een lidstaat is in beginsel vrij om te bepalen welke goederen of 

diensten zij aan een milieuheffing onderwerpen. Dit valt in beginsel binnen de bevoegdheid van de lidstaten om 

sectorale milieuheffingen in te voeren teneinde bepaalde doelstellingen te bereiken, voor zover dit verenigbaar is met de 

ratio en doelstellingen van het heffingsregime 12 . Het voorzien van bepaalde vrijstellingsdrempels lijkt dan ook in beginsel 

11 Zie overweging 115 arrest Gerecht Eerste Aanleg 13 september 2006, zaak T-210/02: “Dienaangaande dient te 

worden benadrukt dat het de lidstaten – die bij de huidige stand van het gemeenschapsrecht door het ontbreken van 

coördinatie op dit gebied bevoegd blijven ter zake van het milieubeleid – vrij staat sectorale milieuheffingen in te 

voeren teneinde bepaalde milieudoelstellingen die in het vorige punt zijn vermeld, te bereiken. Zo zijn de lidstaten vrij 

om de bij de afweging van de diverse aan de orde zijnde belangen hun prioriteiten ter zake van milieubescherming te 

definiëren en om bijgevolg te bepalen welke goederen of diensten zij aan een milieuheffing zullen onderwerpen. 

Derhalve volstaat de omstandigheid dat een milieuheffing een gerichte maatregel vormt, die bepaalde specifieke 

goederen of diensten treft en geen deel uitmaakt van een algemeen stelsel van heffing over alle gelijkaardige activiteiten 

met een vergelijkbare milieu-impact, in beginsel niet om te oordelen dat gelijkaardige activiteiten, die niet aan deze 

milieuheffing zijn onderworpen, een selectief voordeel genieten”. 

12 Zie overweging 128 arrest Gerecht Eerste Aanleg 13 september 2006, zaak T-210/02: “In de eerste plaats maken 

materialen die verhandeld worden met het oog op een ander gebruik dan dat van aggregaat geen deel uit van de aan de 

AGL onderworpen sector. Anders dan verzoekster beweert; wordt met de vrijstelling ervan dus niet afgeweken van het 

stelsel van de betrokken milieuheffing. In het bijzonder behoort de beslissing, alleen een milieuheffing in te voeren in de 

aggregaatsector in plaats van in alle sectoren van exploitatie van steengroeven en mijn met dezelfde milieu-impact als 

de winning van aggregaat, tot de bevoegdheid van de betrokken lidstaat ter zake van de vaststelling van zijn prioriteiten 

bij het economisch, fiscaal en milieubeleid. Bijgevolg is die keuze, ook al is zij ingegeven door de wil om het 

22/167 07/13045/LF



eindrapport 

principieel niet te moeten worden aanzien als staatssteun, voor zover deze de aard of de algemene opzet van het 

systeem weerspiegelen. Indien dit niet het geval is, zullen deze drempels niettemin worden aanzien als een vorm van 

staatssteun. 

Ondertussen is het Hof van Justitie (in beroep) enigszins teruggekomen op deze eerder soepele invulling van het begrip 

staatssteun door het Gerecht van Eerste Aanleg. Hierdoor lijkt het minder evident om het werken met bepaalde 

vrijstellingsdrempels (die inpasbaar lijken in de aard en opbouw van het belastingsstelsel) a priori vrij te stellen van het 

regime inzake staatssteun. Hoewel het Hof van Justitie in zijn arrest van 22 december 2008 nog steeds erkent dat 

volgens haar vaste rechtspraak het begrip staatssteun niet van toepassing is op overheidsmaatregelen die tussen 

ondernemingen differentiëren, wanneer deze differentiatie het gevolg is van de aard en de opzet van het lastenstelsel 

waarbinnen deze plaatsvinden 13 , stelt het duidelijk dat het door het belastingsregime aangehaalde doel (bv. 

milieudoelstelling) evenwel niet volstaat om daarvan meteen de kwalificatie als steunmaatregel uit te sluiten. Het Hof fluit 

het Gerecht van Eerste Aanleg dus terug waar deze heeft geoordeeld dat lidstaten vrij zijn om bij de afweging van de 

diverse aan de orde zijnde belangen hun prioriteiten ter zake van milieubescherming te definiëren en bijgevolg te 

bepalen welke goederen of diensten zij aan een heffing zou onderwerpen 14 . Hoewel het Hof het werken met 

vrijstellingsdrempels o.i. dus niet principieel uitsluit, lijkt het anderzijds wel te stellen dat met louter beroep op de 

milieudoelstelling men niet kan ontsnappen aan het regime inzake staatssteun. Het feit dat bepaalde marktdeelnemers 

die zich in een vergelijkbare situatie bevinden worden uitgesloten van een heffingsregime kan dus wel degelijk een 

selectief voordeel uitmaken (en moet dus principieel worden aanzien als staatssteun) 15 . Wij concluderen dan ook uit dit 

arrest dat beperkte vrijstellingsdrempels die voortvloeien uit de aard en opzet van een belastingssysteem nog steeds 

buiten het toepassingsgebied van het staatssteunregime blijven, maar dat dit niet het geval is voor het vrijstellen van een 

heffing van marktdeelnemers met een vergelijkbare situatie (bv. eveneens een belangrijke NOx-uitstoot). In dat geval lijkt 

wel sprake te kunnen zijn van staatssteun. Er zal dan ook principieel een aanmelding dienen te gebeuren, tenzij 

toepassing kan worden gemaakt van de algemene groepsvrijstellingsverordening. 

In het juridische onderzoek is ook nagegaan of de opbrengsten (terugsluizing) van heffingen al dan niet als 

staatssteun moeten worden aanzien. Principieel zou men immers kunnen voorhouden dat deze steun moet worden 

afgewogen tegen de heffingen zelf, waardoor misschien niet altijd sprake zou zijn van een netto-steun. In het onderzoek 

is niettemin vastgesteld dat de Commissie in dergelijke omstandigheden steevast nagaat of voldaan is aan de 

voorwaarden van het arrest van 15 juli 2004 in de zaak Pearle (nr. C-345/02). In dit arrest heeft het Hof van Justitie 

aanvaard dat verplichte bijdragen die door een intermediair orgaan worden geïnd bij alle ondernemingen van een 

bepaalde bedrijfssector, in bepaalde gevallen niet mogen worden aanzien als staatssteun. Een van de vereisten is dat 

de betrokken maatregel is vastgesteld door de beroepsorganisatie die de ondernemingen en de werknemers van een 

bedrijfssector vertegenwoordigt, en niet dient als instrument voor de uitvoering van door de staat vastgesteld beleid. 

Aangezien in voorliggende constellatie de constructie van een heffingssysteem met terugsluisopties in wezen door de 

staat zelf wordt beoogd – en niet door beroepsorganisaties – lijkt de hoger vernoemde voorwaarde uit het Pearle-arrest 

niet voldaan, waardoor in beginsel sprake lijkt te zijn van staatssteun. 

Uit de mededeling van de Commissie inzake milieubelastingen kan worden afgeleid dat er in beginsel evenwel geen 

inhoudelijke bezwaren bestaan vanuit het Europese recht tegen het herverdelen van inkomsten uit een milieuheffing, 

hoewel deze steeds moeten worden aanzien als staatssteun (indien ze niet voldoen aan de voorwaarden uit het arrest 

internationale concurrentievermogen van bepaalde sectoren veilig te stellen, geen reden om de coherentie van de AGL 

met de nagestreefde milieudoelstellingen in twijfel te trekken (zie punt 115 hierboven)”. 

13 Zie overweging 83 arrest Hof van Justitie 22 december 2008 in de zaak C-487/06P. 

14 Overweging 86 arrest Hof van Justitie 22 december 2008 in de zaak C-487/06P. 

15 Overweging 87 arrest Hof van Justitie 22 december 2008 in de zaak C-487/06P. 

23/167 07/13045/LF



eindrapport 

Pearle). Wel zal dan steeds moeten worden aangetoond dat de betrokken steunmaatregelen voldoen aan de 

voorwaarden uit de richtsnoeren inzake milieusteun teneinde geen aanleiding te geven tot ongerechtvaardigde 

milieusteun. De principiële kwalificatie als staatssteun (enkel de vierde en vijfde optie lijken niet kwalificeerbaar als 

staatssteun) brengt in beginsel een hele reeks verplichtingen met zich mee, die nauwgezet moeten worden nageleefd 

alvorens de steun ook effectief kan worden toegekend. 

Bij het verlenen van nieuwe staatssteun hebben lidstaten een dubbele verplichting, met name een verplichting om een 

voorgenomen nieuwe steunmaatregel aan te melden en een standstill- of opschortingsverplichting die impliceert dat men 

een steunmaatregel niet zal uitvoeren vooraleer de Commissie de staatssteun heeft goedgekeurd. Op de verplichting tot 

aanmelding bestaan er evenwel een aantal uitzonderingen.Indien een bepaalde steunregeling voldoet aan de diverse 

voorwaarden uit de algemene Groepsvrijstellingsverordening, wordt aangenomen dat deze regeling verenigbaar is met 

de gemeenschappelijke markt en hoeft de regeling niet meer te worden aangemeld bij de Commissie. Op de 

modaliteiten van deze groepsvrijstelling wordt verder nader ingegaan. In deze fase wordt enkel benadrukt dat het nieuwe 

vrijstellingsregime – onder bepaalde voorwaarden - van toepassing is op een ruim scala aan milieumaatregelen: 

investeringssteun die ondernemingen in staat stelt communautaire normen te overtreffen of om, bij ontstentenis van 

communautaire normen, het niveau van de milieubescherming te doen toenemen, steun voor de aanschaf van nieuwe 

vervoersmiddelen die verder gaan dan communautaire normen of die, bij ontstentenis van communautaire normen, het 

niveau van milieubescherming doen toenemen, steun voor vroege aanpassing door kmo’s aan toekomstige 

communautaire normen, milieu-investeringssteun ten behoeve van energiebesparing, milieu-investeringssteun ten 

behoeve van hoogrenderende warmtekrachtkoppeling, milieu-investeringssteun ter stimulering van hernieuwbare 

energiebronnen, daaronder begrepen investeringssteun ten behoeve van duurzame biobrandstoffen, steun voor 

milieustudies en bepaalde steun in de vorm van verlagingen van milieubelastingen. 

Tussen deze algemene Groepsvrijstellingsverordening en de nieuwe richtsnoeren (Bijlage 3) die op 2 april 2008 in 

werking zijn getreden bestaat een duidelijk verband. De groepsvrijstellingsverordening zal de lidstaten immers ontheffen 

van de verplichting om bepaalde steunmaatregelen aan te melden aan de Commissie . 

Meer specifiek met betrekking de voorgestelde terugsluisopties heeft de juridische analyse uitgewezen dat het 

aanwenden volgens de modaliteiten van de algemene Groepsvrijstellingsverordening van 29 augustus 2008 dan wel de 

nieuwe richtsnoeren inzake milieu van de inkomsten uit de NOx-heffing binnen bepaalde marges mogelijk is ter 

ondersteuning van NOx-reductiemaatregelen, resp. algemene milieu- en/of energiemaatregelen. Er wordt – zowel in de 

algemene Groepsvrijstellingsverordening als in de richtsnoeren - steeds een onderscheid gemaakt tussen directe en 

indirecte steun. Voor zover wordt voldaan aan de voorwaarden uit de algemene Groepsvrijstellingsverordening zal de 

steunregeling niet moeten worden aangemeld. In wat volgt wordt aangegeven welke voorwaarden zullen spelen inzake 

meldingsplichtige milieusteun. 

• Het terugsluizen van de inkomsten in de vorm van subsidies naar de heffingsplichtige bedrijven toe 

(directe steun) is enkel mogelijk binnen bepaalde percentages (50 tot 60, 70 en zelfs 80 % voor kleine KMO’s 

bij het verwerven van eco-innovatieve activa, en tot 100 % onder strikte voorwaarden, zie Sectie 3.3.2., onder 

A) voor NOx-reductiemaatregelen die de onderneming toelaten de communautaire normen te overtreffen of bij 

ontstentenis daarvan het niveau van milieubescherming doen toenemen. Steeds zal ook het stimulerend effect 

en de noodzaak van de steun aantoonbaar moeten zijn. Cruciaal is natuurlijk de vereiste dat de ondersteunde 

maatregelen alleszins verder moeten gaan dan hetgeen waartoe zij door Vlarem II tot op heden worden 

verplicht. Ook steun voor algemene milieu- en/of energiemaatregelen, die immers een indirect effect kunnen 

hebben op de NOx-uitstoot van ondernemingen, is mogelijk voor zover steeds wordt voldaan aan de strikte 

voorwaarden uit de richtsnoeren. Naast extra investeringssteun komen exploitatiekosten enkel in aanmerking 

24/167 07/13045/LF



eindrapport 

voor zover het gaat om extra productiekosten die voortvloeien uit deze extra investeringen voor 

milieubescherming. 

• Een alternatief voor deze eerder strikt gereglementeerde steunmaatregelen is het voorzien van indirecte steun 

voor reductiemaatregelen in de vorm van vrijstellingen en/of kortingen op een heffing, bijvoorbeeld een 

NOx-heffing. In elk geval dient staatssteun in de vorm van fiscale maatregelen minstens de milieubescherming 

aanzienlijk te verbeteren en mogen de belastingsverlagingen en belastingsvrijstellingen niet ten koste gaan van 

de nagestreefde algemene doelstellingen. Zoals in het juridisch rapport aangetoond, lijken in dergelijk geval 

twee opties voorhanden. Ofwel moeten de begunstigden als tegenprestatie minstens het communautair 

minimumbelastingniveau betalen, ofwel moet de regeling noodzakelijk en evenredig zijn (door middel van 

criteria die waarborgen dat elke individuele begunstigde een deel van de belasting betaalt, via het betalen van 

ten minste 20 % van de nationale belasting of door overeenkomsten te sluiten om de vervuiling te doen 

afnemen). Aangezien het in casu niet mogelijk is om een communautair minimumbelastingniveau te betalen, 

zal echter voor de tweede optie moeten worden geopteerd: de regeling moet noodzakelijk en evenredig zijn. 

Het terugsluizen van de inkomsten van de heffing aan de bijdragende sectoren via een andere sleutel dan 

milieumaatregelen (bv. energieverbruik, korting op de vennootschapsbelasting) lijkt moeilijker te liggen. Dit is immers 

moeilijker inpasbaar binnen de strikte voorwaarden uit de richtsnoeren inzake staatssteun, zowel inzake directe als 

indirecte steun. Het lijkt dus weinig waarschijnlijk dat de Commissie haar goedkeuring zal geven aan zulke maatregel. 

Een terugsluizing aan alle bedrijven in Vlaanderen via een korting op regionale belasting (bv. eventueel 

geregionaliseerde vennootschapsbelasting) lijkt echter wel mogelijk, voor zover de grenzen van art. 90 EG-Verdrag 

worden gerespecteerd (non-discriminatiebeginsel). Er kan immers worden geargumenteerd dat dergelijke algemene 

maatregel geen selectief karakter bezit, reden waarom deze dan ook niet als staatssteun zou moeten worden aanzien. 

In elk geval lijken ook kortingen op een Vlaamse belasting – voor zover van toepassing op alle bedrijven en niet enkel op 

een sector (wel selectief!) – niet meer als selectief te worden beschouwd, en bijgevolg ook niet meer als staatssteun. 

Ook de laatste optie, een terugsluizing aan de Vlaamse samenleving is in theorie mogelijk aangezien dergelijke optie 

strikt juridisch gezien niet kwalificeerbaar is als staatssteun. 

Globaal beschouwd kan dus op juridisch vlak enkel de optie “terugsluizing via een andere sleutel dan 

milieumaatregelen” worden uitgesloten. Strikt juridisch gezien zijn alle andere opties mogelijk, enerzijds omdat de opties 

niet als staatssteun moeten worden beschouwd (terugsluizing aan alle bedrijven of terugsluizing aan de Vlaamse 

samenleving), anderzijds omdat een beroep kan worden gedaan op de richtsnoeren inzake staatssteun voor 

milieubescherming (en in de toekomst mogelijkerwijs op de algemene groepsvrijstellingsverordening). 

25/167 07/13045/LF



eindrapport 

Samengevat voor de voorgestelde terugsluisopties geeft dit volgend resultaat 16 : 

a. Terugsluizing aan de 

bijdragende sectoren en voor 

NOx-maatregelen in de enge zin 

Tabel 4: Juridische haalbaarheid van de verschillende terugsluisopties 

Specifieke maatregel(en) Verenigbaarheid met de 

richtsnoeren/ algemene 

regelgeving inzake staatssteun 

a) subsidie voor investeringskosten 

van NOx-reductietechnieken 

b) subsidie voor zowel 

investerings- als operationele 

kosten van NOx-reductietechnieken 

c) subsidie voor NOxmeetapparatuur 

Enkel extra investeringskosten, 

mits 

- overtreffen 

communautaire normen/ niveau 

milieubescherming doen toenemen 

- binnen bepaalde 

percentages van de kosten 

- noodzakelijk en 

stimulerend effect dient te worden 

aangetoond 

Extra investeringskosten, 

behoudens de uitzondering voor 

exploitatiekosten (die in de vorm 

van extra productiekosten aan de 

extra investeringskosten mogen 

worden toegevoegd). 

Idem als onder a) maar 

operationele steun voor NOxreductiemaatregelen 

is uitgesloten, 






Mogelijk mits de meetapparatuur 

een noodzakelijke investeringskost 

vormt die onlosmakelijk 

samenhangt met NOxreductietechnieken. 

16 Deze tabel omvat een beknopt en schematisch overzicht van de diverse mogelijkheden. Hiermee wordt geenszins een sluitend overzicht beoogd, 

maar wel een soort leidraad. Voor een volledig en genuanceerd beeld kan worden verwezen naar de uitgebreide uiteenzetting van de diverse 

opties in het juridisch verslag. 

26/167 07/13045/LF



eindrapport 

d) indirecte steun (cf. Sloveens 

systeem) 

- Vrijstelling of vermindering 

mogelijk, mits betalen 

communautair 

minimumbelastingniveau 17 . 

- Noodzakelijke en evenredige 

steunmaatregel mogelijk, waarbij 

het evenredig karakter wordt 

gegarandeerd dat: 

* door middel van criteria die 

waarborgen dat elke individuele 

begunstigde een deel van de 

belasting betaalt dat grotendeels 

equivalent is aan de milieuprestatie 

van elke individuele begunstigde in 

vergelijking met de prestatie van de 

best presterende technieken in de 

EER (Europees Economische 

Ruimte) 18 ; 

* via het betalen van ten minste 20 

% van de nationale belasting 

* door overeenkomsten te sluiten 

om de vervuiling te doen afnemen. 

17 Dit niveau is enkel vastgesteld voor energieproducten en elektriciteit in bijlage I bij Richtlijn 2003/96/EG. In de andere gevallen 

dient men te opteren voor het tweede streepje. Immers, wanneer de ondernemingen niet ten minste het communautaire minimum 

betalen, blijven afwijkingen van lange duur mogelijk, maar de lidstaten moeten aantonen dat die afwijkingen noodzakelijk en 

evenredig zijn. 

18 In het kader van de steunregeling kan een onderneming die de best presterende techniek hanteert, maximaal voordeel halen uit 

een vermindering die overeenstemt met de toename van de productiekosten veroorzaakt door de belasting, onder gebruikmaking 

van de best presterende techniek, en die niet op klanten kan worden afgewenteld. Een onderneming met een slechtere 

milieuprestatie krijgt een lagere vermindering, evenredig met haar milieuprestatie. 

27/167 07/13045/LF



eindrapport 

b. terugsluizing aan de 

bijdragende sectoren voor 

milieumaatregelen in het 

algemeen 

a) subsidie voor investerings- en/of 

operationele kosten van algemene 

milieumaatregelen 

b) subsidie voor investerings- en/of 

operationele kosten van algemene 

energiemaatregelen 

c) via een verhoging van het 

budget voor ecologiesteun 

Mogelijk mits 

- overtreffen 

communautaire normen/ niveau 

milieubescherming doen toenemen 



Noodzakelijk en stimulerend effect 

dient te worden aangetoond 

Operationele steun niet mogelijk, 






Mogelijk voor maatregelen inzake 

energiebesparing/ steun voor het 

gebruik van hernieuwbare 

energiebronnen/WKK, mits 

- vervullen van de 

specifieke voorwaarden (bv. enkel 

hoogrenderende WKK’s) 



Noodzakelijk en stimulerend effect 

dient te worden aangetoond. 

Operationele steun is wel mogelijk 

onder bepaalde voorwaarden die 

verschillen per specifieke 

steuncategorie 

Idem als onder a) 

28/167 07/13045/LF



eindrapport 

c. terugsluizing aan bijdragende 

sectoren volgens een andere 

sleutel 

d) indirecte steun (kortingen, 

vrijstellingen, verminderingen, etc.) 

a) financiering van de administratie 

van het systeem 

b) algemene terugsluisregeling (bv. 

a rato geproduceerde energie) 

c) korting op Vlaamse 

vennootschapsbelasting 

- Vrijstelling of vermindering 

mogelijk, mits betalen 

communautair 

minimumbelastingniveau 19 . 

- Noodzakelijke en evenredige 

steunmaatregel mogelijk, waarbij 

het evenredig karakter wordt 

gegarandeerd dat: 

* door middel van criteria die 

waarborgen dat elke individuele 

begunstigde een deel van de 

belasting betaalt dat grotendeels 

equivalent is aan de milieuprestatie 

van elke individuele begunstigde in 

vergelijking met de prestatie van de 

best presterende technieken in de 

EER (Europees Economische 

Ruimte) 20 ; 

* via het betalen van ten minste 20 

% van de nationale belasting 

* door overeenkomsten te sluiten 

om de vervuiling te doen afnemen 

mogelijk, wordt zelfs niet aanzien 

als staatssteun 

niet mogelijk, het stimulerend en 

noodzakelijk karakter van de steun 

lijkt in dit geval moeilijk 

aantoonbaar 

Staatssteun, maar moeilijk 

verenigbaar met richtsnoeren: 

-er lijkt geen sprake te zijn van een 

‘milieubelasting’ 

-stimulerend en noodzakelijk effect 

moeilijk aantoonbaar 

19 Dit niveau is enkel vastgesteld voor energieproducten en elektriciteit in bijlage I bij Richtlijn 2003/96/EG. In de andere gevallen 

dient men te opteren voor het tweede streepje. Zie hoger onder eerste optie, punt d. 

20 In het kader van de steunregeling kan een onderneming die de best presterende techniek hanteert, maximaal voordeel halen uit 

een vermindering die overeenstemt met de toename van de productiekosten veroorzaakt door de belasting, onder gebruikmaking 

van de best presterende techniek, en die niet op klanten kan worden afgewenteld. Een onderneming met een slechtere 

milieuprestatie krijgt een lagere vermindering, evenredig met haar milieuprestatie. 

29/167 07/13045/LF



eindrapport 

d. Terugsluizing aan alle 

belastingplichtige bedrijven (in 

Vlaanderen) in het algemeen 

e. Terugsluizing aan de Vlaamse 

samenleving 

4. MODALITEITEN VAN HET INSTRUMENT 

4.1. TOEPASSINGSGEBIED VAN DE HEFFING 

Mogelijk, wordt niet aanzien als staatssteun, want voldoet niet aan 

selectiviteitscriterium. 

Mogelijk, wordt niet aanzien als staatssteun, want voldoet niet aan 

selectiviteitscriterium. 

Eén van de doelstellingen van dit project is de afbakening van het toepassingsgebied van de heffing: voor welke NOxbronnen 

moet deze heffing gelden? 

In de beslissing van de Vlaamse Regering van 9/3/2007 wordt niet expliciet vermeld dat de heffing enkel van toepassing 

zou zijn op industriële bronnen. De heffing zou dus ook van toepassing kunnen zijn op kleinere bronnen zoals de 

huishoudens en bepaalde bedrijven uit de tertiaire sector of de glastuinbouw. Voor de huishoudens en ook voor heel wat 

bronnen in de tertiaire sector en zelfs in de glastuinbouw is een meting van de NOx-emissies uiteraard niet haalbaar 21 , 

wat betekent dat de heffing moet bepaald worden op basis van het brandstofverbruik en eventueel een aantal 

karakteristieken van de verbrandingsinstallatie (leeftijd, type, …). Het sturende effect zal voor deze bronnen dus zeer 

beperkt zijn. Bovendien gaat de inning van een heffing bij huishoudens en in de tertiaire sector gepaard met een grote 

administratieve last (en dus kost), des te meer wanneer de heffing gepaard gaat met een systeem van terugsluizing van 

de inkomsten. 

Aan het beperkte regulerende effect zou kunnen tegemoet gekomen worden door bepaalde (nieuwe) ketels uit te sluiten 

van de heffing. Dit leidt echter opnieuw tot een verhoging van de administratieve lasten. Indien men het effect hiervan wil 

inschatten is bovendien veel informatie nodig (over de verdeling van de verschillende types en de leeftijden van de 

installaties die gebruikt worden) die op dit moment niet beschikbaar is. 

Tenslotte zijn de NOx-emissies van deze sectoren voornamelijk afhankelijk van het energieverbruik en van de specifieke 

NOx-emissies van de ketel (en komen end of pipe maatregelen hier in tegenstelling tot bij grotere bronnen niet in 

aanmerking). Voor het energieverbruik zijn in het kader van het klimaatbeleid al heel wat maatregelen ontwikkeld, terwijl 

de NOx-emissies al geregeld worden door federale productreglementering. Deze federale reglementering is van 

toepassing op ketels tot 400 kW, wat betekent dat er een kleine overlapping is met de ketels die onder Vlarem vallen. 

Bij de modelleringen in de studie door Vito en Ecolas (2004-2006) werd ervan uitgegaan dat op elk kg NOx die wordt 

uitgestoten een heffing wordt betaald, dus ook voor de kleine bronnen. Hierboven worden evenwel een aantal 

argumenten aangehaald om deze kleinere bronnen niet aan de heffing te onderwerpen. 

Op basis van deze argumenten werd beslist om a priori alle verbrandingsinstallaties met een nominaal thermisch 

vermogen van minder dan 300 kW uit te sluiten van de emissieheffing – verbrandingsinstallaties zijn trouwens pas vanaf 

21 Vanderreydt et al. (2008) schatten dat de monitoringkosten in het geval van een continue meting variëren van 7.172 tot 18.291 

EUR per jaar per installatie. Voor elke extra discontinue meting kunnen de kosten oplopen van 624 tot 2.295 EUR per installatie. 

30/167 07/13045/LF



eindrapport 

300 kW opgenomen in de indelingslijst van Vlarem I. Het kabinet van Minister Crevits heeft zich akkoord verklaard met 

dit standpunt 22 . 

Indien bij de invoering van het systeem alsnog wordt beslist deze sectoren onder het toepassingsgebied van de heffing 

te laten vallen, zal dit mogelijk (i.e. wanneer zij niet onder het terugsluissysteem zouden vallen) enkel leiden tot een 

verhoging van het beschikbare budget voor terugsluizing. 

4.2. SOORTEN HEFFINGEN 

Hieronder worden de vermelde mogelijkheden aangehaald. In wat volgt nemen we een eenvoudige heffing zonder 

terugsluizing als referentiescenario; dit wil zeggen dat we alleen die criteria zullen bespreken waar de beschouwde 

variante significant anders op presteert dan het referentiescenario. Een niet ingekleurd vakje in de tabel op het einde 

van dit hoofdstuk betekent dus niet dat niet naar dat criterium werd gekeken, maar wel dat de beoordeling hier niet 

(fundamenteel) afwijkt van die van een eenvoudige heffing. 

4.2.1. Optie A: Stijgende heffing in functie van de emissies 

Hiermee wordt bedoeld dat het heffingstarief hoger wordt naarmate de emissies toenemen. Bedrijven met veel emissies 

zullen relatief zwaarder worden belast en zullen dus meer worden aangespoord om te reduceren. Enerzijds betekenen 

hogere emissies niet noodzakelijk dat de emissies ook makkelijker kunnen gereduceerd worden. Anderzijds is in het 

kader van de NEC-Richtlijn een emissiereductie van 200 ton NOx naar 100 ton NOx evenveel waard als een reductie van 

2.000 ton naar 1.900 ton, zodat er niet echt een reden lijkt te zijn om bedrijven met hogere emissies te onderwerpen aan 

een hogere eenheidsheffing. Door ongelijke tarieven in te stellen gaat trouwens het grootste voordeel van een heffing, 

namelijk de kostenefficiëntie, verloren. Ten opzichte van een eenvoudige heffing zal de financiële last voor de bedrijven 

afhankelijk zijn van de concrete invulling van het systeem. Tenslotte is dit een relatief ingewikkeld systeem, waarvan 

zowel het sturend als het budgettair effect moeilijk van te voorspellen is. 

Daarom werd besloten deze optie niet verder te bestuderen. 

Om dezelfde reden is ook een heffing die daalt in functie van de emissies niet opportuun. 

4.2.2. Optie B: Getrapte heffing 

Analoog als hiervoor, maar de toename gebeurt in trappen in plaats van continu. 

4.2.3. Optie C: Stijgende heffing in functie van de tijd 

Om bedrijven de kans te geven zich aan te passen aan de heffing en investeringen uit te voeren voor 

reductiemaatregelen kan men de heffing geleidelijk invoeren. De evolutie van de heffing moet reeds bij de invoering 

ervan vastliggen (en mag dus niet afhankelijk zijn van bijkomende politieke beslissingen). Het nadeel van dit systeem is 

dat het beschikbare budget voor subsidies kleiner is dan wanneer de heffing onmiddellijk voor het volledige bedrag wordt 

ingevoerd. 

22 In Sectie 5.1.1 leggen we uit hoe hiermee rekening werd gehouden in de MKM simulaties. 

31/167 07/13045/LF



eindrapport 

4.2.4. Optie D: Heffing met een relatieve drempel 

In dit geval wordt gesteld dat een bedrijf slechts wordt belast op een bepaald percentage van zijn emissies. Hiermee 

wordt impliciet tegemoet gekomen aan het argument dat niet alle NOx-emissies kunnen gereduceerd worden. Het 

voordeel is dat de financiële last voor de industrie lager zou liggen. 

Men kan echter gemakkelijk aantonen dat er geen verschil bestaat tussen een vrijstelling van een percentage van de 

emissies en een verlaging van de heffing met hetzelfde percentage. 

Beschouwen we inderdaad een bedrijf dat onderworpen is aan een NOx heffing waarbij een percentage van de emissies 

vrijgesteld is van heffing. 

Laten we de relevante variabelen als volgt definiëren: 

e NOx emissies in kg 

e* De NOx emissie in kg indien geen enkele reductiemaatregel genomen wordt 

RK(e*-e) De totale reductiekost, die afhangt van de afname van de emissie 

T De heffing per kg NOx 

α vrijstellingspercentage 

In de bovenstaande formulering gaan we er dus van uit dat de emissies niet kunnen worden teruggedrongen door de 

activiteit van het bedrijf terug te dringen – deze hypothese is consistent met het MKM (zie Sectie 5.1.1). 

Het probleem van de onderneming is dan het minimaliseren van haar kosten, dit is de som van reductiekosten en 

emissieheffingen: RK ( e* 

− e) 

+ t( 

1− 

α) 

e . Uit deze formulering blijkt duidelijk dat er geen verschil bestaat tussen: 

• Een vrijstelling van α percent van de emissies 

• Een verlaging van het heffingtarief met hetzelfde percentage 

Het enig effect van dit systeem is dat het leidt tot een verlaging van de effectieve heffing. In dat opzicht is het dus niet 

relevant dit systeem verder als een afzonderlijk systeem te behandelen. 

4.2.5. Optie E: Heffing met een absolute drempel 

We zullen in de evaluatie het onderscheid maken tussen: 

• E1: absolute, bedrijfsspecifieke drempel 

• E2: absolute, niet bedrijfsspecifieke drempel 

4.2.5.1. Optie E1: absolute, bedrijfsspecifieke drempel 

In het eerste geval wordt voor elk bedrijf een drempel bepaald waaronder het bedrijf niet wordt belast op zijn emissies. 

Ook hier wordt de financiële last voor de industrie verlaagd. 

Het juridische luik heeft op de eerste plaats uitgewezen dat het werken met bedrijfsspecifieke vrijstellingdrempels bij een 

NOx-heffing verenigbaar is met het Europese recht. Het grootste nadeel van dit systeem is dat de facto aan elk bedrijf 

gratis emissierechten moeten worden toegekend, wat dus betekent dat er een soort allocatieplan moet worden 

opgemaakt, net als bij verhandelbare emissierechten. In tegenstelling tot bij verhandelbare emissierechten (VER), is er 

echter geen stimulans om verder te reduceren dan tot net onder de drempel. 

Bovendien nemen voor een deel ook de financiële prikkels voor het zoeken naar nieuwe reductietechnieken af, 

aangezien bedrijven geen stimulans meer hebben om hun emissies verder terug te dringen dan de vrijstellingsdrempel. 

32/167 07/13045/LF



eindrapport 

4.2.5.2. E2: absolute, niet bedrijfsspecifieke drempel 

Indien zou gewerkt worden met een absolute niet-bedrijfsspecifieke drempel zal dat ertoe leiden dat bedrijven met 

weinig emissies volledig vrijgesteld zullen zijn waardoor de kostenefficiëntie van het systeem sterk vermindert. 

Dit kan aangetoond worden aan de hand van een grafische analyse. 

Beschouwen we een bedrijf dat onderworpen is aan een NOx heffing met een vaste vrijstellingsdrempel ε. Het probleem 

is natuurlijk alleen relevant indien ε > 0. 



e* De NOx emissie in kg indien geen enkele reductiemaatregel genomen wordt 

RK(e*-e) De totale reductiekost, die afhangt van de afname van de emissie 

t0 De heffing per kg NOx 

ε vrijstellingsdrempel 

2 

dRK(.) 

d RK(.) 

We veronderstellen dat: MRK = > 0 en > 0 . 

2 

d( 

e* 

−e) 

d( 

e* 

−e) 

In woorden, hoe verder de emissies worden teruggedrongen, hoe hoger de reductiekosten, en dit in toenemende mate. 

Deze hypothese van positieve en stijgende marginale reductiekosten is standaard en intuïtief. 

Indien het bedrijf minder zou emitteren dan de drempel, dan is het probleem van het bedrijf eenvoudigweg: 

Mine RK( 

e* 

−e) waarbij e ≤ ε . Het is dan evident dat met stijgende marginale reductiekosten de kosten van het 

bedrijf worden geminimaliseerd wanneer e = ε. Het bedrijf zal dus nooit strikt minder emitteren dan de 

vrijstellingsdrempel. 

Indien het bedrijf méér emitteert dan de drempel, dan is het probleem van het bedrijf: 

Mine RK( 

e * −e) + t0 

( e − ε ) waarbij e ≥ ε . 

Er blijven dan nog twee mogelijkheden. 

Indien de heffing per kilo NOx hoger ligt dan de marginale reductiekost overeenkomende met de drempelwaarde 

( t 0 > MRK voor ε = e), dan zal het bedrijf niet meer emitteren dan de drempelwaarde. Aangezien we daarjuist 

hebben aangetoond dat het bedrijf ook niet minder zal emitteren dan de drempelwaarde, wil dit zeggen dat het bedrijf 

precies de drempelwaarde zal emitteren – we zeggen dan dat we een hoekoplossing hebben. 

Dit geval wordt hieronder geïllustreerd. 

33/167 07/13045/LF



eindrapport 

t0 

Figuur 3: “Hoekoplossing” bij een absolute, niet bedrijfspecifieke drempel 

Indien daarentegen de gelijkheid van marginale reductiekosten en heffing per kilo NOx wordt bekomen bij een 

emissieniveau dat strikt hoger ligt dan de drempel ( t 0 = MRK voor e0 > ε), dan is de hoeveelheid NOx onafhankelijk 

van de drempel en zal de marginale reductiekost gelijk zijn aan de heffing per kilo NOx. 

Dit geval wordt hieronder geïllustreerd. 

t0 

ε 

ε 

MRK 

e0 

MRK 

Figuur 4: t = MRK bij een absolute, niet bedrijfspecifieke drempel 

34/167 07/13045/LF 

e* 

e* 

e 

e



eindrapport 

Conclusie: bij een systeem van vaste drempels zijn er twee mogelijkheden: 

− Indien de heffing relatief hoog ligt ten opzichte van de marginale reductiekosten van het bedrijf, dan zal het 

bedrijf niet meer emitteren dan de vrijstellingsdrempel 

− In het ander geval zal het bedrijf NOx terugdringen tot waar de marginale reductiekost gelijk is aan de heffing 

per kilo NOx; deze marginale voorwaarden zijn onafhankelijk van de drempel 

In elk geval wordt er geen gelijkheid van marginale kosten bekomen indien er bedrijven zijn die niet meer emitteren dan 

de vrijstellingsdrempel. De oplossing zal dan niet kosten-efficiënt zijn. Simulaties aan de hand van het MKM hebben 

aangetoond dat er veel bedrijven zijn met zeer lage emissies – in Vlaanderen zou de drempel dus zeer laag moeten 

gezet worden om niet ten koste te gaan van kostenefficiëntie. 

Ook hier nemen voor een deel ook de financiële prikkels voor het zoeken naar nieuwe reductietechnieken af, aangezien 

bedrijven geen stimulans meer hebben om hun emissies verder terug te dringen dan de vrijstellingsdrempel. 

4.2.6. Optie F: Heffing met een ‘absoluut gemaakte relatieve drempel’ 

In dit systeem krijgt elke installatie een vaste vrijstellingsdrempel die is bepaald als percentage van de emissies in een 

basisjaar. Deze drempel geldt dan voor een bepaald aantal jaren. Hierdoor worden de voordelen van de vaste drempel 

(geen invloed op de kosteneffectiviteit als drempel laag genoeg is) gecombineerd met die van de procentuele drempel 

(één regel voor alle installaties). Belangrijke en moeilijke vragen hier zijn welk jaar als basisjaar zal worden gekozen en 

hoe met nieuwkomers zal worden omgegaan. 

Deze regel biedt het voordeel eenvoudig toepasbaar te zijn. Hoewel de berekeningswijze voor alle bedrijven hetzelfde is, 

zal het bovendien leiden tot een bedrijfsspecifieke vrijstelling. 

Ook hier kunnen de eigenschappen geanalyseerd worden aan de hand van een grafische analyse. 



e0 De NOx emissie in kg waarbij de marginale reductiekost gelijk is aan de heffing per kg NOx 

t0 De heffing per kg NOx 

α Het percentage van de emissies in het referentiejaar dat wordt vrijgesteld 

e' De emissies in het referentiejaar 

Om ons te concentreren op de eigenschappen specifiek aan dit systeem zullen we voorlopig abstractie maken van het 

gegeven dat bedrijven ook nog onderworpen zijn aan VLAREM. 

Er zijn dan twee mogelijkheden. 

Indien α.e’ > e0, dan zal het bedrijf zijn vervuiling terugdringen tot α.e’. Immers, indien de vervuiling verder wordt 

teruggedrongen, moeten reductiekosten worden betaald die hoger liggen dan de vermeden belasting (die immers gelijk 

is aan nul indien het bedrijf minder vervuilt dan α.e’). Indien het bedrijf meer zou vervuilen dan α.e’, dan moet het een 

eenheidsbelasting t betalen die hoger ligt dan de marginale reductiekost. Dat wordt hieronder geïllustreerd. De 

reductiekost is gelijk aan de groene driehoek en het bedrijf betaalt geen emissieheffingen. 

35/167 07/13045/LF



eindrapport 

t0 

MRK 

e0 

Figuur 5: Emissieheffing met een “hoge” vrijstellingsdrempel 

Indien α.e’ < e0, dan zal het bedrijf zijn vervuiling terugdringen tot e0. Immers, indien de vervuiling verder wordt 

teruggedrongen, moeten reductiekosten worden betaald die hoger liggen dan de vermeden belasting t. Indien het bedrijf 

meer zou vervuilen dan e0, dan moet het een eenheidsbelasting betalen die hoger ligt dan de marginale reductiekost. 

Het bedrijf betaalt een deel van de heffing (grijze rechthoek) en de reductiekosten (groene driehoek). 

α e’ 

MEK 

36/167 07/13045/LF 

e* 

e



eindrapport 

t0 

MRK 

αe’ 

Figuur 6: Emissieheffing met “lage” vrijstellingsdrempel 

Een eerste probleem van dit systeem is dat indien α te hoog is, bepaalde bedrijven zullen terechtkomen in situatie 1 

indien hun historische emissie hoog genoeg zijn. In dat geval is er geen gelijkstelling van marginale kosten over de 

bedrijven heen. Bovendien bevoordeelt men zo de bedrijven die in het verleden de minste inspanningen hebben 

geleverd om hun emissies terug te dringen ten opzichte van bedrijven die in het verleden wel inspanningen hebben 

geleverd om emissies te verminderen. Zij krijgen immers een relatief hogere vrijstellingsdrempel, zullen hierdoor relatief 

minder heffingen betalen en zullen dus relatief minder tot emissiereducties aangezet worden. 

Een tweede probleem is analoog aan het probleem dat zich stelt bij het gratis toekennen van verhandelbare 

emissierechten 23 . Indien bedrijven hun emissies terugdringen door hun output te verminderen 24 , zal de prijs van het 

eindproduct toenemen. Doordat de inframarginale emissies vrijgesteld zijn van heffing, is het best mogelijk dat het nettoeffect 

van het systeem is dat in markten met monopolie of oligopolie de winsten van de bedrijven zullen toenemen (zoals 

in bepaalde sectoren is gebeurd bij de invoering van het Europees systeem van emissiehandel 25 ). 

Een derde nadeel heeft betrekking op de dynamische efficiëntie. In een systeem met emissieheffingen worden 

bedrijven gestimuleerd om verder te investeren in het onderzoek naar en de ontwikkeling van nieuwe, nog niet gekende 

reductietechnieken, want daardoor dalen zowel hun marginale reductiekosten 26 als de te betalen heffing. 

23 Zie Goulder, L.H. en Parry, I.W.H., Instrument Choice in Environmental Policy, April 2008, Resources For the Future Discussion 

Paper 08-07. 

24 Zoals daarboven reeds gesteld, is dit iets dat niet kan worden gemodelleerd aan de hand van het MKM. 

e0 

25 Zie bijvoorbeeld Sijm, J, Neuhoff K and Chen Y (2006), CO2 Cost Pass Through and Windfall Profits in the Power Sector, CWPE 

0639 and EPRG 0617. 

26 Deze interpretatie is compatibel met de interpretatie van de MRK als de lange termijn marginale kostencurve indien men voor 

ogen houdt dat deze altijd wordt opgesteld voor een gegeven stand van technologische ontwikkeling. Door de ontwikkeling van 

nieuwe technieken kan de MRK alleen maar dalen, vermits een bedrijf altijd kan terugvallen op de huidige stand van de techniek. 

MEK 

37/167 07/13045/LF 

e* 

e



eindrapport 

Dit wordt geïllustreerd in onderstaande figuur: door de investering dalen de marginale reductiekosten van MRK tot MRK’. 

Bij het heffingstarief t0 dalen de emissies van e0 tot (e0)’. De reductiekosten veranderen (met ABC-ADE), en te betalen 

heffingen dalen van t0. e0 tot t0.(e0)’ . 

t0 

MRK 

MRK’ 

D 

E 

(e0)’ 

Figuur 7: De dynamische efficiëntie van emissieheffingen 

Indien een bedrijf zich bevindt in de situatie waarbij α.e’ > e0 (zie Figuur 5), dan blijft de stimulans bestaan om de 

reductiekosten te verminderen, maar deze zal niet leiden tot een verdere afname van de emissies: de marginale 

reductiekost is immers nu al zo laag ten opzichte van de heffing dat het bedrijf zijn vervuiling niet verder terugdringt dan 

de vrijstellingsdrempel, en verdere verlagingen van de marginale reductiekosten zullen hier niets aan veranderen. Een 

deel van de dynamische voordelen van een emissieheffing gaat dan verloren. 

Een vierde nadeel is dat dit systeem geen rekening houdt met lange termijn evoluties in de sectoren onderworpen aan 

de heffing: inkrimpende bedrijven zullen gemakkelijker de vrijstellingsdrempel bereiken dan bedrijven in groeisectoren. 

We moeten ook hier voor ogen houden dat een heffing altijd twee effecten heeft. Er is het effect op de 

productiebeslissingen van individuele bedrijven die op de markt aanwezig zijn, en er is de impact op uittrede en intrede 

op de markt. Indien een bedrijf besluit om op een markt aanwezig te zijn, maximaliseert ze haar winsten door haar 

emissies te reduceren tot het punt waar de marginale reductiekosten gelijk zijn aan de heffing of tot aan de 

vrijstellingsdrempel (dat is de marginale beslissingsregel). Maar daarnaast is er ook de beslissing om al dan niet op een 

markt aanwezig te zijn, en deze wordt genomen door de totale kosten te vergelijken met de totale opbrengsten. Een 

hogere vrijstellingsdrempel betekent in elk geval hogere winsten, en verhoogt dus de kans dat een bedrijf op een markt 

aanwezig zal blijven. De paradox is dus dat bedrijven die groeien (omdat ze tegen een lagere kost kunnen inspelen op 

een maatschappelijke behoefte zoals deze wordt uitgedrukt in de vraag naar een product, of omdat de maatschappelijke 

behoefte naar hun product is toegenomen) worden geconfronteerd met een vrijstellingsdrempel die relatief strenger zal 

liggen dan indien ze zouden inkrimpen (bijvoorbeeld omdat hun productiekosten stijgen of omdat de vraag naar hun 

producten daalt)… Dus, zelfs indien er aan de marge een juiste afweging plaatsvindt tussen de baten die de 

maatschappij haalt uit een bepaald product (en die wordt uitgedrukt door de vraag naar dat product) en de aan dat 

B 

e0 

C 

A 

38/167 07/13045/LF 

e* 

e



eindrapport 

product verbonden negatieve externe effecten, zal dit systeem “stervende” sectoren langer in leven laten ten nadele van 

de groeisectoren 27 . Een analoog probleem stelt zich met de zogenaamde “early movers”: bedrijven die bij nieuwe 

investeringen hebben geanticipeerd op strengere reguleringen van NOx emissies en daardoor hun emissies reeds 

hebben verlaagd. 

Een mogelijke oplossing van dit specifiek probleem zou er dan in kunnen bestaan om het referentiejaar periodiek aan 

te passen. 

Een nadeel hiervan is dan weer dat periodieke aanpassingen zullen leiden tot strategisch gedrag telkens de drempels 

worden aangepast: het is niet ondenkbaar dat bedrijven hun emissies zullen doen toenemen met de bedoeling hogere 

vrijstellingsdrempels te bekomen 28 . Inderdaad, een bedrijf dat in jaar n haar emissies met Δ(e) opdrijft spaart RK(Δ(e)) 

aan reductiekosten uit in het lopende jaar en bovendien α*t Δ(e) in alle toekomstige jaren waar n als referentiejaar wordt 

gebruikt. De kostprijs van deze toename is dat het bedrijf t Δ(e ) aan heffingen zal moeten bijbetalen in het 

referentiejaar. Indien een vrijstellingsdrempel met periodieke aanpassingen wordt ingevoerd, dan zullen de emissies dus 

toenemen ten opzichte van het punt dat de bedrijven kiezen bij eenvoudige heffing (namelijk het punt waar de marginale 

reductiekosten gelijk zijn aan de heffing). Met andere woorden, de emissies zullen niet meer worden teruggedrongen tot 

het punt waar marginale reductiekosten gelijk zijn aan de eenheidsheffing, en het systeem zal niet meer kosteneffectief 

zijn. 

Of dit effect in de praktijk belangrijk zal zijn, hangt af van de discontovoet en van de berekeningswijze van de 

vrijstellingsdrempel – a priori valt daar weinig over te zeggen. Aangezien dit soort gedrag niet kan gemodelleerd worden 

met het MKM, zal het zeer moeilijk zijn om het effect op het halen van de NEC plafonds in te schatten. 

De volgende elementen pleiten er in elk geval voor om er van uit te gaan dat dit bedrag in de praktijk niet belangrijk zal 

zijn: 

• Bedrijven blijven in elk geval onderworpen aan VLAREM. Heel veel marge om de emissies om strategische 

redenen aan te passen bestaat er dus niet altijd. 

• De redenering hierboven heeft betrekking op marginale veranderingen in de emissies, en gaat ervan uit dat de 

marginale reductiekosten een continue functie zijn van de reductie-inspanningen. De kostenreductiecurven die 

geschat werden aan de hand van het MKM tonen echter duidelijk aan dat veel reductiemaatregelen een 

“getrapt” karakter vertonen. 

De redenering hierboven suggereert echter wel dat de aanpassingen niet te frequent mogen plaatsvinden. Door te 

werken met een voortschrijdend gemiddelde zou men dit gedrag verder kunnen inperken. 

Een specifiek probleem stelt zich bij nieuwe bedrijven. De letterlijke toepassing van het hierboven beschreven systeem 

zou inhouden dat deze helemaal geen vrijstellingsdrempel zouden genieten. Een mogelijke oplossing zou er hier in 

kunnen bestaan dat deze bedrijven in de eerste jaren worden belast aan een verlaagd tarief en dat ze vervolgens 

genieten van een vrijstellingsdrempel op basis van hun emissies in de eerste jaren. Merk wel dat een volledige 

vrijstelling in de eerste jaren moet vermeden worden, want dan zou alleen VLAREM nog als rem staan op het hierboven 

beschreven speculatief gedrag. 

Net als bij een absolute drempel stelt zich het probleem van de bepaling van de drempel (in dit geval: 

vrijstellingspercentage), maar waar een lage drempel enkel een significant effect zal hebben voor zeer kleine bedrijven, 

is het procentuele belang van de drempel in dit geval voor alle bedrijven vergelijkbaar en profiteren ook grote bedrijven 

hier dus van. Het is bovendien niet zeker dat de distorties die worden teweeg gebracht door dit systeem belangrijk zijn 

27 Immers, om de NEC plafonds te halen, zullen de emissies van de groeisectoren lager moeten liggen dan indien de inkrimpende 

bedrijven effectief van de markt zouden verdwijnen (wat waarschijnlijker is indien er geen emissiedrempel zou zijn). 

28 Bij de initiële vastlegging kan dit worden vermeden door een referentiejaar van voor het tijdstip waarop het systeem werd 

aangekondigd: bedrijven kunnen immers hun emissies niet retroactief wijzigen. 

39/167 07/13045/LF



eindrapport 

ten opzichte van deze die volgen uit de toepassing van VLAREM 29 en de vrijstelling van bepaalde sectoren. Het relatief 

belang van het probleem kan alleen ingeschat worden op basis van numerieke simulaties. 

We zullen in de evaluatie het onderscheid maken tussen twee varianten: 

• F1: vast basisjaar 

• F2: glijdend basisjaar 

4.2.7. Optie G: Heffing met een drempel op basis van een prestatienorm 

In dit geval is geen heffing verschuldigd zolang men minstens even goed presteert als de prestatienorm. 

Een dergelijk systeem zou toelaten om de heffingsinkomsten te beperken en om de voorlopers niet te benadelen die 

volgens de Europese regels immers geen steun kunnen krijgen voor maatregelen die reeds genomen zijn voor de 

invoering van de heffing. 

Bij een prestatienorm gebaseerd op BBT/BREF zouden zich problemen kunnen stellen qua interpretatie. Bovendien is er 

dan geen rechtstreeks verband met de doelstelling. Bij een prestatienorm uitgedrukt als NOx-emissie per energieverbruik 

kan de drempel bepaald worden door een vergelijking te maken tussen de NEC-doelstelling en het totale 

energieverbruik. Voor procesemissies zou een analoog systeem kunnen bedacht worden. De last voor de industrie kan 

dus beperkt worden terwijl de beschikbare gegevens moeten toelaten de drempel zo in te stellen dat de doelstelling 

wordt gehaald. Het voornaamste probleem dat zich hier stelt zijn de informatievereisten om de drempels zodanig vast te 

leggen dat ze niet ten koste gaan van de kosteneffectiviteit van het systeem. 

4.2.8. Optie H: Heffing met een jaarlijks aanpasbaar tarief 

Een jaarlijkse aanpassing van het tarief maakt het mogelijk om in te spelen op omstandigheden zoals evolutie van de 

emissies (afstand tot de doelstelling bv), budgettaire noden (bv. in functie van terugsluisbehoeften), economisch klimaat, 

evolutie van de reductietechnologie etc. Een dergelijk systeem creëert evenwel veel onzekerheden bij zowel overheid 

als industrie en is dus niet te verkiezen. Gebrek aan voorspelbaarheid is immers geen goede zaak voor investeringen in 

het algemeen en voor investeringen in emissiereducties in het bijzonder. 

4.2.9. Evaluatie van de verschillende opties 

De onderstaande tabel geeft een overzicht van de voor- en nadelen van de voorgestelde opties. Voor iedere optie wordt 

een bepaalde score gegeven: 

Groen: zeer goed 

Blauw goed 

Geel: slecht 

Rood: zeer slecht 

We wijzen er hier nogmaals op dat deze criteria worden beoordeeld ten opzichte van een eenvoudige emissieheffing 

zonder terugsluizing. Indien het verschil verwaarloosbaar is wordt niets ingevuld; we beperken ons tot de criteria waar er 

een uitgesproken verschil is. 

Optie (d) is niet hernomen in deze tabel wegens irrelevant. 

29 Door de toepassing van VLAREM zullen zelfs bij een eenvoudige emissieheffing de marginale reductiekosten van bedrijven 

onderling verschillen, zodat geen kosteneffectieve reductie wordt bekomen. 

40/167 07/13045/LF



eindrapport 

A 

B 

C 

E1 

E2 

F1 

F2 

G 

H 

Milieu-effectiviteit 

Kostenefficiëntie 

Allocative effiëntie 

Uitvoerbaarheid 

Dynamische efficiëntie 

Flexibiliteit 

Toegankelijkheid nieuwkomers 

Van toepassing op kleine bedrijven 

Juridische haalbaarheid 

Directe impact op de kost voor de 

bedrijven 

Benadeling first movers 

Op basis van deze analyse werd beslist om naast de eenvoudige heffing ook opties c, f en g (emissie per 

brandstofverbruik en een soortgelijk criterium voor procesemissies) te onderzoeken in deze studie en de andere opties a 

priori te verwerpen. 

4.3. SOORTEN TERUGSLUIZINGEN 

Net als in het vorige hoofdstuk worden de verschillende opties hier afgewogen tegenover een eenvoudige heffing zonder 

terugsluizing en worden in de tabel op het einde van dit hoofdstuk enkel de verschillen in evaluatie opgenomen. 

4.3.1. Optie A: Subsidie van reductiemaatregelen (directe steun) – enkel investeringskosten 

Het terugsluizen van de inkomsten in de vorm van subsidies naar de heffingsplichtige bedrijven toe (directe steun) is 

enkel mogelijk binnen bepaalde percentages voor NOx-reductiemaatregelen die de onderneming toelaten de 

communautaire normen te overtreffen (of bij ontstentenis daarvan het niveau van milieubescherming doen toenemen). 

Steeds zal ook het stimulerend effect en de noodzaak van de steun aantoonbaar moeten zijn. Cruciaal is natuurlijk dat 

de ondersteunde maatregelen alleszins verder moeten gaan dan hetgeen waartoe zij door Vlarem II tot op heden 

worden verplicht. 

Ook steun voor algemene milieu- en/of energiemaatregelen, die immers een indirect effect kunnen hebben op de NOxuitstoot 

van ondernemingen, is mogelijk voor zover steeds wordt voldaan aan de strikte voorwaarden uit de richtsnoeren. 

Indien een bepaalde milieu-investering ook leidt tot bepaalde exploitatiebaten (bijvoorbeeld in de vorm van een afname 

van de energiekosten), dan schrijven de Richtsnoeren voor milieusteun voor dat deze baten afgetrokken worden van de 

subsidie. Exploitatiekosten verbonden aan deze investering (bijvoorbeeld extra productiekosten zoals extra grondstoffen 

41/167 07/13045/LF



eindrapport 

om de installaties te laten functioneren) mogen wel worden gesubsidieerd. Dit geldt wel slechts voor de vijf jaar volgend 

op de investering. 

De exploitatiebaten verbonden aan investeringen in NOx-reducerende maatregelen zijn verwaarloosbaar. Er bestaat dus 

geen risico dat dit gegeven zal leiden tot een belangrijke toename van de administratieve kosten verbonden aan directe 

steun. 

Wat kunnen we nu al zeggen aan de hand van een economische analyse? 

Laten we eerst als referentiescenario de mogelijkheid beschouwen dat de overheid een deel van de reductiekosten 

subsidieert, en dat het bedrijf niet is onderworpen aan een emissienorm. Dat is het geval dat wordt geïllustreerd in de 

eerste grafiek: de marginale reductiekosten dalen van MRK naar MRK’ 30 , en het verschil tussen de reductiekosten komt 

overeen met de betaalde subsidie. Merk op dat in deze analyse de interpretatie van de marginale reductiekosten 

consistent is met deze die in het MKM wordt gebruikt: het gaat hier over lange termijn marginale kosten. Concreet 

betekent dit dat in een dergelijke setting alle kosten, met inbegrip van investeringskosten, variabel zijn en dus mee 

vervat zitten in de marginale kostencurve. (Een alternatieve benadering wordt aangeboden wanneer we de indirecte 

steun bespreken). 

t0 

A 

B 

MRK’ 

Figuur 8: Een emissieheffing gecombineerd met eenvoudige investeringsubsidie 

Het resultaat van deze vorm van terugsluizing is: 

• Emissie dalen van e0 tot (e0)’ 

• De totale reductiekosten veranderen van JFHJ tot JDEJ, maar we kunnen niet zeggen of ze toe- of afnemen 

• De te betalen heffing daalt van AFHBA tot ADEBA 

• De totale kosten voor de bedrijven dalen van JFABJ tot JDABJ 

• De overheid moet JCDJ aan subsidies uitbetalen 

30 In deze voorstelling subsidieert de overheid een vast percentage van de reductiekosten. Deze specificatie heeft geen belang voor 

de conclusies van de analyse. 

MRK 

(e0)’ 

C 

D 

E 

e0 

F 

G 

H 

42/167 07/13045/LF 

I 

J 

e* 

e



eindrapport 

De bedrijven winnen ondubbelzinnig bij het invoeren van een dergelijk systeem. 

In dit systeem bekomen de bedrijven overheidssteun voor elke afname van de emissies ten opzichte van een systeem 

zonder regulering. Het is echter weinig waarschijnlijk dat een dergelijk systeem in de praktijk de toets zal kunnen 

doorstaan van de juridische criteria, die immers eisen dat de gesteunde maatregelen minstens verder moeten gaan dan 

waar Vlarem II toe verplicht (zie Sectie 3 voor meer details). We zullen daarom dit systeem niet verder in overweging 

nemen. 

Laten we daarom van nu af aan veronderstellen dat het bereiken van de VLAREM drempel overeenkomt met een 

emissieniveau ε. Op basis van de juridische criteria hierboven zullen de MRK ongewijzigd blijven zolang de emissies 

hoger liggen dan ε, waarna deze zullen dalen met het bedrag van de uitgekeerde subsidie. 

Er zijn nu drie scenario’s denkbaar. 

Een eerste mogelijkheid is dat ε > e0. Er verandert dan niets fundamenteel aan de analyse hierboven. 

t0 

A 

B 

MRK’ 

MRK 

Figuur 9: Een emissieheffing met “stimulerende” directe steun: geval 1 

In Figuur 9 31 zien we dat ten opzichte van een situatie zonder terugsluizing: 

• Emissies dalen van e0 tot (e0)’ 

• De totale reële reductiekosten nemen toe van JFHJ tot JCEJ 

• Het bedrijf ontvangt CKGDC aan subsidies 

• De te betalen heffing daalt van AFHBA tot ADEBA 

• De totale kosten voor de bedrijven dalen van JFABJ tot JKGDABJ 

31 In deze voorstelling subsidieert de overheid een vast bedrag per eenheid emissiereductie. Deze specificatie heeft geen belang 

voor de conclusies van de analyse. 

(e0)’ 

C 

D 

E 

e0 

F 

H 

ε 

K 

G 

43/167 07/13045/LF 

I 

J 

e* 

e



eindrapport 

Aangezien het niet de bedoeling is dat de emissies afnemen ten opzichte van een systeem zonder terugsluizing (met 

andere woorden, het is niet de bedoeling om het beter te doen dan het NEC plafond) zal de overheid nu ook het 

belastingtarief kunnen verlagen. Laten we, ter illustratie, en als extreem geval eerst veronderstellen dat het tarief wordt 

verlaagd tot t1: 

t0 

t1 

A 

M 

B 

MRK’ 

MRK 

(e0)’ 

Figuur 10: Een eenvoudige investeringssubsidie gecombineerd met een lagere eenheidsheffing 

Ten opzichte van een situatie zonder terugsluizing bekomen we: 

• De emissies en de reële reductiekosten blijven constant 

• Het bedrijf ontvangt FKGLF aan subsidies 

• De te betalen heffing daalt van AFHBA tot MLHBL 

• De totale kosten voor het bedrijf dalen van JFABJ tot JKGLMBJ 

In realiteit verschillen de marginale reductiekosten van bedrijf tot bedrijf: sommige bedrijven zullen bij t1 hun emissies 

verder terugdringen dan in een systeem zonder terugsluizing, sommige bedrijven zullen het minder verder doen. De 

precieze verdeling kan alleen worden geschat aan de hand van numerieke simulaties. 

Een tweede mogelijkheid is nu dat (e0)’ < ε < (e0) . Dat geeft: 

C 

D 

E 

L 

e0 

F 

H 

ε 

K 

G 

44/167 07/13045/LF 

e* 

I 

J 

e



eindrapport 

T0 

A 

B 

MRK’ 

MRK 

(e0)’ 

Figuur 11: Een emissieheffing met “stimulerende” directe steun: geval 2 

Er zijn nu twee punten waarbij de eenheidsheffing gelijk is aan de marginale reductiekost: (e0)’ en e0. Aangezien ε echter 

een emissiedrempel is die strikt dient te worden gerespecteerd, zijn er nu twee mogelijkheden 32 ; 

• Indien het bedrijf haar emissies houdt op het niveau ε, dan zijn haar reductiekosten gelijk aan JKFJ en betaalt 

ze AMFBA aan heffingen. Haar totale kosten zijn dus JKMABJ. 

• Indien het bedrijf haar emissies verder terugdringt tot het niveau (e0)’, dan zijn haar reductiekosten gelijk aan 

JCEJ, ze betaal ADEBA aan heffingen en ontvangt CKGDC aan subsidies. Haar totale kosten zijn gelijk aan 

JKGDABJ. 

De vervuiling zal dus worden teruggedrongen tot (e0)’. 

C 

D 

E 

M 

K 

G 

F 

ε 

e0 

L 

H 

Nogmaals, ook in dit geval moet men voor ogen houden dat de overheid de eenheidsheffing zal verlagen om te 

verhinderen dat de regio globaal beter presteert dan de NEC plafonds. Het precieze effect inschatten vereist echter 

numerieke modellen. 

Een laatste mogelijkheid is natuurlijk dat ε zo laag valt dat MRK’ > t voor elk niveau van de emissie. In dat geval zal 

het bedrijf niets veranderen aan haar gedrag ten opzichte van een situatie zonder subsidies. 

Een ander probleem dat zich kan stellen is het volgende. In het algemeen is het inefficiënt om als overheid bepaalde 

technologiekeuzes te bevoordelen ten opzichte van andere. De reden is wederom dat de overheid geen zicht heeft op 

de specifieke omstandigheden van een individueel bedrijf. Uit de juridische voorwaarden hierboven blijkt dat élke 

technologie die zou toelaten om de VLAREM normen te overschrijden in aanmerking zou komen voor subsidiëring. Op 

het eerste gezicht is er dus geen probleem. Hierbij gaat men echter voorbij aan het feit dat emissiereducties niet alleen 

mogelijk zijn door investeringen in reductietechnologieën, maar ook door het volledig herzien van productieprocessen. 

32 Hoel heeft nog andere problemen geïdentificeerd die zich stellen bij non-convexiteiten in de marginale reductiekosten. Deze 

problemen stellen zich echter niet indien men er van uit gaat dat de marginale reductiekosten overeenkomen met de lange termijn 

kosten en dat er op lange termijn geen vaste kosten bestaan. Zie Hoel, M. (1998), Emission Taxes versus Other Environmental 

Policies, Scandinavian Journal of Economics, 100(1), pp. 79-104. 

45/167 07/13045/LF 

e* 

I 

J 

e



eindrapport 

Opdat investeringen in het herzien van productieprocessen zouden in aanmerking komen voor milieusteun, moeten zij 

voldoen aan de voorwaarden van de richtsnoeren. Er moet dus minstens worden aangetoond dat de reorganisatie voor 

een stimulerend effect zorgt en een reductie van de NOx-emissies wordt behaald met die reorganisatie. Het leveren van 

dergelijk bewijs kan voor moeilijkheden zorgen omdat men moet kunnen aantonen verder te gaan dan bestaande 

normen/niveau van milieubescherming. Er is dus een zware bewijslast verbonden aan het aantonen van het stimulerend 

effect. De administratieve lasten die voortvloeien uit dit systeem zullen dus ook belangrijk zijn. 

Besluit: Zelfs indien we abstractie maken van de juridische onzekerheden die blijven hangen rond de vraag welke 

technologieën al dan niet beantwoorden aan de juridische normen, dan nog zien we het directe terugsluissysteem 

suboptimale keuzen in technologieën (in plaats van processen) kan stimuleren. Daar tegenover staat dan weer dat het 

verstorend effect van een investeringssubsidie naar meer kapitaalsintensieve investeringen wordt getemperd omdat 

volgens de Richtsnoeren de exploitatiekosten verbonden aan de investering moeten worden toegevoegd aan het 

subsidieerbaar bedrag. Het voornaamste nadeel van dit systeem is dus waarschijnlijk de administratieve kost: bedrijven 

zullen immers moeten bewijzen dat een gegeven investering leidt tot een verbetering ten opzichte van Vlarem II. Het 

voornaamste voordeel van dit systeem is dat de lasten voor de bedrijven dalen, enerzijds door de subsidieregeling, maar 

anderzijds ook doordat dit systeem toelaat een lagere heffing in te stellen (om dezelfde NOx reductie te realiseren). 

4.3.2. Optie B: Subsidie van reductiemaatregelen (directe steun) –investerings- en operationele 

kosten 

Rekening houdende met de opmerkingen van hierboven, moeten de operationele kosten verbonden aan een investering 

sowieso worden opgeteld bij het subsidieerbaar bedrag. Het is niet direct duidelijk of er operationele kosten bestaan die: 

• Niet gelieerd zijn aan een investering in NOx reducerende maatregelen 

• Beantwoorden aan de criteria gesteld in de Richtsnoeren voor het toekennen van milieusteun 

We denken dus niet dat er ruimte bestaat voor steun onder optie b) die niet al gedekt is door optie a). 

4.3.3. Optie C: (Gedeeltelijke) vrijstelling van heffing (indirecte steun) - enkel investeringskosten 

Een alternatief voor deze eerder strikt gereglementeerde steunmaatregelen is het voorzien van indirecte steun voor 

reductiemaatregelen in de vorm van vrijstellingen en/of kortingen op een heffing, bijvoorbeeld een NOx-heffing. 

In elk geval dient staatssteun in de vorm van fiscale maatregelen minstens de milieubescherming aanzienlijk te 

verbeteren en mogen de belastingsverlagingen en belastingsvrijstellingen niet ten koste gaan van de nagestreefde 

algemene doelstellingen. Een groot verschil met directe steun is dat bij indirecte steun de heffing en de subsidies als een 

"package" worden gezien als het gaat over de beoordeling van het stimulerend effect; bij directe steun is dat niet het 

geval omdat het daar veel moeilijker is om de link tussen heffing en steun aan te tonen. 

De belastingsverlagingen en belastingsvrijstellingen mogen maximum voor tien jaar worden toegekend. 

In dat geval lijken twee opties voorhanden: 

• ofwel moeten de begunstigden als tegenprestatie minstens het communautair minimumbelastingniveau 

betalen: aangezien dit minimumbelastingniveau niet bestaat voor milieuaangelegenheden is dit niet relevant. 

• ofwel moet de regeling beantwoorden aan de criteria van noodzakelijkheid (objectieve en doorzichtige criteria, 

aanzienlijke toename van productiekosten zonder verlaging van milieubelasting en toename van deze 

productiekosten kan niet worden afgewenteld op de klanten zonder aanzienlijk omzetverlies) en evenredigheid 

(door middel van criteria die waarborgen dat elke individuele begunstigde een deel van de belasting betaalt, via 

het betalen van ten minste 20 % van de nationale belasting of door overeenkomsten te sluiten om de vervuiling 

te doen afnemen). 

46/167 07/13045/LF



eindrapport 

We overlopen hier daarom drie mogelijke interpretaties van deze regel. 

4.3.3.1. Voorwaardelijke verlaging van de eenheidsheffing 

Een eerste mogelijkheid (optie c1) is dat de overheid het tarief van de emissieheffing verlaagt voor ondernemingen die 

bepaalde investeringen hebben doorgevoerd. 

Ook hier kunnen de gevolgen van de invoering van dit systeem beter begrepen worden aan de hand van een grafische 

analyse. 

Laten we veronderstellen dat de overheid de heffing verlaagt van t tot t1 voor bedrijven die een aantal specifieke 

investeringen hebben doorgevoerd. Laten we ook veronderstellen dat het effect van deze investeringen is dat de korte 

termijn marginale reductiekosten naar beneden schuiven 33 (zie Bijlage A voor meer uitleg over het effect van 

investeringen op het verloop van marginale kostencurven). Dit geeft het volgende beeld: 

t1 

t2 

t0 

A 

L 

B 

MRK’ 

Dit leidt tot volgende situatie. 

MRK 

(e0)’ 

Figuur 12: Een emissieheffing gecombineerd met een indirecte investeringsubsidie 

Indien ondernemingen onderworpen zijn aan een emissieheffing t0 en hun marginale reductiekosten zijn gelijk aan MRK, 

dan: 

• Zijn hun emissies gelijk aan e0 

• Zijn hun reductiekosten gelijk aan JFHJ 

• Betalen ze ABHFA aan heffingen 

C 

D 

E 

G 

e1 

K 

F 

e0 

H 

33 Hier wijken wij dus af van de interpretatie gegeven in het MKM, waar men met een lange termijn marginale kostencurve werkt. 

e2 

47/167 07/13045/LF 

J 

e* 

e



eindrapport 

• Zijn hun totale kosten gelijk aan JFABJ 

Indien ondernemingen onderworpen zijn aan een emissieheffing t0 en hun marginale reductiekosten zijn gelijk aan MRK’, 

dan: 

• Zijn hun emissies gelijk aan (e0)’ 

• Zijn hun reductiekosten gelijk aan JDEJ, plus een vaste investering I 

• Betalen ze ABEDA aan heffingen 

• Zijn hun totale kosten gelijk aan JDABJ +I 

Opdat de indirecte subsidie (dit is, de verlaging van de eenheidsheffing) als stimulerend zou kunnen worden beschouwd, 

moet het zijn dat een bedrijf zonder subsidie deze investeringen niet zou uitvoeren, dus dat JDABJ + I > JFABJ of dus 

dat: I > JFDJ. Of om het anders te formuleren: indien JFDJ > I, dan zal het bedrijf de investering uitvoeren, zelfs zonder 

subsidie, en dan kan men niet betogen dat de subsidie stimulerend heeft gewerkt. 

Stel nu dat de overheid een onderneming die de investering I uitvoert onderwerpt aan een lagere emissieheffing t1. Dan 

bekomen we dat: 

• De emissies gelijk zijn aan e1 

• De reductiekosten gelijk zijn aan JGKJ, plus een vaste investering I 

• De betaalde heffingen gelijk aan LBKGL 

• De totale kosten voor de bedrijven gelijk aan JGLBJ + I 

Bedrijven zullen hier dus voor kiezen en de investering uitvoeren indien JFALGJ > I. 

Het probleem dat zich stelt bij dit systeem is het volgende: indien I hoog genoeg is, dan zal de vereiste verlaging van de 

emissieheffing zo groot zijn dat de emissies zullen toenemen ten opzichte van een systeem zonder terugsluizing – dat is 

bijvoorbeeld het geval indien de eenheidsheffing gelijk is aan t2 (ten opzichte van een systeem zonder regulering zullen 

de emissies natuurlijk wél afnemen). 

Net als bij directe steun creëert de bewijslast van het stimulerend effect overigens juridische onzekerheid en hoge 

reguleringskosten. 

4.3.3.2. Voorwaardelijke vrijstelling op basis van emissies in referentiejaar 

Laten we daarom volgend alternatief beschouwen. 

Bedrijven die een bepaalde investering doorvoeren, krijgen geen vrijstelling, maar men trekt van de te betalen 

emissieheffingen een bedrag af dat gelijk is aan de eenheidsheffing maal α.e’ (waarbij e’ de emissie zijn in een gegeven 

referentiejaar). Dus, indien de emissies gelijk zijn aan e en de eenheidsheffing t, dan betalen de bedrijven t.e, en krijgen 

ze t.α.e’terug (wat ook de waarde van e is) indien ze de investering I* hebben uitgevoerd. Dus, ongeacht het niveau van 

e, worden bedrijven altijd beloond als ze hun emissies verder terugdringen. In een systeem met vrijstellingdrempels (zie 

Sectie 4.2.5 en 4.2.6) daarentegen gaat het sturend effect van de heffing verloren zodra de emissies het niveau van de 

drempel hebben bereikt. Dit is een voordeel ten opzichte van een systeem met vrijstellingsdrempels. 

Als we kijken naar Figuur 12 dan kunnen we stellen dat het resultaat zal zijn dat de investering zal worden doorgevoerd 

indien: JFDJ + t.α.e’> I*. De emissies zullen dan dalen van (e0) tot (e0)’. 

Dus, in tegenstelling tot het vorig systeem kunnen we stellen dat, indien een vrijstelling wordt verleend, deze 

automatisch zal leiden tot een afname van de emissies. 

48/167 07/13045/LF



eindrapport 

Stel nu dat men als randvoorwaarde zou stellen dat een bedrijf nooit méér mag terugtrekken dan wat het aan heffingen 

betaalt (bijvoorbeeld omdat men het surplus zou kunnen beschouwen als een vorm van directe steun): de te betalen 

netto-heffing is dan: 

• t. e- t.α.e’ indien t. e > t.α.e’ 

• 0 indien t.α.e’ > t. e 

In dit geval zitten we met hetzelfde systeem als beschreven in Sectie 4.1: indien α.e’ > (e0)’dan zullen deze bedrijven 

hun emissies niet verder terugdringen dan α.e’ en er zal geen gelijkstelling van marginale kosten bekomen worden. 

Een alternatieve benadering zou er in kunnen bestaan om het eventuele surplus t.α.e’ - t. e te onderwerpen aan de 

terugbetalingpercentages die gelden in het geval van directe steun. Het is in dat geval echter absoluut niet duidelijk hoe 

zoiets kan passen in de voorwaarden voor directe steun. 

In elk geval is het duidelijk dat deze optie dient verworpen te worden wegens administratief te ingewikkeld. 

4.3.3.3. Investeringskost aftrekken van de te betalen heffing 

Het laatste systeem dat we hier beschouwen bestaat er in dat (een deel van) het bedrag van de investering wordt 

afgetrokken van de te betalen heffing. 

Bedrijven die een bepaalde investering doorvoeren, krijgen een gedeeltelijke vrijstelling van de emissieheffing; de 

vrijstelling is gelijk aan het (verdisconteerde) investeringsbedrag maar kan nooit groter zijn dan 80% van de te betalen 

heffing (d.w.z. dat elk bedrijf ten minste 20% van de heffing moet blijven betalen). 

Het economisch effect van een dergelijk systeem zal zijn dat de korte termijn marginale reductiekosten afnemen ten 

gevolge van de investering; de eenheidsheffing blijft echter ongewijzigd vermits de aftrek compleet onafhankelijk is van 

de emissies. Dit is de situatie beschreven in Figuur 7: de emissies zullen dalen ten opzichte van een situatie zonder 

terugsluizing. Zoals hierboven reeds aangehaald, is het echter juist niet de bedoeling dat men in het reduceren van de 

emissies globaal bekeken verder gaat dan wat nodig is voor het bereiken van de NEC plafonds. Ten opzichte van een 

systeem zonder terugsluizing zal de emissieheffing dus kunnen dalen. Zoals hierboven reeds aangehaald, kan het netto 

effect hiervan zijn dat sommige bedrijven hogere emissies zullen hebben dan in een geval zonder terugsluizing. 

Een mogelijk nadeel van dit systeem ten opzichte van een systeem van directe steun is dat bedrijven die een grote 

reductie realiseren slechts een beperkte heffing moeten betalen en dus ook slechts een beperkt deel van hun 

investering zullen recupereren door de heffingsvrijstelling. Het gevaar bestaat dus dat zeer performante 

reductietechnieken niet zullen gekozen worden. Dit nadeel wordt wel enigszins ingeperkt doordat de aftrek kan gespreid 

worden over tien jaar. 

Het bedrag dat met dit systeem kan worden teruggetrokken kan hoger komen te liggen dan de jaarlijks te betalen 

heffing, maar kan wel gespreid worden over tien jaar. Om te weten of dit voordelig is ten opzichte van een systeem van 

directe steun dient men de netto actuele waarde van beide systemen met elkaar te vergelijken. Dat zal onder andere 

afhangen van de maximale steunpercentages waar het bedrijf van kan genieten in een systeem van directe steun. Ten 

opzichte van een systeem van directe steun zou het ook kunnen dat de terugverdientijd langer zal zijn. 

4.3.3.4. Samenvatting 

Het voornaamste probleem verbonden aan indirecte steun is dat men een lijst zou moeten opstellen van maatregelen 

die aanleiding kunnen geven tot een vrijstelling. Indien er veel potentiële maatregelen bestaan, betekent dit dat men 

opnieuw zal komen tot een ingewikkelde regelgeving, en dus tot hogere reguleringkosten. In dat opzicht is werken met 

49/167 07/13045/LF



eindrapport 

een vast subsidiepercentage voor alle maatregelen die verder gaan dan VLAREM (zoals bij directe steun) veel 

eenvoudiger. 

Uit bovenstaande analyse is ook gebleken dat er heel veel onduidelijkheid bestaat over wat indirecte steun concreet zou 

kunnen inhouden. Aangezien de Europese richtsnoeren zeer recent zijn, is het ook niet duidelijk wat in de praktijk kan 

aanvaard worden. 

4.3.4. Optie D: (Gedeeltelijke) vrijstelling van heffing (indirecte steun) - investerings- en 

operationele kosten 

De Richtsnoeren maken voor indirecte steun geen onderscheid tussen investerings- en operationele kosten. In het 

algemeen lijkt het ons gemakkelijker om de noodzaak van een investering aan te tonen (zie hierboven Sectie 4.3.3) dan 

van operationele kosten. Deze optie zou dus eventueel praktische moeilijkheden kunnen stellen qua bewijslast met 

betrekking tot het aantonen van de noodzakelijkheid. 

4.3.5. Optie E: Een combinatie van bovenstaande 

Door een combinatie van directe en indirecte steun kan de totale steunverlening groter worden en de lasten van het 

gecombineerde heffings- en steunregime verlagen. Dit lijkt een interessante optie. Administratief kan dit systeem wel 

zwaar wegen. 

4.3.6. Optie F: Idem als opties a tot d, maar dan niet beperkt tot maatregelen voor de reductie van 

NOx 

Gelet op de doelstelling van het systeem, namelijk een reductie van de NOx-emissies waarbij de last voor de 

(reducerende) bedrijven zo laag mogelijk wordt gehouden, is dit geen geprefereerde optie. 

4.3.7. Optie G: Terugsluizing volgens een andere sleutel aan de deelnemende bedrijven 

Uit de juridische doorlichting van de diverse opties is gebleken dat deze optie in strijd is met de staatssteunregels. 

4.3.8. Optie H: Terugsluizing aan alle bedrijven 

In dit geval zal het bedrag van de terugsluizing zeer beperkt zijn. 

Volgens de simulaties uitgevoerd aan de hand van het MKM zou een tarief van 2,75 EUR/kg immers toelaten om het 

NEC plafond te realiseren, en leiden tot 108 miljoen EUR aan inkomsten. Ten opzichte van een Vlaams bruto regionaal 

product van (orde van grootte) 190.000 miljoen EUR is dat verwaarloosbaar. Ten opzichte van een Vlaamse bijdrage 

aan de vennootschapsbelasting is het dat niet, maar in dit stadium is het bijzonder onzeker of dit in een nabije toekomst 

mogelijk zal zijn binnen het kader van de Belgische staatsstructuur. Bovendien gaat dit compleet voorbij aan de 

doelstelling om de NOx heffing draaglijker te maken voor de bijdragende bedrijven. 

4.3.9. Optie I: Terugsluizing aan de Vlaamse samenleving 

Dit systeem komt de facto neer op een eenvoudige heffing zonder terugsluizing. 

50/167 07/13045/LF



eindrapport 

4.3.10. Optie J: Terugsluizing naar een beheersorganisatie, een onderzoeksfonds of voor 

onderzoek en ontwikkeling in het algemeen (zoals bvb. IWT-beurzen) 

Deze terugsluisopties leiden niet tot een directe en kwantificeerbare verlaging van de marginale reductiekosten, maar 

kunnen indirect wel bijdragen tot een verlaging van de lasten voor de industrie. Indien via een fonds wordt gewerkt is de 

randvoorwaarde hierbij dat de organisatie of het fonds alle bijdragende sectoren en bedrijven ondersteunt. Indien dit niet 

het geval zou zijn, dan komt deze regeling in botsing met de staatssteunregels. 

Het takenpakket van een beheersorganisatie kan op diverse manieren ingevuld worden: bijv. informatie en 

sensibiliseren, forumwerking, beheer van projecten, bundeling van emissiereductie-investeringen, technologiediffusie 

(ervaringen delen), het verschaffen van goedkope of gratis leningen voor investeringen in emissiereducties, 

solidarisering van te dragen lasten, tot de volledige verantwoordelijkheid voor het behalen van een doelstelling (in dit 

geval ligt het dicht bij een MBO). 

4.3.11. Optie K: Terugsluizing a rato van de gerealiseerde emissiereductie 

Een laatste mogelijkheid zou er in bestaan om de subsidie toe te kennen op basis van het verschil in emissies tussen 

het betreffende jaar en een referentiejaar (jaar x-1 of x-2). 

Het probleem is echter dat dit een systeem van directe steun is. Omdat de subsidie geen vergoeding inhoudt voor 

gedane investeringen, voldoet deze niet aan de criteria van de communautaire richtsnoeren. Deze conclusie verandert 

niet wanneer dit niet als een terugsluizing, maar als een modaliteit van de heffing wordt gepresenteerd. Deze opties 

dient dus verworpen te worden op juridische gronden 

4.3.12. Optie L: Terugsluizing a rato van de gerealiseerde emissiereductie te wijten aan niet-outputgerelateerde 

maatregelen 

Een mogelijke variante op optie k zou er in kunnen bestaan om de terugsluizing te beperken tot dat deel van de afname 

in NOx emissie die te wijten is aan andere maatregelen dan het reduceren van de output (investeringen in NOx 

reducerende uitrusting, fuel mix, enz). Dit vereist echter dat de reductie ten gevolge van deze maatregel moet kunnen 

gekwantificeerd worden, wat niet steeds (of vaak niet) eenvoudig of zelfs haalbaar zal zijn. Deze mogelijkheid lijkt dan 

ook gepaard te gaan met een extreem zware administratieve last. 

4.3.13. Optie M: Dalend subsidietarief in functie van de tijd 

Dit systeem zet aan om snel emissiereducerende investeringen uit te voeren en dus emissiereducties binnen een 

bepaald tijdskader te houden (een uitdoofscenario dus). Voor zover de subsidie daalt tot nul staat het gelijk met een 

tijdelijke subsidie. 

4.3.14. Evaluatie van de verschillende opties 

De onderstaande tabel geeft een overzicht van de voor- en nadelen van de voorgestelde opties. Voor iedere optie wordt 

een bepaalde score gegeven: 


Blauw goed 

Geel: slecht 


51/167 07/13045/LF



eindrapport 

We wijzen er hier nogmaals op dat deze criteria worden beoordeeld ten opzichte van een eenvoudige emissieheffing 

zonder terugsluizing. Indien het verschil verwaarloosbaar is wordt niets ingevuld; we beperken ons tot de criteria waar er 

een uitgesproken verschil is. 

Rekening houdende met de opmerkingen hierboven werden optie (b), (f), (g), (h), (i) en (k) niet hernomen in deze tabel. 

A 

C1 

C2 

D 

E 

J 

K 

L 

M 






Flexibiliteit 




Directe impact op de kost van de 


Benadeling first movers 

Op basis van bovenstaande analyse werd beslist om opties a, c, j en m te onderzoeken in deze studie en de andere 

opties a priori te verwerpen. 

4.4. BESLUIT – DOOR TE REKENEN OPTIES 

Op basis van de bovenstaande argumenten, werd beslist dat de volgende opties met het MKM zouden worden 

doorgerekend: 

- voor de heffing: 

- voor de terugsluizing: 

eenvoudige heffing 

stijgende heffing in functie van de tijd 

heffing met een absoluut gemaakte relatieve drempel 

heffing op basis van een prestatienorm (in de vorm van g NOx/GJ, analoge factor voor 

procesemissies) 

subsidie van reductiemaatregelen (directe steun) 

52/167 07/13045/LF



eindrapport 

(gedeeltelijke) vrijstelling van heffing (indirecte steun) 

dalende subsidie in functie van de tijd 

De mogelijkheid van terugsluizing naar een beheersorganisatie of een onderzoeksfonds wordt ook meegenomen, maar 

heeft geen impact op de marginale kosten en leidt dus niet tot een bijkomende modellering. 

Gegeven de technische mogelijkheden van het MKM werden uiteindelijk volgende opties weerhouden voor simulatie met 

het MKM: 




Aangezien in het MKM uitgegaan wordt van de realisatie van het NEC-plafond in 2010, is het voor deze beperkte 

tijdsperiode weinig zinvol om de optie van een stijgende heffing of subsidie in functie van de tijd met het model door te 

rekenen. 

Een heffing met absoluut gemaakte relatieve drempel wordt niet gesimuleerd met het MKM omwille van de 

inputgegevens: het MKM bevat enkel gegevens voor het basisjaar 2000 of 2006 en niet alle installaties binnen één 

bedrijf hebben hetzelfde referentiejaar. Daarnaast kunnen met de huidige modelversie de effecten van een glijdend 

basisjaar niet gemodelleerd worden. 

Een heffing met een drempel op basis van prestatienorm wordt niet met het MKM gesimuleerd omwille van het gebrek 

aan inputgegevens. De verbrandingsgerelateerde emissies kunnen uitgedrukt worden per eenheid energieverbruik (TJ 

of MWth). De procesgerelateerde emissies daarentegen kunnen niet altijd gerelateerd worden aan activiteitsgegevens 

(deze informatie is niet altijd beschikbaar in de integrale milieujaarverslagen van bedrijven) –dit betekent dat een 

prestatienorm voor deze emissies niet kan worden gesimuleerd. Daarnaast vertaalt deze optie zich in een niet-lineair 

probleem. Dergelijk probleem kan met de huidige modelversie niet opgelost worden. 

Dit betekent dat de andere opties die door LNE werden weerhouden voor verdere analyse enkel het voorwerp kunnen 

uitmaken van een kwalitatieve analyse. 

5. GEVOLGEN VOOR DE EMISSIES EN DE KOSTEN 

5.1. GEVOLGEN VOOR DE EMISSIES EN KOSTEN 

5.1.1. Algemeenheden 

Voor de evaluatie van de impact van de instrumenten op de emissies en de kosten van de bedrijven wordt in deze studie 

gebruik gemaakt van het Milieukostenmodel voor Vlaanderen (MKM). Deze berekeningen werden uitgevoerd door VITO. 

Het Milieukostenmodel voor Vlaanderen is een technisch-economisch, bottom-up model. Bij het optimaliseren staat 

kostenefficiëntie centraal. Daarnaast worden met het model ook verschillende varianten op de meest optimale oplossing 

doorgerekend en wordt het model gebruikt om toekomstige emissies in te schatten. 

De objectieffunctie van het MKM minimaliseert de netto actuele waarde (NAW) van de totale jaarlijkse (systeem)kosten 

en dit voor elke periode binnen een vooropgestelde tijdshorizon: 

NAW 

t= 

p 

= ∑ 

t= 

1 

jx( 

1−t 

) 

−1 

−2 

1− 

j 

( 1 

+ r) 

× TK( 

t) 

× ( 1 + ( 1 + r) 

+ ( 1 + r) 

+ ... + ( 1 + r) 

) 

53/167 07/13045/LF



eindrapport 

t = periode in een tijdshorizon (1 tot p) 

j = aantal jaren in elke periode 

r = discontovoet in % 

TK = totale jaarlijkse kost in periode t 

In het kader van deze opdracht, wordt verondersteld dat de vraag inelastisch is – dit betekent dat de gevraagde 

hoeveelheden niet veranderen wanneer de prijzen veranderen, en dus dat veranderingen in NOx emissies niet het 

gevolg kunnen zijn van veranderingen in de vraag naar het eindproduct. 

De jaarlijkse kosten worden in rekening gebracht voor elke (vijfjaarlijkse) periode binnen de tijdshorizon 2000 – 2020. 

De totale jaarlijkse kost (TK) bestaat uit volgende componenten: 

• jaarlijkse kapitaalkost technologieën, 

• jaarlijkse (vaste en variabele) operationele kosten technologieën, 

• brandstofkosten, 

Indien de levensduur van een technologie verder gaat dan de tijdshorizon, wordt tevens rekening gehouden met de 

restwaarde op het einde van de tijdshorizon. 

De jaarlijkse kapitaalkosten worden berekend door de investeringsuitgaven over de levensduur van de milieumaatregel 

met een annuïteitenfactor te vermenigvuldigen. De som van de afschrijvingen en de rentekost wordt als een constant 

bedrag over de levensduur van de milieumaatregel beschouwd: 

n 

⎡ r( 

1 + r) 

⎤ 

I ⎢ n ⎥ 

⎣( 

1 + r) 

−1⎦ 

Waarbij: 

• I = investeringsbedrag 

• r = discontovoet in % 

• n = levensduur in jaren 

We zullen later (Sectie 5.2.1.2) terugkomen op de interpretatie van deze factor. 

In deze studie werd gekozen voor een private, reële discontovoet van 8%, uitgaande van volgende veronderstellingen: 

• lange termijn gemiddelde inflatie : 2%; 

• financiering uit eigen vermogen 30% en vreemd vermogen 70%; 

• risico-opslag 3% (omdat het meestal grote bedrijven zijn en omdat de investeringen vrij beperkt zijn in risico); 

• gemiddelde nominale kost eigen vermogen 12% (dus reëel 10%) 

• reële kost vreemd vermogen: risicovrije reële rente (4%) + risicopremie (3%) 

De modelberekeningen aan de hand van het MKM zijn statisch: het heffingstarief wordt bepaald om in 2010 op een 

kostenefficiënte manier aan het NEC-plafond van NOx te voldoen. Er wordt wel uitgegaan van een perfecte kennis over 

de tijdshorizon 2000-2020. Technologische innovatie en wijzigingen van de heffingstarieven doorheen de tijd kunnen 

met de huidige modelversie niet gemodelleerd worden. 

Zoals reeds uiteengezet in Sectie 2.1 is bij een eenvoudige heffing het heffingstarief gelijk aan de marginale kost van de 

bijkomende eenheid emissiereductie die vereist is om het plafond te realiseren. Geconfronteerd met een dergelijke 

54/167 07/13045/LF



eindrapport 

heffing, zullen bedrijven de som van de emissiereductiekosten én de heffing op de restemissies trachten te 

minimaliseren. Dit leidt dan tot een kostenefficiënte verdeling van de reductie-inspanningen over de sectoren zonder dat 

de overheid over perfecte informatie dient te beschikken over de reductiekosten van individuele bedrijven. 

Het MKM brengt reeds in het referentiescenario (i.e. zonder heffing) de bestaande regelgeving en instrumenten in 

rekening (milieubeleidsovereenkomst elektriciteitsector, VLAREM II-emissiegrenswaarden stookinstallaties en 

afvalverbrandingsinstallaties, bubbel emissiegrenswaarden raffinaderijen, WKK-en groenestroomcertificaten). Hierdoor 

hebben de modelresultaten enkel betrekking op die reductie-inspanningen (en gerelateerde kosten) die specifiek 

genomen worden onder invloed van de heffing. 

Tabel 5 geeft voor elk van de gerapporteerde sectoren de geschatte emissies in 2010 volgens het referentiescenario: 

Tabel 5: Overzicht sectoren 

1 coatings: coatings hout, coatings lijmproducenten, coatings metaal en kunststof, coatings verfproducenten, coatings andere 

2 chemie: basischemie, bulkchemie, bestrijdingsmiddelen, farmacie, fotografie, gassen, kunststof en rubber, smeermiddelen, tankopslag, zepen en 

cosmetica 

Sector Emissies (ton) 

Elektriciteit 12.500 

Raffinaderijen 4.524 

ijzer en staal 6.881 

coatings 1 402 

chemie 2 11.730 

kleiverwerkende nijverheid 544 

non ferro 627 

Automobielnijverheid 204 

grafische nijverheid 3 26 

intensieve veehouderij 149 

Glasnijverheid 1.337 

Glastuinbouw 1.889 

afvalverbrandingsinstallaties 904 

Papier 254 

Textiel 165 

Voeding 651 

productie plantaardige oliën 197 

Overige 1.079 

Zelfsproducenten 2.222 

collectieve bijschattingen 34 2.653 

Gebouwenverwarming 13.574 

Totaal 62.694 

34 De Emissie-Inventaris Lucht geeft een overzicht van de emissies van de meeste luchtverontreinigende stoffen door de industrie, 

de gebouwenverwarming, het verkeer en de landen tuinbouw. Alle emissies van industriële en niet-industriële bronnen in 

Vlaanderen worden verzameld en in detail opgeslagen in een centraal databank bij de Vlaamse Milieumaatschappij. Voor de 

industrie komen de cijfers uit de geïntegreerde milieujaarverslagen (IMJV’s). De drempelwaarden waarboven een individuele 

melding van de emissies via een IMJV verplicht is, zijn zodanig gekozen dat hiermee 90% van de totale emissie geïnventariseerd 

wordt. De emissies van de overige (niet-individueel) geregistreerde bedrijven, die onder deze drempelwaarden vallen en bijgevolg 

niet rapporteringsplichtig zijn, worden ‘collectief’ bijgeschat. Voor de opmaak van de emissie-inventaris wordt zoveel mogelijk 

gesteund op meetresultaten. Wanneer echter geen meetgegevens beschikbaar zijn, wordt gebruik gemaakt van massabalansen of 

emissiefactoren. 

55/167 07/13045/LF



eindrapport 

3 grafische: flexo en diepdruk, heatset, illustratiediepdruk, vellenoffset, zeefdruk 

Zoals reeds uiteengezet in Sectie 1.1, valt de transportsector buiten het toepassingsgebied van de heffing. Een aantal 

emissiebronnen wordt a priori uitgesloten van het toepassingsgebied van de heffing omdat er onvoldoende 

(betrouwbare) informatie beschikbaar is omtrent het reductiepotentieel van deze bronnen (collectieve bijschattingen en 

gebouwenverwarming). Aangezien voor deze bronnen geen maatregelen in het MKM gedefinieerd werden, beïnvloeden 

ze het heffingstarief niet en genereren ze enkel bijkomende heffingsinkomsten. De ‘vrijgestelde’ emissiebronnen 

vertegenwoordigen ca. 16.407 ton NOx in 2010 35 . 

Uit de juridische evaluatie is gebleken dat een belangrijk mogelijk knelpunt de implementatie van de IPPC-richtlijn is. In 

ieder geval kan enkel steun gegeven worden aan maatregelen die de IPPC-normen overschrijden. De vraag die zich hier 

stelt is in hoeverre de huidige Vlarem-wetgeving al overeenstemt met de IPPC-normen en welke bijkomende 

maatregelen/normen nodig zijn om hieraan te voldoen. 

Deze evaluatie kan niet gebeuren binnen het kader van deze studie. Daarom wordt er van uitgegaan dat de huidige 

Vlarem-normen in overeenstemming zijn met de bepalingen uit de IPPC-richtlijn. Dit betekent dat elke techniek die in het 

MKM zit en niet moet genomen worden om aan de Vlarem-normen te voldoen kan gesubsidieerd worden. 

5.1.2. Eenvoudige heffing zonder terugsluizing 

Met een NOx-heffing van 2,75 euro per kg NOx worden de emissies in 2010 in Vlaanderen (ca. 62,7 kton) gereduceerd 

met 4,5 kton (tot 58.165 ton), waarvan de elektriciteitsector (centrale productie) 62% van de inspanningen voor zijn 

rekening neemt. De scheikundige nijverheid en de raffinaderijen vertegenwoordigen een aandeel van respectievelijk 

20% en 10%. Het aandeel van de resterende sectoren is < 2%. 

Tabel 6 geeft een overzicht van de reductie-inspanningen (in ton en %) en de restemissies in 2010. 

Tabel 6: Reductie-inspanningen en NOx-emissies in 2010 bij eenvoudige heffing 

Sector Reductie 

(ton) 

Reductie tov 

referentiescenario 

(%) 

Restemissies 

(ton) 

papier -66 -26% 188 

elektriciteit -2.805 -22% 9.695 

automobielnijverheid -37 -18% 167 

productie plantaardige oliën -32 -16% 165 

raffinaderijen -446 -10% 4.079 

chemie -866 -8% 10.844 

voeding -41 -6% 609 

glasnijverheid -84 -6% 1.253 

overige -49 -5% 1.030 

non ferro -27 -4% 599 

afvalverbranding -31 -3% 873 

coatings -5 -1% 397 

ijzer en staal -18 0% 6.863 

kleiverwerkende nijverheid 0 0% 544 

grafische nijverheid 0 0% 26 

35 Zoals reeds opgemerkt in Sectie 4.1 heeft het kabinet van Minister Crevits zich akkoord verklaard met een vrijstelling van alle 

verbrandingsinstallaties met een nominaal thermisch vermogen van minder dan 300 kW. Door de sectoren “collectieve bijschattingen 

en gebouwenverwarming” in de modelsimulaties uit te sluiten van het toepassingsgebied wordt hier grotendeels rekening mee 

gehouden. 

56/167 07/13045/LF



eindrapport 

intensieve veehouderij 0 0% 149 

glastuinbouw 0 0% 1.889 

textiel 0 0% 165 

zelfproducenten 0 0% 2.222 

collectieve registratie 0 0% 2.653 

gebouwenverwarming 0 0% 13.754 

TOTAAL -4.529 58.165 

De totale jaarlijkse kost voor de bedrijven bedraagt ca. 119 miljoen euro. Volgende sectoren vertegenwoordigen een 

aandeel van 10% of meer in deze kost: scheikundige nijverheid (26%), elektriciteitsector (25%), ijzer en staal (16%) en 

raffinaderijen (10%). De heffing die de bedrijven moeten betalen vertegenwoordigt een aandeel van ca. 97% (115 

miljoen euro) in de totale jaarlijkse kosten. Voor elke sector kan gesteld worden dat de heffing het grootste aandeel in de 

totale kosten vertegenwoordigt (> 91%) – dit is consistent met onze analyse in Sectie 2.1. 

Tabel 7 biedt een overzicht van de kosten per sector, waarbij het onderscheid wordt gemaakt tussen het bedrag van de 

heffing en de reductiekost. 

sector 

Tabel 7: Totale jaarlijkse kosten eenvoudige NOx-heffing (in k€) 

Heffing (k€ 

per jaar) 

Reductiekosten 

(k€ per jaar) 

totale kosten 


elektriciteit (excl. 

zelfproducenten) 26.660 2.665 29.325 

zelfproducenten 6.112 0 6.112 

raffinaderijen 11.217 428 11.645 

ijzer en staal 18.873 0,02 18.873 

coatings 1.091 5,15 1.096 

chemie 29.820 573.10 30.393 

kleiverwerkende nijverheid 1.497 0.00 1.497 

non ferro 1.648 14,87 1.663 

automobielnijverheid 458 17,53 476 

grafische nijverheid 73 0 73 

intensieve veehouderij 411 0 411 

glasnijverheid 3.446 38,62 3.485 

glastuinbouw 5.193 0 5.193 

afvalverbranding 2.402 13,36 2.415 

Papier 516 8,42 524 

Textiel 454 0.00 454 

Voeding 1.675 32,07 1.707 

productie plantaardige oliën 455 6,10 461 

Overige 2.833 5,47 2.838 

Collective registratie 0 0 0 

Gebouwenverwarming 0 0 0 

114.833 3.749 118.583 

57/167 07/13045/LF



eindrapport 

5.1.3. Heffing met terugsluizing 

Voor de berekeningen in deze sectie gaan we er van uit dat de investering in NOx-reductietechnieken gesubsidieerd 

wordt aan de maximaal toegelaten percentages (50/60/70%), waarbij de subsidie gelijkmatig wordt verdeeld over de 

verwachte levensduur van de gesubsidieerde installaties. 

Met een heffing van 1,9 euro per kg NOx nemen de emissies dan in 2010 af met 4.426 ton (tot 58.272 ton NOx). Het 

benodigde heffingstarief om het NOx plafond te bereiken is dus lager dan in het geval zonder subsidies – dit is consistent 

met onze analyse in Sectie 4.3.1. De intuïtie hiervan is dat dankzij de investeringssubsidie de marginale kostencurve 

naar beneden gedrukt wordt. De gesubsidieerde reductiemaatregelen zijn goedkoper en dus zal ook met een lager 

heffingstarief aan bedrijven voldoende stimulans gegeven worden om te kiezen voor reductiemaatregelen. 

De elektriciteitsector (centrale productie), scheikundige nijverheid en raffinaderijen vertegenwoordigen ook met 

terugsluizing van de heffingsinkomsten het grootste aandeel in de reductie-inspanningen. De totale jaarlijkse kost voor 

de bedrijven bedraagt ca. 83 miljoen euro (waarbij de uitgekeerde subsidies (2 miljoen euro) reeds in mindering gebracht 

zijn van de jaarlijkse reductiekosten). De scheikundige nijverheid, elektriciteitsector, ijzer en staal en raffinaderijen 

vertegenwoordigen een aandeel van 10% of meer in deze kost. De heffing die de bedrijven moeten betalen 

vertegenwoordigt een aandeel van ca. 96% (79,5 miljoen euro) in de totale jaarlijkse kosten. Voor elke sector kan ook 

hier gesteld worden dat de heffing het grootste aandeel in de totale kosten vertegenwoordigt (> 91%). 

Tabel 8 geeft een overzicht van de reductie-inspanningen (in ton en %) en de restemissies in 2010. 

Tabel 8: Reductie-inspanningen en restemissies in 2010 bij heffing met terugsluizing 

Sector Reductie 

(ton) 

Reductie tov 

referentiescenario 

(%) 

Restemissies 

(ton) 

papier -66 -26,1% 188 

elektriciteit -2.728 -21,8% 9.772 

automobielnijverheid -42 -20,6% 162 

productie plantaardige oliën -32 -16,2% 165 

chemie -929 -7,9% 10.798 

raffinaderijen -357 -7,9% 4.168 

voeding -45 -6,9% 606 

glasnijverheid -84 -6,3% 1.253 

overige -49 -4,6% 1.030 

non ferro -27 -4,3% 599 

afvalverbranding -31 -3,4% 873 

coatings -9 -2,3% 392 

ijzer en staal -24 -0,3% 6.863 









TOTAAL -4.424 58.271 

58/167 07/13045/LF



eindrapport 

Tabel 9 biedt een overzicht van de kosten en van de uitgekeerde subsidies per sector, waarbij het onderscheid wordt 

gemaakt tussen het bedrag van de heffing en de reductiekost. 

Tabel 9: Totale jaarlijkse kosten NOx-heffing met terugsluizing (in k€ per jaar) 

Sector 

Heffing 


Reductie 


Totaal 


Subsidie 


Elektriciteit 18.566 1.744,30 20.311 1.767 

Zelfproducenten 4.223 0 4.223 0 

Raffinaderijen 7.918 105,58 8.024 105 

ijzer en staal 13.040 0,03 13.040 0 

Coatings 746 5,86 752 6 

Chemie 20.515 1.310,73 21.826 216 

kleiverwerkende nijverheid 1.034 0 1.034 0 

non ferro 1.139 7,43 1.146 7 

Automobielnijverheid 307 17,31 325 9 

grafische nijverheid 50 0 50 0 

intensieve veehouderij 284 0 284 0 

Glasnijverheid 2.381 22,16 2.403 16 

Glastuinbouw 3.588 0 3.588 0 

Afvalverbranding 1.660 6,72 1.666 7 

Papier 356 4,21 361 4 

Textiel 314 0 314 0 

Voeding 1.151 18,83 1.170 21 

productie plantaardige oliën 314 3,05 317 3 

Overige 1.957 2,74 1.960 3 

Collectieve registratie 0 0 0 0 

Gebouwenverwarming 0 0 0 0 

TOTAAL 79.543 3.249 82.792 2.164 

Op basis van voornoemde modelresultaten kunnen we besluiten dat terugsluizing van de heffingsinkomsten een 

relevante impact heeft op de hoogte van het heffingstarief en de totale jaarlijkse kosten die de (sub)sectoren moeten 

dragen. Het heffingstarief wordt gereduceerd van 2,75 euro per kg NOx naar 1,9 euro per kg NOx. Dit houdt een reductie 

van jaarlijkse heffingsinkomsten in met 28 miljoen euro of 26%. De totale jaarlijkse kosten worden eveneens met 26% 

gereduceerd en voor de verschillende subsectoren kan deze reductie variëren tussen 24% en 28%. 

De elektriciteitsector en scheikundige nijverheid krijgen het grootste deel van de subsidies uitgekeerd, respectievelijk 

82% en 10%. Met uitzondering van de raffinaderijen (5%), vertegenwoordigen de overige sectoren een aandeel < 1% in 

het uitgekeerde subsidiebedrag. 

De inkomsten uit de heffing (79,5 miljoen euro per jaar) overtreffen de uit te keren subsidies (2,2 miljoen euro per 

jaar) met een factor 40! Dit groot verschil vloeit voort uit de beperkingen die worden opgelegd door de Europese 

richtsnoeren. In elk geval vloeit hieruit voort dat, ondanks alle onzekerheden verbonden aan de modelsimulaties, er 

weinig risico bestaat dat de heffingsinkomsten ontoereikend zullen zijn om de uit te keren subsidies te financieren. 

59/167 07/13045/LF



eindrapport 

5.1.4. Varianten 

5.1.4.1. Sectoriële vrijstellingen 

Gebouwenverwarming en collectieve bijschattingen vallen niet onder het toepassingsgebied van de NOx-heffing. 

Daarnaast zijn er een aantal (sub)sectoren die enkel heffing betalen en geen bijkomende reductieinspanningen leveren 

onder invloed van de NOx-heffing, namelijk: 

- kleiverwerkende nijverheid, 

- grafische nijverheid, 

- glastuinbouw, 

- intensieve veehouderij, 

- textielverwerkende nijverheid, 

- zelfproducenten. 

Deze sectoren leveren geen bijkomende reductieinspanningen omdat (a) de marginale reductiekost (incl. 

brandstofomschakeling) hoger is dan de NOx-heffing (bv. glastuinbouw, kleiverwerkende nijverheid, textielverwerkende 

nijverheid) of (b) er geen NOx-reductietechnieken gedefinieerd zijn in het MKM (bv. zelfproducenten, intensieve 

veehouderij, grafische nijverheid). 

Indien deze sectoren zouden worden vrijgesteld van het toepassingsgebied van de heffing, dan zou dit geen effect 

uitoefenen op het heffingstarief, noch op de totale reducties of reductiekosten. Het enige effect is een vermindering van 

de totale heffingsontvangsten met 12%: de inkomsten nemen af met 13 miljoen euro per jaar voor de eenvoudige heffing 

en met 9,5 miljoen euro per jaar voor de heffing met terugsluizing. Aangezien de geschatte heffingsinkomsten de 

subsidies ruimschoots overtreffen, heeft een mogelijke vrijstelling van deze sectoren geen impact op de subsidies die 

kunnen uitgekeerd worden. 

Uiteraard zijn dit slechts modelresultaten en is een model nooit volledig: ook in sectoren waar volgens de modelleringen 

geen maatregelen genomen worden, kunnen in realiteit toch reducties gerealiseerd worden. Het lijkt dus niet 

aangeraden bepaalde sectoren enkel op basis van deze modelresultaten vrij te stellen van de heffing. 

5.1.4.2. Stookinstallaties < 5 MW 

Indien de industriële stookinstallaties met een vermogen kleiner dan 5 MW uitgesloten worden van het 

toepassingsgebied van de heffing, is er wel een stijging van het heffingstarief nodig om het NEC-plafond te halen. 

Immers, 2,5% (heffing met terugsluizing) tot 4% (eenvoudige heffing) van de reductie-inspanningen wordt geleverd door 

voornoemde stookinstallaties. In geval van de eenvoudige heffing is een heffingstarief van 3,25 euro per kg NOx 

voldoende om het verlies aan reductie-inspanningen (196 ton) op te vangen. De vereiste toename in het tarief van de 

heffing met terugsluizing is beperkter: 2,05 euro per kg NOx is voldoende om het ‘verlies’ aan reductie-inspanningen 

(111 ton) op te vangen. 

Een mogelijke verrechtvaardiging voor het vrijstellen van stookinstallaties < 5 MW kan men vinden in de studie die VITO 

parallel met deze opdracht heeft uitgevoerd naar de monitorings- en rapporteringvereisten met betrekking tot de hier 

bestudeerde instrumenten. Inderdaad, in het geval van stookinstallaties hangt de meetfrequentie van de NOx 

concentraties af van de capaciteit (Vanderreydt et al. 2008, p. 45). 

Tabel 10: Meetverplichtingen stookinstallaties 

Capaciteit Frequentie 

> 100 MWth continu 

60/167 07/13045/LF



eindrapport 

50-100 MWth Om de drie maanden 

5-50 MWth Om de drie maanden 

1-5 MWth Om de 2 jaar 

300 kW-1MWth Om de 5 jaar 

De onzekerheid met betrekking tot de totale emissievracht vloeit zowel voort uit de meetonzekerheid als uit de 

onzekerheid met betrekking tot de representativiteit van discontinue metingen. De totale onzekerheid kan niet 

gekwantificeerd worden, maar het lijkt redelijk om aan te nemen dat deze bijzonder hoog kan komen te liggen indien de 

frequentie van meting minder dan jaarlijks is. 

Het is dan mogelijk te schatten hoeveel het in totaal zou kosten om bij alle stookinstallaties < 5MW minstens een maal 

om de drie maand een meeting uit te voeren. Dit wordt weergegeven in onderstaande tabel. Het aantal installaties per 

vermogensklasse hebben we bekomen van LNE. Hierbij moet worden benadrukt dat het aantal installaties slechts een 

ruwe schatting is op basis van gegevens uit milieujaarverslagen en monitoringplannen; niet alle uitbaters van 

stookinstallaties onder 5 MW moeten echter dergelijke rapporten indienen. Om het aantal bijkomende metingen per jaar 

te schatten gaan we er van uit dat er 4 metingen per jaar nodig zijn; daarvan trekken we het aantal metingen per jaar 

volgens Tabel 10 af. De ondergrens voor de kost is gebaseerd op eenheidskost per inspectie van 624 EUR en de 

bovengrens van de kost is gebaseerd op een eenheidskost per inspectie van 2295 EUR. Deze waarden zijn gebaseerd 

op Vanderreydt et al. (2008, p. 91): zij schatten dat de monitoringkosten in het geval van een continue meting variëren 

van 7.172 tot 18.291 EUR per jaar per installatie. Voor elke extra discontinue meting kunnen de kosten oplopen van 624 

tot 2.295 EUR per installatie. 

Vermogen 

Aantal 

installaties 

Bijkomende 

metingen 

per jaar 

Ondergrens 

kost 

Bovengrens 

kost 

Van 300 kW tot 

5MW 722 3,50 1.576.848 5.799.465 

Aangezien we de baten van een grotere nauwkeurigheid niet kunnen kwantificeren, is het niet duidelijk waarmee deze 

kosten dienen vergeleken te worden. 

Merken we gewoon op dat: 

• De totale reductiekosten variëren van 3,25 tot 3,75 miljoen EUR (naar gelang er al dan niet met terugsluizing 

wordt gewerkt). De totale monitoringkosten zijn van dezelfde orde van grootte. De monitoringkosten blijven wel 

relatief klein ten opzichte van de waarde van de geïnde heffingen (die gaan van 79,54 tot 114,83 miljoen EUR). 

Voor kleine bedrijven kunnen deze bedragen wel relatief belangrijk zijn. 

• Deze heffingsinkomsten deze metingkosten ruimschoots overtreffen, zodat men zou kunnen overwegen om 

deze kosten deels te subsidiëren. De juridische analyse heeft alvast uitgewezen dat een dergelijke maatregel 

onder bepaalde voorwaarden zou kunnen. 

• Door een koppeling van de meetverplichtingen aan de verplichte periodieke controle van de stookinstallaties, 

kunnen de kosten nog gereduceerd worden. 

61/167 07/13045/LF



eindrapport 

5.1.4.3. Drempel > 10% van de emissies 

In geval van een heffing met ‘een absoluut gemaakte relatieve drempel’ kan een vrijstellingsdrempel ertoe leiden dat 

voor niet-optimale oplossingen gekozen wordt (zie Sectie 4.2.6). 

In het MKM nemen de marginale reductiekosten de vorm aan van een trapfunctie, en kunnen zich specifieke problemen 

voordoen indien reductietechnieken kunnen ingezet worden die de NOx-emissies verder reduceren dan de 

vooropgestelde vrijstellingsdrempel en met een marginale reductiekost die lager is dan de NOx-heffing. 

We illustreren dit aan de hand van een voorbeeld. 

Voorbeeld 

Emissies basisjaar: 100 ton 

Vrijstelling: 80% (of drempel: 80 ton) 

Heffing: 6 euro per kg 

Reductietechniek 1: mogelijke reductie 50 ton, marginale kost: 3 euro per kg, dus totale kost: 150 000 euro. 

Reductietechniek 2: mogelijke reductie 20 ton, marginale kost: 5 euro per kg, dus totale kost: 100 000 euro. 

Aangezien de te vermijden heffingskost door reducties voor beide technieken dezelfde is (120.000 euro of 6000 euro per 

ton x 20 ton) kiest het bedrijf niet voor techniek 1 (met de laagste marginale kost), maar voor techniek 2 (met de laagste 

totale kost). 

In realiteit zou dit probleem zich kunnen stellen voor installaties die (bijkomend) kunnen investeren in selectieve 

katalytische reductie, welke een reductierendement kan halen van 90%. Indien het gebruik van een vrijstellingsdrempel 

ertoe leidt dat meer dan 10% van de NOx emissies van de betrokken installaties wordt vrijgesteld, kan het zijn dat 

bedrijven niet voor deze techniek zullen kiezen. 

Om het belang van deze problematiek correct in te schatten dienen we hierbij op te merken dat in het geval van een 

eenvoudige heffing zonder vrijstelling slechts door één installatie geïnvesteerd wordt in SCR. In het geval van een 

heffing met terugsluizing wordt door twee installaties geïnvesteerd in SCR. In het referentiescenario wordt door een 

aantal bedrijven geïnvesteerd in SCR, met een inzet die echter lager ligt dan 100%. Onder invloed van de NOx-heffing 

zullen de operationele kosten van deze SCR toenemen omdat deze dan voor 100% zal ingezet worden. Ook hier gaat 

het in de modelberekeningen om een beperkt aantal installaties die een reductie van 595 ton NOx voor zich nemen. Om 

het totaal ‘verlies’ aan reductie-inspanningen op te vangen, moet het heffingstarief verhoogd worden. Voor de 

eenvoudige heffing houdt dit een stijging in van 2,75 naar ca. 3,3 euro per kg NOx. Het tarief van de heffing met 

terugsluizing moet verhoogd worden van 1,9 naar ca. 2,05 euro per kg NOx. 

5.1.4.4. Rodenhuize 4 

Uit de kostenefficiënte afweging tussen de sectoren komt als resultaat dat in 2010 geïnvesteerd wordt in SCR op de 

elektriciteitscentrale Rodenhuize 4. Indien de centrale wordt gesloten in 2015 is het echter weinig waarschijnlijk dat er 

nog geïnvesteerd wordt – indien geen NOx heffing wordt opgelegd, wordt niet in SCR geïnvesteerd, en dient met deze 

beperking geen rekening gehouden te worden. 

Om de gevoeligheid van de modelresultaten na te gaan, werd het heffingstarief bepaald waarbij de mogelijkheid tot 

bijkomende investering in reductie-opties (zowel SCR als Low NOx brander) op Rodenhuize 4 uitgesloten wordt. Om de 

NEC doelstellingen te halen, zal het tarief van de heffing hoger komen te liggen en zullen ook de kosten en de reductieinspanningen 

van de andere sectoren wijzigen. 

62/167 07/13045/LF



eindrapport 

Uit de simulaties met het MKM blijkt dat het tarief van de eenvoudige heffing bijzonder gevoelig is voor de 

veronderstellingen die gemaakt worden met betrekking tot Rodenhuize 4. 

Slechts bij een lineair heffingstarief van 4,4 euro per kg NOx (dit is een toename van het heffingstarief met 60 %) worden 

de NOx emissies gereduceerd tot voorbij wat strikt nodig is om te voldoen aan het NEC-plafond. Tabel 11 geeft een 

overzicht van de verdeling van de reductie-inspanningen en de restemissies in 2010 over de sectoren. 

Tabel 11: Reductie-inspanningen en NOx- emissies bij eenvoudige heffing indien geen maatregelen op Rodenhuize 4 

Sector Reductie Reductie tov Restemissies 

(ton) 

basisscenario (%) (ton) 

glasnijverheid -546 -41% 791 

ijzer en staal -2.710 -39% 4.172 

papier -66 -26% 188 



chemie -1.154 -10% 10.576 


voeding -45 -7% 606 

overige -49 -5% 1.030 

non ferro -29 -5% 597 




elektriciteit 0 0% 12.500 








TOTAAL -5.163 57.530 

Tabel 12 geeft weer hoe het aandeel van elke sector in de totale reductie-inspanningen wijzigt wanneer er geen 

investering wordt doorgevoerd op Rodenhuize 4. 

Tabel 12: Aandeel sectoren in totale reductie-inspanningen naar gelang maatregelen op Rodenhuize4 (eenvoudige heffing) 

Sector Aandeel in 

reductie met (%) 

Aandeel in 

reductie zonder 

(%) 

elektriciteit 61,9% 0% 

zelfproducenten 0% 0% 

raffinaderijen 9,8% 8,6% 

ijzer en staal 0,4% 52,5% 

coatings 0,1% 0,2% 

chemie 19,6% 22,3% 

kleiverwerkende nijverheid 0% 0% 

non ferro 0,6% 0,6% 

automobielnijverheid 0,8% 0,9% 

63/167 07/13045/LF



eindrapport 

grafische nijverheid 0% 0% 

intensieve veehouderij 0% 0% 

glasnijverheid 1,9% 10,6% 

glastuinbouw 0% 0% 

afvalverbranding 0,7% 0,6% 

papier 1,5% 1,3% 

textiel 0% 0% 

voeding 1,0% 0,9% 

productie plantaardige oliën 0,7% 0,6% 

overige 1,1% 1,0% 

collectieve registratie 0% 0% 

gebouwenverwarming 0% 0% 

De totale jaarlijkse kosten nemen toe met 70%. De heffing die de bedrijven moeten betalen vertegenwoordigt een 

aandeel van ca. 95% in de totale kosten. Tabel 13 geeft een overzicht van de kosten per sector. 

Tabel 13: Totale jaarlijkse kosten eenvoudige NOx-heffing indien geen maatregelen op Rodenhuize 4 (in k€) 

Sector 

Heffing 


Reductie 


Totaal 


% 

elektriciteit 55.000 0 55.000 29,0% 

zelfproducenten 9.778 0 9.778 5,2% 

raffinaderijen 17.945 429,12 18.374 9,7% 

ijzer en staal 18.356 5866,02 24.222 12,8% 

coatings 1.727 11,73 1.739 0,9% 

chemie 46.534 1.153,32 47.687 25,1% 

kleiverwerkende nijverheid 2.396 0 2.396 1,3% 

non ferro 2.628 21,10 2.649 1,4% 

automobielnijverheid 696 31,52 727 0,4% 

grafische nijverheid 116 0 116 0,1% 

intensieve veehouderij 657 0 657 0,3% 

glasnijverheid 3.480 1.306,31 4.787 2,5% 

glastuinbouw 8.309 0 8.309 4,4% 

afvalverbranding 3.843 13,36 3.856 2,0% 

papier 825 8,42 834 0,4% 

textiel 726 0,11 727 0,4% 

voeding 2.665 37,63 2.702 1,4% 

productie plantaardige oliën 728 6,10 734 0,4% 

overige 4.532 5,47 4.538 2,4% 

collectieve registratie 0 0 0 0% 

gebouwenverwarming 0 0 0 0% 

TOTAAL 180.942 8.890 189.832 100% 

Het valt hierbij op dat de kosten van de elektriciteitssector toenemen ten opzichte van het scenario waarbij er wél 

maatregelen worden genomen op Rodenhuize 4 – de afname van de reductiekosten wordt meer dan gecompenseerd 

door de toename van de te betalen heffingen. 

64/167 07/13045/LF



eindrapport 

In het geval van een heffing met terugsluizing, is een heffingstarief van 2,2 euro per kg NOx nodig om de NEC 

doelstelling te halen – dit komt neer op een stijging van het tarief met 16%. 

Tabel 14 geeft de reductie-inspanningen (in ton en %) en de restemissies in 2010. 

Tabel 14: Reductie-inspanningen en restemissies (heffing met terugsluizing en geen maatregelen op Rodenhuize4). 

Sector Reductie Reductie tov Restemissies 

(ton) 

basisscenario (%) (ton) 

ijzer en staal -2.715 -39% 4.172 

papier -66 -26% 188 



chemie -1.053 -9% 10.674 


voeding -45 -7% 606 

glasnijverheid -84 -6% 1.253 

non ferro -27 -4% 599 



overige -49 -1% 1.030 


elektriciteit 0 0% 12.500 








TOTAAL -4.514 58.181 

In Tabel 15 geven we het aandeel van de verschillende sectoren in de totale reductie-inspanningen voor de situatie met 

en zonder maatregelen voor Rodenhuize4. 

Tabel 15: Aandeel sectoren in totale reductie-inspanningen in functie van maatregelen op Rodenhuize 4 (heffing met 

terugsluizing) 

Sector Aandeel in 

reductie met (%) 

Aandeel in 

reductie zonder 

(%) 

elektriciteit 61,6% 0% 

zelfproducenten 0% 0% 

raffinaderijen 8,1% 7,9% 

ijzer en staal 0,5% 60,1% 

coatings 0,2% 0,2% 

chemie 21,0% 23,3% 

kleiverwerkende nijverheid 0% 0% 

non ferro 0,6% 0,6% 

automobielnijverheid 0,9% 1,0% 

grafische nijverheid 0% 0% 

intensieve veehouderij 0% 0% 

glasnijverheid 1,9% 1,9% 

65/167 07/13045/LF



eindrapport 

glastuinbouw 0% 0% 

afvalverbranding 0,7% 0,7% 

papier 1,5% 1,5% 

textiel 0% 0% 

voeding 1,0% 1,0% 

productie plantaardige oliën 0,7% 0,7% 

overige 1,1% 1,1% 

collectieve registratie 0% 0% 

gebouwenverwarming 0% 0% 

De kosten stijgen met 16%. Tabel 16 geeft een overzicht van de kosten en subsidies per sector. 

Sector 

Tabel 16: Totale jaarlijkse kosten NOx-heffing met terugsluizing indien geen investering op Rodenhuize 4 (in k€) 

Heffing 


Reductie 


Totaal 


66/167 07/13045/LF 

% Subsidie 

(k€ per 

jaar) 

elektriciteit 27.500 0 27.500 28,8% 0 

zelfproducenten 4.889 0 4.889 5,1% 0 

raffinaderijen 9.169 105,6 9.274 9,7% 105 

ijzer en staal 9.178 2.933,0 12.111 12,7% 2.792 

Coatings 863 5,9 869 0,9% 6 

Chemie 23.482 640,5 24.122 25,2% 256 

kleiverwerkende nijverheid 1.198 0 1.198 1,3% 0 

non ferro 1.319 7,4 1.326 1,4% 7 

automobielnijverheid 348 19,9 368 0,4% 12 

grafische nijverheid 58 0 58 0,1% 0 

intensieve veehouderij 328 0 328 0,3% 0 

glasnijverheid 2.757 22,2 2.779 2,9% 16 

glastuinbouw 4.155 0 4.155 4,3% 0 

afvalverbranding 1.922 6,7 1.928 2,0% 7 

papier 413 4,2 417 0,4% 4 

textiel 363 0,07 363 0,4% 0 

voeding 1.332 18,83 1.351 1,4% 21 

productie plantaardige oliën 364 3,1 367 0,4% 3 

overige 2.266 2,7 2.269 2,4% 3 

collectieve registratie 0 0 0 0% 0 

gebouwenverwarming 0 0 0 0% 0 

TOTAAL 91.903 3.770 95.673 100% 3.232 

Door de inzet van maatregelen in Rodenhuize 4 uit te sluiten, is er dus een verschuiving van de reductie-inspanningen 

van de elektriciteitsector naar hoofdzakelijk de ijzer en staal sector en de scheikundige nijverheid.



eindrapport 

5.2. IMPACT OP DE FINANCIËLE DRAAGKRACHT 

De analyse aan de hand van het MKM laat toe om per sector te simuleren welke de impact zal zijn op de emissies en de 

totale kosten van de sector. Informatie over deze totale kosten volstaat echter niet om de impact op de financiële 

draagkracht in te schatten. Naar gelang de omvang van de sector, kan eenzelfde toename van de kosten een zeer 

uiteenlopende impact hebben op de financiële gezondheid van de sector. Bovendien hangt deze impact ook in grote 

mate af van de initiële financiële situatie in een gegeven sector. Dit hoofdstuk biedt daarom een aanvulling op Sectie 

5.1. 

5.2.1. Methodologie 

In Sectie 2.4.2 van de offerte hadden we volgende benadering voorgesteld: 

Voor de berekening van het effect op de financieel-economische draagkracht zal grotendeels dezelfde 

benadering worden gevolgd als tijdens de studie “Opstellen en uitwerken van een methodologie voor een 

intersectorale afweging van de haalbaarheid en kostenefficiëntie van mogelijke maatregelen voor de reductie 

van diverse polluentemissies naar de lucht” uitgevoerd voor AMINAL – cel lucht. In concreto zullen voor de 

verschillende sectoren de meest relevante financiële ratio’s (de zogenaamde “sleutelratio’s”) worden 

geïdentificeerd. Voor elke sector zal het gewogen gemiddelde, de score van de zwakste bedrijven (de 20percentiel) 

en de score van de sterkste bedrijven (de 80-percentiel) worden berekend voor elk van de 

scenario’s (…). 

We hebben de nodige data voor deze berekeningen gehaald uit de BEL-FIRST database die de volledige 

jaarrekeningen bevat van alle Belgische handelsvennootschappen toegeleverd door de Nationale Bank van België. 

Op basis van de informatie die in de loop van het project bijkomend beschikbaar is geworden, is het duidelijk dat een 

aantal bijsturingen nodig waren ten opzichte van de initieel voorgestelde aanpak. Deze worden hieronder besproken. 

5.2.1.1. Sector versus bedrijfsgegevens 

Omwille van de vertrouwelijkheidsclausule afgesloten door het VITO, biedt het MKM alleen kosten per sector aan. 

Daarom heeft ARCADIS per sector een “geconsolideerde” balans en resultatenrekening opgesteld voor de bedrijven die 

hernomen zijn in het MKM, en werden de ratio’s berekend voor de geconsolideerde balans en resultatenrekening. 

In de studie “intersectorale afweging” (p. 16) werd de volgende benadering gebruikt: 

• De slecht presterende ondernemingen binnen een sector kunnen met extra kosten worden geconfronteerd die 

voor de sector in globaal als haalbaar werden beoordeeld, maar voor de betrokken onderneming absoluut 

onhaalbaar zijn. Het uitgangspunt van de studie “intersectorale afweging” was echter niet dat elke onderneming 

de extra kosten moet kunnen dragen, wel de gemiddelde onderneming. 

• Indien de analyse op bedrijfsniveau zou gebeuren, bestaat het gevaar dat ondernemingen die economisch 

slecht presteren, beloond worden ten opzichte van hun directe concurrenten door ze minder zware reductieinspanningen 

op te leggen. In de studie “intersectorale afweging” werd dit vermeden door sectoren in plaats 

van ondernemingen te vergelijken naar draagkracht. 

• De gegevens uit de sectorstudies laten veelal niet toe de trappen uit de kostencurven toe te wijzen tot op 

bedrijfsniveau. Dit zou ook niet wenselijk zijn naar het beleid toe, waar instrumenten veelal op sectorniveau 

ingezet worden (cf. sectorale normen). 

Deze logica toepassen op de huidige studie is echter betwistbaar. In deze studie wordt immers berekend wat de impact 

is van een gegeven heffing-subsidie combinatie, en wat daarbij de knelpunten zijn qua financieel-economische 

67/167 07/13045/LF



eindrapport 

draagkracht. De “optimale” verdeling van de lasten over sectoren is niet het onderwerp van deze studie, en dus kan er 

ook niet echt gesproken worden over het “belonen” van sectoren of bedrijven. Bedrijven binnen eenzelfde sector 

(althans zoals gedefinieerd in de NACE BEL categorieën) kunnen zeer uiteenlopende eindproducten produceren, en 

zullen daarbij ook heterogene productietechnologieën gebruiken. Een “gemiddeld” bedrijf zal daarom niet noodzakelijk 

“representatief” zijn. 

De gegevens vanuit het MKM werden daarom aangeleverd op het laagste niveau dat verenigbaar is met de 

vertrouwelijkheidsclausule waar het VITO aan onderworpen is. 

Voor elke weerhouden ratio wordt dan een vergelijking gemaakt tussen de ratio zonder de invoering van het instrument 

en de ratio na de invoering van het instrument. Deze procedure zal toelaten om problemen te identificeren als deze zich 

stellen voor het gemiddelde bedrijf binnen de sector. 

Indien er veel spreiding is binnen een sector, kan het zijn dat bepaalde bedrijven in moeilijkheden zullen geraken, 

hoewel dat niet blijkt uit de sectorgemiddeldes. Het effect van de “gemiddelde sectoriële kost” op de rentabiliteit van 

individuele bedrijven berekenen zou ook mogelijk zijn, maar leidt evenzeer tot vertekeningen als er een paar grote 

bedrijven met hoge kosten in die sectoren zitten – dit zou dan weer te erg drukken op het resultaat van kleine bedrijven. 

5.2.1.2. Tijdsperspectief 

Het MKM voert de berekeningen uit voor het jaar 2010, en gaat er van uit dat alle investeringen in dat jaar worden 

uitgevoerd. 

De gegevens waarover wij beschikken zijn afkomstig van de balanscentrale van de Nationale Bank, en dekken de 

periode 2004-2006. In het licht van de huidige economische recessie moeten we hier natuurlijk benadrukken dat de 

referentieperiode een periode was van hoge economische conjunctuur. 

Volgens de laatste projecties van het Federaal Planbureau 36 zou de daling van de economische activiteit bijna 4% 

bedragen in 2009. In 2010 wordt een nulgroei verwacht, en vanaf 2011 zou de economische groei aantrekken tot 

gemiddeld 2,3% tijdens de periode 2011-2014. Dit groeitempo zou vergelijkbaar zijn met dat van de laatste twintig jaar, 

maar sterker dan de voorbije zes jaar. Volgens de projecties zou de verwerkende nijverheid disproportioneel zwaar 

getroffen worden, met een gecumuleerde daling van de activiteit met 9% over de periode 2008-2010. 

Ongeacht de eventuele invoering van een heffing, is de financiële situatie van ondernemingen in elk geval minder 

gunstig dan in de referentietoestand. De relatieve impact van de invoering van een heffing zal dus belangrijker zijn dan 

de berekeningen hier aangeven. Daar tegenover staat dan weer dan bij lagere economische activiteit, de NOx uitstoot 

van bedrijven in elk geval lager zal liggen, zelfs zonder technische reductiemaatregelen. Vanuit dat perspectief gezien, 

houden de gebruikte cijfers met betrekking tot de reductiekosten en de te betalen heffing waarschijnlijk een 

overschatting in van de kosten van de bedrijven. Het netto effect van de crisis kan dus moeilijk ingeschat worden. 

Rekening houdende met het beperkt tijdsperspectief wordt voorgesteld om de gegevens niet te actualiseren. 

Om conjunctuurschommelingen te beperken werd bij de berekening van de ratio’s gewerkt met fictieve jaarrekeningen 

waarbij elke post van balans en resultatenrekening gelijk is aan het gemiddelde over de laatste drie jaar waarvoor een 

jaarrekening beschikbaar is. Indien geen 3 jaren beschikbaar zijn, dan wordt natuurlijk slechts een gemiddelde berekend 

over 2 jaar of wordt slechts 1 jaar meegnomen. 

36 Federaal Planbureau, Communiqué van 20 mei 2009, Economische vooruitzichten getekend door de financiële crisis 

68/167 07/13045/LF



eindrapport 

5.2.1.3. Welke ratio’s moeten we berekenen? 

De volgende tabel geeft de ratio’s weer die weerhouden werden in de studie “intersectorale afweging”: 

TOEGEVOEGDE WAARDE 

LIQUIDITEIT 

RENDABILITEIT 

SOLVABILITEIT 

Tabel 17: Financiële ratio’s gebruikt in studie “intersectorale afweging” 

Ratio Definitie 

Bruto toegevoegde waarde min 

personeelskost per werknemer 

(1.000 EUR) 

Liquiditeitsratio in ruime zin of 

current ratio 

Nettokasratio (%) 

Nettoverkoopmarge vóór 

belastingen (%) 

Nettorendabiliteit van het totaal 

der activa vóór belastingen (%) 

Nettorendabiliteit van het eigen 

vermogen ná belastingen (%) 

Brutorendabiliteit van het eigen 

vermogen ná belastingen (%) 

Algemene graad van financiële 

onafhankelijkheid 

Dekking van het totaal vreemd 

vermogen door de cashflow (%) 

(Bruto toegevoegde waarde – 

Totale personeelskost)/ 

personeelsbestand 

Beperkte vlottende activa/ 

Vreemd vermogen op korte 

termijn 

(Geldbeleggingen + liquide 

middelen – financiële schulden 

op ten hoogste 1 jaar)/ Beperkte 

vlottende activa 

Netto bedrijfsresultaat na nietkaskosten/ 

verkopen 

Netto resultaat na nietkaskosten, 

vóór financiële kosten 

en vóór belastingen/ totaal der 

activa 

Winst of verlies van het boekjaar 

na belastingen/ eigen vermogen 

(Winst of verlies van het 

boekjaar na belastingen + nietkaskosten) 

= uitgebreide 

cashflow na belastingen/ eigen 

vermogen 

Eigen vermogen/ totaal 

vermogen 

Uitgebreide cashflow na 

belastingen/ Vreemd vermogen 

Deze ratio’s kunnen direct bekomen worden aan de hand van de databank van de balanscentrale van de Nationale 

Bank van België. 

We moeten ons voor elke categorie afvragen welke de relevantie is voor de studie in onderwerp. 

5.2.1.3.1. Toegevoegde waarde 

De toegevoegde waarde meet wat een onderneming bijdraagt aan het regionaal inkomen. Het is géén indicator van de 

financiële draagkracht van het bedrijf (een onderneming met hoge loonkosten en een lage winst kan voor een gegeven 

omzet dezelfde toegevoegde waarde hebben als een onderneming met lage loonkosten en een hoge winst). 

Er wordt daarom voorgesteld om deze categorie indicatoren weg te laten uit de analyse. 

69/167 07/13045/LF



eindrapport 

5.2.1.3.2. Liquiditeit 

Liquiditeit is wél een indicator van financiële draagkracht (een onderneming met een slechte kaspositie zal failliet gaan, 

ongeacht zijn rendabiliteit en solvabiliteit). 

De voornaamste determinant van de liquiditeitspositie van een onderneming is echter het financieel management van de 

onderneming (klanten- en leveranciersbeheer, voorraadbeheer, structuur van de financiële schulden). 

Het overstijgt het kader van deze studie om na te gaan wat de determinanten zijn van het kasmanagement van elke 

individuele onderneming 

Voor de berekening van het effect van het economisch instrument werd daarom uitgegaan van volgende hypothesen: 

• Alle investeringsuitgaven worden uitsluitend gefinancierd door langlopende financiering: 30 % aan de hand van 

het eigen vermogen en 70% aan de hand van schulden op lange termijn. We gaan er van uit dat voor de 

financiering met eigen vermogen géén externe financiering wordt aangegaan (geen kapitaalsverhoging) en dus 

dat deze integraal uit kasmiddelen wordt gehaald. De schulden op lange termijn hebben een impact op de 

liquiditeitspositie omwille van de kapitaalaflossingen en interestbetalingen. 

• Alle lopende uitgaven (variabele operationele kosten verbonden aan de NOx heffing plus het bedrag van de 

heffing plus de interest op de bijkomende lange termijn leningen minus de jaarlijkse subsidie) worden contant 

betaald. 

We denken dat deze hypothese met betrekking tot de financiering van de lopende uitgaven de beste benadering is voor 

het identificeren van eventuele liquiditeitsproblemen bij de invoering van de heffing. 

Voor de volledigheid moeten we opmerken dat een onderneming té liquide kan zijn (liquide activa zijn weinig rendabel). 

Dit specifiek probleem zullen we hier niet bekijken. Als algemene regel moeten we er ons sowieso aan verwachten dat 

de emissieheffing tot een afname van de liquiditeit zal leiden - tenzij de jaarlijkse subsidie belangrijker is dan de 

bijkomende uitgaven, wat weinig waarschijnlijk is (maar ook niet volledig uitgesloten indien de subsidie 

investeringsuitgaven terugbetaalt). 

Onze bedoeling zal dus in de eerste plaats bestaan in het identificeren van flagrante liquiditeitstekorten die zouden 

kunnen ontstaan ten gevolge van de invoering van een NOx heffing. 

Vanuit deze optiek lijkt het ons aangewezen om ons te beperken tot het berekenen van de current ratio en van de acid 

test 37 . 

5.2.1.3.3. Solvabiliteit 

Ook solvabiliteit is een indicator van financiële draagkracht. 

Het is met betrekking tot solvabiliteit echter veel moeilijker om een algemene regel te vinden voor het gedrag van een 

“goed” financieel manager. 

De beslissing om een bepaalde investeringsuitgave al dan niet met schulden te financieren hangt af van vele factoren 

(kost van vreemd versus eigen vermogen, hefboomwerking) – een toename van de schuldgraad kan dus wijzen op een 

goed financieel management eerder dan op problemen. 

37 De acid test werd niet weerhouden voor de studie “intersectorale afweging” maar is wel een van de ratio’s die 

standaard wordt berekend bij financiële analyse. Het enig verschil tussen de current ratio en de acid test is dat bij de 

acid test de voorraden niet worden meegenomen in de berekening van de teller. Hierdoor houdt men er rekening mee 

dat het soms moeilijk kan zijn om bepaalde voorraden op korte termijn te gelde te maken. Deze ratio houdt ook geen 

rekening met overlopende rekeningen. 

70/167 07/13045/LF



eindrapport 

Rekening houdende met de finaliteit van de studie 38 , leek het ons aangewezen om hier alleen te kijken naar een extreem 

scenario. Daarom werd beslist om te berekenen hoe de algemene graad van financiële onafhankelijkheid verandert 

indien 70% van de investeringsuitgaven worden gefinancierd aan de hand van schuldfinanciering op lange termijn. Dit 

zal ons toelaten om potentiële probleemgevallen van extreme schuldfinanciering te identificeren, en dat is uiteindelijk de 

bedoeling van dit deel van de studie. 

Er werd gewerkt met een reële kost van het vreemd vermogen gelijk aan 7% (zie Sectie 5.1.1). Uitgaande van een lange 

termijn gemiddelde inflatie van 2%, komt dit overeen met een nominale interest van 9%. 

5.2.1.3.4. Rendabiliteit 

Voor de berekening van het effect op de rendabiliteit zijn we er van uitgegaan dat er geen impact is op de omzet van de 

onderneming. Dit is natuurlijk niet realistisch indien de milieumaatregelen een impact hebben op de marginale kosten 

van de ondernemingen. De mate waarin de omzet van de onderneming wijzigt hangt echter af van de prijselasticiteit van 

vraag en aanbod op de betrokken markt. Bij gebrek aan robuuste informatie over de afwentelingsmogelijkheden 39 (in 

Sectie 5.2.7 gaan we hier dieper op in), kunnen we hier geen betekenisvolle uitspraken over doen. Dit is bovendien 

consistent met de benadering die in het MKM wordt gebruikt. 

Voor de finaliteit van deze studie lijkt de enige relevante ratio de nettorendabiliteit van het eigen vermogen na 

belastingen. Immers, alleen deze variabele geeft aan of het aangewezen kan zijn voor de onderneming om een 

bepaalde sector te verlaten 40 . De andere indicatoren geven een idee van de kwaliteit van het management van de 

onderneming, maar dat is niet de finaliteit van deze studie. 

5.2.1.4. Samenvatting 

Stel dat een bepaalde combinatie emissieheffing/terugsluismechanisme leidt tot volgende financiële effecten: 

• Initiële investering van v EUR, met afschrijving van w EUR 

• Jaarlijkse variabele reductiekost van x EUR 

• Jaarlijkse emissieheffing van y EUR 

• Jaarlijkse subsidie van z EUR 

• Interestvoet i op lening (≠ gewogen gemiddelde kapitaalkost of private discontovoet r) 

• Aflossingsbedrag lening eerste jaar a EUR 

• Vennootschapsbelasting van α percent 

De subsidie kan in deze formulering zowel een eenmalige betaling zijn als een betaling in jaarlijkse schijven. 

We gaan er van uit dat de initiële investering voor 70% met lange termijn leningen wordt gefinancierd, waarvan a EUR 

het eerste jaar wordt afgelost. Voor de 30% die met eigen middelen worden gefinancierd wordt géén kapitaalsverhoging 

doorgevoerd – dit is het scenario dat de meest ongunstige impact zal hebben op de liquiditeit. 

Milieuheffingen zijn niet aftrekbaar van de belastbare winst, maar subsidies moeten wel toegevoegd worden aan de 

belastbare winst. 

38 En om consistent te blijven met de hypothesen die gebruikt werden bij de berekeningen van het MKM. 

39 Zie Demailly et.al. (2007), Differentiation and dynamics of EU ETS competitiveness impacts, Interim report, pp. 61-62. 

40 Zie Ooghe, H. en Spaenjers, C. (2006), De financiële toestand van de Belgische ondernemingen 2006, Working Paper, 

Universiteit Gent. 

71/167 07/13045/LF



eindrapport 

Indien we ervan uitgaan dat de belastbare winst van het bedrijf positief blijft na invoering van de heffing-subsidie 

combinatie en dat de winst niet wordt uitgekeerd aan de aandeelhouders, dan zal deze combinatie de volgende impact 

hebben op de balans: 

Tabel 18: Wijzigingen in een balans ten gevolge van een emissieheffing 

Activa Passiva 

Vaste activa + (v – w) Eigen vermogen: + (1- α) z - (1- α) [i (70%v) + x + w] - 

y 

Vorderingen op lange termijn Voorzieningen 

Voorraden en vorderingen op korte termijn Schulden op lange termijn (LT) + (70%v) – a 

Kasmiddelen+ beleggingen –(30%v) + (1- α) z - (1- α) 

[i (70%v) + x] - y + α.w – a 

Schulden op korte termijn (KT) 

Overlopende rekeningen Overlopende rekeningen 

Totaal activa –(30%v) + (v – w) + (1- α) z - (1- α) [i 

(70%v) + x] - y + α.w – a 

Totaal passiva + (1- α) z - (1- α) [i (70%v) + x + w] - y 

+ (70%v) – a 

En dit op de resultatenrekening: 

Tabel 19: Wijzigingen in een balans ten gevolge van een emissieheffing 

Kosten voor belastingen + [i (70%v) + x + w] + y Opbrengsten voor belastingen + z EUR 

Belastingen + α. z – α [i (70%v) + x + w] 

Winst van het boekjaar na belastingen + (1- α) z - (1- 

α) [i (70%v) + x + w)] - y 

Deze impact kan als volgt verklaard worden. 

De waarde van de vast activa neemt toe met v EUR, min de eerste afschrijving van w EUR. Vermits deze investering 

voor 70% wordt gefinancierd door schulden op lange termijn, nemen de schulden op lange termijn toe met het geleende 

bedrag verminderd met de eerste aflossing. 

De kasmiddelen veranderen als volgt: 

− Ze nemen toe met de subsidie na belastingen ((1-α)z). 

− Ze nemen af met de interest en de variabele reductiekosten na belastingen ((1-α) [i(70%v)+x] 

− Ze nemen af met de jaarlijkse emissieheffing y, welke niet kan afgetrokken worden van het belastbaar inkomen 

− Ze nemen toe met het bedrag αw, dit is het bedrag aan belastingen dat wordt uitgespaard door de fiscale 

aftrekbaarheid van de afschrijvingen 

− Ze nemen af met a, de eerste terugbetaling van de lening. 

72/167 07/13045/LF



eindrapport 

− Ze nemen af met (30%v), het gedeelte van de investering dat met eigen middelen wordt gefinancierd. 

De kosten vóór belasting van het bedrijf nemen toe met de interest op de lening, de variabele reductiekosten, de 

afschrijving en de emissieheffing. De opbrengsten vóór belastingen nemen toe met het bedrag van de subsidie. 

De verandering in de te betalen belastingen wordt berekend op basis van het verschil tussen opbrengsten en winsten, 

met uitzondering van de milieuheffing (deze is niet aftrekbaar van de belastbare winst). 

De winst van het boekjaar na belastingen neemt dus toe met de veranderingen in de opbrengsten vóór belastingen min 

de veranderingen in de kosten vóór belastingen en min de veranderingen in de te betalen belastingen. In het algemeen 

kunnen we er ons aan verwachten dat deze toename negatief zal zijn. 

De verandering in de winst wordt dan toegevoegd aan het eigen vermogen. 

De weerhouden ratio’s worden samengevat in Tabel 20. 

Voor de berekening van de rendabiliteit van het eigen vermogen nemen we het vermogen in het scenario zonder heffing 

als referentiewaarde. 

73/167 07/13045/LF


Operationalisering van een emissieheffing op NOx emissies naar de lucht met terugsluizing van de inkomsten –eindrapport 

Tabel 20: Weerhouden ratio’s voor de financiële analyse 

 

+ 

α 

w 

a 

+ ORA 

Schulden op korte termijn + Overlopende 

rekeningen passief 

current ratio Voorraden Vorderingen 

KT + kasmiddelen 

+ Beleggingen 

+ [ (1- 

α) 

z - (1- 

α) 

[ i(70%v) + x] 

- y + − − ( 30% 

v) 

] 

Acid test Vorderingen op korte termijn + Liquide middelen + [ (1-α 

) z - (1- 

α) 

[ i(70%v) + x] 

- y + αw 

- a - (30%v) ] 

algemene graad 

van financiële 

onafhankelijkheid 

nettorendabiliteit 

van het eigen 

vermogen 

Eigen vermogen 

+ (1- 

α) 

z - 

Totaal passiva + (1- 

α) 

z - (1- 

α) 

Schulden op korte termijn 

(1- 

α) 

[ i(70%v) + x + w] 

- y 

[ i(70%v) + x + w] 

- y + (70%v) - a 

[ i(70%v) + x w] 

Winst van het boekjaar na belastingen 

+ (1- 

α) 

z - (1- 

α) 

+ 

Eigen vermogen 

Opmerking: ORA staat voor “overlopende rekeningen van het actief”. 

74/167 2008.MXXXX 

- y



eindrapport 

Voor we kunnen overgaan tot de effectieve berekeningen, dienen we ook nog hypothesen in te voeren met betrekking 

tot de waarde van de afschrijving en van de kapitaalaflossingen op de lening. 

Omdat het MKM geen expliciete hypothesen bevat met betrekking tot de financieringsmethode, zullen we drie mogelijke 

interpretaties beschouwen: 

• Interpretatie 1: 



Aflossing lening via constante annuïteit 

Afschrijvingen gelijk aan jaarlijkse kapitaalaflossing (en dus stijgend in de tijd) 

Aflossing lening via constante annuïteit 

Lineaire afschrijvingen 

Aflossing lening op basis van constante terugbetaling van de hoofdsom 

Lineaire afschrijvingen 

Door de resultaten van alle scenario’s te vergelijken, zullen we kunnen evalueren of de resultaten gevoelig zijn voor de 

gebruikte hypothesen. 

We gaan uit van een (constante) vennootschapsbelasting van 34%. 

De analyse in Sectie 5.1.2 en 5.1.4.4 heeft aangetoond dat de hoogte van de heffing zeer gevoelig is voor de aannames 

die gebruikt worden met betrekking tot de maatregelen die genomen worden in de centrale van Rodenhuize 4. 

We zullen daarom de impact op de financieel-economische draagkracht nagaan onder volgende hypothesen: 

• Eenvoudige heffing, SCR op Rodenhuize 4 

• Eenvoudige heffing, geen investeringen op Rodenhuize 4 

• Heffing met terugsluizing, SCR op Rodenhuize 4 

• Heffing met terugsluizing, geen investeringen op Rodenhuize 4 

Voor de andere hypothesen (sectoriële vrijstellingen, vrijstelling stookinstallaties < 5 MW, vrijstellingsdrempel) zijn er 

geen gegevens die kunnen gebruikt worden voor de draagkrachtanalyse. 

5.2.2. Eenvoudige heffing, SCR op Rodenhuize 4 

In Tabel 21 geven we de resultaten van de berekening die uitgevoerd werden zoals beschreven in Sectie 5.2.1. De 

kolom “ex ante” geeft voor elke ratio de gemiddelde waarde over de laatste drie jaar die zijn opgenomen in de databank 

van de balanscentrale. Voor elke weerhouden interpretatie van de financieringsmethode geven we zowel de absolute 

waarde als de procentuele verandering ten opzichte van het referentiescenario. 

De cellen werden als volgt ingekleurd: 

• Rood indien er een verandering is van meer dan 10% ten opzichte van het referentiescenario 

• Oranje indien er een verandering is van 5-10% ten opzichte van het referentiescenario 

• Geel indien er een verandering is van 1-5% ten opzichte van het referentiescenario 

75/167 07/13045/LF



eindrapport 

Tabel 21: Impact op financieel-economische draagkracht (eenvoudige heffing, SCR op Rodenhuize) 

Absolute waarden 

% verandering tov ex ante scenario 

Sector Ratio Ex ante Int. 1 Int. 2 Int. 3 Int. 1 Int. 2 Int. 3 

netto rendabiliteit EV 11.857 11.707 11.707 11.706 -1.26% -1.27% -1.27% 

automobiel 

liquiditeit ruim 

acid test 

1.069 

0.953 

1.069 

0.952 

1.069 

0.952 

1.069 

0.952 

-0.05% 

-0.05% 

-0.05% 

-0.05% 

-0.05% 

-0.05% 

solvabiliteit 0.206 0.206 0.206 0.206 -0.12% -0.12% -0.12% 


chemie 


acid test 

0.779 

0.643 

0.776 

0.641 

0.776 

0.641 

0.776 

0.641 

-0.29% 

-0.36% 

-0.29% 

-0.36% 

-0.29% 

-0.36% 



coatings 


acid test 

0.961 

0.701 

0.961 

0.700 

0.961 

0.700 

0.961 

0.700 

-0.02% 

-0.03% 

-0.02% 

-0.03% 

-0.02% 

-0.03% 



glasnijverheid 


acid test 

1.239 

1.131 

1.234 

1.126 

1.234 

1.126 

1.234 

1.126 

-0.38% 

-0.43% 

-0.38% 

-0.43% 

-0.38% 

-0.43% 

grafische 

nijverheid 

afvalverbranding 

kleiverwerkende 

nijverheid 

non-ferro 

overige 

papier 

raffinaderijen 



liquiditeit ruim 0.629 0.629 0.629 0.629 -0.04% -0.04% -0.04% 

acid test 0.377 0.377 0.377 0.377 -0.07% -0.07% -0.07% 




acid test 0.873 0.861 0.861 0.861 -1.34% -1.34% -1.34% 




acid test 0.409 0.405 0.405 0.405 -1.05% -1.05% -1.05% 




acid test 0.335 0.334 0.334 0.334 -0.26% -0.26% -0.27% 




acid test 0.911 0.909 0.909 0.909 -0.20% -0.20% -0.20% 




acid test 0.647 0.645 0.645 0.645 -0.35% -0.34% -0.35% 




acid test 0.354 0.352 0.352 0.352 -0.67% -0.67% -0.67% 


76/167 07/13045/LF



eindrapport 

textiel 

voeding 

electriciteit 

ijzer en staal 

productie 

plantaardige 

oliën 



acid test 0.295 0.295 0.295 0.295 -0.29% -0.29% -0.29% 




acid test 0.432 0.431 0.431 0.431 -0.18% -0.18% -0.18% 




acid test 1.318 1.312 1.312 1.312 -0.42% -0.41% -0.42% 




acid test 0.554 0.545 0.545 0.545 -1.72% -1.72% -1.72% 


netto rendabiliteit EV -27.655 -28.813 -28.816 -28.817 -4.19% -4.20% -4.20% 


acid test 0.456 0.454 0.454 0.454 -0.59% -0.59% -0.59% 


We kunnen uit deze tabel de volgende conclusies trekken: 

• Het exact financieringsscenario heeft nauwelijks een impact op de waarde van de ratio’s. 

• Alleen in het geval van afvalverbranding zien we een zeer significante verslechtering van de netto rendabiliteit 

van het eigen vermogen (-15%). Uit de simulaties aan de hand van het MKM is gebleken dat de emissies van 

deze sector ten opzichte van het referentiescenario slechts met 3% afnemen. 

• In het geval van de glasnijverheid en de kleiverwerkende nijverheid neemt de netto rendabiliteit van het eigen 

vermogen af met respectievelijk 7 en 5 %. In het geval van de kleinijverheid staat daar geen emissiereductie 

tegenover, in het geval van de glasnijverheid een reductie met 6%. 

• In het geval van chemie, coatings, raffinaderijen en voeding ligt de afname van de netto rendabiliteit van het 

eigen vermogen onder de 1%. Uit de simulaties aan de hand van het MKM is gebleken dat de emissies van 

chemie en raffinaderijen alleen al ten opzichte van het referentiescenario met 18% afnemen en dat het aandeel 

van de sectoren in de totale kost rond de 35% ligt. 

• In alle andere gevallen ligt de afname van de netto-rendabiliteit tussen de 1 en de 5%. Deze gevallen dekken 

ook de sectoren elektriciteit (afname van de emissies met 22%), papier (afname van de emissies met 26%), 

automobielnijverheid (afname van de emissies met 18%) en productie plantaardige oliën (afname van de 

emissies met 16%) 

• De impact op liquiditeit en solvabiliteit is zeer beperkt, en overstijgt nooit de 5%. 

Globaal bekeken zien we dus dat de impact op de rendabiliteit absoluut niet gecorreleerd is met de afname van de 

emissies. 

5.2.3. Eenvoudige heffing, geen investeringen op Rodenhuize 4 

Ten opzichte van de hypothese dat SCR op Rodenhuize 4 wordt geïnstalleerd, zien we de volgende belangrijke 

verschillen (Tabel 22): 

77/167 07/13045/LF



eindrapport 

• Een verdere drastische verslechtering van de netto rendabiliteit van het eigen vermogen voor afvalverbranding 

(tot 25%). De emissiereductie van deze sector verandert niet ten opzichte van een scenario waar de investering 

in Rodenhuize 4 wél plaatsvindt. 

• Vier sectoren zien hun rendabiliteit op eigen vermogen nu afnemen met 5 tot 10%: glas, kleiverwerking, papier 

en productie plantaardige oliën. Buiten glas (-11%) neemt bij geen van deze bedrijven de emissies met meer 

dan 1% af ten opzichte van het basisscenario. 

• Ondanks de drastische toename van de reductie-inspanningen van ijzer en staal (52% minder emissies ten 

opzichte van het basisscenario) enerzijds en chemie anderzijds (22%), blijft de impact op de netto rendabiliteit 

van het eigen vermogen beperkt tot minder dan 5%. 

• De impact op liquiditeit en solvabiliteit blijft zeer beperkt, en overstijgt nooit de 5%. 

De enige sectoren waar de impact op de netto rendabiliteit beperkt blijft tot minder dan 1% zijn coatings en raffinaderijen. 

Tabel 22: Impact op financieel-economische draagkracht (eenvoudige heffing, geen investeringen op Rodenhuize) 

Absolute waarden % verandering tov ex ante scenario 

Sector Ratio Ex ante 

Int. 1 Int. 2 Int. 3 Int. 1 Int. 2 Int. 3 


Automobiel 


acid test 

1.069 

0.953 

1.068 

0.952 

1.068 

0.952 

1.068 

0.952 

-0.07% 

-0.08% 

-0.07% 

-0.08% 

-0.07% 

-0.08% 



Chemie 


acid test 

0.779 

0.643 

0.775 

0.640 

0.775 

0.640 

0.775 

0.640 

-0.46% 

-0.57% 

-0.46% 

-0.57% 

-0.46% 

-0.57% 



Coatings 


acid test 

0.961 

0.701 

0.961 

0.700 

0.961 

0.700 

0.961 

0.700 

-0.03% 

-0.04% 

-0.03% 

-0.04% 

-0.03% 

-0.04% 





acid test 

1.239 

1.131 

1.232 

1.124 

1.232 

1.124 

1.232 

1.124 

-0.53% 

-0.60% 

-0.53% 

-0.60% 

-0.54% 

-0.61% 



grafische liquiditeit ruim 0.629 0.629 0.629 0.629 -0.06% -0.06% -0.06% 

nijverheid acid test 0.377 0.377 0.377 0.377 -0.11% -0.11% -0.11% 





acid test 

0.689 

0.873 

0.676 

0.854 

0.676 

0.854 

0.676 

0.854 

-1.89% 

-2.13% 

-1.89% 

-2.13% 

-1.89% 

-2.13% 



kleiverwerkende liquiditeit ruim 0.563 0.556 0.556 0.556 -1.22% -1.22% -1.22% 

nijverheid acid test 0.409 0.402 0.402 0.402 -1.68% -1.68% -1.68% 



non-ferro 


acid test 

0.552 

0.335 

0.550 

0.334 

0.550 

0.334 

0.550 

0.334 

-0.25% 

-0.42% 

-0.25% 

-0.42% 

-0.25% 

-0.42% 


78/167 07/13045/LF



eindrapport 

Overige 

Papier 

Raffinaderijen 

Textiel 

Voeding 

Electriciteit 


productie 

plantaardige 

oliën 



acid test 0.911 0.908 0.908 0.908 -0.32% -0.32% -0.32% 




acid test 0.647 0.644 0.644 0.644 -0.54% -0.54% -0.54% 




acid test 0.354 0.350 0.350 0.350 -1.05% -1.05% -1.05% 




acid test 0.295 0.294 0.294 0.294 -0.46% -0.46% -0.46% 




acid test 0.432 0.431 0.431 0.431 -0.28% -0.28% -0.28% 




acid test 1.318 1.309 1.309 1.309 -0.67% -0.67% -0.67% 




acid test 0.554 0.536 0.537 0.536 -3.20% -3.15% -3.27% 




acid test 0.456 0.452 0.452 0.452 -0.93% -0.93% -0.93% 


5.2.4. Heffing met terugsluizing, SCR op Rodenhuize 4 

Ten opzichte van een heffing zonder terugsluizing merken we volgende verschillen op (Tabel 23): 

• De afname van de netto rendabiliteit van afvalverbranding blijft nu beperkt tot – 11%, terwijl de emissies 

afnemen met 3,5%. 

• In alle andere sectoren blijft de afname van de netto rendabiliteit van het eigen vermogen beperkt tot minder 

dan 5% ten opzichte van het referentiescenario. 

• De impact op liquiditeit en solvabiliteit is zeer beperkt, en overstijgt nooit de 1% (behalve bij ijzer en staal). 

79/167 07/13045/LF



eindrapport 

Tabel 23: Impact op financieel-economische draagkracht (heffing met terugsluizing, SCR op Rodenhuize) 




Automobiel 


acid test 

1.069 

0.953 

1.069 

0.952 

1.069 

0.952 

1.069 

0.952 

-0.03% 

-0.04% 

-0.03% 

-0.04% 

-0.03% 

-0.04% 



Chemie 


acid test 

0.779 

0.643 

0.777 

0.642 

0.777 

0.642 

0.777 

0.642 

-0.21% 

-0.26% 

-0.21% 

-0.26% 

-0.21% 

-0.26% 



Coatings 


acid test 

0.961 

0.701 

0.961 

0.700 

0.961 

0.700 

0.961 

0.700 

-0.01% 

-0.02% 

-0.01% 

-0.02% 

-0.01% 

-0.02% 





acid test 

1.239 

1.131 

1.235 

1.128 

1.235 

1.128 

1.235 

1.128 

-0.27% 

-0.30% 

-0.26% 

-0.30% 

-0.27% 

-0.30% 

grafische 

nijverheid 



nijverheid 

non-ferro 

Overige 

Papier 


Textiel 




acid test 0.377 0.377 0.377 0.377 -0.05% -0.05% -0.05% 




acid test 0.873 0.864 0.864 0.864 -0.93% -0.93% -0.93% 




acid test 0.409 0.406 0.406 0.406 -0.72% -0.72% -0.72% 




acid test 0.335 0.335 0.335 0.335 -0.18% -0.18% -0.18% 




acid test 0.911 0.910 0.910 0.910 -0.14% -0.14% -0.14% 




acid test 0.647 0.646 0.646 0.646 -0.24% -0.24% -0.24% 




acid test 0.354 0.352 0.352 0.352 -0.48% -0.47% -0.48% 




80/167 07/13045/LF



eindrapport 



acid test 0.295 0.295 0.295 0.295 -0.20% -0.20% -0.20% 



Voeding 


acid test 

0.526 

0.432 

0.525 

0.431 

0.525 

0.431 

0.525 

0.431 

-0.10% 

-0.12% 

-0.10% 

-0.12% 

-0.10% 

-0.13% 



Electriciteit 


acid test 

1.304 

1.318 

1.300 

1.313 

1.300 

1.314 

1.300 

1.313 

-0.31% 

-0.32% 

-0.30% 

-0.32% 

-0.31% 

-0.33% 





acid test 

1.060 

0.554 

1.053 

0.548 

1.053 

0.548 

1.053 

0.548 

-0.62% 

-1.19% 

-0.62% 

-1.19% 

-0.62% 

-1.19% 

productie 

plantaardige 

oliën 




acid test 0.456 0.454 0.454 0.454 -0.41% -0.41% -0.41% 


5.2.5. Heffing met terugsluizing, geen investeringen op Rodenhuize 4 

Indien we uitgaan van het waarschijnlijk meer realistisch scenario dat er geen investeringen zullen plaatsvinden op 

Rodenhuize 4, vallen volgende resultaten op: 

• Ook hier ziet alleen afvalverbranding een afname van zijn netto rendabiliteit van het EV met meer dan 10%. De 

negatieve impact van het ontbreken van maatregelen op Rodenhuize 4 is echter veel beperkter dan wanneer 

geen terugsluizing plaatsvindt. 

• Behalve in het geval van de glasnijverheid blijft de impact op de netto rendabiliteit EV van het EV in de andere 

sectoren beperkt tot minder dan 5%. 

• De impact op liquiditeit en solvabiliteit is zeer beperkt, en overstijgt nooit de 1% (behalve bij ijzer en staal en 

HVVI). 

Tabel 24: Impact op financieel-economische draagkracht (heffing met terugsluizing, geen investeringen op Rodenhuize) 




Automobiel 


acid test 

1.069 

0.953 

1.069 

0.952 

1.069 

0.952 

1.069 

0.952 

-0.04% 

-0.05% 

-0.04% 

-0.05% 

-0.04% 

-0.05% 



Chemie 


acid test 

0.779 

0.643 

0.777 

0.641 

0.777 

0.641 

0.777 

0.641 

-0.24% 

-0.29% 

-0.24% 

-0.29% 

-0.24% 

-0.29% 


Coatings netto rendabiliteit EV 24.304 24.287 24.287 24.287 -0.07% -0.07% -0.07% 


acid test 0.701 0.700 0.700 0.700 -0.02% -0.02% -0.02% 

81/167 07/13045/LF



eindrapport 


grafische 

nijverheid 



nijverheid 

non-ferro 

Overige 

Papier 


Textiel 

Voeding 

Electriciteit 





acid test 1.131 1.127 1.127 1.127 -0.35% -0.35% -0.35% 




acid test 0.377 0.377 0.377 0.377 -0.05% -0.05% -0.05% 




acid test 0.873 0.863 0.863 0.863 -1.07% -1.07% -1.07% 




acid test 0.409 0.406 0.406 0.406 -0.84% -0.84% -0.84% 




acid test 0.335 0.335 0.335 0.335 -0.21% -0.21% -0.21% 




acid test 0.911 0.909 0.909 0.909 -0.16% -0.16% -0.16% 




acid test 0.647 0.645 0.645 0.645 -0.28% -0.28% -0.28% 




acid test 0.354 0.352 0.352 0.352 -0.55% -0.54% -0.55% 




acid test 0.295 0.295 0.295 0.295 -0.23% -0.23% -0.23% 




acid test 0.432 0.431 0.431 0.431 -0.14% -0.14% -0.14% 




acid test 1.318 1.313 1.313 1.313 -0.33% -0.33% -0.33% 




acid test 0.554 0.542 0.542 0.542 -2.19% -2.14% -2.26% 



productie 

plantaardige liquiditeit ruim 0.830 0.828 0.828 0.828 -0.26% -0.26% -0.26% 

82/167 07/13045/LF



eindrapport 

oliën 

acid test 0.456 0.454 0.454 0.454 -0.48% -0.47% -0.48% 


5.2.6. Besluit met betrekking tot de draagkrachtanalyse 

Op basis van bovenstaande analyse is het duidelijk dat de impact van de emissieheffing op liquiditeit en solvabiliteit 

beperkt zal blijven, mét of zonder terugsluizing. 

Om de resultaten met betrekking tot de impact op het eigen vermogen enigszins in perspectief te plaatsen, kunnen we 

ook kijken naar Tabel 25 waar we volgende cijfers naast elkaar plaatsen: 

• het jaarlijks sectorgemiddelde van deze variabele over de periode 2004-2006 

• de standaardafwijking over die periode 

• de procentuele afname van het rendement op eigen vermogen voor elk van de gesimuleerde instrumenten 

(enkel voor de 1 ste interpretatie van de financieringwijze 1 41 ): eenvoudige heffing, SCR op Rodenhuize 4 (1); 

eenvoudige heffing, geen investering op Rodenhuize 4 (2), heffing met terugsluizing, SCR op Rodenhuize 4 (3); 

heffing met terugsluizing, geen investering op Rodenhuize 4 (4) 

Tabel 25: Rendement op eigen vermogen: synthesetabel 

Sector 2004 2005 2006 St Afw 

(1) (2) (3) (4) 

Automobiel 5.74 12.01 17.48 5.874541 

1.26 1.92 0.85 0.96 

Chemie 20.96 36.43 23.22 8.355962 0.68 1.07 0.48 0.54 

Coatings 17.44 37.68 19.03 11.25469 0.09 0.14 0.06 0.07 

Glasnijverheid 2.63 3.46 2.75 0.44859 6.58 8.15 4.53 5.25 

grafische nijverheid 4.65 1.26 6.18 2.517916 1.15 1.83 0.79 0.92 

afvalverbranding 3.32 11.38 9.09 4.153324 15.52 24.8 10.71 12.39 

kleiverwerkende nijverheid 14.59 9.64 23.48 7.012848 5.14 8.22 3.55 4.11 

non-ferro 6.18 6.04 11.43 3.072301 1.62 2.59 1.12 1.29 

Overige 6.42 9.95 9.78 1.990787 1.01 1.62 0.7 0.81 

Papier 1.13 5.94 0.92 2.839619 3.99 6.37 2.75 3.18 

Raffinaderijen 35.67 93.15 50.58 29.82858 0.33 0.53 0.23 0.27 

Textiel 17.41 7.33 10.7 5.131397 1.59 2.55 1.10 1.27 

Voeding -1.27 23.47 18.59 13.10408 0.75 1.19 0.5 0.59 

Elektriciteit 12.28 17.5 19.15 3.586265 1.89 3.72 1.30 1.86 

ijzer en staal 53.74 107.37 28.22 40.39837 3.04 3.42 2.10 1.63 

productie plantaardige oliën -94.68 -47.72 21.61 58.5025 4.19 6.68 2.88 3.34 

Uit deze tabel blijkt duidelijk dat de procentuele afname van het rendement op eigen vermogen groter is dan de 

standaardafwijking in de volgende gevallen: 

• glasnijverheid en afvalverbranding voor alle instrumenten 

• kleiverwerkende nijverheid en elektriciteit indien een eenvoudige heffing wordt gebruikt en geen investeringen 

in Rodenhuize 4 plaatsvinden 

• papier, tenzij er terugsluizing plaatsvindt en SCR geplaatst wordt op Rodenhuize 4 

41 De verschillen met interpretatie 2 en 3 zijn toch verwaarloosbaar. 

83/167 07/13045/LF



eindrapport 

Voor alle andere onderzochte gevallen valt de afname van de rendabiliteit volledig binnen de normale conjuncturele 

fluctuaties. 

Hierbij dient opgemerkt te worden dat volgens Sectie 5.1.4.1 de kleiverwerkende nijverheid sowieso geen 

reductieinspanningen levert. 

5.2.7. Effecten op de productmarkten 

Bij de interpretatie van de resultaten uit Secties 5.1 en 5.2, dient de lezer er rekening mee te houden dat het MKM, zoals 

elk simulatiemodel, slechts een benadering van de werkelijkheid is. We vullen daarom de zuiver kwantitatieve analyse 

uit de voorgaande Sectie aan met een aantal kwalitatieve bedenkingen. 

De meest belangrijke beperking van het MKM is waarschijnlijk dat deze geen rekening houdt met wat er gebeurt op de 

productmarkten. We zullen de gevolgen hiervan hier even overlopen. 

Ten eerste kan er uittrede uit de markt plaatsvinden: bedrijven kunnen zich laten overnemen (om vaste kosten beter te 

spreiden), of kunnen zelfs in vereffening gaan indien door de invoering van het instrument het rendement op eigen 

vermogen daalt onder het vereiste rendement. We hebben gezien dat voor de meeste sectoren de verwachte daling van 

dit rendement volledig valt binnen de normale fluctuaties van de conjunctuur. In sommige specifieke gevallen is dit 

echter niet zo: 

• in het geval van afvalverbranding, is er een significante afname maar deze vindt wel plaats ten opzichte van 

een baseline rendement van 6.45% 

• in het geval van de glas- en de papiernijverheid is de relatieve afname minder belangrijk, maar ligt het baseline 

rendement veel lager (2,79% en 2,69% respectievelijk) 

• in het geval van de kleiverwerkende nijverheid en de elektriciteit ligt het baseline rendement hoog genoeg (5,6 

% en 16,5 % respectievelijk) om geen problemen op sectorniveau te moeten verwachten 

Het zou dus kunnen dat de invoering van de heffing leidt tot enige bijkomende consolidatie in de glas- en 

papiernijverheid, maar dit zou dan alleen een versterking inhouden van een reeds aanwezige tendens. 

Ten tweede kunnen bedrijven hun NOx emissies ook reduceren door hun productie in te krimpen in plaats van door te 

investeren in maatregelen die de NOx emissie per eenheid output doen afnamen. Een afname van de productie gaat 

gepaard met een opportuniteitskost (verloren omzet minus uitgespaarde productiekosten) die vergeleken dient te 

worden met de kost van de technische reductiemaatregelen. Indien deze opportuniteitskost minder belangrijk is dan de 

technische reductiekost, kan een inkrimping van de productie de optimale reactie zijn. Wegens gebrek aan relevante 

data, kunnen we niet schatten hoe belangrijk dit effect in de praktijk zal zijn. We kunnen in elk geval wel stellen dat deze 

bijkomende flexibiliteit voor de bedrijven met zich meebrengt dat het effect van de heffing op de rendabiliteit minder 

uitgesproken zal zijn dan wat de modelresultaten suggereren. 

Ten derde kunnen bedrijven (een deel van) de kostentoename afwentelen op de consument. 

De mate waarin de kosten kunnen worden afgewenteld hangt in zeer sterke mate af van de structuur van vraag en 

aanbod. Dit kan gemakkelijk geïllustreerd worden aan de hand van een aantal extreme gevallen. In de 2 volgende 

figuren wordt steeds het effect getoond van een NOx heffing in de vorm van een verschuiving van de aanbodscurve 42 

naar boven door de toegenomen kosten. 

Laten we eerst een markt veronderstellen met een zeer elastische vraag en een inelastisch aanbod (Figuur 13): 

• Een elastische vraag betekent dat kleine wijzigingen in de prijs aanleiding geven tot zeer grote veranderingen in 

de gevraagde hoeveelheden. Dit zal voor een NOx emissieheffing onder andere het geval zijn indien de 

42 De aanbodscurve voor een markt wordt bekomen door een horizontale sommering van de aanbodscurven van individuele 

bedrijven. De aanbodscurve voor individuele bedrijven wordt gegeven door de marginale productiekostencurve 

84/167 07/13045/LF



eindrapport 

betrokken bedrijven blootgesteld zijn aan internationale concurrentie die onderworpen is aan minder strenge 

regulering, of indien er substituten bestaan waarvan de productie minder NOx emissies teweegbrengt. 

• Een inelastisch aanbod betekent dat grote wijzigingen in de prijs aanleiding geven tot relatief kleine 

veranderingen in de aangeboden hoeveelheden. Aangezien de aanbodscurve een weergave is van de 

marginale productiekosten, betekent dit dat de marginale kosten van het gemiddeld bedrijf in deze markt zeer 

stel stijgen, of, met andere woorden, dat bedrijven opbotsen tegen de grenzen van hun productiecapaciteit. Dit 

zal het geval zijn indien het bedrijf geconfronteerd wordt met een of meer schaarse productiefactoren 

(bijvoorbeeld, arbeid in een periode van hoogconjunctuur, of kapitaal in het geval van een credit crunch). In het 

algemeen is het aanbod op korte termijn minder elastisch dan op lange termijn (op lange termijn kan een bedrijf 

door investeringen zijn productiecapaciteit opdrijven). 

Een inkrimping van het aanbod omwille van een toename van de kosten zal dan gepaard gaan met een kleine impact, 

zowel op de geproduceerde hoeveelheden (omdat het aanbod inelastisch is) als op de prijzen (omdat de vraag elastisch 

is). De afwenteling is in dit geval zeer beperkt, en de producent draagt grotendeels de last van de kostentoename. 

Prijs 

Aanbod2 

Aanbod1 

Vraag 

Figuur 13: Afwenteling bij een zeer elastische vraag en inelastisch aanbod 

Laten we vervolgens een markt veronderstellen met een inelastische vraag en elastisch aanbod: 

• Indien de vraag zeer inelastisch is, dan geven zelfs grote wijzigingen in de prijs aanleiding tot relatief kleine 

veranderingen in de gevraagde hoeveelheden. Dit kan het geval zijn indien de internationale concurrentie 

beperkt is, indien er weinig substituten bestaan en/of indien het gaat over een levensnoodzakelijk goed. 

• Indien het aanbod zeer elastisch is, dan geven kleine wijzigingen in de prijs aanleiding tot zeer grote 

veranderingen in de aangeboden hoeveelheden. Aangezien de aanbodscurve de som is van de marginale 

productiekosten van de bedrijven, komt een elastisch aanbod overeen met een markt met lage marginale 

productiekosten. Dit zal typisch het geval zijn indien bedrijven zich ver bevinden van de grenzen van hun 

productiecapaciteit. 

85/167 07/13045/LF 

Hoeveelheden



eindrapport 

Dit wordt geïllustreerd in Figuur 14 (waarbij het aanbod dezelfde verticale verschuiving ondergaat als in Figuur 13). Dan 

zal een inkrimping van het aanbod gepaard gaan met een zeer sterke toename van de prijs, maar de impact op de 

verhandelde hoeveelheden zal zeer beperkt zijn. In dit geval wordt de kostentoename bijna volledig afgewenteld op de 

consument. 

Prijs 

Figuur 14: Afwenteling bij een zeer inelastische vraag en elastisch aanbod 

Het is dus duidelijk dat de mate waarin producenten de kostentoenames kunnen afwentelen op de consument zeer sterk 

afhangt van de relatieve elasticiteit van vraag en aanbod. 

Daarnaast hangt het afwentelingpercentage ook af van 43 

Vraag 

Aanbod2 

Aanbod1 

• de aard en de intensiteit van de onderlinge concurrentie tussen de ondernemingen die onderworpen zijn aan de 

toename van de marginale kosten 

• de aard en de intensiteit van de concurrentie tussen de ondernemingen die onderworpen zijn aan de toename 

van de marginale kosten en zij die er niet aan onderworpen zijn. 

Voor het probleem dat wij analyseren is de vraag dus welke de aard en de intensiteit is van de concurrentie tussen de 

Vlaamse ondernemingen en ondernemingen buiten Vlaanderen. 

Ondanks een zeer uitgebreide literatuurstudie hebben we weinig bruikbare gegevens gevonden voor Vlaanderen. 

Empirisch onderzoek naar afwenteling heeft vooral betrekking op de afwenteling van wijzigingen in wisselkoersen en van 

veranderingen in accijnzen. Dit vereist de beschikbaarheid van data rond prijzen en marginale kosten 44 , terwijl de 

boekhouding van bedrijven alleen informatie verschaft over gemiddelde kosten. 

43 Demailly, D, Quirion, P. European Emission Trading Scheme and competitiveness: A case study on the iron and steel industry, 

Energy Economic (2007), doi:10.1016/j.eneco.2007.10.020 

44 Stennek, J en Verboven, F, Merger Control and Enterprise Competitiveness – Empirical Analysis and Policy Recommendations, 

IUI, The Research Institute of Industrial Economics, Working Paper N° 556, 2001 

86/167 07/13045/LF 

Hoeveelheden



eindrapport 

Al bij al zijn er hier zeer weinig betrouwbare resultaten rond gekend. Er zijn bijvoorbeeld zeer grote verschillen tussen de 

schattingen komende van sectorexperts en industriëlen enerzijds en deze komende vanuit de empirische economische 

literatuur anderzijds 45 . Voor ijzer en staal variëren de bestaande schattingen van de afwentelingpercentages op 

Europees niveau van 0 tot 100% 46 . 

Rekening houdende met de relatief kleine impact van de heffing op de rendabiliteit van de getroffen bedrijven, is het 

waarschijnlijk niet onredelijk om er van uit te gaan dat de prijseffecten klein zullen zijn 47 . Met uitzondering van 

afvalverbranding en de elektriciteitssector zijn Vlaamse bedrijven bovendien onderworpen aan buitenlandse concurrentie 

en kunnen we er van uitgaan dat de elasticiteit van de vraag zeer hoog zal zijn. Dit betekent dat in de andere sectoren 

de bedrijven weinig ruimte zullen hebben om hun kosten op de consument af te wentelen. 

Indien een afvalverbrandingsinstallatie in handen is van een intercommunale, bestaat het klantenbestand uit: 

• de vennoten (de gemeenten, lid van de intercommunale die de afvalverbrandingsinstallatie in bezit heeft waar 

de intercommunale de inzameling van huishoudelijke afvalstoffen voor organiseert) 

• occasioneel externe gemeenten of bedrijven die met huishoudelijk afval vergelijkbaar afval aanleveren, of 

andere bedrijfsafvalstoffen die conform haar milieuvergunning door de afvalverbrandingsinstallatie mogen 

aanvaard worden. 

De kost van de heffing zal dus gespreid worden over de belastingbetalers 48 , over de privé eigenaars of mede-eigenaars 

van afvalverbrandingsinstallatie en over de commerciële klanten van de afvalverbrandingsinstallatie. Door gebrek aan 

meer specifieke gegevens kan de precieze verdeling over deze drie categorieën niet kwantitatief worden geschat binnen 

het bestek van deze opdracht. 

In het geval van elektriciteit is er weinig buitenlandse concurrentie en is de vraag inelastisch. Schattingen van de 

afwentelingpercentages in Duitsland en Nederland gaan van 40 tot 120% 49 . Ook McKinsey and Ecofys gaan uit van een 

volledige afwenteling door de elektriciteitssector 50 . Uit Tabel 26 blijkt ook dat de toename van de kosten voor 

elektriciteitssector relatief belangrijk is in vergelijking met de totale kostentoename voor de Vlaamse bedrijven. 

45 Demailly, D, Quirion, P. European Emission Trading Scheme and competitiveness: A case study on the iron and steel industry, 

Energy Economic (2007), doi:10.1016/j.eneco.2007.10.020 

46 Demailly D, Grubb M, Hourcade J-C, Neuhoff K and Sato M, Differentiation and dynamics of EU ETS competitiveness impacts, 

Research Theme 1.3, Interim Report, p 23. 

47 Zie bijvoorbeeld ECOTEC Research and Consulting (in collaboration with CESAM, CLM, University of Gothenburg, UCD and 

IEEP), Study on the Economic and Environmental Implications of the Use of Environmental Taxes and Charges in the European 

Union and its Member States, April 2001, p.56. 

48 Zowel in hun hoedanigheid als (indirecte) aandeelhouder als in hun hoedanigheid van afvalproducent. 

49 Demailly D, Grubb M, Hourcade J-C, Neuhoff K and Sato M, Differentiation and dynamics of EU ETS competitiveness impacts, 

Research Theme 1.3, Interim Report. 

50 McKinsey & Company and Ecofys (2006), EU ETS Review, Report on International Competitiveness, for the European 

Commission, Directorate General for Environment. 

87/167 07/13045/LF



eindrapport 

Tabel 26: Totale kostentoename in k€: elektriciteitssector versus totale kostentoename 51 

Eenvoudige heffing, 

maatregelen op 

Rodenhuize 4 

Heffing met 

terugsluizing, 


Rodenhuize 4 


geen maatregelen op 

Rodenhuize 4 

88/167 07/13045/LF 

Heffing met 

terugsluizing, geen 

maatregelen 

Rodenhuize 4 

op 

Kosten 

elektriciteitssector 

29.325,00 18.544,00 55.000,00 27.500,00 

Totale kostentoename 118.583,00 80.568,00 189.774,00 92.381,00 

voor Vlaamse industrie 

Relatief aandeel kosten 

elektriciteit 

0,25 0,23 0,29 0,30 

Het is daarom nuttig om na te rekenen welke het effect zou zijn op de Vlaamse bedrijven indien deze kosten volledig 

zouden afgewenteld worden op de gebruikers. 

Voor de verdeling van kostenafwenteling over de verschillende maatschappelijke sectoren gaan we uit van het 

energieverbruik zoals gerapporteerd in de meest recente Energiebalans Vlaanderen 52 . We beschouwen daarbij alle 

sectoren naar dewelke de elektriciteitssector zijn kostentoename zou kunnen afwentelen: 

• de finale verbruikers: industrie, de residentiële en gelijkgestelde sectoren en de transportsector 

• de transformatiesector behalve de elektriciteit- en warmteproductie, en de verliezen van het elektriciteitsnet 

Tabel 27: Sectorieel elektriciteitsverbruik in 2006 

Relatief 

aandeel in 

Elektriciteitsverbruik totaal 

in PJ 

verbruik 

Ijzer en staal 10,5 5,36% 

Non-ferro 6,5 3,32% 

Chemie 35,9 18,34% 

Voeding, drank en tabak 12,1 6,18% 

Papier en uitgeverijen 7 3,58% 

Minerale niet-metaalprodukten 3,6 1,84% 

Metaalverwerkende nijverheid 9,3 4,75% 

Textiel, leder en kleding 5,2 2,66% 

Andere industrieën 11 5,62% 

Som industrie 101,1 51,63% 

Residentiële en gelijkgestelde sectoren 86,9 44,38% 

Transport 2,8 1,43% 

Finaal verbruik 190,8 97,45% 

Raffinaderijen 4,8 2,45% 

Cokesfabrieken 

Totaal verbruik (min eigenverbruik elektriciteit en 

0,2 0,10% 

warmte) 195,8 100,00% 

51 We berekenen hier de netto toename van de kosten, dit wil zeggen na aftrek van de subsidies. 

52 http://www.emis.vito.be/EMIS/Media/energie_cijfers_totaal_rapport_energiebalans_2006.pdf



eindrapport 

Indien we er van uit gaan dat de afwenteling van de kosten volledig proportioneel is met het sectorieel 

elektriciteitsverbruik in 2006, geeft Tabel 28 een schatting van de bijkomende kostentoename per sector. 

Tabel 28: Sectoriële kostentoename bij volledige afwenteling 

Eenvoudige 

heffing, 

maatregelen 

op 

Rodenhuize 

4 

Heffing met 


maatregelen 

op 

Rodenhuize 

4 

Eenvoudige 


geen 

maatregelen 

op 

Rodenhuize 

4 

89/167 07/13045/LF 

Heffing met 


geen 

maatregelen 

op 

Rodenhuize 

4 

Ijzer en staal 1.573 994 2.949 1.475 

Non-ferro 974 616 1.826 913 

Chemie 5.377 3.400 10.084 5.042 

Voeding, drank en tabak 1.812 1.146 3.399 1.699 

Papier en uitgeverijen 1.048 663 1.966 983 

Minerale niet-metaalprodukten 539 341 1.011 506 

Metaalverwerkende nijverheid 1.393 881 2.612 1.306 

Textiel, leder en kleding 779 492 1.461 730 

Andere industrieën 1.647 1.042 3.090 1.545 

Som industrie 15.142 9.575 28.399 14.199 

Residentiële en gelijkgestelde sectoren 13.015 8.230 24.410 12.205 

Transport 419 265 787 393 

Finaal verbruik 28.576 18.070 53.596 26.798 

Raffinaderijen 719 455 1.348 674 

Cokesfabrieken 30 19 56 28 

Totaal verbruik (min eigenverbruik electricteits en warmte) 29.325 18.544 55.000 27.500 

De sectordefinities gebruikt in de Energiebalans komen niet volledig overeen met de sectordefinities zoals gebruikt in het 

MKM. Na overleg met het VITO hebben we besloten te werken met onderstaande afstemming tussen de sectordefinities: 

Tabel 29: Afstemming sectoren EB-MKM 

Sectoren EB Sectoren MKM 

Ijzer en staal Ijzer en staal 

Non-ferro Non ferro 

Chemie Chemie 

Textiel, leder en kleding Textiel 

Raffinaderijen Raffinaderijen 

Voor volgende sectoren hebben we na overleg met VITO besloten dat er geen betrouwbare koppeling mogelijk was 

tussen de sectordefinities in de energiebalans en deze in het MKM: 

• Voeding, dranken en tabak 

• Papier en uitgeverijen 

• Minerale niet-metaalproducten 

• Metaalverwerkende nijverheid 

• Andere industrieën



eindrapport 

Tabel 30 geeft, per sector, weer welke de totale kostentoename is indien de elektriciteitsproducenten hun kosten volledig 

afwentelen op hun klanten. 

Tabel 30: Totale kosten per sector bij volledige afwenteling van de kosten door de elektriciteitsproducenten 

Eenvoudige 



Rodenhuize 4 

Heffing met 



Rodenhuize 4 

Eenvoudige 

heffing, geen 


Rodenhuize 4 

90/167 07/13045/LF 

Heffing met 



Rodenhuize 4 

Ijzer en staal 20.446 14.034 27.171 10.794 

Non-ferro 2.637 1.755 4.475 2.232 

Chemie 35.770 25.010 57.771 28.908 

Textiel, leder en kleding 1.233 806 2.188 1.093 

Raffinaderijen 12.364 8.374 19.722 9.843 

Tabel 31 geeft, per sector, weer welke de relatieve kostentoename is ten opzichte van een scenario waarbij de 

kostentoename van de elektriciteitsproducenten door henzelf worden gedragen. 

Tabel 31: Relatieve kostentoename per sector bij volledige afwenteling van de kosten door de elektriciteitsproducenten 

Eenvoudige 



Rodenhuize 4 

Heffing met 



Rodenhuize 4 


geen maatregelen 

op Rodenhuize 4 

Heffing met 



Rodenhuize 4 

Ijzer en staal 8% 8% 12% 16% 

Non-ferro 59% 54% 69% 69% 

Chemie 18% 16% 21% 21% 

Textiel, leder en kleding 172% 157% 201% 201% 

Raffinaderijen 6% 6% 7% 7% 

We zien dat de relatieve kostentoename vooral belangrijk is bij de sectoren voor dewelke de absolute kostentoename 

relatief beperkt is: non-ferro enerzijds en textiel, leder en kleding anderzijds. 

We bekijken nu de impact van een eventuele volledige afwenteling op de netto rendabiliteit van het eigen vermogen, 

eerst in absolute termen (Tabel 32) en in termen van een relatieve afname ten opzichte van een situatie zonder heffing 

(Tabel 33) 53 . 

Tabel 32: Netto rendabiliteit per sector bij volledige afwenteling van de kosten door de elektriciteitsproducenten 

Eenvoudige 



Rodenhuize 4 

Heffing met 



Rodenhuize 4 




Heffing met 



Rodenhuize 4 

Ijzer en staal 47,730 48,223 47,470 48,428 

Non-ferro 6,117 6,163 6,022 6,140 

Chemie 26,969 27,031 26,845 27,009 

Textiel, leder en kleding 10,161 10,282 9,894 10,206 

Raffinaderijen 59,518 59,582 59,394 59,558 

53 We beperken ons ook hier tot Interpretatie 1 van de financieringsmethode.



eindrapport 

Tabel 33: Relatieve afname van de netto rendabiliteit per sector bij volledige afwenteling van de kosten door de 

elektriciteitsproducenten 

Eenvoudige 



Rodenhuize 4 

Heffing met 



Rodenhuize 4 




91/167 07/13045/LF 

Heffing met 



Rodenhuize 4 

Ijzer en staal -3,20% -2,20% -3,73% -1,79% 

Non-ferro -2,25% -1,52% -3,77% -1,88% 

Chemie -0,76% -0,53% -1,22% -0,61% 

Textiel, leder en kleding -3,40% -2,24% -5.93% -2,96% 

Raffinaderijen -0,35% -0,24% -0,56% -0,28% 

We zien dat zelfs bij het extreme scenario va een volledige afwenteling door de elektriciteitssector, de impact op de netto 

rendabiliteit van de beschouwde sectoren beperkt blijft tot minder dan 5 % (met uitzondering van de textielsector indien 

er geen maatregelen genomen worden op Rodenhuize 4 én indien de heffing niet wordt teruggesluisd. 

Rekening houdende met de onzekerheden die gepaard zijn gegaan met de koppeling EB-MKM moeten deze cijfers 

natuurlijk met de nodige omzichtigheid worden behandeld. 

5.3. AANVULLENDE KWALITATIEVE BESCHOUWINGEN 

5.3.1. Stijgende heffing doorheen de tijd 

Zoals aangehaald in Sectie 4.2.3, biedt dit systeem een aantal voordelen: 

• bedrijven krijgen de tijd om te zoeken naar de meest aangepaste technologieën om hun NOx emissies te 

reduceren en om deze aan te passen aan hun specifieke omstandigheden 

• bedrijven zullen over meer flexibiliteit beschikken om investeringen in NOx reducerende technologieën in te 

passen in hun investeringscyclus; dit is zeker aangewezen indien het reductiepotentieel niet vooral ligt in endof-pipe 

toepassingen, maar in een volledige herziening van het productieproces 

• indien er een belangrijk tijdsinterval bestaat tussen het moment waarop een bedrijf beslist om NOx reducerende 

technologieën aan te kopen en het moment waarop deze investeringen inderdaad resulteren in verminderde 

emissies, worden bedrijven tijdens de overgangsfase minder zwaar belast 

Aangezien de simulaties met het MKM hebben aangetoond dat de heffinginkomsten de uit te keren subsidies 

ruimschoots overtreffen, hoeven we ons alvast geen zorgen te maken dat het budget voor de subsidies ontoereikend 

zou zijn in de beginjaren (zoals geopperd werd in Sectie 4.2.3 ). 

Om onvoorspelbaarheid te vermijden is het echter essentieel dat het tijdspad van een stijgende heffing op voorhand 

wordt aangekondigd. Dit brengt ons direct tot het voornaamste nadeel van dit systeem, namelijk het 

geloofwaardigheidsprobleem: hoe kan de overheid er zich toe verbinden om inderdaad het aangekondigd tijdspad te 

volgen? In de praktijk kunnen we er ons aan verwachten dat bepaalde bedrijven erop zullen speculeren dat de 

aangekondigde toenames niet zullen plaatsvinden. 

Een heffing die stijgt in de tijd is ook complexer dan een eenvoudige heffing, en dit doet de kans toenemen dat de 

bedrijven niet zullen kiezen voor de optimale manier om hun emissies te reduceren (zie Sectie 2.3). Omdat bij een 

dergelijk systeem meer beleidsparameters moeten bepaald worden, zal het ook leiden tot hogere reguleringskosten.



eindrapport 

Een dergelijk systeem zal onvermijdelijk ook de invoering van dure maatregelen met een korte implementatietijd 

vertragen. Indien het hier gaat om maatregelen met een hoog reductiepotentieel, zal dit systeem dus leiden tot een 

tragere afname van de NOx emissies. 

Zoals reeds uiteengezet in sectie 4.4 is het niet mogelijk om aan de hand van het MKM een kwantitatieve evaluatie te 

maken deze voor- en nadelen, vermits het MKM uitgaat van het halen van de NEC plafonds in 2010. Hoogstens zou een 

schatting kunnen gemaakt worden van de minimale heffing die nodig is om de nodige subsidies te financieren. 

5.3.2. Heffing met absoluut gemaakte relatieve drempel 

In Sectie 4.2.6 hebben we er op gewezen dat in een dergelijk systeem niet kan vermeden worden dat bepaalde 

bedrijven hun emissies niet zullen terugdringen tot het punt waar de marginale reductiekost gelijk is aan de 

eenheidsheffing – in tegenstelling tot een “eenvoudige” heffing zal dit systeem niet kostenefficiënt zijn. Hoe belangrijk dit 

verlies in kostenefficiëntie is, hangt af van de vrijstellingsdrempel. 

Het grote voordeel ten opzichte van een “eenvoudige” heffing is dan weer de grotere maatschappelijke 

aanvaardbaarheid, omdat de totale kosten voor de bedrijven zullen dalen. 

Het is daarom belangrijk dat we een idee hebben van het verlies in kostenefficiëntie ten opzichte van een “eenvoudige” 

heffing, zodat we weten welke prijs we betalen voor de grotere aanvaardbaarheid. 

In Sectie 4.4 hebben we er echter op gewezen dat een heffing met absoluut gemaakte relatieve drempel moeilijk kan 

gesimuleerd worden aan de hand van de modellen en de data die momenteel beschikbaar zijn (zeker niet indien men 

zou opteren voor een glijdend basisjaar). 

5.3.3. Heffing op basis van een prestatienorm 

Omwille van redenen die compleet analoog zijn aan deze die uiteengezet werden in Sectie 4.2.7, zou een dergelijk 

systeem in principe kunnen leiden tot een oplossing die niet kostenefficiënt zal zijn. 

Indien de prestatienorm gebaseerd is op energieverbruik, dan leidt een toename van het energieverbruik ten opzichte 

van de NOx emissies tot een afname van de emissieheffing. In principe zouden sommige bedrijven er dus bij kunnen 

winnen als ze hun netto energieverbruik opdrijven. Hoe belangrijk dit effect in de praktijk zal zijn is een empirische vraag. 

In het geval van de Zweedse NOx heffing zijn er bijvoorbeeld geen aanwijzingen dat bedrijven meer energie hebben 

geproduceerd met de bedoeling om de belasting te ontwijken 54 . Met een heffing die in Vlaanderen hoogstens een paar 

EUR per kg NOx bedraagt, kan betwijfeld worden of het opdrijven van het energieverbruik inderdaad tot significante 

voordelen zou leiden, zeker indien men rekening houdt met de prijzen van brandstof. 

Net zoals een systeem met vrijstellingsdrempels, zou een dergelijk systeem toelaten om de heffingsinkomsten te 

beperken. In tegenstelling tot een systeem met “absoluut gemaakte relatieve drempels” zou dit systeem echter de 

voorlopers niet benadelen die volgens de Europese regels geen steun kunnen krijgen voor maatregelen die reeds 

genomen zijn voor de invoering van de heffing 55 (zie Sectie 4.2.6). 

Daar tegenover staat dan wel dat bedrijven die bepaalde maatregelen hebben genomen in het verleden (zoals 

bijvoorbeeld toepassing van de BBT) reeds worden beloond omdat ze minder heffingen moeten betalen (tenminste, 

indien de toepassing van de BBT inderdaad tot lagere NOx emissies leidt). 

54 Zie ECOTEC Research and Consulting (in collaboration with CESAM, CLM, University of Gothenburg, UCD and IEEP), Study on 

the Economic and Environmental Implications of the Use of Environmental Taxes and Charges in the European Union and its 

Member States, April 2001, p. 56. 

55 Bijvoorbeeld, omdat ze investeren in functie van aangekondigde beleidsmaatregelen. 

92/167 07/13045/LF



eindrapport 

De cruciale vraag is of de informatie beschikbaar is die zou toelaten de prestatienormen zodanig te definiëren dat een 

kostenefficiënte verdeling van de reductie-inspanningen wordt bekomen. 

In Sectie 4.4 hebben we er bijvoorbeeld al op gewezen dat een dergelijk systeem problemen stelt qua modelsimulaties. 

De verbrandingsgerelateerde emissies kunnen immers uitgedrukt worden per eenheid energieverbruik (TJ of MWth). 

Maar voor de procesgerelateerde emissies bevat het MKM geen activiteitsgegevens die op een betekenisvolle manier 

met elkaar kunnen vergeleken worden. Dit brengt al direct met zich mee dat ook met dit systeem geen betrouwbare 

schattingen kunnen gegeven worden van het effect op de emissies, op de reductiekosten en op de heffingsinkomsten. In 

de toekomst zal het MKM bovendien werken met een geaggregeerde databank, en zullen zelfs voor 

verbrandingsgerelateerde emissies prestatienormen niet meer kunnen worden gemodelleerd op het niveau van 

individuele installaties 56 . 

Maar zelfs indien deze problemen zich niet zouden voordoen, stelt zich nog altijd de vraag welke activiteitsgegevens 

men zou moeten gebruiken voor procesgerelateerde emissies. Er zijn talrijke indicatoren denkbaar. Omdat we de 

gevolgen van de keuze van een bepaalde indicator niet kunnen simuleren op basis van bestaande modellen en data, zal 

er een grote mate van onzekerheid bestaan met betrekking tot de uiteindelijke verdeling van de lasten over de 

verschillende industriële sectoren. Om dit te vermijden moeten de bestaande modellen, in casu het milieukostenmodel, 

dus worden aangevuld met een relevante indicator, waarbij productiehoeveelheden een logische keuze lijkt. 

De vraag stelt zich dus welke voordelen dit systeem biedt ten opzichte van een traditionele “command and control” 

benadering, vooral aangezien een systeem met emissieheffing hogere kosten voor de bedrijven met zich teweegbrengt 

dan een “command and control” benadering. 

Een belangrijke beschouwing hierbij is dat met “command and control” alleen nooit het volledig reductiepotentieel zal 

gerealiseerd worden. Er bestaat echter weinig informatie over het besparingspotentieel gerelateerd aan het beter 

afstellen van verbrandingsprocessen (en het optimaal inzetten van de reductietechnieken, m.a.w. good housekeeping), 

en over het reductiepotentieel van kleine bedrijven. Deze gegevens zijn in elk geval niet gemodelleerd in het MKM, maar 

kunnen in hun totaliteit een belangrijk kostenefficiënt reductiepotentieel inhouden. 

Daarom zou de benchmark zo bepaald moeten worden dat er toch nog een stimulans is naar deze maatregelen toe. Met 

andere woorden, er moet gezorgd worden dat de prestatienorm zo gekozen is dat de meeste installaties toch nog een 

restheffing moeten betalen. Op deze manier zou een heffing met prestatienorm een extra dynamische stimulans 

betekenen in vergelijking met een gewone MBO. Een mogelijk criterium voor de drempel bestaat er dan in om de 

technisch maximaal haalbare reductie als referentiepunt te nemen. Het deel van de emissies dat men zou uitstoten 

indien men aan de norm zou voldoen zou niet belast worden, en alleen de rest zou belast worden. Terwijl bij “command 

and control” de norm in belangrijke mate bepaald wordt door de slechtst presterende bedrijven (omdat iedereen aan de 

norm moet kunnen voldoen), kan bij een heffing met prestatienorm die norm net wel op basis van de best mogelijke 

prestaties bepaald worden. 

5.3.4. Dalende subsidie in functie van de tijd 

In Sectie 4.3.13 hebben we geopperd dat dit systeem zou aanzetten tot een snellere uitvoering van emissiereducerende 

maatregelen. 

Er zijn echter meerdere nadelen verbonden aan dit systeem. 

56 Hierbij dienen we op te merken dat dit geen modeltechnische beperking is: het vloeit gewoon voort uit de 

beschikbaarheid van data. 

93/167 07/13045/LF



eindrapport 

Net zoals in een systeem met stijgende heffing (zie Sectie 5.3.1) stellen zich problemen qua geloofwaardigheid, vooral 

omdat de geschatte heffingsinkomsten de uitkeerbare subsidies ruimschoots overtreffen. Dit systeem is ook 

ingewikkelder dan een systeem met constante terugsluizing, en zal leiden tot hogere reguleringskosten. 

Doordat dit systeem bedrijven ertoe aanzet om het nemen van NOx reducerende maatregelen te bespoedigen, verstoort 

dit hun algemene investeringsplanning – dit is precies het tegenovergestelde effect van een systeem met stijgende 

heffing. 

5.3.5. Terugsluizing naar beheersorganisatie of onderzoeksfonds 

De simulaties in Sectie 5.1.3 hebben reeds aangetoond dat de geschatte heffingsinkomsten veel hoger zullen zijn dan 

de subsidies die volgens de wetgeving kunnen uitbetaald worden. Er stelt zich dus in elk geval de vraag wat dient te 

gebeuren met het saldo. 

Een mogelijkheid zou zijn om het saldo terug te sluizen naar een onderzoeksfonds of naar beheersorganisaties. 

Het terugsluizen naar een beheersorganisatie zou zinnig kunnen zijn in de mate dat beheersorganisaties in bepaalde 

activiteiten schaalvoordelen kunnen realiseren in vergelijking met individuele bedrijven. De voornaamste vraag die men 

zich hierbij kan stellen is of de vaste kosten die verbonden zijn aan de oprichting van een dergelijke organisatie opwegen 

tegen de baten voor een heffing: 

• Waarvan nu reeds is vastgelegd dat ze tijdelijk van aard dient te zijn (zie Sectie 2.2) 

• Waarvan de economische impact zo beperkt is, zeker indien ze gecombineerd wordt met steunmechanismen 

Om te begrijpen of het steunen van een onderzoeksfonds een zinnige benadering is, dienen we ons eerst de vraag te 

stellen in welke omstandigheden overheidssteun voor onderzoeksuitgaven zinnig kan zijn 57 . 

Vooreerst dienen we op te merken dat technologische vooruitgang altijd twee stappen vereist: 

• Vooreerst dient er wetenschappelijk onderzoek plaats te vinden om tot nieuwe technische ideeën te komen en 

om deze ideeën om te zetten in een commercieel bruikbaar product of proces. 

• Adoptie is het proces waarbij het nieuw product of proces geleidelijk de oude technologie vervangt in 

uiteenlopende ondernemingen en processen. Dit proces vergt tijd en middelen: ondernemingen moet vernemen 

dat een nieuwe technologie bestaat, moeten hun uitrusting vernieuwen, en het aanpassen aan hun eigen 

context. 

Beide stappen worden gekenmerkt door marktfalingen: 

• Kennis-externaliteiten. Wanneer een onderneming investeert in nieuwe technologieën, draagt het alle kosten 

verbonden aan deze investering. Het kan echter niet verhinderen dat anderen deze kennis ook gebruiken en 

zich dus een deel van de baten toe-eigenen. De bescherming geboden door intellectuele eigendomsrechten is 

bovendien verre van waterdicht. 

• Adoptie-externaliteiten. In sommige gevallen hangt de waarde van een nieuwe technologie voor de gebruiker af 

van het aantal andere gebruikers dat deze technologie heeft aangenomen. Dit kan te wijten zijn aan de 

volgende oorzaken: 

Ondernemingen kunnen leren over de kosten en baten van een nieuwe technologie door te 

kijken naar de adoptie van deze technologie door derden, en naar het leerproces bij anderen 

57 Deze tekst volgt grotendeels Jaffe, A.B., Newell, R.G. and Stavins R.N., A Tale of Two Market Failures, Technology and 

Environmental Policy, RFF Discussion Paper DP 04-38, Resources for the Future, Washington DC, 2004. 

94/167 07/13045/LF



eindrapport 

In het geval van netwerk externaliteiten neemt de waarde van een product toe naar mate 

meer andere gebruikers een compatibel product kopen (telefonen zijn hier een typisch 

voorbeeld van). 

• In het algemeen kan de ontwikkelaar van een nieuwe technologie gemakkelijker de succeskansen van de 

technologie inschatten dan derden. Daarom zullen ontwikkelaars vaak moeite hebben om hun O&O 

gefinancierd te krijgen. 

Welke vormen van overheidstussenkomst zouden dan kunnen bijdragen tot het aanpakken van deze marktfalingen? 

De economische literatuur heeft de nadelen aangetoond van een technologiebeleid dat er op gericht is om welbepaalde 

technologieën te kiezen en te steunen (“picking winners”). Men kan zich daarom de vraag stellen of het zinnig is om 

milieutechnologie specifieke steun te bieden (bovenop de algemene steun die verleend wordt aan O&O). 

Een mogelijke reden zou kunnen zijn dat het politiek gemakkelijker is om het milieu te beschermen aan de hand van het 

subsidiëren van innovatie dan bijvoorbeeld door nieuwe normen en/of heffingen: de kosten van een dergelijk 

subsidiebeleid worden gespreid over alle belastingsbetalers, terwijl de baten juist die bedrijven ten goede komen die de 

kosten van het milieubeleid moeten dragen. 

Een heffing zal weliswaar de vraag naar minder vervuilende oplossingen doen toenemen, maar zoals hierboven 

uitgelegd zullen de bedrijven die dergelijke oplossingen ontwikkelen een deel van de baten verloren zien gaan aan 

concurrenten – daarom zal een heffing op zichzelf nooit tot een optimale ontwikkeling en verspreiding van nieuwe 

milieutechnologieën leiden. 

Een tweede vraag is dan of de overheid zich niet beter zou beperken tot het steunen van fundamenteel onderzoek. Het 

subsidiëren van het onderzoek in bedrijven biedt echter het voordeel dat bedrijven een beter zicht hebben op de 

commerciële haalbaarheid van bepaalde technologieën. 

Een derde vraag is of het subsidiebeleid gericht moet zijn op specifieke oplossingen. Indien er schaalvoordelen zijn in de 

ontwikkeling van nieuwe technologieën is het beter om zich te concentreren op de ontwikkeling van een klein aantal, 

veelbelovende technologieën. Een nadeel hiervan is dat deze specifieke technologieën, eenmaal wijdverspreid, de 

ontwikkeling van andere, betere technologieën kunnen afremmen – met andere woorden, het is ook wenselijk dat het 

beleid technologisch neutraal blijft. 

Een laatste punt is dat het subsidiëren van innovatie ertoe kan leiden dat belastingsgeld wordt gebruikt om 

technologieën te subsidiëren die sowieso toch zouden ontwikkeld zijn. Het is echter niet duidelijk hoe dit probleem kan 

vermeden worden. 

Besluit: Overheidssteun voor O&O in milieutechnologieën kan onder bepaalde voorwaarden verantwoord zijn. De vraag 

blijft dan wel open of deze steun beperkt zou moeten blijven tot steun voor NOx reducerende technologieën. Indien men 

het toepassingsdomein zou beperken tot NOx reducerende maatregelen loopt men het risico dat middelen zullen worden 

geïnvesteerd in bepaalde technologieën, terwijl grotere milieubaten zouden kunnen worden bereikt door dezelfde 

sommen te investeren in technologieën die de emissies van andere polluenten reduceren. Het opentrekken van het 

fonds naar andere polluenten kan dan weer een probleem stellen qua aanvaardbaarheid: zullen sectoren die relatief veel 

NOx uitstoten bijvoorbeeld aanvaarden dat zij zullen bijdragen tot onderzoek in reductietechnieken voor VOS en NH3? 

6. REGULERINGSKOSTEN 

Parallel met deze studieopdracht is de Cel Milieu-economie van LNE nagegaan welke reguleringskosten de NOx 

subsidieregeling teweegbrengt. We vatten hier de belangrijkste resultaten samen van dit onderzoek. Voor een 

gedetailleerde beschrijving van de bron en de gemaakte veronderstelling bij elke parameterwaarde verwijzen we naar 

95/167 07/13045/LF



eindrapport 

het volgende rapport: Cerulus T. (2009), Reguleringskosten van een subsidieregeling voor investeringen in industriële 

NOx-reductietechnieken in Vlaanderen, Departement LNE, mei 2009, Brussel. 

Reguleringskosten zijn de bijkomende kosten die de overheid en de doelgroepen maken als gevolg van de door de 

overheid ingezette milieubeleidsinstrumenten, maar die niet rechtstreeks bijdragen tot het bereiken van de beoogde 

milieudoelstellingen. Voorbeelden hiervan zijn de kosten van de voorbereiding van het beleid en de kosten van metingen 

en rapportages. 

De Cel Milieu-economie heeft zowel een minimum- als een maximumscenario opgesteld. In het minimumscenario 

voeren zowel de overheid als de bedrijven de nodige processtappen zo uit dat de reguleringskosten het laagst zijn. Het 

maximumscenario beschrijft het andere uiterste. Hierbij werd rekening gehouden met zowel juridische als technische 

beperkingen. De werkelijke reguleringskosten zullen binnen de vork van resultaten liggen die hieruit voorkomt. 

In het onderzoek van de Cel Milieu-economie is nagegaan welke reguleringskosten de NOx-subsidieregeling in beide 

scenario´s veroorzaakt voor zowel de overheid als de betrokken sectoren, en vooral wat de verschillen in 

reguleringskosten zijn tussen de twee scenario´s. 

Vanuit het perspectief van de administratieve lasten en andere reguleringskosten zou het volgens de Cel Milieueconomie 

ideaal zijn mochten de gewenste subsidies voor NOx-reductietechnieken via de bestaande ecologiepremie 

van het beleidsdomein Economie, Wetenschap en Innovatie uitgekeerd kunnen worden. Omwille van een aantal 

uiteenlopende redenen blijkt dit echter niet mogelijk. Aangezien deze ecologische investeringssteun één van de weinige 

voorbeelden is voor investeringssubsidies aan bedrijven in Vlaanderen en omdat het Agentschap Economie de 

ecologiepremie de afgelopen jaren een aantal keren hervormd heeft (met onder meer het oog op administratieve 

lastenverlaging), heeft de Cel Milieu-economie de praktische uitwerking van de NOx-subsidieregeling hier wel op 

gebaseerd. 

Vooraleer de nodige berekeningen konden worden uitgevoerd, heeft de Cel Milieu-economie voor ieder scenario een 

gedetailleerde procesbeschrijving opgesteld met een volledig overzicht van alle stappen die de overheid en de bedrijven 

moeten nemen in het kader van de NOx-subsidieregeling. 

Deze procesbeschrijvingen werden in hoofdzaak gebaseerd op de generieke procesbeschrijving van een subsidie zoals 

opgenomen in de reguleringskostendatabank. Dit overzicht van hoofd- en subprocessen doorheen de reguleringsketen 

(normstelling-toepassing-handhaving) werd aangevuld op basis van de nodige (vergelijkbare) processtappen uit de 

werking van de ecologiepremie en inzichten uit de afgenomen interviews. Op aanraden van de SERV werd ook de 

evaluatiefase toegevoegd. 

Om deze procesbeschrijvingen op te kunnen stellen moesten bovendien ook de ontvankelijkheidscriteria bepaald 

worden waaraan een bedrijf dat investeert in een NOx-reductietechniek moet voldoen om een subsidie te kunnen 

ontvangen. Allereerst moet het bedrijf heffingsplichtig zijn voor NOx. Bovendien moet het bedrijf voldoen aan de huidige 

milieuwetgeving inzake NOx. Tenslotte moet het bedrijf investeren in een industriële NOx-reductietechniek. Vooraleer 

het bedrijf echter het volledige subsidiebedrag krijgt uitbetaald, zal een inspectiedienst eerst nog controleren of de 

investering ook daadwerkelijk gerealiseerd is. Daarnaast zal de subsidiedienst verifiëren dat het bedrijf in kwestie geen 

achterstallige schulden heeft bij de overheid. 

Om vervolgens de reguleringskosten van de NOx-subsidieregeling te meten werd gebruik gemaakt van de internationaal 

aanvaarde standaardkostenmethode. Dit is dezelfde methode die de Dienst Wetsmatiging gebruikt voor het meten van 

administratieve lasten. 

Dankzij de bereidwilligheid van talrijke contactpersonen van verschillende instanties om zich te laten bevragen en allerlei 

informatie aan te leveren, was het mogelijk om in grote mate een full scan uit te voeren. 

96/167 07/13045/LF



eindrapport 

Om de standaardkostenmethode correct toe te kunnen passen, zijn voor elke processtap in de reguleringsketen 

gegevens nodig over: 

• De tijdsbestedingskosten (aantal manuren * relevante uurtarief) en de geldkosten (uitbestedingskosten en outof-pocketkosten); 

• Het aantal actoren en de periodiciteit waarvoor deze stap van toepassing is; 

• Het toewijzingspercentage als gevolg van samenloop met andere wetgeving/handelingen. 

De Cel Milieu-economie heeft de waarden van deze verschillende parameters hoofdzakelijk bekomen op basis van de 

bevraging van ervaringsdeskundigen van het Agentschap Economie, de Departementen BZ, LNE en MOW, LDR 

Milieuadvocaten, de SERV, VITO en Voka. Daarnaast vormden ook het Milieukostenmodel (MKM), een aantal 

reguleringsimpactanalyses van het Agentschap Economie met betrekking tot de ecologiepremie en de 

standaarduurtarieven die de Kenniscel Wetsmatiging aanhoudt, een goede bron van informatie. Aan processtappen die 

niemand kon inschatten, heeft de Cel Milieu-economie tenslotte naar beste vermogen een realistische tijdsbesteding 

toegekend. 

Door al de verzamelde parameterwaarden in te geven in de Excel-tabel die de Dienst Wetsmatiging ter beschikking stelt 

voor het uitvoeren van een meetproject, berekent deze applicatie automatisch de reguleringskosten voor de 

opeenvolgende stappen in de reguleringsketen. De kost voor elke stap is hierbij gelijk aan: het toewijzingspercentage * 

de kost van de handeling * het aantal bedrijven * de periodiciteit. De totale reguleringskost van het instrument is de som 

van de kosten van elke afzonderlijke stap van enerzijds de overheid en anderzijds de betrokken sectoren. 

Tabel 34 geeft een overzicht van de globale resultaten van de berekeningen. 

Tabel 34: Overzicht van de totale reguleringskosten per actor 

Minimumscenario Maximumscenario Gemiddeld 

Overheid 229.255 € 312.983 € 271.119 € 

Eenmalige kost 205.114 € 266.549 € 235.831 € 

Structurele kost 24.141 € 46.434 € 35.288 € 

Bedrijven 78.306 € 122.114 € 100.210 € 

Eenmalige kost 38.855 € 38.855 € 38.855 € 

Structurele kost 39.450 € 83.259 € 61.355 € 

Totaal 307.560 € 435.097 € 371.329 € 

Hieruit blijkt dat de totale reguleringskost gemiddeld 371.329 € bedraagt, waarvan bijna drie vierde ten laste is van de 

overheid en de rest gedragen wordt door de industrie. Als de overheid er voor zou opteren om de NOx-subsidieregeling 

minimalistisch uit te werken, daalt de reguleringskost tot 307.560 €. Volgens de Cel Milieu-economie zijn de meeste 

processtappen die het maximumscenario bijkomend veronderstelt aanbevolen, waardoor de totale reguleringskost 

eerder 435.097 € zal bedragen, of misschien zelfs meer. Een aantal factoren is wegens gebrek aan informatie hierover 

immers niet mee in rekening gebracht en leiden waarschijnlijk tot een onderschatting van de totale reguleringskost. 

97/167 07/13045/LF



eindrapport 

Het grootste aandeel van de totale reguleringskosten bestaat uit eenmalige kosten, die hoofdzakelijk samenhangen met 

de normstellingsfase. Vooral de studiekosten zijn verantwoordelijk voor een grote hap uit het budget van de overheid. 

Het resterende deel van de totale reguleringskosten slaat op de kosten die periodiek terugkeren. Een aantal van deze 

kosten, zoals de tijdsbestedingskost van het op de hoogte komen van de NOX-subsidieregeling, zijn wel eenmalig voor 

de onderneming, maar hiervoor geldt voor de economie in haar geheel dat er zich elk jaar ondernemingen zullen 

informeren. Per subsidieaanvraag bedraagt deze structurele reguleringskost gemiddeld 2.040 €. Tabel 35 toont tevens 

aan hoe deze kost kan verschillen tussen beide scenario´s en actoren. 

Tabel 35: Overzicht van de structurele reguleringskosten per subsidieaanvraag 

Minimumscenario Maximumscenario Gemiddeld 

Overheid 823 € 774 € 799 € 

Bedrijven 1.096 € 1.388 € 1.242 € 

Totaal 1.919 € 2.162 € 2.040 € 

Om de kosten van het invoeren van het steunregime of het aanvragen van een NOx-subsidie tegen de baten hiervan af 

te kunnen wegen, is het voor de overheid respectievelijk de bedrijven belangrijk om de verhouding te kennen tussen de 

totale reguleringskost en het totale subsidiebedrag. 

Omdat het resultaat van de simulatie met het MKM is weergegeven in jaarlijkse subsidiebedragen per bedrijf, heeft de 

Cel Milieu-economie deze bedragen eerst geactualiseerd op basis van de formule voor het berekenen van periodiek 

terugkerende uitgaven. De private discontovoet bedraagt hierbij 8 % en het aantal perioden 15. Dit is namelijk de 

gemiddelde levensduur van de NOx-reductietechnieken. Rekening houdende met de maximale steunpercentages die de 

Europese Commissie in het kader van de Vrijstellingsverordening toestaat, geeft dit voor het minimumscenario een 

totaal subsidiebedrag van bijna 13 miljoen €, ofwel 223.822 € per techniek. Het maximumscenario daarentegen 

veronderstelt dat het Departement van Leefmilieu, Natuur en Energie de NOx-subsidieregeling zal aanmelden bij de 

Europese Commissie, waardoor ze op basis van de Communautaire richtsnoeren inzake staatssteun voor 

milieubescherming 25 % hogere subsidies mag toekennen. Het totale subsidiebedrag stijgt dan tot iets meer dan 19 

miljoen €. Dit is een gemiddelde van 319.282 € per techniek. 

Hieruit volgt dat de totale reguleringskosten in verhouding met het totale uit te keren subsidiebedrag 2,37 % bedragen in 

het minimum- en 2,27 % in het maximumscenario. De overheid kan haar aandeel van de reguleringskost bovendien ruim 

dragen door de inkomsten uit de NOx-heffing. Op jaarbasis overtreffen deze inkomsten de uit te keren subsidies namelijk 

ruimschoots. 

Voor de bedrijven komt de reguleringskost van de NOx-subsidieregeling overeen met een gemiddelde van 0,62 % van 

de te ontvangen subsidies. Bedrijven die investeren in goedkopere NOx-reductietechnieken hebben in verhouding echter 

een grotere reguleringskost te verwerken, waardoor deze verhouding van sector tot sector kan verschillen. Daarom heeft 

de Cel Milieu-economie voor elke sector afzonderlijk het aandeel van zowel de totale als de structurele 

reguleringskosten ten opzichte van de te ontvangen subsidies nagegaan. De structurele reguleringskosten werden apart 

onderzocht omdat de Cel Milieu-economie er van uit gaat dat een bedrijf voornamelijk op basis van dit aandeel van de 

reguleringskosten de beslissing zal nemen om al dan niet te investeren in een NOx-reductietechniek. De eenmalige 

reguleringskosten zijn immers voornamelijk kosten uit het verleden die deze beslissing niet kan veranderen. Deze 

‘gezonken kosten’ worden hierdoor als irrelevant beschouwd in het beslissingsproces. 

98/167 07/13045/LF



eindrapport 

Tabel 36 en Tabel 37 geven deze opsplitsing per sector weer voor het minimum- respectievelijk het maximumscenario. 

Tabel 36: Overzicht van aandeel reguleringskosten t.o.v. totaal te ontvangen subsidies per sector in het minimumscenario 

Sector Aantal 

investeringen per 

sector 

Totaal te ontvangen 

subsidies per sector 

Aandeel 

totale RK 

t.o.v. te 

ontvangen 

subsidies 

elektriciteitssector 2 10.627.303 € 0,03 % 0,01 % 

raffinaderijen 0 0 € 0 % 0 % 

ijzer- en staalsector 7 44.518 € 21,23 % 10,70 % 

sector coatings 3 272.127 € 1,49 % 0,75 % 

chemiesector 28 1.686.500 € 2,24 % 1,13 % 


nijverheid 

0 0 € 0 % 0 % 

non ferro sector 4 98.562 € 5,48 % 2,76 % 

automobielnijverheid 5 65.369 € 10,33 % 5,20 % 

grafische nijverheid 0 0 € 0 % 0 % 

glasnijverheid 0 0 € 0 % 0 % 

huisvuilverbrandingsinstallaties 

(HVVI) 

0 0 € 0 % 0 % 

papiersector 1 25.225 € 5,35 % 2,70 % 

textielsector 0 0 € 0 % 0 % 

voedingssector 6 127.382 € 6,36 % 3,20 % 

productie plantaardige 

oliën 

1 18.274 € 7,39 % 3,72 % 

overige 1 16.417 € 8,22 % 4,14 % 

Totaal 58 12.981.678 € 0,60 % 0,30 % 

99/167 07/13045/LF 

Aandeel 

structurele RK 

t.o.v. te 

ontvangen 

subsidies 

Tabel 37: Overzicht van aandeel reguleringskosten t.o.v. totaal te ontvangen subsidies per sector in het maximumscenario 

Sector Aantal 

investeringen per 

sector 

Totaal te ontvangen 

subsidies per sector 

Aandeel 

totale RK 

t.o.v. te 

ontvangen 

subsidies 

elektriciteitssector 2 15.181.862 € 0,03 % 0,02 % 

raffinaderijen 0 0 € 0 % 0 % 

ijzer- en staalsector 7 63.597 € 22,40 % 15,27 % 

sector coatings 3 362.836 € 1,68 % 1,15 % 

chemiesector 28 2.408.295 € 2,37 % 1,61 % 


nijverheid 

0 0 € 0 % 0 % 

non ferro sector 4 140.803 € 5,78 % 3,94 % 

automobielnijverheid 5 93.384 € 10,90 % 7,43 % 

grafische nijverheid 0 0 € 0 % 0 % 

Aandeel 

structurele RK 

t.o.v. te 

ontvangen 

subsidies



eindrapport 

glasnijverheid 0 0 € 0 % 0 % 

huisvuilverbrandingsinstallaties 

(HVVI) 

0 0 € 0 % 0 % 

papiersector 1 36.035 € 5,65 % 3,85 % 

textielsector 0 0 € 0 % 0 % 

voedingssector 6 181.975 € 6,71 % 4,58 % 

productie plantaardige 

oliën 

1 26.106 € 7,80 % 5,32 % 

overige 3 662.017 € 0,92 % 0,63 % 

Totaal 60 19.156.910 € 0,64 % 0,43 % 

Uit deze opsplitsing per sector blijkt dat er onderling grote verschillen zijn in de verhouding tussen de totale 

reguleringskosten van een sector en de subsidies die zij ontvangt. Voor de elektriciteitssector bedraagt dit aandeel 0,03 

%, waar dit voor de ijzer- en staalsector kan oplopen tot 22,40 %. 

Op basis van bovenstaande analyse concludeert de Cel Milieu-economie dat de reguleringskosten waarschijnlijk geen 

doorslaggevende rol zullen spelen bij de te nemen beslissingen die hiermee samenhangen. 

Bij de uitwerking van het steunregime zou LNE volgens de Cel Milieu-economie voor een aantal processtappen de 

afweging moeten maken tussen een lagere reguleringskost (het minimumscenario) en hogere baten (het 

maximumscenario). Het verschil in reguleringskosten tussen beide scenario´s is voor de overheid per hoofdprocesstap 

opgenomen in Tabel 38. 

Tabel 38: Overzicht van de reguleringskosten voor de overheid per hoofdstap 

Normstellingsfase 

Minimumscenario 

Maximumscenario 

100/167 07/13045/LF 

Verschil 

G1: Voorbereiding en goedkeuring wettelijk kader 193.529 € 194.964 € 1.436 € 

G2: Uitwerken praktische richtlijnen voor toekenning subsidie 14.403 € 44.403 € 30.000 € 

Toepassingsfase 

G3: Aanvraag subsidie 1.475 € 1.475 € 0 € 

G4: Beoordelen subsidieaanvraag 6.062 € 7.366 € 1.303 € 

G5: Uitbetaling subsidie 4.412 € 8.112 € 3.700 € 

Handhavingsfase 

G6: Controle op subsidievoorwaarden 3.878 € 12.234 € 8.356 € 

G7: Terugvorderen subsidie 0 € 233 € 233 € 

G8: Beroep tegen terugvorderingsbeslissing 0 € 8.700 € 8.700 € 

Evaluatiefase 

G9: Evaluatie van de NOx-subsidieregeling 5.496 € 35.496 € 30.000 €



eindrapport 

Op basis van het verschil in reguleringskosten tussen beide scenario´s beveelt de Cel Milieu-economie aan om bij de 

voorbereiding en goedkeuring van het wettelijke kader er voor te kiezen om de NOx-subsidieregeling aan te melden bij 

de Europese Commissie om hogere steunpercentages te bekomen. Campagne voeren voor de nieuwe subsidieregeling 

lijkt volgens de Cel Milieu-economie dan weer niet nodig. Wel raadt de Cel Milieu-economie aan om, zeker ten tijde van 

een economische crisis, de subsidie in drie schijven uit te betalen zodat de investering voor de bedrijven financieel een 

heel stuk draaglijker wordt. Omwille van het beperkte aantal dossiers en het belang van de daadwerkelijke realisatie van 

de investeringen in normale omstandigheden, beveelt de Cel Milieu-economie aan dat de overheid de meerkost maakt 

om dit bij de bedrijven ter plaatse te gaan controleren. Tenslotte heeft LNE er volgens de Cel Milieu-economie heel wat 

baat bij om een evaluatiestudie uit te besteden eens de NOx-subsidieregeling een tijd in werking gesteld is. 

Al deze handelingen gaan gepaard met een hogere reguleringskost ten opzichte van hun alternatieven in het 

minimumscenario. Om die reden zou het volgens de Cel Milieu-economie voor LNE interessant kunnen zijn om net als 

het Agentschap Economie te investeren in een volledig automatische webapplicatie. Hierdoor zou LNE kunnen besparen 

op de structurele reguleringskosten. Een break-even-analyse wijst echter uit dat dit in elk geval verlieslatend is wanneer 

de uitbouw hiervan meer zou kosten dan 28.912 €. En zelfs dan zouden alle bedrijven die NOx uitstoten een 

subsidieaanvraag moeten indienen, wat zeer onwaarschijnlijk is. 

Niet alleen de overheid, maar ook de bedrijven hebben een aantal keuzes te maken. De verschillen in reguleringskosten 

tussen het minimum- en het maximumscenario op basis waarvan zij dit doen, zijn opgenomen in Tabel 39. 

Tabel 39: Overzicht van de reguleringskosten voor de bedrijven per hoofdstap 

Normstellingsfase 

G1: Overleg via Voka met de industrie ter voorbereiding en 

goedkeuring wettelijk kader 

G2: Overleg tussen SERV en sociale partners over 

adviezen over NEC-emissiereductieprogramma en MBO 

NOx 

G3: Overleg tussen SERV en sociale partners over SERVadvies 

over regelgevend kader 

Toepassingsfase 

Minimumscenario 

Maximumscenario 

101/167 07/13045/LF 

Verschil 

21.993 € 21.993 € 0 € 

2.009 € 2.009 € 0 € 

4.062 € 4.062 € 0 € 

G4: Aanvraag subsidie 28.377 € 39.073 € 10.696 € 

G5: Beoordelen subsidieaanvraag 884 € 884 € 0 € 

G6: Uitbetaling subsidie 4.431 € 8.070 € 3.639 € 

Handhavingsfase 

G7: Controle op subsidievoorwaarden 5.759 € 21.027 € 15.267 € 

G8: Terugvorderingsprocedure subsidie 0 € 323 € 323 € 

G9: Beroep tegen terugvorderingsbeslissing 0 € 13.882 € 13.882 € 

Evaluatiefase 

G10: Evaluatie van de NOx-subsidieregeling 10.790,66 € 10.790,66 € 0 € 

Op basis van bovenstaande gegevens trekt de Cel Milieu-economie volgende conclusies:



eindrapport 

• Als de bedrijven zouden overwegen om te investeren in een NOx-reductietechniek die niet zou zijn opgenomen 

in de Limitatieve Technologieën Lijst, moeten zij dit zeker niet laten omwille van de meerkost die de in dat geval 

verplichte BBT-studie met zich mee brengt. 

• De bedrijven zouden zeker gebruik moeten maken van de opportuniteit om het subsidiebedrag in drie schijven 

uit te laten betalen. 

• Tenslotte hebben de bedrijven het recht om de eventuele beslissing van LNE om de (rest van de) subsidie niet 

uit te betalen aan te vechten. In de veronderstelling dat het bedrijf bij verlies ook de advocaatkosten van de 

overheid op zich zal moeten nemen, is dit enkel aan te raden wanneer het bedrijf zichzelf een kans acht die 

groter is dan 8 % om het pleidooi te winnen. Deze kans lijkt misschien laag maar is het gevolg van een hoge 

verwachte winst, namelijk het gemiddelde subsidiebedrag per techniek. 

De totale reguleringskosten zijn een stuk lager dan de Cel Milieueconomie verwacht had. Volgens de Cel Milieueconomie 

is de belangrijkste conclusie dan ook dat ze de invoering van het onderzochte instrument niet in de weg lijken 

te staan. 

Vooral op het niveau van een aantal processtappen was de omvang van de reguleringskosten soms anders dan 

verwacht. De Cel Milieueconomie ging er bijvoorbeeld ex ante van uit dat de aanmeldingsprocedure bij de Europese 

Commissie zou leiden tot hoge reguleringskosten die het de hogere steunpercentages misschien niet waard zouden zijn. 

Uit dit onderzoek is echter het tegendeel gebleken. 

Bij deze resultaten moet wel de kanttekening gemaakt worden dat de betrouwbaarheid van de verzamelde 

parameterwaarden niet altijd even hoog was. Dit kan ook moeilijk anders wanneer men ex ante de reguleringskosten wil 

inschatten van een instrument dat nog niet in voege is getreden en waarvan de modaliteiten zelfs nog niet bepaald zijn. 

De resultaten van deze gevalstudie worden dus best als een eerste ruwe schatting beschouwd. 

Om die reden heeft de Cel Milieu-economie veel aandacht besteed aan de transparantie van de berekeningen en een 

gedetailleerde rapportering opgesteld 58 dat veel input zal kunnen leveren bij het opstellen van de RIA. 

7. REGELGEVENDE OMKADERING VOOR EEN NOX-HEFFING EN 

TERUGSLUISMECHANISME 

De invoering van een NOx-heffing met directe dan wel indirecte terugsluismodaliteiten zal steeds noodzaken tot het 

opstellen van een regelgevende omkadering. Hierin zullen dan de nodige modaliteiten van dit heffingsinstrument en de 

ermee gepaard gaande terugsluismodaliteiten aan bod dienen te komen. In wat volgt zullen de voornaamste 

aandachtspunten in dat verband kort worden geduid. 

7.1. UITGANGSPUNT: RESPECTEER DE GRONDWETTELIJKE FISCALE BEGINSELEN 

Sinds de grondwetsherziening van 1980 beschikken – door toevoeging van een nieuwe paragraaf aan art. 170 GW – 

naast de federale overheid ook de gemeenschappen en gewesten over een bevoegdheid om belastingen te heffen. De 

fiscale bevoegdheid van de gemeenschappen en gewesten is echter onderworpen aan enkele belangrijke 

grondwettelijke beperkingen. Ook de invoering van een milieuheffing in het kader van de implementatie van de NEC- 

Richtlijn, zal bijgevolg aan deze beginselen moeten worden afgetoetst. In wat volgt worden kort de voornaamste 

beginselen opgelijst waarnaar ook steeds de nodige aandacht zal dienen te gaan bij de opmaak van een NOx-heffing. 

58 Cerulus T. (2009), Reguleringskosten van een subsidieregeling voor investeringen in NOx-reductietechnieken in Vlaanderen, 

Departement LNE, mei 2009, Brussel. 

102/167 07/13045/LF



eindrapport 

7.1.1. Fiscaal doel en niet-fiscaal nevenresultaat 

De federale overheid, de gemeenschappen en gewesten en de lokale besturen maken van hun fiscale bevoegdheid 

gebruik om milieubelastingen in te voeren. Dit beginsel zal voor gewestelijke milieuheffingen (bv. NOx-heffing) echter 

weinig problemen scheppen gezien de principiële bevoegdheid van de gewesten inzake leefmilieu (art. 6, § 1, II BWHI). 

7.1.2. Non bis in idem 

In fiscale aangelegenheden houdt dit beginsel in dat “dezelfde belastbare grondslag in hoofde van dezelfde 

belastingplichtige, geen tweemaal mag worden belast uit hoofde van eenzelfde belasting of soortgelijke belastingen met 

hetzelfde doel”. Uit deze definitie volgt evenwel niet dat eenzelfde grondslag niet het voorwerp kan vormen voor 

verschillende heffingsregimes indien deze een duidelijk van mekaar onderscheiden doelstelling nastreven. Bij gebreke 

aan een duidelijke grondwettelijke of wettelijke tekst, kan dit beginsel niet worden beschouwd als een eigenlijk 

rechtsbeginsel. Toch beschouwt de rechtsleer het in werkelijkheid als een door de billijkheid ingegeven richtsnoer voor 

de wetgever. Deze wetgever zal bovendien wel gehouden zijn om het non bis in idem-beginsel in acht te nemen, van 

zodra de wetgever dit, al dan niet impliciet, in een wetsbepaling heeft opgenomen. In dit verband heeft het Hof van 

Cassatie beslist dat het niet verboden is dat eenzelfde belastingplichtige voor eenzelfde feit door verschillende 

overheden wordt belast . Zowel provincies, agglomeraties en federaties van gemeenten als de gemeenten zouden op 

grond van hun fiscale autonomie ook materies kunnen belasten waar ook de federale wetgever belasting op heft. 

Een echt juridisch non bis in idem-beginsel geldt – zoals algemeen wordt aangenomen – wel voor de gemeenschappen 

en de gewesten, in die zin dat zij geen belastingen mogen heffen op materies die reeds het voorwerp uitmaken van een 

federale belasting. Daarnaast moet de uitoefening van de fiscale bevoegdheden van de gewesten, bedoeld in de 

Bijzondere Wet van 16 januari 1989 betreffende de financiering van de gemeenschappen en gewesten, gebeuren met 

inachtneming van het principe van vermijding van dubbele belasting (art. 1, ter al. 1). Bij eventuele strijdigheid met 

laatstgenoemd principe, dient het gewest in overleg te treden met de andere betrokken overheden, teneinde deze 

strijdige belastingheffing ongedaan te maken. 

Aangezien de bevoegdheden voor leefmilieu voornamelijk bij de gewesten liggen (supra), rijst er geen enkel probleem 

op vlak van een voorgenomen NOx-heffing. In principe zal dus enkel het (in casu Vlaamse) Gewest een milieuheffing 

kunnen invoeren, zonder dat hierbij enige interferentie bestaat met de bevoegdheden van de federale overheid. 

7.1.3. Fiscaal gelijkheidsbeginsel 

Blijkens art. 172, eerste lid GW kunnen inzake belastingen geen voorrechten worden ingevoerd. Algemeen wordt 

aangenomen dat deze bepalingen op de eerste plaats een toepassing vormen van het gelijkheidsbeginsel uit art. 10-11 

GW . Dit verbod om fiscale voorrechten in te voeren geldt voor alle overheden. Bovendien kan elke fiscale wet, decreet 

en ordonnantie door het Grondwettelijk Hof worden getoetst aan het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel. Het Hof erkent 

echter wel de beoordelings- en beleidsvrijheid van de belastingheffende overheid en spreekt zich bijgevolg niet uit over 

de wenselijkheid of opportuniteit van een differentiërende maatregel, noch gaat het Hof na of het nagestreefde doel ook 

door andere maatregelen zou kunnen worden bereikt. 

In de rechtsleer wordt het gelijkheidsbeginsel als volgt omschreven: “het gelijkheidsbeginsel verzet zich ertegen dat 

zekere belastingen een welbepaalde categorie van belastingsplichtigen zou treffen, en verbiedt evenmin het verlenen 

van belastingsverminderingen of –vrijstellingen. Maar gelijkheid wil dat alle burgers die zich onder gelijkaardige 

omstandigheden zouden bevinden op dezelfde wijze zouden worden behandeld en de modalisering van de belastingen 

(vrijstellingen, tariefverminderingen, enz.) enkel met haar doel en aard verband zouden houden”. 

103/167 07/13045/LF



eindrapport 

Er onderscheiden zich dus twee essentiële voorwaarden die bij het (eventueel) invoeren van een NOx-heffing in acht 

zullen moeten worden genomen. 

(1) Objectieve en redelijke verantwoording: deze voorwaarde vereist dat het onderscheid tussen verschillende 

categorieën redelijk verantwoord is. Niet om het even welke verantwoording kan volstaan: het onderscheid 

moet relevant zijn in het licht van het doel en de aard van de belasting. 

(2) Het evenredigheidsbeginsel en het vergelijkbaarheidsbeginsel: ook als een belasting slechts één categorie 

aan belasting onderwerpt, kan er sprake zijn van een schending van het gelijkheidsbeginsel. Er kan immers 

een onverantwoorde ongelijke behandeling zijn ten opzichte van personen die, hetzij niet belast worden, hetzij 

aan een andere belasting worden onderworpen. 

De juridische lijdensweg van de ecotaksen-regeling heeft aangetoond dat het werken met vrijstellingen in milieuheffingen 

op gespannen voet kan staan met het gelijkheidsbeginsel, indien hiervoor geen objectieve en redelijke verantwoording 

voorligt. Zo vernietigde het Grondwettelijk Hof in zijn arrest nr. 186/2005 de onderscheiden fiscale behandeling tussen 

herbruikbare en niet-herbruikbare verpakkingen (B.16): “Gelet op hetgeen voorafgaat is het niet objectief en redelijk 

verantwoord dat de niet-herbruikbare drankverpakkingen onder geen enkele voorwaarde, zelfs niet wanneer bijzonder 

hoge recyclagepercentages zouden worden bereikt, vrijgesteld kunnen worden van de verpakkingsheffing” . In zijn arrest 

nr. 9/2007 heeft het Grondwettelijk Hof nogmaals gewezen op het belang van grondig wetenschappelijk onderzoek bij 

het invoeren van milieuheffingen, en meer specifiek bij het vrijstellen van bepaalde categorieën van producten en 

installaties (B.6.4): (…) “De door de Ministerraad aangehaalde verwijzing naar de milieudoelstelling zou geen reden 

kunnen vormen om nu geen rekening te houden met dergelijke gegevens. In de parlementaire voorbereiding van de 

bestreden wet wordt echter niet aangegeven dat de wetgever de voorwaarden waaronder, rekening houdend met de 

genoemde wetenschappelijke gegevens, een dergelijke regeling aan de betrokken belastingsplichtigen had kunnen 

worden toegekend, heeft onderzocht en niet haalbaar heeft geacht” . 

Deze rechtspraak speelt mutatis mutandis tevens wanneer men op gewestelijk niveau zou willen overgaan tot het 

invoeren van een NOx-heffing met bepaalde vrijstellingen (als indirecte terugsluismogelijkheid). In dat verband is het 

aanbevelenswaardig om in de memorie van toelichting steeds duidelijk aan te geven (met eventueel een verwijzing naar 

objectieve wetenschappelijke gegevens) waarom men een bepaalde sector onderwerpt aan een heffing (of al dan niet 

vrijstelt) en waarom een andere niet, nu deze motivering zal worden gehanteerd door het Grondwettelijk Hof bij de 

toetsing van het heffingsregime. 

Merk overigens op dat het Grondwettelijk Hof sinds 2003 rechtstreeks kan toetsen aan de artikelen 170 en 172 van de 

Grondwet. 

7.1.4. Non-retroactiviteit 

Het spreekt voor zich dat een belasting slechts voor het toekomende kan gelden. Op dit vlak zijn dan ook geen 

problemen te verwachten nu niet de invoering wordt beoogd van een heffingsregime met retroactieve kracht.. 

7.1.5. Territorialiteitsbeginsel 

Hoewel een overheid principieel vrij is om op basis van haar soevereiniteit belasting te heffen, wordt deze 

belastingssoevereiniteit in België nog steeds beperkt door de noodzaak om de soevereiniteit van andere landen te 

eerbiedigen. Haar uitoefening blijft dan ook beperkt tot het grondgebied: opdat een overheid belasting zou kunnen 

heffen, is het noodzakelijk dat het subject of het object van de belasting voldoende aanknopingspunten met het 

grondgebied vertoont. 

In tegenstelling tot de gemeenschappen waarvoor in functie van de aangelegenheden de territoriale bevoegdheid werd 

bepaald, wordt voor de gewesten voorzien in een geografische aflijning. Luidens art. 2 BWHI omvat het Vlaamse 

104/167 07/13045/LF



eindrapport 

Gewest het grondgebied van de provincies Antwerpen, Limburg, Oost- en West-Vlaanderen, alsook het grondgebied van 

de administratieve arrondissementen Halle-Vilvoorde en Leuven. Dit lijkt echter voor een NOx-heffing weinig problemen 

te stellen, zolang de heffingsplichtige handeling een territoriaal aanknopingspunt heeft met het Vlaamse grondgebied. 

7.1.6. Economisch en monetaire unie 

Het beginsel van de EMU kan in bepaalde gevallen een beperking impliceren op de fiscale bevoegdheden van de 

deelentiteiten. Het heeft echter niet een dergelijke draagwijdte dat de bevoegdheden van de deelentiteiten uitgehold 

zouden worden. Specifiek voor milieubelastingen kan worden gesteld dat het beginsel niet vereist dat in elk gewest 

dezelfde belastingen zouden moeten worden geheven en dat ook het tarief van de verschillende belastingen steeds 

identiek zou moeten zijn. Het feit dat in Vlaanderen zou worden overgegaan tot de invoering van een NOx-heffing (met 

directe dan wel indirecte terugsluizing) kan op zich dan ook niet worden aanzien als een verstoring van de economische 

en monetaire unie. 

7.1.7. Annaliteitsbeginsel 

Luidens art. 171 GW moeten de belastingen ten behoeve van de staat, de gemeenschap en het gewest jaarlijks 

gestemd worden. De regelen die ze invoeren zijn slechts voor één jaar van kracht indien zij niet worden vernieuwd. Het 

annaliteitsbeginsel houdt niet in dat jaarlijks over de gehele belastingswetgeving moet worden gestemd, wel dat ieder 

jaar – in de zogenaamde middelenbegroting of in een financieringswet – door de decreetgever machtiging moet worden 

verleend aan de uitvoerende macht, voor één jaar, om de belastingen te innen. Dit zal geen bijkomende problemen 

opleveren. 

7.1.8. Legaliteitsbeginsel 

Finaal dient nog te worden gewezen op het legaliteitsbeginsel. Op basis van artikel 170 GW kan geen belasting ten 

behoeve van de Staat worden ingevoerd dan door een wet. Overeenkomstige bepalingen gelden voor onder meer de 

gemeenschappen en gewesten (art. 170, §§ 2 t.e.m. 4 GW). Uit dit beginsel kan worden afgeleid dat een NOx-heffing 

enkel kan worden ingevoerd via een decreet. Bovendien impliceert dit legaliteitsbeginsel eveneens dat de wet- of 

decreetgever in beginsel over de mogelijkheid zou beschikken om de bevoegdheid om belastingen in te voeren, te 

delegeren aan de uitvoerende macht. Concreet betekent dit dat alle essentiële elementen of wezenlijke bestanddelen 

van een heffingsregime moeten worden geregeld in een wet of decreet. Traditioneel wordt in de rechtsleer gesteld dat 

volgende zaken moeten worden aanzien als wezenlijke elementen van een heffing: de grondslag van de belasting (cf. 

toepassingsgebied), de aanslagvoet en de eventuele vrijstellingen. Zonder het principiële delegatieverbod te schenden 

kunnen de bepalingen met betrekking tot de aanslag, de controle of inning dus in een uitvoeringsbesluit worden 

geregeld 59 . 

Het Grondwettelijk Hof aanvaardt bovendien ook onder bepaalde strikte voorwaarden dat ook essentiële elementen van 

een belastingsregime worden geregeld in een uitvoeringsbesluit. Het Hof stelt hieromtrent de volgende (cumulatief toe te 

passen) voorwaarden 60 : 

• De wet- of decreetgever moet zich in de onmogelijkheid bevinden om alle essentiële elementen van de heffing 

zelf vast te stellen omdat de inachtneming van de parlementaire procedure er hem niet ertoe in staat zou 

stellen met de vereiste spoed te handelen om een doelstelling van algemeen belang te realiseren; 

• Het voorwerp van de machtiging moet uitdrukkelijk en ondubbelzinnig zijn; 

59 A. ALEN, Handboek van het Belgisch staatsrecht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1995, 780. 

60 Arbitragehof, nr 195/2004, 1 december 2004; Arbitragehof, nr. 186/2005, 14 december 2005. 

105/167 07/13045/LF



eindrapport 

• De maatregelen die worden aangenomen door de Koning of de Regering moeten worden onderzocht door de 

wet- of decreetgevende macht; 

• Dit onderzoek dient plaats te vinden binnen een relatief korte termijn, vastgesteld in de machtigingswet. 

7.2. CONCRETE MODALITEITEN VAN EEN NOX-HEFFING 

Indien men wenst over te gaan tot het invoeren van een NOx-heffing, zal men hiervoor in de eerste plaats een decretale 

regeling dienen te voorzien, op zijn minst wat betreft de essentiële elementen van het heffingsregime (cf. 

legaliteitsbeginsel- zie ook verder). Inhoudelijk zal men de klassieke onderdelen van een heffingsprocedure moeten 

specificeren gaande van de precieze bepaling van het toepassingsgebied tot de invorderingsmodaliteiten én een 

eventuele geschillenprocedure. 

Bij de concrete uitwerking van een NOx-heffingsregime kan – zoals gezegd – de nodige inspiratie worden gevonden in 

de bestaande heffingsprocedures, zoals o.m. uitgewerkt in het Afvalstoffendecreet (hoofdstuk IV Milieuheffingen) en in 

de Wet van 26 maart 1971 op de bescherming van de oppervlaktewateren tegen verontreiniging (hoofdstuk IIIbis. 

Bijzondere bepalingen voor het Vlaamse Gewest inzake heffingen op de waterverontreiniging). Wel zal steeds moeten 

worden nagegaan in welke mate de specifieke modaliteiten van de sectoren beoogd door de NOx-heffing geen 

afwijkende regeling (kunnen) noodzaken. 

Finaal zal uiteraard de nodige aandacht moeten worden besteed aan de administratieve lasten en kosten die bepaalde 

modaliteiten met zich meebrengen. Zo kan, met betrekking tot de administratieve beroepsprocedures, alsnog worden 

beslist om geen beroepscommissie in te richten teneinde de administratieve lasten van de regeling te beperken. De 

financiële impact van een decretale regeling en de modaliteiten die men uiteindelijk weerhoudt, moeten echter het 

voorwerp uitmaken van een reguleringsimpactanalyse (RIA) en kunnen pas in detail worden ingeschat aan de hand van 

meer concrete gegevens. 

7.2.1. Opschrift 

Het opschrift van de tekst van het NOx-decreet moet duidelijk, nauwkeurig, volledig en beknopt zijn. In dit verband is het 

aangewezen om het concrete onderwerp reeds in het opschrift van het decreet te vermelden. Werk dus niet met 

algemene omschrijvingen zoals ‘Decreet houdende invoering van een NOx-heffing’, maar wel als ‘Decreet houdende 

invoering van een NOx-heffing in overeenstemming met de Richtlijn 2001/81/EG (NEC-Richtlijn) van het Europees 

Parlement en de Raad van 23 oktober 2001 inzake nationale emissieplafonds voor bepaalde luchtverontreinigde 

stoffen’. 

Indien dit opschrift te lang wordt bevonden, kan desgevallend een officieel ingekort opschrift worden toegevoegd, d.i. de 

zogenaamde citeertitel. Op die manier wordt de vermelding ervan vergemakkelijkt in latere verwijzingen. Deze titel (vb. 

NOx-heffingsdecreet) kan evenwel enkel worden gegeven door de overheid die bevoegd is om de betrokken tekst aan te 

nemen. 

7.2.2. Aanhef en dispositief 

Bij een decreet wordt het opschrift onmiddellijk gevolgd door het dispositief. Dit betreft het gedeelte van een tekst dat de 

regels bevat die de rechtsordening wijzigen. Het dispositief bevat dus de nieuwe rechten en plichten. Vormelijk begint 

het dispositief met artikel 1 en eindigt het met het laatste artikel van de regelgevende tekst. 

Desondanks bestaat ook voor decreten de verplichting om in de omzettingstekst een verwijzing op te nemen naar de 

omgezette richtlijn. Hoewel de lidstaten (in casu het Vlaamse Gewest) vrij zijn in de keuze hoe dit gebeurt, lijkt het 

aangewezen om de verwijzing op te nemen in een artikel van de internrechtelijke tekst die de richtlijn omzet. 

106/167 07/13045/LF



eindrapport 

In de aanhef kan de regelgever eveneens de plaats van het besluit in het algemeen beleid kaderen en al deels 

aangeven waar hij met het besluit naartoe wil. Met andere woorden wordt in het besluit melding gemaakt van de 

regelingen van intern recht en de artikelen die er de rechtsgrond van vormen, alsook de bepalingen die worden 

opgeheven, gewijzigd of ingetrokken. Daarnaast worden onder meer de ministers vermeld die het besluit hebben 

voorgedragen. 

In de mate dat zou worden gewerkt met een uitvoeringsbesluit, dient in de aanhef van het besluit ook verwezen te 

worden naar de relevante Europese richtlijnen inzake NOx. Er wordt dan met name gedacht aan de NEC-Richtlijn, de 

Richtlijn inzake Grote Stookinstallaties, de IPPC-Richtlijn en de Richtlijn Afvalverbranding. 

Hoger werd overigens reeds aangegeven dat het leefmilieu een gewestelijke bevoegdheid betreft, wat expliciet moet 

worden aangegeven in artikel 1 van het decreet. Deze vermelding is verplicht krachtens artikel 19, § 1, 2 e lid BWHI van 8 

augustus 1980. 

7.2.3. Definities 

Er dient een lijst met duidelijk omschreven definities van de belangrijkste termen in het heffingsdecreet te worden 

opgenomen. Gelet op het verduidelijkende karakter, dienen deze definities in het begin van de tekst te worden 

opgenomen. 

Het verdient aanbeveling voorafgaand te controleren of de gebruikte definities gelijk lopen met de definities die voor 

dezelfde termen in andere regelgeving (zeker milieu- en fiscale regelgeving) wordt gebruikt. Belangrijkste definitie is 

natuurlijk de omschrijving van het begrip ‘heffingsplichtige’. Aangezien dit eerder een normerend begrip omhelst lijkt het 

niet aangewezen dit concept op te nemen in een lijst met definities, maar eerder duidelijk te omschrijven in de inleidende 

bepaling van het heffingsregime zelf. Meer generieke begrippen als ‘exploitant’ lijken dan weer wel te kunnen worden 

opgenomen in de definitielijst. Als algemene regel verdient het aanbeveling om enkel de noodzakelijke begrippen te 

definiëren en geen definitie op te nemen indien dit louter een weergave betreft van de algemene betekenis van het 

begrip. Op die manier wordt vermeden dat de lezer zich telkens moet afvragen of een begrip een bijzondere betekenis 

heeft gekregen én telkens deze betekenis moet nagaan in het begin van de regelgevende tekst. 

Men zal eveneens duidelijk dienen aan te geven welke natuurlijke en/of rechtspersonen heffingsplichtig zijn. In dit 

verband kan men onder meer denken aan alle natuurlijke en/of rechtspersonen die in de periode van één heffingsjaar 

minstens een bepaalde hoeveelheid aan NOx hebben geëmitteerd. Hoewel men hier ook reeds de link kan maken met 

een aantal vergunningsplichtig gemaakte exploitaties uit de indelingenlijst van Bijlage I van VLAREM I, zal men – gelet 

op het legaliteitsbeginsel – steeds moeten garanderen dat het toepassingsgebied van het heffingsregime steeds 

decretaal wordt uitgewerkt. Bij de definitie van het begrip ‘heffingsplichtige’ zal men – indien gewenst – meteen ook 

dienen over te gaan tot het uitsluiten van bepaalde inrichtingen van het toepassingsgebied van de NOx-heffing. Er kan 

dan bijvoorbeeld worden gedacht aan het uitsluiten van huishoudens en bepaalde bedrijven uit de tertiaire sector of 

glastuinbouw uit het toepassingsgebied van de NOx-heffing, hoewel dit op zich ook de vorm van een klassieke vrijstelling 

en/of korting kan aannemen. 

Let wel, de definiëring van een begrip komt enkel toe aan de bevoegde overheid. Dit houdt in dat geen woorden uit een 

hogere regeling (anders) gedefinieerd kunnen worden. Evenmin mag een definitie rechten of plichten bevatten, nu deze 

moeten blijken uit de daaropvolgende artikelen. 

7.2.4. Heffingsprincipe 

Hier wordt het algemeen principe verwoord. Het kan hierbij onder meer gaan om een bepaling dat al wie een bepaalde 

hoeveelheid NOx emitteert een heffing dient te betalen. Op dit punt kan men ook reeds de nodige vrijstellingsdrempels 

107/167 07/13045/LF



eindrapport 

(o.m. heffing met een relatieve drempel, heffing met een absolute drempel, heffing met een ‘absoluut gemaakte relatieve 

drempel’) invoeren en meer in detail uitwerken. Indien men gebruik wenst te maken van een vrijstellingsregime (bv. er 

wordt een drempel bepaald waaronder een bedrijf niet wordt belast) dan wordt dit uitgangspunt best ook meegenomen 

bij de omschrijving van het heffingsregime. Gelet op de strikte toepassing van het gelijkheidsbeginsel in fiscale materies 

dient goed te worden gemotiveerd – in de Memorie van Toelichting – waarom men opteert voor het gebruiken van 

bepaalde vrijstellingsdrempels. 

7.2.5. Heffingsbedrag (grondslag en tarieven) 

Het is essentieel dat op duidelijke en transparante wijze wordt voorgeschreven hoe het heffingsbedrag precies bepaald 

wordt. Hierbij kan worden rekening gehouden met volgende aspecten: 

• De basis van de heffing dient duidelijk te worden omschreven. Hierbij komt het erop neer om de componenten 

van de berekeningsformule te definiëren. In voorkomend geval zal het hier gaan over de vuilvracht (uitstoot 

NOx) en een bepaald eenheidstarief. De berekening van de vuilvracht kan dan verder worden uitgewerkt in een 

apart hoofdstuk of afdeling van het betrokken decreet. Zo kan men naar analogie met de afvalwaterheffing 

verschillende manieren uitwerken om de vuilvracht te berekenen. Net als bij de afvalwaterheffing zou men twee 

meettechnieken kunnen hanteren: 

(1) ofwel wordt de vuilvracht berekend op basis van meet- en bemonsteringsresultaten 61 ; 

(2) ofwel – indien dergelijke gegevens niet of onvolledig beschikbaar zijn (bv. in een geval van 

overmacht) – berekent men de vuilvracht op basis van omzettingscoëfficiënten. In tegenstelling tot de 

regeling voorzien in art. 35septies Oppervlaktewater (forfaitair systeem) lijkt het bij een NOx-heffing 

minder evident om terug te vallen op het gefactureerde waterverbruik, aangezien dit op een eerste 

gezicht een minder sterke correlatie zal vertonen met de NOx-uitstoot van een bedrijf. Er zal dan ook 

moeten worden gezocht naar een parameter die geschikt is om te dienen als terugvaloptie voor het 

geval geen meetgegevens beschikbaar zijn. Er kan in dat verband onder meer worden gedacht aan 

het energieverbruik, de aangevoerde grondstoffen (die aanleiding kunnen geven tot NOx-uitstoot) of de 

globale omzet van het bedrijf. 

Met betrekking tot de NOx-heffing lijkt het eveneens aangewezen om rekening te houden met de periode waarin 

de uitstoot wordt gemeten, nu een éénmalige meting een momentopname betreft en dus een verkeerd (positief 

of negatief) beeld kan vormen. 

Het eenheidstarief kan op zijn beurt ook variëren naar gelang de categorie van heffingsplichtigen (bv. naar 

gelang de aangewende exploitatietechnieken (gelet op verschillende vuilvracht, uitstoot, enz.). Dit zijn keuzes 

die zullen gedetermineerd worden door de conclusies van het economische luik van voorliggende studie, maar 

hierbij moet de nodige aandacht worden besteed aan het verbod op willekeur. 

• De wijze waarop de heffing wordt berekend, moet worden bepaald. Dit omhelst in feite niet meer dan het 

uitschrijven van de berekeningsformule en – in voorkomend geval – de van toepassing zijnde modaliteiten 

hierop. In de artikel 35ter, §1 van de Wet Oppervlaktewateren wordt bijvoorbeeld volgende berekeningsformule 

gehanteerd: 

61 De wijze waarop bedrijven zelf kunnen zorgen voor meet- en bemonsteringsresultaten kan worden geregeld in een 

uitvoeringsbesluit. Illustratief kan worden verwezen naar het besluit van de Vlaamse regering van 28 juni 2002 dat de 

wijze regelt waarop de monsternames dienen te gebeuren. 

108/167 07/13045/LF



eindrapport 

H = N x T 

waarin: 

H = het bedrag van de verschuldigde heffing voor de waterverontreiniging; 

N = de vuilvracht uitgedrukt in vervuilingseenheden, berekend volgens één van de in afdelingen 3, 4, 5 en 6 

bepaalde berekeningsmethoden, veroorzaakt in het jaar voorafgaand aan het heffingsjaar; 

T = in het §2 hierna vermelde bedrag van het eenheidstarief van de heffing. 

De volgende paragrafen van het artikel gaan verder in op de vaststelling van het bedrag van het eenheidstarief 

van de heffing, vrijstellingen op de heffing, verminderingen op de heffing en compensatieregelingen . 

• Indien men specifieke modaliteiten aangaande de heffingsplicht wil voorzien (bv. stijgende heffing in functie 

van emissies (cf. eventueel verschil tussen groot- en kleinverbruikers), getrapte heffing, stijgende heffing in 

functie van tijd) dan zal men dit ook op dit punt dienen te implementeren. 

Een voorbeeld van een getrapte heffing is terug te vinden in artikel 1 van het Decreet van 19 april 1995 

houdende maatregelen ter bestrijding en voorkoming van leegstand en verwaarlozing van bedrijfsruimten, dat 

in een degressief tarief voorziet dat van toepassing is op het kadastraal inkomen van een gebouw dat 

leegstaand wordt geacht: 

Voor de vestiging van de aanslagvoet zijn er 4 tarieven: 

1° tarief 1: 150 % op de schijf van het kadastraal inkomen t.e.m. 12.350 euro, met een minimum van 

3.700 euro; 

2° tarief 2: 125 % op de schijf van het kadastraal inkomen groter dan 12.350 euro t.e.m. 37.150 euro; 

3° tarief 3: 100 % op de schijf van het kadastraal inkomen groter dan 37.150 euro t.e.m. 74.350 euro; 

4° tarief 4: 75 % op de schijf van het kadastraal inkomen groter dan 74.350 euro. […] 

• Eventueel kunnen bijzondere gevallen, die van toepassing zijn op specifieke groepen personen en/of 

ondernemingen, in een apart onderdeel worden vermeld. Exemplatief kan opnieuw verwezen worden naar 

artikel 35ter van de Wet oppervlaktewateren, dat bepaalde groepen heffingsplichtigen vrijstelt van betaling van 

de heffing wegens waterverontreiniging : 

Elke heffingsplichtige, vermeld in artikel 35quater, § 1, wordt vrijgesteld van de verplichting tot betaling van de 

heffing vermeld in § 1, als hij zelf op 1 januari van het heffingsjaar of op de datum van overlijden één van de 

betrokkene tegemoetkomingen geniet. Uiteraard zou in het kader van een NOx-heffing niet met vrijstellingen op 

basis van een gewaarborgd inkomen, leefloon, e.d.m. moeten gewerkt worden. Een meer realistische optie zou 

kunnen zijn om een onderscheid te beogen tussen groot- en kleinverbruikers. 

Er kan ook gewerkt worden met schalen en schijven, waarbij het heffingstarief bij elke desgevallend hogere 

schijf wordt verhoogd. Een cruciaal element is de heffingsformule die gehanteerd zal worden voor het 

berekenen van het heffingsbedrag. Het is via deze formule dat eventuele kortingen in het uiteindelijke bedrag 

kunnen verrekend worden. 

7.2.6. Heffingsvrijstellingen en/of heffingsverminderingen 

Bijkomend zal in de decretale regeling van een NOx-heffing de nodige aandacht moeten worden besteed aan de vraag 

welke groepen van heffingsplichtigen in aanmerking komen voor een vrijstelling of vermindering van de heffing, 

alsook of het opportuun is om te voorzien in een schorsingsmogelijkheid ingevolge bedrijfseconomische 

109/167 07/13045/LF



eindrapport 

omstandigheden (cf. leegstandsheffing voor bedrijfsruimtes). Op die manier zal invulling kunnen worden gegeven aan de 

te weerhouden (indirecte) terugsluisopties. Er zal duidelijk moeten worden aangegeven aan welke voorwaarden de in 

aanmerking komende heffingsplichtigen moeten voldoen om van een vrijstelling of vermindering te genieten. Mede gelet 

op het legaliteitsbeginsel (zie hoger) zullen mogelijke heffingsvrijstellingen of heffingsverminderingen in beginsel steeds 

in de decreettekst zelf moeten worden opgenomen. 

Bovendien zullen deze voorwaarden eveneens in overeenstemming dienen te zijn met de voorwaarden die de 

richtsnoeren van de Commissie inzake staatssteun op milieuvlak op dit punt voorschrijven. Het gebruik van een lijst (al 

dan niet als bijlage bij het decreet) met daarin de aanduiding van de groepen van heffingsplichtigen die in aanmerking 

komen voor een vrijstelling of een vermindering is aanbevelenswaardig omdat het de duidelijkheid en overzichtelijkheid 

ten goede komt. Er kan ook overwogen worden om de link te leggen met de VLAREM-lijsten van hinderlijke inrichtingen, 

maar dit zal voor een deel samenhangen met het toepassingsgebied van de regelgeving. 

7.2.7. Heffingsprocedure 

Hieronder vallen de voorschriften inzake de aangifte, de vestiging, de invordering en het bezwaar omtrent de NOxheffing. 

Opnieuw is het vereist dat de bepalingen die de heffingsprocedure vastleggen duidelijk, transparant en coherent 

zijn. Bijkomend kunnen eveneens bepalingen worden opgenomen die bepalen wat er gebeurt wanneer de procedure 

niet gevolgd wordt. In dit verband dient te worden benadrukt dat er een essentieel verschil bestaat tussen enerzijds de 

heffingsprocedure en anderzijds de innings- en invorderingsprocedure 62 . 

In het decreet moet duidelijk het onderscheid tussen de aangifte, de vestiging, de invordering en bezwaar worden 

aangegeven. 

Meer algemeen gesteld: de indeling en redactie van het decreet of het uitvoeringsbesluit moet de lezer toelaten het 

onderscheid tussen de verschillende stappen in de procedure te ontwaren, zonder dat de onderlinge samenhang tussen 

de verschillende procedurele stappen verloren gaat. Bij voorkeur worden de essentiële procedurestappen van de 

heffingsregeling – en dan met name de innnings- en vorderingsprocedure decretaal geregeld, waar eventuele 

modaliteiten (bv. aanduiding bevoegde ambtenaren, enz.) – indien nodig – bij uitvoeringsbesluit kunnen worden 

geregeld. Zo kan de heffingsprocedure probleemloos verder worden uitgewerkt door de Vlaamse regering. Indien men 

opteert voor een nadere toelichting van deze modaliteiten in een uitvoeringsbesluit, zal hiervoor uiteraard een decretale 

grondslag moeten worden voorzien. In dit verband wordt meestal bepaald dat de Vlaamse regering nadere regelen kan 

vaststellen betreffende deze modaliteiten. Dergelijke bepaling kan als volgt worden geformuleerd: 

“De Vlaamse regering stelt nadere regelen vast betreffende de aangifte van de heffing.” 

“De Vlaamse regering kan nadere regelen vaststellen betreffende de aangifte van de heffing.” 

Merk op dat in dit eerste voorbeeld een verplichting rust op de Vlaamse regering om een uitvoeringsbesluit uit te 

vaardigen, terwijl de mogelijkheid enkel wordt opengehouden in het tweede voorbeeld, maar niet noodzakelijk verdere 

uitwerking behoeft in een uitvoeringsbesluit. Met betrekking tot de innings- en invorderingsprocedure lijkt het evenwel 

minder evident om dit via uitvoeringsbesluiten te regelen. Indien men immers wil voorzien in een dwangbevel en 

bevoorrechte vordering, is het noodzakelijk om dit decretaal te regelen, mede gelet op het beginsel van de hiërarchie der 

rechtsnormen (zie verder). 

Concreet kunnen volgende modaliteiten worden onderscheiden: 

62 Met inning (ook wel: “vrijwillige invordering”) doelt men op de situatie waarin een heffingsplichtige vrijwillig 

overgaat tot het betalen van de betrokken belasting. Met ”gedwongen invordering” doelt men daarentegen op de 

hypothese waarin een heffingsplichtige niet vrijwillig overgaat tot het betalen van de betrokken belasting en de 

betrokken belastingsadministratie de heffingsplichtige zal verplichten over te gaan tot het betalen van de heffing. 

110/167 07/13045/LF



eindrapport 

• (eventuele) indexering van de heffingsbedragen. Hier wordt het heffingsbedrag berekend door het te 

vermenigvuldigen met een index die periodiek (meestal op jaarlijkse basis) geïndexeerd wordt. De index wordt 

in de meeste gevallen afgeleid van het indexcijfer der consumptieprijzen. 

Dit systeem wordt o.a. toegepast voor het berekenen van de heffing op de winning van grondwater. In het geval 

van grondwaterverbruiken vanaf 500 m³ tot en met 30.000 m³ die integraal werden opgepompt uit een freatisch 

watervoerende laag wordt zo volgende formule gehanteerd om de belasting op het totale verbruik te 

berekenen: 

H = (GW * 5 eurocent) * index 

waarin: 

H = heffingsbedrag in euro 

GW = grondwaterverbruik in m³ 

Index = jaarlijkse indexering (terug te vinden in de indexlijst – voor 2009 bedroeg de index 1,1670); 

• het tijdstip van verschuldigd zijn van de heffing. Hier is geen echte lijn in te trekken tussen de verschillende 

wetten en decreten die een heffing invoeren. Vaak wordt het tijdstip vastgelegd op een herkenbare, vaste dag 

zoals de helft van het jaar , al is dit niet steeds het geval; 

• (eventuele) terugvorderingsmodaliteiten (bv. de vordering van de heffingsplichtige moet blijken definitief 

oninbaar te zijn bij gebrek aan activa na opname als onbetwistbare vordering in het passief van het 

faillissement van de medecontractant). Het Vlaams afvalstoffendecreet bevat bijvoorbeeld de volgende 

terugvorderingsmodaliteiten : 

De heffingsplichtige kan het gedeelte van de heffing door hem opgenomen in zijn aangifte en regelmatig 

voldaan op de wijze voorzien bij artikel 50, § 6, Afvalstoffendecreeet terugvorderen onder volgende 

voorwaarden: 

1. de heffing moet onbetwistbaar en duidelijk omschreven zijn op een factuur uitgereikt door de 

heffingsplichtige aan een medecontractant met verwijzing naar het in artikel 50, § 8 

Afvalstoffendecreet, bedoelde register; 

2. de vordering van de heffingsplichtige moet blijken definitief oninbaar te zijn bij gebrek aan activa na 

opname als onbetwistbare vordering in het passief van het faillissement van de medecontractant op 

grond van een attest uitgereikt door de behandelende curator; 

3. de aanvraag tot teruggave van de heffing moet gebeuren per aangetekend schrijven aan de Openbare 

Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij en moet vergezeld zijn van de factuur vermeld in 1°, alsmede van 

een afschrift van het attest uitgereikt door de behandelende curator, zoals vermeld in 2°; 

• de inningsmodaliteiten. De inning kan periodiek gebeuren, jaarlijks of per kwartaal. Ook andere intervallen 

zijn denkbaar. Daarnaast bepalen de regels inzake inningsmodaliteiten welke ambtenaren precies belast zijn 

met de inning van de heffingen. Hierbij moet worden nagegaan of de bestaande regelgeving al in een kader 

voorziet. Indien bijvoorbeeld de VMM wordt aangeduid, lijkt de opdrachtbepaling al vervat in het DABM en 

uitvoeringsbesluit. Nadere regels inzake de inning kunnen desgevallend worden vastgelegd in een 

uitvoeringsbesluit, met dien verstande dat bepaalde zaken enkel decretaal kunnen worden geregeld (cf. 

dwangbevel, bevoorrechte vorderingen); 

111/167 07/13045/LF



eindrapport 

• de aangiftemodaliteiten. Deze hebben betrekking op de modaliteiten die de heffingsplichtige dient na te leven 

met het oog op de aangifte die hij doet inzake de door hem of haar verschuldigde heffing. Zo kan de 

heffingsplichtige bijvoorbeeld verplicht zijn in de loop van de maanden april, juli, oktober en januari een aangifte 

in te dienen met betrekking tot de heffing verschuldigd voor het voorgaande kwartaal; 

• de betalingsmodaliteiten bepalen de modaliteiten die de heffingsplichtige na moet leven met betrekking tot de 

betaling van de heffing. Zo kan de heffingsplichtige verplicht zijn om voor een vaste, jaarlijks weerkerende 

datum (bv. 10 mei, 10 augustus, 10 november en 10 februari) de betaling van het voorbije kwartaal te doen. 

Ook kan overwogen worden om te werken met voorschotten (bv. de heffingsplichtige is ertoe verplicht voor 10 

december van elk jaar een voorschot te betalen op de heffing van het vierde kwartaal van dat jaar). Vanuit het 

standpunt van de ondernemingen kan het interessant zijn om tevens aan te geven of een gespreide betaling 

mogelijk is (bv. via voorschotten), een afbetalingsplan in geval van betalingsmoeilijkheden of het opschorten 

van interestberekening; 

• de controlemodaliteiten zorgen ervoor dat controle op de naleving van de verplichtingen inzake de heffing 

mogelijk is. Zo kunnen er ambtenaren aangesteld worden die zich over de controle ontfermen. Het lijkt 

aanbevelenswaardig het toezicht en de handhaving op dergelijk NOx-heffingsregime af te stemmen met het 

algemene handhavingsregime uit Milieuhandhavingsdecreet van 21 december 2007 63 . Hoewel het de regels 

inzake het onderzoek, de vaststelling en de sanctionering van de milieu-inbreuken en milieumisdrijven uit 

Milieuhandhavingsdecreet op heden niet van toepassing lijken te zijn op de verplichting om aan de heffingen te 

voldoen zoals voorzien in het Afvalstoffendecreet 64 en de Oppervlaktewaterwet 65,66 , lijkt enige coördinatie op dit 

punt geen overbodige luxe. Men zou bijvoorbeeld een afstemming bij de invoering van een NOx-heffingsregime 

inzake de controlemodaliteiten een afstemming kunnen voorzien met de regeling inzake toezicht uit het 

Milieuhandhavingsdecreet 67 . 

Voor een effectieve controle kan inderdaad bepaald worden (al dan niet met verwijzing naar of toepassing van 

het regime uit het Milieuhandhavingsdecreet) dat de heffingsplichtigen, en desgevallend andere besturen , 

verplicht zijn hun volledige medewerking te verlenen aan het onderzoek van de controlerende ambtenaren (cf. 

art. 35 octies, § 5 Oppervlaktewaterwet). Ze kunnen o.a. verplicht worden gesteld de ambtenaren toe te laten 

tot controle op de bedrijfsterreinen, op ieder verzoek van de ambtenaren belast met de controle op de naleving 

van de verplichtingen inzake de heffing in te gaan, of mondeling of schriftelijk alle inlichtingen te verschaffen die 

door de ambtenaren gevraagd worden om de voldoening van de heffing of de juistheid van de aangegeven 

bedragen na te gaan. 

63 

Decr. Vl. R. 21 december 2007 tot aanvulling van het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake 

milieubeleid, met een titel XVI “Toezicht, handhaving en veiligheidsmaatregelen”, B.S. 29 februari 2008. Een verdere 

uitwerking van de toezichtsmodaliteiten heeft plaatsgevonden in volgend besluit: B. Vl. Reg. 12 dec. 2008 tot 

uitvoering van titel XVI van het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid, B.S. 10 

februari 2009. 

64 

Zie art. 23 Decreet van 21 december 2007. 

65 

Zie art. 14 Decreet van 21 december 2007. 

66 

Overtredingen van op deze heffingsplichten zijn niet alleen uitgesloten van de strafrechtelijke handhaving door art. 

16.6.1. §1 DABM, zij zijn ook niet opgenomen in de lijst met milieu-inbreuken, bedoeld in art. 16.1.2, 1°, f) DABM 

(cf. bijlagen bij het hoger vermelde Handhavingsbesluit van 12 december 2008). 

67 

Het Milieuhandhavingsdecreet onderscheidt vijf categorieën van toezichtshouders: (1) gewestelijke toezichtshouders; 

(2) provinciale toezichtshouders; (3) gemeentelijke toezichtshouders; (4) toezichtshouders van intergemeentelijke 

verenigingen; (5) toezichtshouders van politiezones. 

112/167 07/13045/LF



eindrapport 

Ook hier zou men zich kunnen inspireren aan de specifieke toezichtrechten die worden voorzien in het 

Milieuhandhavingsdecreet. De toezichthouders uit het Milieuhandhavingsdecreet bezitten over volgende zeven 

toezichtrechten: (1) recht op toegang; (2) recht op inzage en kopie van zakelijke gegevens; (3) recht van 

onderzoek van zaken, m.i.v. monsternemings-, metings-, beproevings- en analyserecht; (4) het recht van 

onderzoek van transportmiddelen; (5) het recht op ondersteuning door personen op grond van hun 

deskundigheid; (6) het recht op het doen van vaststellingen dmv audiovisuele middelen; (7) het recht op 

bijstand van de politie. In elk geval lijkt het noodzakelijk deze controlemodaliteiten decretaal te regelen 

aangezien zij in voorkomend geval en op gespannen voet kunnen staan grondwettelijk gewaarborgde rechten 

(bv. bescherming woonst, recht op privacy). In bepaalde gevallen wordt het begrip “woning” immers dermate 

ruim geïnterpreteerd dat ook professionele ruimtes en plaatsen waar men een handelsactiviteit of een beroep 

uitoefent onder dit begrip kunnen vallen 68 . Hoewel het recht op toegang sowieso zal stuiten op de begrenzingen 

van art. 15 Grondwet en een huiszoeking enkel mogelijk zal zijn mits voorafgaande en schriftelijke toestemming 

van de bewoner, ofwel met de voorafgaande en schriftelijke machtiging van een politierechter, is het sowieso 

verkieslijk dergelijke potentieel indringende toezichtrechten wettelijk te omschrijven. 

• de opleg van een ambtelijke aanslag wanneer de aangifteplicht of aan nauw daarmee samenhangende 

verplichtingen niet zijn nagekomen (op dat punt kan men ook voorzien dat de heffing dan wordt vastgesteld op 

basis van de gevraagde stukken of, bij ontstentenis daarvan, worden opgelegd ten belope van de heffing die 

vermoedelijk verschuldigd is). Net zoals voorzien is in de Oppervlaktewaterwet, kan men in geval van nietaangifte 

of melding of bij niet-tijdige aangifte of melding of in geval van onvolledige of onjuiste aangifte voorzien 

dat de heffing wordt vermeerderd met een heffingsverhoging en/of overgaan tot het opleggen van een 

geldboete (zie art. 35quaterdecies Oppervlaktewaterwet). 

Op dit punt lijkt het ook verkieslijk een duidelijke bewijslastregeling uit te werken. Zo kan een heffingsplichtige 

van oordeel zijn dat hij beroep kan doen op een vrijstellingsregeling, terwijl de belastingsadministratie deze 

redenering niet volgt. In dergelijke gevallen speelt in principe het beginsel ‘in dubio contra fiscum’ zodat het van 

belang is op dit punt in het decreet ook duidelijk aan te geven wat de heffingsplichtige in dergelijke situaties 

dient te bewijzen (bv. bewijs voorleggen waarom deze aanspraak zou kunnen maken op een bepaald 

vrijstellingsregime. Dergelijke expliciete regeling lijkt eventuele interpretatieproblemen bij latere rechterlijke 

procedures te kunnen vermijden. 

• de beroepsmodaliteiten tegen een ambtelijke aanslag of navordering. Hier kan dan worden gedacht aan de 

uitwerking van een administratieve beroepsprocedure, waarbij eveneens de oprichting van een 

beroepscommissie kan worden overwogen. In elk geval dient men te bepalen: 

- een beroepstermijn (bv. dertig dagen 69 na datum ontvangst van het aangetekend schrijven, van een 

ambtelijke aanslag of navordering); 

- de manier waarop het beroep dient te worden ingesteld (bv. per aangetekend schrijven bij de minister 

bevoegd inzake leefmilieu); 

- de beslissingsprocedure (bv. de minister doet uitspraak binnen zes maanden vanaf de datum van de 

verzending van het beroepschrift; wat zijn de consequenties van een niet-tijdige uitspraak); 

68 J. VANDE LANOTTE en G. GOEDERTIER, Overzicht Publiekrecht, die keure, 2003, 407 en de aldaar vermelde 

verwijzingen naar de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (art. 8 EVRM- recht op privacy). 

69 Afhankelijk van de andere termijnen, dien de evenredigheid van de termijnen in acht te worden genomen indien met het aantal 

dagen/maanden bepaalt. 

113/167 07/13045/LF



eindrapport 

- de samenstelling en werkingsmodaliteiten van een (eventuele) adviescommissie; 

Indien ook een administratief bezwaar wordt voorzien, dient deze procedure de beroepsprocedure uiteraard 

vooraf te gaan. 

• de mogelijkheid om tegen de beroepsbeslissing (bv. beslissing van de minister) een burgerlijke vordering in 

te stellen conform art. 1385decies en undecies van het Gerechtelijk Wetboek. Gelet op het fundamentele 

karakter van dergelijke bijkomende gerechtelijke beroepsmodaliteit lijkt het noodzakelijk dit in de decreettekst 

zelf te voorzien. Desgevallend kan voor het overige worden verwezen naar het Wetboek van de 

Inkomstenbelasting (W.I.B. 92) worden verwezen in de mate dat het decreet hierover niets bepaald. 

• (eventueel) een systeem van administratieve geldboeten voorzien degenen die de verplichting om de heffing 

te voldoen overtreden. In voorkomend geval dient ook de omvang van dergelijke administratieve geldboete 

duidelijk te worden aangegeven en, in voorkomend geval, het minimumbedrag. Nu administratieve geldboetes 

in bepaalde gevallen kunnen worden aanzien als een straf in de zin van art. 6 EVRM lijkt het op zijn minst 

aanbevelenswaardig de basisprincipes hieromtrent in de decreettekst zelf te voorzien. 

• de verjaringsregels die spelen bij de vordering tot voldoening van de heffing (eventueel met doorverwijzing 

naar de verjaringsregels uit het Burgerlijk Wetboek). Gelet op het beginsel van de hiërarchie der rechtsnormen 

is het aangewezen dergelijke verjaringsregels eveneens bij decreet vast te leggen, aangezien men via een 

uitvoeringsbesluit in elk geval niet zal kunnen afwijken van wettelijk bepaalde verjaringstermijnen. 

• de bevoegdheden van de bevoegde ambtenaren om de verzoeken tot kwijtschelding te onderzoeken. Er kan 

aan gedacht worden om de bevoegde ambtenaren de bevoegdheid te verlenen om te beslissen over de 

gemotiveerde verzoeken van de heffingsplichtige tot kwijtschelding of vermindering van de administratieve 

geldboete; 

• de regeling inzake de toepassing van het dwangbevel bij gebrek aan voldoening van de heffing, intresten, 

administratieve geldboeten e.d.m. Opnieuw komt het de duidelijkheid ten goede indien een hiervoor specifiek 

aangewezen ambtenaar met deze taak belast wordt. De visering en het uitvoerbaar verklaren van het 

dwangbevel kan eventueel als extra taak in de omschrijving van het takenpakket van de bevoegde ambtenaar 

worden opgenomen. In elk geval moet dergelijk dwangbevel decretaal worden voorzien. Bijkomend dient de 

beroepsprocedure bij de beslagrechter te worden vermeld en de nodige aandacht te worden besteed aan de 

territoriale toewijzing; 

• het voorzien van een voorrecht en/of wettelijke hypotheek tot zekerheid van de voldoening van de heffing. 

Het voorrecht en de wettelijke hypotheek kunnen als samenhangend met het dwangbevel worden beschouwd. 

Zo is het denkbaar dat op grond van een uitvoerbaar verklaard dwangbevel het Vlaamse Gewest een algemeen 

voorrecht op alle roerende goederen van de heffingsplichtige zou verkrijgen. Dit tot zekerheid van de 

voldoening van de heffing, intresten, administratieve geldboete en kosten. Ook kan voorzien worden dat het 

Vlaamse Gewest een wettelijke hypotheek kan nemen op alle in het Vlaamse Gewest gelegen of 

geregistreerde goederen van de heffingsplichtige welke vatbaar zijn voor een wettelijke hypotheek. Opnieuw is 

een decretale basis vereist. 

114/167 07/13045/LF



eindrapport 

Teneinde de hoger gedane vaststellingen enigszins te schematiseren, wordt hieronder in een resumerende tabel 

aangeven per heffingsmodaliteit in welke mate best wordt gekozen voor een decretale dan wel reglementaire vertaling 

(lees: in tekst decreet of uitvoeringbesluit). Nu het niet altijd mogelijk is om eenduidig aan te geven of een bepaalde 

modaliteit decretaal moet worden geregeld, dan wel in een uitvoeringsbesluit, werd in de mate van het mogelijke de 

geprefereerde optie in het vet aangegeven. Afhankelijk van de keuze die de overheid maakt (rechtszekerheid, legaliteit, 

…) kan evenwel in bepaalde gevallen toch voor een uitvoeringsbesluit worden gekozen in situaties die bij voorkeur in 

een decreet worden geregeld. 

Hierbij zal in eerste instantie rekening worden gehouden met het dwingend legaliteitsbeginsel en het beginsel van de 

hiërarchie der rechtsnormen. Tevens zal ook de nodige aandacht gaan naar de implicaties van een keuze voor een 

decretale dan wel reglementaire vertaling van een heffingsmodaliteit op het vlak van de rechtszekerheid en de 

afdwingbaarheid ervan. Globaal is het natuurlijk zo dat uitvoeringsbesluiten relatief sneller tot stand zullen komen dan 

decreten, maar aangezien het hoger omschreven legaliteitsbeginsel op zijn minst impliceert dat minstens het basiskader 

van het heffingsregime decretaal moet worden omschreven, lijkt daarmee sowieso minstens een decretale 

totstandkomingsprocedure noodzakelijk, zodat de voordelen naar eventuele tijdwinst bij uitvoeringsbesluiten relatief 

beperkt blijven. 

Modaliteit heffing Decreet Uitvoeringsbesluit 

Grondslag van de heffing 

(heffingsprincipe en 

heffingsgrondslag) 

Zowel het heffingsprincipe als de 

heffingsgrondslag dienen in 

beginsel volledig te worden 

geregeld in decreet op basis van 

het legaliteitsbeginsel. De basis van 

de heffing, de wijze waarop de heffing 

wordt berekend (regeling via 

meetresultaten en/of via een forfaitair 

systeem) en de eventuele 

modaliteiten ervan (bv. stijgende 

heffing in functie emissies) vormen 

immers essentiële elementen van een 

heffingssysteem. 

Het toepassingsgebied kan enkel 

worden geregeld in een 

uitvoeringsbesluit indien wordt 

voldaan aan de hoger omschreven 

voorwaarden uit de rechtspraak van 

het Grondwettelijk Hof (zie hoger: de 

wet- of decreetgever moet zich in de 

onmogelijkheid bevinden om alle 

essentiële elementen van de heffing 

zelf vast te stellen omdat de 

inachtneming van de parlementaire 

procedure er hem niet ertoe in staat 

zou stellen met de vereiste spoed te 

handelen om een doelstelling van 

algemeen belang te realiseren). 

Wat wel kan worden geregeld in een 

uitvoeringsbesluit is de wijze waarop 

de meetresultaten dienen te 

gebeuren (indien men zou kiezen 

voor o.m. een complexe 

berekeningswijze op basis van 

meetgegevens, zie bv. Besluit 

Vlaamse regering van 28 juni 2002 

inzake afvalwaterheffing). De regeling 

van dergelijke meetcampagnes 

betreft immers geen essentieel 

115/167 07/13045/LF



eindrapport 

Aanslagvoet Moet in beginsel worden geregeld 

in decreet op basis van het 

legaliteitsbeginsel. 

Heffingsvrijstellingen en 

heffingsverminderingen 

Moeten in beginsel worden 

geregeld in decreet op basis van 

het legaliteitsbeginsel. Het is dus in 

beginsel uitgesloten om aan de 

Vlaamse regering een delegatie te 

geven in de decreettekst teneinde de 

lijst met inrichtingen te bepalen 

waarop de heffing van toepassing is, 

tenzij zou zijn voldaan aan de strikte 

voorwaarden uit de rechtspraak van 

het Grondwettelijk Hof. 

Lijst met definities Aangezien de gedefinieerde 

begrippen veelal zullen 

samenhangen met de grondslag en 

het toepassingsgebied van het 

heffingsregime lijkt het 

noodzakelijk om op zijn minst de 

fundamentele definities in te 

voegen in een decreettekst. 

Indexering van de heffingsbedragen In beginsel lijkt het legaliteitsbeginsel 

niet te vereisen dat eventuele 

indexeringsmodaliteiten volledig in 

een decreettekst moeten geregeld 

staan. Anderzijds lijkt het op zijn 

minst nuttig vanuit 

rechtszekerheids- en 

afdwingbaarheidsoogpunt de 

basisprincipes inzake indexering in 

de decreettekst te bepalen, temeer 

nu dergelijke 

indexeringsmodaliteiten meestal 

element van het heffingsregime. 

Enkel mogelijk in uitvoeringsbesluit 

indien wordt voldaan aan de hoger 

omschreven voorwaarden uit de 

rechtspraak van het Grondwettelijk 

Hof (zie hoger). 

Enkel mogelijk in uitvoeringsbesluit 

indien wordt voldaan aan de hoger 

omschreven voorwaarden uit de 

rechtspraak van het Grondwettelijk 

Hof (zie hoger: de wet- of 

decreetgever moet zich in de 

onmogelijkheid bevinden om alle 

essentiële elementen van de heffing 

zelf vast te stellen omdat de 

inachtneming van de parlementaire 

procedure er hem niet ertoe in staat 

zou stellen met de vereiste spoed te 

handelen om een doelstelling van 

algemeen belang te realiseren). Aan 

deze voorwaarden zal wellicht niet 

snel kunnen worden voldaan in een 

NOx-context, hoewel dit op zich niet 

uitgesloten lijkt. 

Enkel bepaalde begrippen die geen 

onmiddellijke weerslag hebben op de 

essentiële elementen van een 

heffingsregime kunnen in een 

uitvoeringsbesluit worden geregeld. 

De nadere uitvoeringsmodaliteiten 

van een indexeringsmechanisme 

kunnen zonder problemen worden 

geregeld in een uitvoeringsbesluit. 

Vanuit rechtszekerheidsoogpunt lijkt 

het zoals gezegd verkieslijk minstens 

het basisbeginsel in een decreettekst 

in te schrijven. 

116/167 07/13045/LF



eindrapport 

Tijdstip van het verschuldigd zijn van 

de heffing 

ook samenhangen met de 

essentiële elementen van een 

heffingsregime. 

Het legaliteitsbeginsel lijkt niet te 

vereisen dat het tijdstip van het 

verschuldigd zijn van de heffing 

decretaal wordt geregeld. Niettemin 

moet worden vastgesteld dat dit in 

de meeste andere sectoren 

(afvalwater, afvalheffing, enz.) wel 

decretaal is geregeld, wellicht 

omdat hierdoor de 

afdwingbaarheid ervan minder 

contesteerbaar is. 

Terugvorderingsmodaliteiten Het legaliteitsbeginsel lijkt niet te 

vereisen dat (eventuele) 

terugvorderingsmodaliteiten volledig 

decretaal worden geregeld. Ook hier 

moet echter worden vastgesteld 

dat in de sectoren waar men heeft 

geopteerd voor 

terugvorderingsmodaliteiten (bv. 

afvalheffingen), dit wel heeft 

plaatsgevonden in een 

decreettekst (bv. art. 50, §6 

Afvalstoffendecreet). 

Aangiftemodaliteiten Naar analogie met de 

inningsmodaliteiten lijkt het niet zo te 

zijn dat alle bepalingen met 

betrekking tot de aangifte decretaal 

moeten worden geregeld. Wederom 

lijkt het wel degelijk vanuit 

rechtszekerheidsoogpunt nuttig 

om de basisprincipes terzake wel 

decretaal vast te leggen, zoals ook 

is gebeurd bijvoorbeeld bij de 

afvalwaterheffing (art. 35 octies 

Wet Oppervlaktewateren). 

Inningsmodaliteiten Er lijkt in de rechtsleer (zie hoger) 

geen twijfel over te bestaan dat 

bepalingen met betrekking de inning 

van een heffingsregime kunnen 

worden geregeld in 

uitvoeringsreglementering. Dit lijkt 

Deze modaliteit kan vanuit 

legaliteitsoogpunt perfect worden 

geregeld in een uitvoeringsbesluit, 

hoewel vanuit 

rechtszekerheidsoogpunt een 

decretale regeling te verkiezen valt. 

Deze modaliteit kan vanuit 

legaliteitsoogpunt perfect worden 

geregeld in een uitvoeringsbesluit, 

hoewel vanuit 

rechtszekerheidsoogpunt een 

decretale regeling te verkiezen valt. 

Bepaalde aangiftemodaliteiten 

kunnen worden geregeld in 

uitvoeringsbesluiten. Het 

legaliteitsbeginsel verzet zich hier niet 

principieel tegen. 

Het is niet zo dat alle 

inningsmodaliteiten moeten geregeld 

worden in een decreettekst. Het 

legaliteitsbeginsel verhindert in 

beginsel niet dat bijvoorbeeld de 

bevoegde instanties bij 

117/167 07/13045/LF



eindrapport 

dus niet strijdig te zijn met het 

legaliteitsbeginsel. Ook hier lijkt het 

vanuit rechtszekerheidoogpunt 

verkieslijk de basisprincipes 

(periodiek, jaarlijks of per kwartaal) 

decretaal vast te leggen. 

Betalingsmodaliteiten Er lijkt in de rechtsleer (zie hoger) 

geen twijfel over te bestaan dat 

betalingsmodaliteiten kunnen worden 

geregeld in 

uitvoeringsreglementering. Dit lijkt 

dus niet strijdig te zijn met het 

legaliteitsbeginsel. Ook hier lijkt het 

vanuit rechtszekerheidoogpunt 

verkieslijk de basisprincipes 

(periodiek, jaarlijks of per kwartaal) 

decretaal vast te leggen. 

Controlemodaliteiten In de onderzochte rechtsleer wordt 

duidelijk aangegeven dat niet alle 

bepalingen omtrent de 

controlemechanismen die worden 

gekoppeld aan een heffingsregime in 

een decreet moeten worden 

geregeld. Bepaalde 

controlemodaliteiten kunnen dus 

worden geregeld in een 

uitvoeringsbesluit. Dit neemt niet weg 

dat het wel degelijk verkieslijk lijkt om 

de meest indringende 

controlemodaliteiten (inlichtingen 

zoeken, boeken opvragen, enz.) wel 

degelijk wettelijk of decretaal worden 

geregeld, temeer nu dergelijke 

controlemodaliteiten een duidelijk 

inbreuk vormen op het 

eigendomsrecht en het recht op 

privacy (zeker voor bedrijfsgebouwen 

die eveneens het karakter van woning 

zouden kunnen hebben, cf. art. 15 

GW – onschendbaarheid van de 

woning). In elk geval lijkt het vanuit 

rechtszekerheidsoogpunt 

verkieslijk om deze toezichtrechten 

duidelijk te omschrijven in de 

uitvoeringsbesluit worden aangeduid 

(zie ook hieronder). 

Het is niet zo dat alle 

betalingsmodaliteiten moeten 

geregeld worden in een decreettekst. 

Het legaliteitsbeginsel verhindert in 

beginsel niet dat bijvoorbeeld de 

bevoegde instanties bij 

uitvoeringsbesluit worden aangeduid 

(zie ook hieronder). 

Bepaalde modaliteiten inzake de 

controle kunnen wel degelijk worden 

geregeld in een uitvoeringsbesluit. 

Het legaliteitsbeginsel staat dit niet in 

de weg. Dit neemt niet weg dat de 

concrete omschrijving van de 

controlemodaliteiten best plaatsvindt 

in een decreet, teneinde mogelijke 

knelpunten inzake de 

afdwingbaarheid ervan te vermijden. 

118/167 07/13045/LF



eindrapport 

Ambtelijke aanslag of 

heffingsverhoging 

Beroepsmodaliteiten/mogelijke 

burgerlijke vorderingen 

decreettekst, zoals bijvoorbeeld 

ook is gebeurd in art. 35novies 

Oppervlaktewaterwet. Op dit punt 

kan ook worden afgestemd met de 

toezichtsregeling die is voorzien in 

het Milieuhandhavingsdecreet. 

Ook hier geldt het uitgangspunt dat 

de regeling van de ambtelijke aanslag 

niet moet worden aanzien als een 

essentieel element van het 

heffingsregime, waardoor niet alle 

bepalingen hieromtrent in de tekst 

van een decreet moeten worden 

opgenomen op grond van het 

legaliteitsbeginsel. Niettemin 

verdient het ook hier de voorkeur 

om de gevallen waarin een 

ambtelijke aanslag kan worden 

gevestigd duidelijk te omschrijven 

in de decreettekst (zie naar 

analogie art. 35duodecies 

Oppervlaktewaterwet). 

Hoewel beroepsmodaliteiten (bv. 

tegen ambtelijke aanslagen) 

wellicht evenmin kwalificeerbaar 

zijn als essentiële elementen van 

een heffingsregime, lijkt het 

niettemin verkieslijk de 

basisprincipes inzake de 

beroepsregeling in het decreet zelf 

te bepalen (dwingende termijnen, 

hoorplicht, manier waarop het 

beroep dient te worden ingesteld). 

In de bestaande heffingsregimes zijn 

deze belangrijke 

toepassingsmodaliteiten evenzeer in 

de decreettekst terug te vinden (zie 

bv. art. 50, §15 Afvalstoffendecreet). 

Ook de mogelijkheid om tegen 

dergelijke een burgerlijke vordering in 

te leiden bij de fiscale rechtbank 

conform art. 1385decies en undecies 

Gerechtelijk Wetboek lijkt bij uitstek 

een bepaling te zijn die dient te 

Bepaalde uitvoeringsmodaliteiten 

inzake ambtelijke aanslag kunnen 

worden opgenomen in een 

uitvoeringsbesluit. 

Bepaalde uitvoeringsmodaliteiten 

inzake de beroepsprocedure (bv. 

exacte samenstelling van een 

eventueel op te richten 

adviescommissie) kunnen bij 

uitvoeringsbesluit worden geregeld. 

119/167 07/13045/LF



eindrapport 

worden vertaald in een decreettekst 

aangezien dit een fundamentele 

gerechtelijke beroepsoptie betreft die 

minstens indirect betrekking heeft op 

de principiële fiscale bevoegdheden 

van de rechterlijke macht (rechtbank 

van eerste aanleg, zie art. 569, eerste 

lid, 32° Gerechtelijk Wetboek). 

Administratieve geldboeten Hoewel op zich niet kwalificeerbaar 

als essentieel element van een 

heffingsregime, lijkt het ten zeerste 

wenselijk de uitgangspunten van 

een regime inzake administratieve 

geldboeten bij decreet vast te 

leggen. Dit zal op de eerste plaats 

de rechtszekerheid en de 

afdwingbaarheid ervan tegemoet 

komen (zie bv. art. 52 

Afvalstoffendecreet). Bovendien is 

het niet helemaal uitgesloten dat 

dergelijke geldboeten door de 

rechtspraak zouden worden 

gekwalificeerd als een strafsanctie 

(cf. autonome strafbegrip art. 6 

EVRM), waardoor sowieso het 

legaliteitsbeginsel weer dwingend om 

de hoek komt kijken. 

Verjaringsregels De verjaringsregels worden bij 

voorkeur decretaal bepaald, 

aangezien deze al dan niet zullen 

aansluiten bij de wettelijk 

omschreven verjaringsregels uit 

het burgerlijk wetboek (art. 2244 

e.v. BW). In die zin lijkt het – mede 

gelet op de hiërarchie der 

rechtsnormen – onmogelijk om 

nieuwe, afwijkende verjaringsregels 

te introduceren op basis van een 

uitvoeringsbesluit. Een decretale 

grondslag lijkt dus noodzakelijk te 

zijn. 

Mogelijkheid tot het sluiten van 

dadingen 

Hoewel ook dit duidelijk een nietessentieel 

element van het 

heffingsregime betreft, lijkt het 

De specifieke 

invorderingsmodaliteiten van een 

systeem van administratieve 

geldboeten lijken bij uitvoeringsbesluit 

te kunnen worden geregeld. 

De concrete uitwerking van de 

procedure inzake het sluiten van 

dadingen en/of het behandelen van 

120/167 07/13045/LF



eindrapport 

niettemin wenselijk om de regeling 

inzake het sluiten van dadingen 

en/of de beslissingen inzake 

gemotiveerde verzoeken tot 

kwijtschelding duidelijk in het 

decreet in te schrijven, temeer nu 

dergelijke regelingen wel van groot 

belang kunnen zijn voor de 

heffingsplichtige (zie bv. art. 53 

Afvalstoffendecreet). 

Regeling inzake dwangbevelen Moet decretaal worden voorzien. 

Hoewel het ook hier gaat om een 

niet-essentieel element van het 

heffingsregime, neemt dit niet weg 

dat een dwangbevel decretaal moet 

worden voorzien, mede gelet op het 

ingrijpend karakter ervan op de 

situatie van de heffingsplichtige en de 

link die zal bestaan aangaande 

mogelijke beroepsprocedures bij de 

beslagrechter. Het lijkt vanuit het 

oogpunt van de hiërarchie der 

rechtsnormen om de regeling inzake 

bewarend en uitvoerend beslag uit 

het Gerechtelijk Wetboek toepasselijk 

te verklaren op een procedure inzake 

dwangbevel die louter reglementair 

zou zijn geregeld ( 

Hypotheken en voorrechten Ook voor het voorzien van een 

voorrecht en/of wettelijke 

hypotheek tot zekerheid van de 

voldoening van de heffing is een 

decretale regeling vereist, mede 

gelet op de hiërarchie der 

rechtsnormen. Er zal immers nood 

zijn aan een afstemmingsregeling 

(rangorde) met de hypotheekwet, 

hetgeen logischerwijs niet mogelijk is 

via uitvoeringsbesluit. 

de verzoeken tot kwijtschelding kan 

gebeuren in een uitvoeringsbesluit. 

Het lijkt verkieslijk vanuit het oogpunt 

van de rechtszekerheid de regeling 

inzake dwangbevelen zoveel als 

mogelijk decretaal uit te werken. 

De regeling inzake hypotheken en 

voorrechten dient plaats te vinden in 

een decreettekst. 

121/167 07/13045/LF



eindrapport 

7.3. CONCRETE OMKADERING VAN DE TERUGSLUISOPTIES 

Zoals reeds aangegeven zal het introduceren van een NOx-heffing op zich niet de gewenste effecten bekomen. Om 

deze reden wordt onderzocht in welke mate aan het heffingsregime terugsluisopties kunnen worden gekoppeld die o.m. 

zullen toelaten dat het maatschappelijk verzet tegen een emissieheffing zal afnemen. Deze terugsluisopties kunnen 

grosso modo twee vormen aannemen: directe terugsluizing (via subsidies) dan wel indirecte terugsluizing (via 

vrijstellingen of kortingen op de NOx-heffing zelf). 

Juridisch gesproken zal ook moeten worden gewaarborgd dat dergelijke regeling juridisch wordt vertaald in een geijkt 

instrumentarium. Volgende weten regelgevende stappen kunnen op dit punt worden onderscheiden. 

7.3.1. Voorzie een koppeling met NOx-heffingsregime 

• directe terugsluizing 

Aangezien het de bedoeling is om hoe dan ook een systeem te voorzien waarin de inkomsten uit een heffingsregime 

worden gehanteerd als subsidie voor maatregelen die helpen de NOx-emissies te reduceren, is het verkieslijk om te 

voorzien in een decretale verankering van dit principe. In een van de decretale bepalingen voorziet men dan ook best al 

de oprichting van een soortement NOx-fonds dat gespijsd zal worden met de opbrengsten van de NOx-heffing. 

In dat verband kan men zich inspireren op het Rubiconfonds dat werd opgericht na de hevige overstromingen van 2002. 

Dit Fonds stelt de Vlaamse overheid in staat de voorfinanciering op zich te nemen van de herstelkosten in door 

overstromingen getroffen gebieden. Het verleent voorts financiële steun bij preventieve acties die toekomstige schade 

door nieuwe overstromingen kunnen voorkomen. De subsidies uit het Rubiconfonds zijn decretaal geregeld en worden 

met besluiten van de Vlaamse Regering geoperationaliseerd. In het Decreet houdende bepalingen tot begeleiding van 

de aanpassing van de begroting 2003 70 kan men niet alleen de decretaal vastgestelde middelen terugvinden waarmee 

het Fonds zal functioneren – waaronder o.m. de opbrengst van de planbatenheffing uit het Decreet Ruimtelijke Ordening 

– in artikel 30 wordt ook nog eens bepaald waarvoor de middelen van het Fonds kunnen worden aangewend (met name 

voor de gehele of gedeeltelijke financiering van waterkeringswerken, uitvoering van stroomgebiedbeheerplannen e.d.m). 

De specifieke uitwerking van een subsidieregeling heeft vervolgens plaatsgevonden in een uitvoeringsbesluit van 9 

januari 2009 (zie ook verder). Op dergelijke manier zou men ook een regeling een NOx-fonds kunnen creëren in een 

NOx-decreet. 

In dit verband kan men zich eveneens de vraag stellen of niet evengoed gebruik kan worden gemaakt van het 

bestaande MINA-fonds. Dit fonds – dat is opgericht bij decreet van 23 januari 1991 71 - wordt gespijsd door o.m. de 

ontvangsten uit de afvalheffingen, afvalwaterheffingen en grondwaterheffingen. Mits aanpassing van het Decreet van 23 

januari 1991 kunnen ook de opbrengsten uit een eventuele NOx-heffing hieraan worden toegevoegd. Niettemin lijkt het 

o.i. nuttiger te zijn om te blijven werken met een apart, onderscheiden NOx-fonds (in navolging van het Rubiconfonds) 

dat toelaat om meteen een directe doorsluizing door te voeren naar NOx-investeringen. Dit lijkt minder evident indien 

gebruik zou worden gemaakt van het MINA-Fonds, dat op dit punt eerder een algemene financieringsclausule bevat. 

Conform artikel 4 van het Decreet van 23 januari 1991 financiert het MINA-fonds ‘de uitgaven, ongeacht de aard, tot al 

wat dienen kan met betrekking tot het beleid van het Vlaamse Gewest inzake de preventie, de bescherming, de 

administratie, het beheer en de sanering van het leefmilieu, met inbegrip van de watervoorziening, het natuurbehoud en 

de bos- en groenvoorziening, in de ruime zin’. 

70 Decreet van 27 juni 2003 tot begeleiding van de aanpassing van de begroting van 2003, B.S. 12 september 2003. 

71 Decreet van 23 januari 1991 tot oprichting van het fonds voor de preventie en sanering inzake leefmilieu en natuur als 

gewestdienst met afzonderlijk beheer. Zie ook: Besluit van de Vlaamse regering betreffende het financieel en materieel 

beheer van het Fonds voor Preventie en Sanering inzake Leefmilieu en Natuur, afgekort: MINA-Fonds. 

122/167 07/13045/LF



eindrapport 

De financiering van NOx-reductie-uitgaven lijkt niet uitgesloten in de context van het MINA-fonds, maar anderzijds ook 

niet gegarandeerd. Het lijkt dan ook verkieslijker om een duidelijk onderscheiden NOx-fonds decretaal op te richten, 

waarin duidelijk omschreven staat dat de inkomsten van de heffingen rechtstreeks kunnen worden aangewend 

(“teruggesluisd”) voor uitgaven inzake NOx-reductie-maatregelen (zie verder). In voorkomend geval kunnen wel 

afstemmingsmodaliteiten worden voorzien tussen beide fondsen. Zo zou men het decretaal op te richten NOx-Fonds 

voor haar eerste werkingsjaar kunnen spijzen door een deel van de inkomsten van het MINA-fonds. In de omgekeerde 

zin zou men decretaal kunnen voorzien dat verwachte (jaarlijkse) overschotten uit het NOx-fonds (i.e. opbrengsten uit de 

heffing die niet worden aangewend voor NOx-reductiemaatregelen) worden doorgestort naar het MINA-fonds 72 of naar 

de algemene begroting. Dergelijke doorsluizing is echter niet noodzakelijk nu men decretaal ook zou kunnen worden 

voorzien dat de jaarlijkse overschotten worden getransfereerd naar het volgende begrotingsjaar, dan wel worden 

aangewend in functie van het verder onderzoek en ontwikkeling inzake NOx-reductietechnieken of andere 

energiebesparende maatregelen. In deze gevallen zal men er evenwel steeds moeten over waken dat aan de 

toepassingsvoorwaarden uit de richtsnoeren inzake milieusteun of de algemene groepsvrijstellingsverordening wordt 

voldaan. 

Gelet op de bestaande regelingen, gaat de voorkeur dan ook uit naar het uitwerken van dergelijke regeling in een 

decreet, waarbij de operationalisering desgevallend via uitvoeringsbesluiten op punt kan worden gezet. 

• indirecte steun 

Indien zou worden geopteerd voor indirecte terugsluizing via vrijstellingen en/of kortingen op het heffingsregime, dan is 

sowieso sprake van een koppeling tussen heffing en (indirecte) terugsluizing. Het komt er dan vooral op aan om : 

1) de voorziene vrijstellingen en/of kortingen op de NOx-heffing duidelijk te omschrijven zodanig dat op dit punt 

geen rechtsonzekerheid kan rijzen. Overigens volgt uit het legaliteitsbeginsel dat mogelijke vrijstellingen en/of 

verminderingen decretaal moeten worden omschreven; 

2) motiveer op een adequate en onderbouwde manier waarom voor een bepaalde vrijstelling wordt gekozen 

teneinde latere betwistingen bij het Grondwettelijk Hof (gelijkheidsbeginsel) te vermijden (zie hoger). 

7.3.2. Werk een duidelijke subsidieregeling uit (indien keuze voor directe terugsluizing) 

Om aan het directe steunregime uitvoering te geven zal er een subsidieregeling dienen te worden uitgewerkt. De 

decretale grondslag hiervoor moet men voorzien in het NOx-decreet zelf (zie hoger). De concrete uitwerking van de 

subsidieregeling vindt evenwel beter plaats in een uitvoeringsbesluit. In dit verband kan eveneens worden verwezen 

naar wat hoger werd uiteengezet met betrekking tot de uitvoeringsbevoegdheid van de Vlaamse regering 

In dit besluit voorziet men – naast een lijst met definities van de meest gebruikte begrippen (o.m. steunbegrip, welke 

onderneming kan erop beroep doen, enz.) op zijn minst volgende zaken: 

(1) algemene voorwaarden ; 

(2) de projecten/kosten waarvoor de subsidieregeling van toepassing kan zijn (zie verder); 

(3) de procedure voor de aanvraag van subsidiëring; 

(4) de selectie - en toekenningscriteria ; 

(5) de voorwaarden voor subsidiëring via een NOx-fonds; 

72 Naar analogie met art. 5, §3 Decreet van 23 januari 1991 zou men ook kunnen voorzien dat het per 31 december van 

het lopende jaar beschikbare saldo van het MINA-fonds wordt overgedragen naar het volgende begrotingsjaar. 

123/167 07/13045/LF



eindrapport 

(6) eventuele verdere modaliteiten (bv. investeringen moeten binnen bepaalde termijn zijn beëindigd; 

betalingsmodaliteiten e.d.); 

(7) sancties indien de subsidievoorwaarden niet of niet-tijdig worden uitgevoerd, en bijgevolg ook een regeling 

voor de controle hierop. 

In elk geval dient men duidelijk de subsidiepercentages (steunintensiteit) en/of subsidiabele kosten te omschrijven in 

functie van de totale kosten, rekening houdende met de eisen die de Europese richtsnoeren inzake milieusteun op dat 

punt stellen. Zo zullen de voorwaarden steeds zo dienen te worden bepaald dat enkel steunverlening mogelijk is voor 

projecten waarbij ondernemingen verder gaan dan de voor handen zijnde communautaire normen of in casu bij 

ontstentenis van communautaire normen het niveau van milieubescherming doen toenemen. Men kan zich op dit punt 

ook spiegelen aan de bestaande subsidiereglementen die reeds bestaan in de sector van het milieuhygiënerecht. 

Meest representatief is in dat verband de regeling inzake steun voor ondernemingen voor ecologie-investeringen, zoals 

uitgewerkt in het Besluit van 16 mei 2007, dat onder meer ecologie-investeringen in de zin van art. 1.12° van het Besluit 

van 16 mei 2007 die in aanmerking komen voor steun als volgt omschrijft “Ecologie-investeringen komen in aanmerking 

voor steun als ze voorkomen op de limitatieve technologieënlijst vermeld in artikel 1,15°. Als er geen Vlaamse normen 

van toepassing zijn, hebben de technologieën de volgende doelstellingen: 1° de Europese normen overtreffen die zijn 

goedgekeurd ook al zijn die normen nog niet van toepassing; 2° milieuvoordelen bereiken waarbij nog geen Europese 

normen van toepassing zijn. Als er Vlaamse normen van toepassing zijn, moeten de technologieën de Vlaamse normen 

overtreffen die strenger zijn dan de Europese normen”. 

Uit het voorgaande blijkt ook dat men op verschillende manieren kan overgaan tot het afbakenen van het 

toepassingsgebied van dergelijke subsidieregeling. Ofwel bepaalt men algemene criteria 73 waaraan subsidie-aanvragen 

moeten voldoen, ofwel bakent men duidelijk technologieën af waarvoor men investeringen wil verlenen, zoals is gebeurd 

in de regeling inzake de ecologiepremie. Hier geeft men de minister niet alleen de bevoegdheid om een limitatieve lijst 

met technologieën vast te stellen 74 , men bakent verder dan nog ook eens de materiële en immateriële investeringen af 

die voor subsidiëring in aanmerking komen. Wellicht is het verkieslijk om ook in een bijlage bij een NOx-subsidiebesluit 

de NOx-reductietechnologieën af te bakenen die voor subsidie in aanmerking komen, hetzij om te werken via een 

accreditatiesysteem. Indien men de subsidieregeling een ruimer toepassingsgebied wil geven – bijvoorbeeld door meer 

algemene milieumaatregelen te subsidiëren – dan zal men ook het toepassingsgebied op dit punt dienen te verruimen 

(bv. steun voor energiebesparing, steun voor hernieuwbare energie, e.d.m.). Indien men voor de laatste optie kiest, vergt 

het eveneens de moeite na te gaan in hoeverre geen overlap kan spelen met de bestaande steunregeling zoals 

uitgewerkt in het regime voor de ecologiesteun. Dit zou onder meer van belang kunnen zijn met betrekking tot mogelijke 

cumulatie van diverse steunmaatregelen. 

In voorkomend geval kan men ook het deelnemen aan een of andere vorm van convenant/milieubeleidsovereenkomst 

als voorwaarde opleggen als voorwaarde voor het toekennen van milieusteun. Op die manier kan men de voorwaarden 

uit dergelijke convenanten en/of overeenkomsten ook indirect laten doorwerken in de procedure tot steunverlening. 

7.3.3. Werk duidelijke voorwaarden uit voor vrijstellingen en/of kortingen op de NOx-heffing 

Indien men zou opteren voor indirecte vormen van steunverlening zal men – zoals hoger reeds aangegeven – in de 

vrijstellings- of kortingsbepalingen duidelijk de voorwaarden dienen te omschrijven waaraan de heffingsplichtige zal 

73 Er zal dan bijvoorbeeld moeten worden aangetoond dat de techniek waarvoor men subsidies wel bekomen voldoet 

aan bepaalde vooropgestelde technische vereisten. 

74 Die op gezette tijdstippen wordt aangepast (bv. om de zes maanden) teneinde rekening te houden met de 

technologische evoluties. 

124/167 07/13045/LF



eindrapport 

dienen te voldoen alvorens sprake kan zijn van een vrijstelling dan wel korting op de heffing. Zoals gezegd dienen 

dergelijke vrijstellingen en/of kortingen in beginsel decretaal te worden omschreven. 

Op dit punt dient wel te worden gegarandeerd dat de vrijstellingen en/of verminderingen voldoen aan één van de 

voorwaarden gesteld in de richtsnoeren van de Europese Commissie inzake milieusteun. De steun zal immers 

noodzakelijk en evenredig dienen te zijn. 

Dit laatste criterium omhelst volgens de richtsnoeren onder meer dat de regeling waarborgen bevat dat ofwel een deel 

van de nationale belasting betaalt die grotendeels equivalent is aan de milieuprestatie van elke individuele begunstigde 

in vergelijking met de prestatie van de best presterende technieken in de EER, ofwel de begunstigden van de steun 

tenminste 20% van de nationale belasting betalen (tenzij een lager tarief gerechtvaardigd is in het licht van de beperkte 

mededingingsvervalsing) ofwel de verlaging of vrijstellingen afhankelijk worden gesteld van het sluiten van een 

overeenkomst tussen de lidstaat en de begunstigde ondernemingen of ondernemingsverenigingen, waarbij deze zich 

ertoe verbinden de milieudoelstellingen te verwezenlijken die dezelfde gevolgen hebben als onder de eerste twee 

gevallen. 

Indien men zou opteren om de vrijstellings- of kortingsregimes vast te koppelen aan het sluiten van overeenkomsten, 

dan moet men zeker ook kunnen garanderen dat deze overeenkomsten voldoen aan het strikte kader zoals dat voorzien 

is in de richtsnoeren. 

7.3.4. Algemene terugsluissystemen 

Indien men zou opteren voor andere terugsluissystemen (terugsluizing aan de bijdragende sectoren volgens een andere 

sleutel (bv. a rato van de geproduceerde energie); terugsluizing aan de Vlaamse bedrijven in het algemeen; 

terugsluizing aan de Vlaamse samenleving) dan lijkt een directe koppeling met een eventuele NOx-heffing minder 

noodzakelijk. Bovendien is in het juridische luik van deze studie gebleken dat terugsluizing via dergelijke sleutels – die 

los staan van concrete milieuprestaties op het vlak van NOx – wellicht moeilijk verzoenbaar is met de Europese 

regelgeving inzake milieusteun. 

Terugsluizing aan de Vlaamse bedrijven in het algemeen en aan de Vlaamse samenleving in globo kunnen dan weer 

niet worden aanzien als staatssteun. Een directe koppeling in de NOx-regelgeving lijkt ook hier onnodig aangezien het in 

feite hier gewoon gaat om het aanwenden volgens een politiek afgesproken begrotingsprogramma van de inkomsten 

van de overheid (o.m. uit een NOx-heffing). 

7.4. WIJZIGINGS-, OPHEFFINGS- OF OVERGANGSBEPALINGEN 

In een aantal gevallen is het eveneens noodzakelijk om de nodige wijzigings-, opheffings- of overgangsbepalingen in het 

decreet op te nemen. Nu het in casu gaat om nieuwe regelgeving, zal de vraag naar wijzigingsbepalingen of 

overgangsbepalingen in principe niet rijzen. Wel kan het aangewezen zijn om te voorzien in een aantal 

overgangsbepalingen. Dit hangt onder meer af van de gevolgen die de nieuwe regelgeving met zich zal meebrengen 

voor de situaties onder de oude regels (vb. Vlarem II). 

Wellicht zal eveneens een inwerkingstredingsbepaling moeten worden opgenomen, zodat duidelijk is vanaf wanneer de 

betrokken hun verplichtingen dienen na te leven, hun rechten kunnen opeisen, het toezicht van de overheid een 

aanvang kan nemen en de rechtbanken de regelgeving moeten toepassen. 

Indien wordt geopteerd voor een aanmeldingsplichtig regime, zou bijvoorbeeld kunnen worden bepaald dat de 

regelgeving in werking treedt 10 dagen nadat de beschikking van de Commissie definitief is geworden. Een andere 

mogelijkheid betreft de inwerkingtreding te laten afhangen van een besluit van de uitvoerende macht. 

125/167 07/13045/LF



eindrapport 

7.5. BIJLAGEN 

Zoals hoger aangegeven, bestaat de mogelijkheid om te werken met bijlagen bij het decreet of het uitvoeringsbesluit. 

Het kan in dit verband zowel gaan om een nieuwe bijlage die in het verlengde ligt van de regels van het dispositief, maar 

waarvan de leesbaarheid vereist dat de regels worden uitgewerkt in een bijlage, alsook om een reeds bestaande bijlage 

waarnaar wordt verwezen. Een voorbeeld hiervan is de indelingslijst van Bijlage I bij Vlarem I. 

8. BESLUIT 

Het doel van deze studieopdracht bestond er in om de (eventuele) invoering van een NOx emissieheffing met 

terugsluizing mee voor te bereiden en de praktische aspecten ervan mee uit te tekenen. 

Als een eerste stap in de analyse hebben we de lezer herinnerd aan de voordelen van emissieheffingen ten opzichte 

van traditionele reguleringsystemen, en hebben we aangetoond dat terugsluizing kan bijdragen tot het wegnemen van 

maatschappelijke weerstand tegen dit instrument (Sectie 2.1). Vervolgens hebben we een inventaris opgesteld van de 

parameters die dienen bepaald te worden in een “heffing met terugsluizing”. Het tijdelijk en regulerend karakter van de 

heffing werd al vastgelegd in de beslissing van de Vlaamse Regering van 9/3/2007. Op basis van een eerste analyse 

werd een aantal mogelijkheden al uitgesloten van verdere analyse (Sectie 2.2): 

• een gefaseerde invoering van de heffing 

• een beperking van de subsidie tot de bedrijven die blootgesteld staan aan internationale concurrentie 

• een beperking van de subsidie tot de sectoren met beperkte financiële draagkracht 

We hebben de beoordelingscriteria die we gebruiken in dit rapport besproken in Sectie 2.3. De volgende criteria werden 

weerhouden: 

• Milieu-effectiviteit 

• Kostenefficiëntie 

• Allocative effiëntie 

• Uitvoerbaarheid 

• Dynamische efficiëntie 

• Flexibiliteit 

• Toegankelijkheid voor nieuwkomers 

• Van toepassing op kleine bedrijven 

• Juridische haalbaarheid 

• Directe impact op de kost voor de bedrijven 

• Benadeling first movers 

Sectie 3 bevat een samenvatting van de analyse van de juridische haalbaarheid van mogelijke instrumenten. Op basis 

van deze analyse hebben we alvast één instrument (terugsluizing van de inkomsten van de heffing naar de bijdragende 

sectoren via een andere sleutel dan uitgaven voor milieumaatregelen) uitgesloten van verdere analyse. 

In Sectie 4 wordt dan overgegaan tot een meer gedetailleerde kwalitatieve evaluatie van de mogelijke modaliteiten van 

het instrument. 

Tabel 40 vat samen welke de voor- en nadelen zijn van de beschouwde types heffingen. 

Voor iedere optie wordt een bepaalde score gegeven: 

126/167 07/13045/LF



eindrapport 


Blauw goed 

Geel: slecht 


Voor een gedetailleerde argumentatie verwijzen we naar Sectie 4. 

Deze criteria worden beoordeeld ten opzichte van een eenvoudige emissieheffing zonder terugsluizing. Indien het 

verschil verwaarloosbaar is wordt niets ingevuld; we beperken ons tot de criteria waar er een uitgesproken verschil is. 

De mogelijkheid om een heffing met relatieve vrijstellingsdrempel in te voeren werd niet hernomen in deze tabel wegens 

irrelevant. 

Op basis van deze tabel werd besloten om de volgende varianten niet a priori te verwerpen voor verdere analyse: 

• Eenvoudige heffing, i.e. een lineaire heffing, die constant blijft doorheen de tijd en waarbij geen gebruik wordt 

gemaakt van een vrijstellingsdrempel 

• Stijgende heffing in functie van de tijd 

• Heffing met een “absoluut gemaakte relatieve drempel” met vast basisjaar 

• Heffing met een “absoluut gemaakte relatieve drempel” met glijdend basisjaar 

• Heffing met een drempel op basis van een prestatienorm 

127/167 07/13045/LF



Stijgende heffing in functie van de emissie 

Getrapte heffing 

Stijgende heffing in functie van de tijd 

Heffing met een absolute, bedrijfsspecifieke drempel 

Heffing met een absolute niet-bedrijfsspecifieke drempels 

Heffing met een “absoluut gemaakte relatieve drempel” met vast basisjaar 

Heffing met een “absoluut gemaakte relatieve drempel” met glijdend basisjaar 

Heffing met een drempel op basis van een prestatienorm 

Heffing met een jaarlijks aanpasbaar tarief 

Tabel 40: Voor- en nadelen van voorgestelde heffingen (op basis van a priori analyse) 





128/167 07/13045/LF 


Flexibiliteit 




Directe impact op de kost voor de 


Benadeling first movers



eindrapport 

Tabel 41 vat samen welke de voor- en nadelen zijn van de beschouwde terugsluissystemen. 

Voor iedere optie wordt een bepaalde score gegeven: 


Blauw goed 

Geel: slecht 


Voor een gedetailleerde argumentatie verwijzen we naar Sectie 4. 

Deze criteria worden beoordeeld ten opzichte van een eenvoudige emissieheffing zonder terugsluizing. Indien het 

verschil verwaarloosbaar is wordt niets ingevuld; we beperken ons tot de criteria waar er een uitgesproken verschil is. 

Op basis deze tabel werd besloten volgende opties niet a priori uit te sluiten van verdere analyse: 

• Directe steun voor investeringskosten 

• Voorwaardelijke verlaging van de eenheidsheffing 

• Voorwaardelijke vrijstelling op basis van de emissies in een referentiejaar 

• Terugsluizing naar een beheersorganisatie, onderzoeksfonds of voor onderzoek en ontwikkeling in het 

algemeen 

• Dalend subsidietarief doorheen de tijd 

129/167 07/13045/LF



Directe steun voor investeringskosten 

Voorwaardelijke verlaging van de eenheidsheffing 

Voorwaardelijke vrijstelling op basis van de emissies in een referentiejaar 

Indirecte steun voor investerings- en operationele kosten 

Combinatie van bovenstaande 

Tabel 41: Voor- en nadelen van voorgestelde terugsluissystemen (op basis van a priori analyse) 

Terugsluizing naar een beheersorganisatie, onderzoeksfonds of voor onderzoek en 

ontwikkeling in het algemeen 

Terugsluizing a rato van de gerealiseerde emissiereductie 

Terugsluizing a rato van de gerealiseerde emissiereductie te wijten aan niet-outputgerelateerde 

maatregelen 

Dalend subsidietarief doorheen de tijd 


130/167 07/13045/LF 





Flexibiliteit 




Directe impact op de kost van de 


Benadeling first movers



eindrapport 

De gevolgen van elk weerhouden instrument op de emissies en de kosten van de bedrijven hebben we geanalyseerd in 

Sectie 5. 

Voor de evaluatie van deze impact wordt in deze studie gebruik gemaakt van het Milieukostenmodel voor Vlaanderen 

(MKM). Gegeven de technische mogelijkheden van het MKM werden enkel volgende opties weerhouden voor simulatie: 




Dit betekent dat de andere opties enkel het voorwerp kunnen uitmaken van een kwalitatieve analyse. 

De berekeningen met het MKM werden uitgevoerd door het VITO en worden samengevat in Sectie 5.1. Omwille van 

redenen van commerciële vertrouwelijkheid wordt gerapporteerd op sectorniveau, en niet op het niveau van individuele 

bedrijven. De modelresultaten werden dan gebruikt als input in de financieel-economische analyse van de impact op de 

draagkracht van de bedrijven (Sectie 5.2). Voor elke heffingsplichtige sector werd een evaluatie gemaakt van de impact 

op de liquiditeit, de solvabiliteit en de rendabiliteit van het “gemiddeld” bedrijf in de betrokken sectoren. We hebben er 

ook nagezien welke de mogelijke indirecte effecten zouden kunnen zijn van een volledige afwenteling van de kosten 

door de elektriciteitssector. 

De kwantitatieve analyse hebben we aangevuld met kwalitatieve beschouwingen in Sectie 5.3. 

Met betrekking tot de eenvoudige emissieheffing zonder terugsluizing kunnen we de situatie als volgt samenvatten 

(uitgaande van de hypothese dat er geen investering zal plaatsvinden op Rodenhuize 4): 

• Een significante verslechtering van de netto rendabiliteit van het eigen vermogen van de 

afvalverbrandingsinstallaties (tot 25%). De emissiereductie van deze sector (3 % ten opzichte van het 

referentiescenario) is echter zeer beperkt. 

• Vier sectoren zien hun rendabiliteit op eigen vermogen afnemen met 5 tot 10%: glas, kleiverwerking, papier en 

productie plantaardige oliën. Buiten glas (-11%) nemen bij geen van deze bedrijven de emissies met meer dan 

1% af ten opzichte van het basisscenario. 

• Ondanks de drastische toename van de reductie-inspanningen van ijzer en staal (52% minder emissies ten 

opzichte van het basisscenario) enerzijds en chemie anderzijds (22%), in geval geen investeringen op 

Rodenhuize 4 mogelijk zijn, blijft de impact op de netto rendabiliteit van het eigen vermogen beperkt tot minder 

dan 5%. 

• De impact op liquiditeit en solvabiliteit overstijgt nooit de 5%. 

• De afname van de netto rendabiliteit van het eigen vermogen is groter dan de standaardafwijking van deze ratio 

over de periode 2004-2006 voor de volgende sectoren: glasnijverheid, afvalverbranding, kleiverwerkende 

nijverheid, papier en elektriciteit. 

• Buiten in het geval van afvalverbranding en elektriciteit lijkt het redelijk om er van uit te gaan dat de 

producenten hun kosten slechts in zeer beperkte mate zullen kunnen afwentelen op de gebruiker. 

• Door gebrek aan concrete gegevens kan niet berekend worden hoe de toegenomen kosten van de 

afvalverbrandingsinstallaties zullen verdeeld worden over de belastingbetalers, de privé eigenaars en de 

commerciële klanten. 

• Zelfs indien de elektriciteitssector zijn kosten volledig zou afwentelen op de gebruikers, blijft de impact op de 

netto rendabiliteit van bedrijven beperkt. . 

In Tabel 42 beoordelen we elke optie ten opzichte van een eenvoudige emissieheffing zonder terugsluizing - we 

beperken ons tot de criteria waar er een uitgesproken verschil is met dit referentiescenario. Indien sommige opties een 

131/167 07/13045/LF



eindrapport 

variante zijn ten opzichte van een “basisoptie” (bijvoorbeeld, indirecte steun ten opzichte van directe steun), dan wordt 

de variante enkel met de basisoptie vergeleken. 

132/167 07/13045/LF



eindrapport 

Stijgende heffing in 

functie van de tijd 

Heffing met een 

absoluut gemaakte 

relatieve drempel 

(vast basisjaar) 

Heffing met een 

absoluut gemaakte 

relatieve drempel 

(glijdend basisjaar) 

Heffing op basis van 

een prestatienorm 

Tabel 42: Voor en nadelen ten opzichte van een eenvoudige emissieheffing: finale synthesetabel 

Argumenten pro Argumenten contra 

- lagere kosten en grotere flexibiliteit 

voor de bedrijven 

- reductiedoelstelling wordt bereikt in 

de eindfase 

- geen nadelig effect op budget voor 

subsidies indien initiële heffing hoog 

genoeg 

- leidt tot een afname van de kosten 

van individuele bedrijven 

- grotere maatschappelijke 

aanvaardbaarheid 

Ten opzichte van een systeem met 

een vast basisjaar: houdt beter 

rekening met de lange termijn 

evoluties van de sector 

- leidt tot een afname van de kosten 

van individuele bedrijven 

Directe steun - afname van de kosten voor 

bedrijven met circa 30% (ook omdat 

het belastingstarief kan dalen) 

- zeer significante verbetering van het 

effect op financiële draagkracht van 

individuele sectoren (maar 

afvalverbranding blijft problematisch) 

- de inkomsten uit de heffing 

overtreffen de uit te keren subsidies 

met een factor 40, zodat er ruimte 

blijft voor andere mogelijke 

bestemmingen van de inkomsten 

- reguleringskosten blijven beperkt tot 

minder dan 2,5% van het uit te keren 

subsidiebedrag 

- geloofwaardigheid van aangekondigd tijdspad van de 

heffing 

- hogere reguleringskosten 

- tragere afname van de NOx emissies 

- voor- en nadelen kunnen niet gekwantificeerd worden 

aan hand van bestaande modellen en beschikbare data 

- niet kostenefficiënt: de kosten voor de maatschappij in 

haar geheel nemen toe; het negatief effect op de 

kostenefficiëntie neemt toe naarmate de gemiddelde 

drempel hoger komt te liggen (en dus naarmate het 

positief effect op de aanvaardbaarheid groter is) 

- beloont bedrijven die in het verleden laagste 

inspanningen hebben geleverd 

- kan leiden tot een toename van monopoliewinsten 

- lagere stimulans tot dynamische efficiëntie 

- houdt geen rekening met de lange termijn evoluties 

van de betrokken sectoren 



Ten opzichte van een systeem met een vast basisjaar: 

kan leiden tot strategisch gedrag van bedrijven (verdere 

afname van de kostenefficiëntie). Het is echter 

onwaarschijnlijk dat dit effect een belangrijk effect zal 

hebben in de praktijk. 

- hoge reguleringskosten: de prestatienorm zal anders 

zijn voor procesgerelateerde emissies ten voor 

verbrandingsgerelateerde emissies, en dat zal leiden tot 

discussies met betrekking tot de relevante norm 

- kan niet gekwantificeerd worden aan hand van 

bestaande modellen en beschikbare data 

- kan leiden tot suboptimale keuzes in technologieën in 

plaats van processen 

- administratieve last verbonden aan de bewijslast van 

het overtreffen van IPPC 

- bovenstaande nadelen kunnen niet gekwantificeerd 

worden aan hand van bestaande modellen en 

beschikbare data 

133/167 07/13045/LF



eindrapport 

Indirecte steun Ten opzichte van een systeem van 

directe steun: is soepeler qua 

juridische voorwaarden 

Dalende subsidie in 

functie van de tijd 

Ten opzichte van een systeem van directe steun: 

investeringssteun kan nooit hoger komen te liggen dan 

80% van de heffing 

Hogere reguleringskosten 

Zet aan tot snellere emissiereductie - geloofwaardigheid van aangekondigd tijdspad van de 

heffing 

- hogere reguleringskosten 



- verstoort investeringplanning van bedrijven indien 

reductiepotentieel vooral ligt in volledige herzieningen 

van het productieproces 

Aangezien de geschatte heffingsinkomsten de nodige subsidies ruimschoots overtreffen, moet de terugsluizing naar een 

beheersorganisatie of een onderzoeksfonds niet aanzien worden als een substituut voor directe of indirecte steun, maar 

eerder als een complement. Het is niet duidelijk of de oprichting van een beheersorganisatie veel toegevoegde waarde 

zou bieden in de context die we hier behandelen. In het geval van een onderzoeksfonds stelt zich vooral de vraag van 

de afbakening van de taken van een dergelijk fonds (alleen voor NOx reducerende maatregelen of voor 

milieumaatregelen in het algemeen). 

De analyse aan de hand van het MKM heeft duidelijk aangetoond dat vrijstellingen op sectoriële basis ook kunnen leiden 

tot een verdere afname van de kosten van de bedrijven zonder dat dit ten koste dient te gaan van de emissiedoelstelling 

of van de sommen die beschikbaar zijn voor de subsidies. Een vrijstelling op basis van het thermisch vermogen van 

stookinstallaties zal echter leiden tot een toename van het heffingstarief (en dus van de kosten voor de bedrijven die niet 

vrijgesteld zijn) – dit effect kan enigszins ingeperkt worden indien de heffingen worden teruggesluisd. 

Tenslotte dienen we op te merken dat indien een bepaalde optie niet kan gemodelleerd worden aan de hand van het 

MKM, dit niet zomaar als een academisch probleem dient te worden beschouwd. Vermits de NEC plafonds moeten 

gehaald worden, is het essentieel om te kunnen inschatten of een bepaalde heffing-subsidie-vrijstelling combinatie 

inderdaad zal toelaten om deze plafonds te halen. Modelsimulaties spelen een essentiële rol bij deze inschatting. 

9. LITERATUUR 

Cerulus T. (2009), Reguleringskosten van een subsidieregeling voor investeringen in NOx-reductietechnieken in 

Vlaanderen, Departement LNE, mei 2009, Brussel. 

Demailly, D, Quirion, P. European Emission Trading Scheme and competitiveness: A case study on the iron and steel 

industry, Energy Economic (2007), doi:10.1016/j.eneco.2007.10.020 

Demailly D, Grubb M, Hourcade J-C, Neuhoff K and Sato M, Differentiation and dynamics of EU ETS competitiveness 

impacts, Research Theme 1.3, Interim Report 

ECOTEC Research and Consulting (in collaboration with CESAM, CLM, University of Gothenburg, UCD and IEEP), 

Study on the Economic and Environmental Implications of the Use of Environmental Taxes and Charges in the European 

Union and its Member States, April 2001, p.56. 

134/167 07/13045/LF



eindrapport 

European Commission, COM(2007) 140 final, Green Paper on market-based instruments for environment and related 

policy purposes 

Federaal Planbureau, Communiqué van 20 mei 2009, Economische vooruitzichten getekend door de financiële crisis 

Goulder, L.H. en Parry, I.W.H., Instrument Choice in Environmental Policy, April 2008, Resources For the Future 

Discussion Paper 08-07. 

Jaffe, A.B., Newell, R.G. and Stavins R.N., A Tale of Two Market Failures, Technology and Environmental Policy, RFF 

Discussion Paper DP 04-38, Resources for the Future, Washington DC, 2004. 

Hoel, M. (1998), Emission Taxes versus Other Environmental Policies, Scandinavian Journal of Economics, 100(1), pp. 

79-104. 

McKinsey & Company and Ecofys (2006), EU ETS Review, Report on International Competitiveness, for the European 

Commission, Directorate General for Environment. 

Meynaerts, E en Lodewijks, P (2009), Operationalisering van een emissieheffing on NOx emissies naar de lucht met 

terugsluizing van de inkomsten, Berekeningen met het MilieuKostenModel voor Vlaanderen, VITO. 

OECD, The Political Economy of Environmentally Related Taxes 

Ooghe, H. en Spaenjers, C. (2006), De financiële toestand van de Belgische ondernemingen 2006, Working Paper, 

Universiteit Gent. 

Sijm, J, Neuhoff K and Chen Y (2006), CO2 Cost Pass Through and Windfall Profits in the Power Sector, CWPE 0639 

and EPRG 0617 

Stennek, J en Verboven, F, Merger Control and Enterprise Competitiveness – Empirical Analysis and Policy 

Recommendations, IUI, The Research Institute of Industrial Economics, Working Paper N° 556, 2001 

VITO en Ecolas (2004) Inzetbaarheid van economische instrumenten in het reductiebeleid voor NOX en SO2 emissies in 

Vlaanderen, Deel 1: discussietekst symposium 12 maart 2004 

VITO en Ecolas (2006) , Inzetbaarheid van economische instrumenten in het reductiebeleid voor NOx, SO2 en VOS 

emissies in Vlaanderen, Deel 2: Stappenplan en conclusies 

Vanderreydt I, Meynaerts E, De Fré R en Duerinck J (2008), Monitorings- en rapportvereisten NOx heffing met 

terugsluizing, VITO. 

A. KORTE TERMIJN VERSUS LANGE TERMIJN KOSTEN 

Er bestaat geen eenduidige definitie van het onderscheid tussen "korte" en "lange" termijn, omdat de afbakening tussen 

de twee zeer bedrijfsafhankelijk is. 

Op korte termijn kan een bedrijf haar NOx emissies terugstoten door een aantal beslissingen te nemen met een zeer 

korte uitvoeringstermijn (haar productie inkrimpen, veranderingen in de fuel mix enz). Het is aannemelijk om er van uit te 

gaan dat de kostprijs van het terugdringen van de overblijvende emissies zal toenemen naarmate de emissies lager zijn 

(dat is de hypothese van "stijgende marginale kosten"). Indien het bedrijf haar productie niet inkrimpt, zal er zelfs snel 

een punt worden bereikt waar, met de bestaande installaties, de emissies gewoon niet meer verder kunnen worden 

teruggedrongen: in dat punt worden de marginale kosten vertikaal. 

Op langere termijn kan de onderneming echter overgaan tot de aankoop van bijkomende installaties met een levensduur 

van langer dan een jaar ("investeringen"). Dit kan niet op korte termijn, omdat de aankoop van installaties typisch 

gepaard gaat met langere onderhandelingen, langere leveringstermijnen, enz.... 

Deze investering kan twee effecten hebben. 

135/167 07/13045/LF



eindrapport 

Ten eerste kan het voor elk niveau van de terugdringing leiden tot een lagere kost van het terugdringen (dat zal vooral 

het geval zijn indien het gaat over investeringen die een complete reorganisatie van het productieproces 

teweegbrengen). 

Een tweede mogelijkheid is dat de investering leidt tot een verplaatsing naar links van het punt waar de marginale 

kosten curve verticaal wordt, zonder impact op de andere NOx eenheden. 

Voor didactische doeleinden is het echter aanvaardbaar om te stellen dat investeringen leiden tot een "verplaatsing naar 

links en beneden" van de marginale kostencurven. 

Naast de "korte termijn" marginale kostencurve (die dus wordt opgesteld voor een gegeven machinepark), bestaat er 

ook een "lange termijn" marginale kostencurve (zoals in het MKM). Deze stelt de marginale kosten voor indien alle 

productiefactoren (met inbegrip van het machinepark) variabel zijn voor een gegeven stand van zaken van de 

technologie. Ook deze zal stijgend zijn: bedrijven zullen immers eerst de goedkoopste maatregelen nemen om de 

emissies terug te dringen, en pas zwaardere uitgaven doen indien ze verplicht zijn om nog verder te gaan. 

In lange termijn marginale kostencurven zijn de investeringen endogeen. Daarom kunnen ze niet grafisch worden 

geanalyseerd. 

B. AANMELDING VAN EEN STEUNREGIME: BEOORDELING DOOR DE COMMISSIE 

Het EG-Verdrag stelt in art. 88, lid 3, dat de Commissie van elk voornemen tot invoering of wijziging van 

steunmaatregelen tijdig op de hoogte moet worden gebracht 75 . Daarom moeten de Lidstaten elke steunmaatregel 

aanmelden. Vervolgens zal de Commissie in een eerste onderzoeksfase nagaan of de voorgenomen maatregel 

verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt. Deze fase duurt in principe twee maanden, maar kan met instemming 

van de lidstaat worden verlengd, dan wel ingekort 76 . Deze inleidende fase heeft tot doel de Commissie in staat te stellen 

zich een eerste oordeel te vormen over de – gehele of gedeeltelijke - verenigbaarheid van de aangemelde 

steunmaatregel met de gemeenschappelijke markt, zonder dat zij hiervoor een diepgaand onderzoek moet voeren. 

Wanneer de Commissie geen duidelijkheid kon scheppen na de inleidende onderzoeksfase, moet de formele 

onderzoeksfase haar toelaten zich volledig te informeren over alle relevante gegevens van de zaak alvorens tot een 

eindbeschikking te komen 77 . Er kan dus worden besloten dat de Commissie een centrale rol speelt in de beoordeling van 

de verenigbaarheid van een voorgenomen steunmaatregelen met de gemeenschappelijke markt, ongeacht of het hierbij 

om bestaande, dan wel nieuwe steun gaat. Op basis van de verkregen gegevens zal de Commissie dan tot een oordeel 

komen over de verenigbaarheid met de gemeenschappelijke markt, dat zij meedeelt aan de Lidstaat middels een 

positieve, negatieve of voorwaardelijke beschikking. Een voorwaardelijke beschikking verbindt voorwaarden of 

verplichtingen aan een positieve beoordeling (‘dienstige maatregelen’). Vaak komt dit neer op een aparte 

rapportageverplichting. Een negatieve beschikking betekent dat de maatregel niet mag worden uitgevoerd. Indien dit 

toch is gebeurd (in het geval van onrechtmatige steun) moet alle steun, inclusief de rente, van de begunstigden worden 

teruggevorderd (zie infra). De vraag die zich nu stelt, is evenwel op welke manier deze beoordeling gebeurt. 

Bij haar onderzoek is de Commissie gehouden alle relevante gegevens in acht te nemen, met inbegrip van de wijze 

waarop de maatregel wordt gefinancierd en desgevallend de reeds in een eerdere beschikking onderzochte context en 

de verplichtingen die bij die eerdere beschikking aan een lidstaat zouden zijn opgelegd 78 . In dit verband kunnen dan ook 

75 Er bestaan weliswaar een aantal uitzonderingen – en een algemene groepsvrijstellingsverordening – waardoor een 

steunmaatregel niet moet worden aangemeld, maar dit geldt enkel voor zover deze maatregel voldoet aan de gestelde voorwaarden. 

76 De eerste onderzoeksfase is geregeld in artikel 88, lid 3 EG-Verdrag en artikel 4 Procedureverordening. 

77 De formele onderzoeksfase is geregeld in artikel 88, lid 2, 1e alinea EG-Verdrag en artikel 6 Procedureverordening. 

78 Zaak C-261/89, Italië/Commissie, Jur. 1991, p. I-4437, nr. 20. 

136/167 07/13045/LF



eindrapport 

een aantal algemene tips worden geformuleerd, teneinde een maatregel zo snel mogelijk te laten goedkeuren door de 

Commissie. Meer in het bijzonder is het aangewezen om alle informatie die nodig is van bij het begin te geven, geen 

overbodige informatie te bezorgen, het steunregime duidelijke verwijzingen bevat naar de toepasselijke rechtsgronden 

en een duidelijke en transparante toelichting waarom de maatregelen verenigbaar zijn met de gemeenschappelijke 

markt. 

Hoewel in principe alle relevante gegevens moeten worden onderzocht, kan de Commissie zich bij de beoordeling van 

een steunregeling wel beperken tot een onderzoek van de algemene kenmerken van de regeling. Zij hoeft volgens het 

Hof van Justitie immers niet elk afzonderlijk geval waarin die regeling is toegepast beoordelen 79 . 

Als uitgangspunt van de inhoudelijke beoordeling door de Commissie geldt artikel 87, lid 1 EG-Verdrag, waarin 

steunmaatregelen in beginsel onverenigbaar worden verklaard. Dit principe wordt echter al gedeeltelijk uitgehold door de 

algemene Groepsvrijstellingverordening, en ook artikel 87, lid 2 en lid 3 EG-Verdrag bevatten diverse 

uitzonderingsgronden (die in casu echter niet van toepassing zijn en dus niet nader worden toegelicht – zie meer 

uitgebreid in Bijlage 1 van het juridisch onderzoek). 

In het kader van de Communautaire richtsnoeren beschikt de Commissie over een relatief grote beoordelingsvrijheid. Dit 

houdt in dat de Commissie een discretionaire bevoegdheid heeft bij de afweging tussen de negatieve en de positieve 

aspecten van de steunregeling, waarbij zij een bepaald beleid kan voeren over de verenigbaarheid van de diverse 

steunmaatregelen van de lidstaten. Dit belet echter geenszins dat de Commissie zich kan laten leiden door willekeur. 

Integendeel, nu de Commissie op grond van artikel 253 EG-Verdrag gehouden is haar beschikkingen te motiveren, zal 

zij zich moeten houden aan een duidelijk en transparant beleid zonder enige willekeur, waarbij eerdere beschikkingen 

als leidraad kunnen dienen. Bovendien heeft het Hof van Justitie duidelijk geoordeeld dat de Commissie is gebonden 

door de uitgangspunten die zij in het kader van de uitoefening van haar beoordelingsbevoegdheid heeft vastgesteld en 

zoals die zijn bepaald in kaderregelingen of mededelingen 80 . Dit alles geldt uiteraard op voorwaarde dat deze 

kaderregelingen of mededelingen indicatieve regels bevatten voor het door haar te volgen beleid en deze regels niet 

afwijken van de verdragsregels. In die zin kan – naar analogie – worden besloten dat de Commissie eveneens 

gehouden is om bij haar beoordeling rekening te houden met de overwegingen uit de Communautaire richtsnoeren. 

Uit een nadere analyse van de aanmeldingen voor milieusteunmaatregelen, blijkt overigens duidelijk dat de Commissie 

zich bij haar beoordeling van steunmaatregelen inzake milieubescherming nauwgezet laat leiden door hoger vermelde 

Communautaire richtsnoeren 81 . Meer bepaald zal de Commissie nagaan of de verschillende doelstellingen en 

voorwaarden die de richtsnoeren aan de verschillende steunmaatregelen verbinden, in realiteit vervuld kunnen worden. 

Uit de praktijk blijkt bovendien dat de Commissie hierbij de toepasselijke bepalingen uit de Communautaire richtsnoeren 

één voor één zal overlopen en in concreto zal beoordelen. Indien aan deze bepalingen voldaan is, zal de Commissie 

gewoonlijk oordelen dat de milieusteunmaatregel toepassing kan vinden. 

Bij wijze van voorbeeld kan worden gewezen op een recente beschikking van de Commissie, met betrekking tot een 

Finse regeling inzake een belastingvrijstelling voor biobrandstoffen 82 . In deze beschikking wordt, net zoals in andere 

beschikkingen, eerst vermeld hoe het steunregime werd aangemeld en wordt dit steunregime beknopt omschreven, met 

aandacht voor onder meer de vorm van de steunmaatregel, het doel van de regeling, de begunstigden, de duur en de 

kostprijs ervan. Hierna volgt de eigenlijke beoordeling, waarin wordt nagegaan of de voorgenomen maatregelen 

79 Zaak C-278-00, Griekenland/Commissie, Jur. 2004, p. I-3997, nr. 24. 

80 Zaak C-261/89, Italië/Commissie, Jur. 1991, p. I-4437, nr. 45; zaak C-278-00, Griekenland/Commissie, Jur. 2004, p. I-3997, nr. 98. 

81 Deze conclusie werd getrokken op basis van een beoordeling van diverse recente beschikkingen van de Commissie, alsook op 

basis van een reeks beschikkingen van de Commissie die dateren van voor de inwerkingtreding van de nieuwe richtsnoeren inzake 

staatssteun voor milieubescherming. 

82 N 59/2008 – C(2008) 4683 van 29 augustus 2008. 

137/167 07/13045/LF



eindrapport 

staatssteun betreffen, en in voorkomend geval of deze maatregelen verenigbaar zijn met de gemeenschappelijke markt. 

In de betrokken beschikking wordt vervolgens expliciet aangegeven dat het steunregime verenigbaar is met artikel 87, 3 e 

lid EG-Verdrag nu het conform de bepalingen is van de nieuwe Communautaire richtsnoeren inzake staatsteun voor 

milieubescherming. In wat volgt wordt stap voor stap aangegeven welke overwegingen werden beoordeeld, met 

vermelding dat de betrokken regeling voldoet aan deze overweging(en). In casu werd onder meer bepaald dat de 

steunregeling voldoet aan overweging 70, 101, 107 en 109 van de richtsnoeren (i.e. bepalingen over de definitie van 

hernieuwbare energiebronnen, het feit dat staatssteun kan gerechtvaardigd zijn wanneer er geen verplichte 

communautaire norm is inzake het aandeel van hernieuwbare energiebronnen voor individuele ondernemingen, het feit 

dat exploitatiesteun voor de opwekking van energie uit hernieuwbare bronnen kan gerechtvaardigd zijn om het verschil 

tussen de productiekosten van de energie uit hernieuwbare energiebronnen en de marktprijs van de betrokken energie 

te dekken en de toegelaten overschrijding van de investeringskosten). Voor meer gedetailleerde voorbeelden wordt 

verwezen naar punt E van dit rapport. 

C. TOELICHTING BIJ DE NIEUWE ALGEMENE GROEPSVRIJSTELLINGSVERORDENING 

C.1. INLEIDING 

In Bijlage 1 van het eerste juridische rapport werd reeds uitgebreid stilgestaan bij de voorwaarden waaraan een 

steunmaatregel moet voldoen om als staatssteun te worden gekwalificeerd. Deze kwalificatie als staatssteun brengt 

vervolgens een hele reeks verplichtingen met zich mee, die nauwgezet moeten worden nageleefd alvorens de steun ook 

effectief kan worden toegekend. Tevens kon worden vastgesteld dat een aantal van de voorgenomen steunmaatregelen 

in het kader van de NOx heffing als een vorm van nieuwe staatssteun kunnen worden beschouwd. Dit is echter niet het 

geval voor de vierde en vijfde optie. 

Bij het verlenen van nieuwe staatssteun hebben lidstaten een dubbele verplichting, met name een verplichting om een 

voorgenomen nieuwe steunmaatregel aan te melden en een standstill- of opschortingsverplichting die impliceert dat men 

een steunmaatregel niet zal uitvoeren vooraleer de Commissie de staatssteun heeft goedgekeurd. Op de verplichting tot 

aanmelding bestaan er evenwel een aantal uitzonderingen. Vooreerst voorziet het EG-Verdrag zelf in een aantal 

materies die verenigbaar (kunnen) zijn met de gemeenschappelijke markt. Daarnaast geldt er ook een vrijstelling van de 

aanmeldingsplicht op basis van de in 2008 in werking getreden algemene Groepsvrijstellingsverordening . 

C.2. TOT VOOR DE INWERKINGTREDING VAN DE ALGEMENE 

GROEPSVRIJSTELLINGVERODERNING VAN TOEPASSING ZIJNDE UITZONDERINGRREGIME: 

DIVERSE VRIJSTELLINGSVERODERINGEN 

Overeenkomstig artikel 89 EG-Verdrag heeft de Raad de bevoegdheid om op voorstel van de Commissie en na 

raadpleging van het Europees Parlement met gekwalificeerde meerderheid alle verordeningen vast te stellen die dienstig 

zijn voor de toepassing van de artikelen 87 en 88 EG. Op die rechtsgrond kan de Raad onder meer bepalen welke 

soorten steunmaatregelen van de hierboven besproken (aanmeldings-)procedure zijn vrijgesteld. 

In dit verband heeft de Raad Verordening 994/98 aangenomen, waarbij aan de Commissie de bevoegdheid werd 

gegeven om bepaalde steunmaatregelen te bepalen die als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt worden 

beschouwd en dus niet aanmeldingsplichtig zijn. De Europese Commissie heeft bepaalde soorten steunmaatregelen 

vrijgesteld van voorafgaande melding. Het gaat hierbij onder meer om de minimissteun, steun aan KMO’s, steun voor 

onderzoek en ontwikkeling, steun voor werkgelegenheid en opleiding en steun voor milieubescherming. Voor de 

uitvoering van deze maatregelen hoeft de Commissie geen goedkeuring te verlenen, maar – met uitzondering van de 

138/167 07/13045/LF



eindrapport 

minimissteun – geldt er wel een publicatieverplichting (kennisgeving door de staat aan de Commissie voor publicatie in 

het Publicatieblad van de EU). 

Tot voor de inwerkingtreding van de algemene Groepsvrijstellingsverordening heeft de Commissie slechts een beperkt 

aantal vrijstellingsverordeningen aangenomen, met name voor steun aan KMO’s, voor opleidingssteun en voor 

werkgelegenheidssteun . Het is evenwel enkel voor zover de steunmaatregel voldoet aan de specifieke voorwaarden uit 

één van deze verordeningen, dat deze maatregel niet bij de Commissie hoeft te worden aangemeld. Deze 

vrijstellingsverordeningen zouden normaal verstrijken op 31 december 2006, maar de geldigheidsduur is verlengd tot 30 

juni 2008 , teneinde de geldigheidsduur te verlengen tot de nieuwe algemene Groepsvrijstellingsverordening zou worden 

aangenomen. Om de overgangsperiode tussen 30 juni 2008 en de uiteindelijke inwerkingtreding van de algemene 

Groepsvrijstellingsverordening te overbruggen, werd de geldigheidsduur van de 'oude' vrijstellingsverordeningen nr. 

2204/2002 (werkgelegenheidssteun), 70/2001 (steun aan het MKB en O&O) en 68/2001 (opleidingssteun) verlengd van 

30 juni 2008 tot de inwerkingtreding van de nieuwe algemene groepsvrijstellingsverordening op 29 augustus 2008 . 

De Commissie heeft de artikelen 87 en 88 van het Verdrag dus toegepast in talrijke beschikkingen en besluiten en heeft 

voldoende ervaring opgedaan om algemene verenigbaarheidscriteria vast te stellen – al dan niet in de vorm van 

vrijstellingsverordeningen - onder meer wat betreft steun aan KMO's, steun in de vorm van risicokapitaalregelingen 

opleidingssteun, werkgelegenheidssteun en steun op het gebied van onderzoek en ontwikkeling . 

Daarnaast beschikt de Commissie ook over voldoende ervaring bij de toepassing van de artikelen 87 en 88 op 

milieusteun, steun ten behoeve van onderzoek en ontwikkeling en regionale steun ten aanzien van zowel KMO's als 

grote ondernemingen . 

Hoewel de mogelijkheid was voorzien om ook een vrijstellingsverordening aan te nemen voor steun voor 

milieubescherming, werd hieraan geen uitvoering gegeven. Specifiek op vlak van milieusteun heeft de Commissie in de 

Communautaire Kaderregeling inzake staatssteun ten behoeve van het milieu wel vastgesteld in welke mate en in welke 

omstandigheden zij steunmaatregelen kan toestaan die overheden ontwerpen ter bescherming van het milieu en de 

duurzame ontwikkeling. De milieusteun moet wel nog steeds vooraf worden gemeld bij de Commissie, die deze steun 

kan toestaan als aan de voorwaarden van de kaderregeling wordt voldaan. Zoals hoger vermeld heeft de Commissie op 

23 januari 2008 nieuwe richtsnoeren vastgesteld voor overheidssteun ten behoeve van het milieu, die op 2 april 2008 in 

werking zijn getreden (zie meer uitgebreid in bijlage 3 van het eerste juridische rapport). 

Hoewel elke terugsluisoptie principieel in aanmerking kon voor deze vrijstellingsverordeningen, was het belang hiervan 

sowieso beperkt, nu geen van deze verordeningen relevant leken te zijn voor de betrokken sectoren. Met de 

inwerkingtreding van de algemene groepsvrijstellingsverordening zijn de hoger vermelde vrijstellingsverordeningen hoe 

dan ook niet meer toepasselijk. 

C.3. HUIDIG UITZONDERINGSREGIME: DE ALGEMENE GROEPSVRIJSTELLINGVERORDENING 

C.3.1. Totstandkoming en inwerkingtreding 

De totstandkoming van de algemene groepsvrijstellingsverordening heeft heel wat voeten in de aarde gehad. Reeds in 

2005 en 2006 werd hieraan gewerkt, waarbij de lidstaten hun opmerkingen konden formuleren, wat uiteindelijk heeft 

geleid tot de presentatie van een voorstel van de nieuwe vrijstellingsverordening voor staatssteun in september 2007. 

Op 28 februari 2008 volgde een nieuw ontwerp. Het laatste ontwerp van de groepsvrijstellingsverordening werd eind 

april met de lidstaten besproken. Uiteindelijk werd de algemene groepsvrijstellingsverordening goedgekeurd op 6 

augustus 2008 en is zij in werking getreden op 26 augustus 2008. 

In deze zogenaamde ‘groepsvrijstellingsverordening’ worden bestaande vrijstellingen gebundeld, nieuwe eraan 

toegevoegd (onder meer op vlak van milieu) en de vrijstellingsvoorwaarden gestroomlijnd en vereenvoudigd. Met de 

139/167 07/13045/LF



eindrapport 

nieuwe groepsvrijstellingsverordening worden de bestaande vrijstellingsverordeningen dus geconsolideerd in één 

verordening. Specifieke regels zijn toegevoegd voor steunverlening in de sectoren landbouw, visserij en vervoer. 

Daarnaast bevat de ontwerpverordening drie nieuwe vormen van vrijgestelde steun: milieusteun, steun in de vorm van 

risicokapitaal en steun voor onderzoek en ontwikkeling ten behoeve van grote ondernemingen. Enkel staatssteun in de 

zin van art. 87, lid 1 die niet onder deze verordening valt, zou dan nog aanmeldingsplichtig zijn. Gelet op dit grote 

procedurele belang, staan we hierna nog even stil bij dit regelgevend initiatief, meer in het bijzonder wat betreft de 

milieusteun. 

Tussen deze algemene Groepsvrijstellingsverordening en de nieuwe richtsnoeren (Bijlage 3 bij eerste juridisch 

deelrapport) die op 2 april 2008 in werking zijn getreden bestaat een duidelijk verband. De groepsvrijstellingsverordening 

zal de lidstaten immers ontheffen van de verplichting om bepaalde steunmaatregelen aan te melden aan de Commissie. 

Nu bij de toepassing van de communautaire richtsnoeren inzake staatssteun voor milieubescherming voldoende 

ervaring is opgedaan, dienen investeringssteun die ondernemingen in staat stelt communautaire normen te overtreffen 

of om, bij ontstentenis van communautaire normen, het niveau van de milieubescherming te doen toenemen, steun voor 

de aanschaf van nieuwe vervoersmiddelen die verder gaan dan communautaire normen of die, bij ontstentenis van 

communautaire normen, het niveau van milieubescherming doen toenemen, steun voor vroege aanpassing door kmo’s 

aan toekomstige communautaire normen, milieu-investeringssteun ten behoeve van energiebesparing, milieuinvesteringssteun 

ten behoeve van hoogrenderende warmtekrachtkoppeling, milieu-investeringssteun ter stimulering van 

hernieuwbare energiebronnen, daaronder begrepen investeringssteun ten behoeve van duurzame biobrandstoffen, 

steun voor milieustudies en bepaalde steun in de vorm van verlagingen van milieubelastingen te worden vrijgesteld van 

de aanmeldingsverplichting. Bepaalde soorten milieusteun onder een bepaald bedrag zullen in de toekomst dus niet 

meer bij de Commissie hoeven te worden aangemeld. Bovendien zal in het kader van de groepsvrijstellingsverordening 

een vereenvoudigde methode kunnen worden gebruikt om het steunbedrag te berekenen. 

De hoger vermelde algemene groepsvrijstellingsverordening heeft een ruim toepassingsgebied en is zoals gezegd onder 

meer van toepassing op steun voor milieubescherming. Overeenkomstig artikel 3 zijn steunregelingen die aan alle 

voorwaarden voldoen, verenigbaar met de gemeenschappelijke markt in de zin van artikel 87, lid 3 EG-Verdrag en 

bijgevolg niet aanmeldingsplichtig. Naast de algemene voorwaarden uit Hoofdstuk I, dient de steunregeling voor 

milieubescherming dan ook te voldoen aan de voorwaarden uit deel 3 van Hoofdstuk II. 

C.3.2. Algemene voorwaarden 

In hoofdstuk 1 worden de algemene voorwaarden geschetst waaraan een steunregeling dient te voldoen, onder meer 

inzake vrijstellingsvoorwaarden, steunintensiteit, transparantie en monitoring, stimulerend effect en drempels voor 

individuele aanmelding. 

• Vrijstellingsvoorwaarden: steunregelingen, individuele steun die op grond van dergelijke steunregeling wordt 

verleend en ad hoc-steun moeten niet worden aangemeld bij de Commissie indien deze steunregeling aan alle 

voorwaarden van Hoofdstuk I en aan de desbetreffende bepalingen van Hoofdstuk II van deze verordening 

voldoet, de steunregeling een uitdrukkelijke verwijzing naar de Groepsvrijstellingsverordening bevat en voor wat 

de laatste twee vormen een uitdrukkelijke verwijzing naar het door de Commissie toegekend 

identificatienummer als bedoeld in art. 9 Groepsvrijstellingsverordening; 

• Daarnaast wordt in artikel 4 Groepsvrijstellingsverordening bepaald welke kosten in aanmerking komen voor de 

berekening van de steunintensiteit; 

140/167 07/13045/LF



eindrapport 

• De verleende steun moet tevens transparant en stimulerend zijn, maar moet wel nog worden gepubliceerd in 

het Publicatieblad, waarbij een identificatienummer wordt verleend aan de bewuste steunmaatregel om een 

meer doeltreffende monitoring mogelijk te maken; 

• De Groepsvrijstellingsverordening is niet van toepassing indien de individuele steun bepaalde drempels 

overschrijdt; 

• Inzake cumulering mag steun die krachtens de Groepsvrijstellingsverordening is vrijgesteld met andere 

krachtens deze verordening vrijgestelde steun worden gecumuleerd mits die steunmaatregelen verschillende 

identificeerbare in aanmerking komende kosten betreffen. Dit belet niet dat er geen cumulering is toegelaten 

met enige andere steun uit de Groepsvrijstellingsverordening, noch met de de minimisverordening. Dergelijke 

cumulering is dus verboden indien dit ertoe zou leiden dat daarmee de hoogste steunintensiteit of het hoogste 

toegelaten steunbedrag krachtens deze verordeningen zou worden overschreden (m.u.z. inzake gehandicapte 

werknemers en risicokapitaal) . 

C.3.3. Specifieke voorwaarden voor steun voor milieubescherming 

Voor de toepassing van deel 3 (‘Steun voor milieubescherming’) van hoofdstuk 2 worden onder meer volgende 

begrippen verduidelijkt: 

• ‘milieubescherming’: elke maatregel die is gericht op de preventie of het herstel van aantastingen van de 

natuurlijke omgeving of de natuurlijke hulpbronnen door de eigen activiteiten van de begunstigde, op het 

beperken van het risico op dergelijke aantastingen, dan wel op de aanmoediging van een rationeler gebruik van 

die hulpbronnen, met inbegrip van energiebesparende maatregelen en het gebruik van hernieuwbare 

energiebronnen; 

• ‘communautaire norm’: 

i) een verplichte communautaire norm waarbij de op milieugebied te bereiken normen per onderneming 

zijn vastgesteld , of 

ii) de verplichting om op grond van Richtlijn 2008/1/EG van het Europees Parlement en de Raad de 

beste beschikbare technische middelen te gebruiken, zoals uiteengezet in de recentste relevante 

informatie die de Commissie overeenkomstig artikel 17, lid 2, van die richtlijn heeft bekendgemaakt; 

• ‘milieubelasting’: een belastingmaatregel waarvan de bijzondere belastinggrondslag een duidelijk negatief 

milieueffect heeft of die op bepaalde activiteiten, goederen of diensten drukt, zodat de milieukosten in de prijs 

ervan worden opgenomen en/of de producenten en verbruikers worden aangezet tot activiteiten die voor het 

milieu minder schadelijk zijn. 

Vervolgens worden de voorwaarden bepaald waaraan bepaalde vormen van steun moeten voldoen, cumulatief met de 

bovenvermelde algemene voorwaarden, teneinde te worden vrijgesteld van de aanmeldingsverplichting. 

• Voor investeringssteun die ondernemingen in staat stelt verder te gaan dan communautaire normen inzake 

milieubescherming of, bij ontstentenis van communautaire normen, het niveau van milieubescherming doen 

toenemen, is de geplande investering verenigbaar met de gemeenschappelijke markt wanneer er cumulatief is 

voldaan aan volgende voorwaarden: 

- de gesteunde investering voldoet aan een van de volgende voorwaarden: 

a) dankzij de investering kan de begunstigde het uit zijn activiteiten voortvloeiende niveau van 

milieubescherming doen toenemen, door verder te gaan dan de geldende communautaire normen, 

ongeacht of er nationale normen bestaan die strenger zijn dan de communautaire norm; 

141/167 07/13045/LF



eindrapport 

b) dankzij de investering kan de begunstigde het uit zijn activiteiten voortvloeiende niveau van 

milieubescherming doen toenemen bij ontstentenis van communautaire normen; 

- er kan geen steun worden verleend wanneer de verbeteringen ervoor moeten zorgen dat de 

ondernemingen voldoen aan reeds vastgestelde, maar nog niet van toepassing zijnde communautaire 

normen; 

- de steunintensiteit bedraagt ten hoogste 35% van de in aanmerking komende kosten. 

De steunintensiteit kan evenwel met 20 procentpunt worden verhoogd voor steun aan kleine 

ondernemingen en met 10 procentpunt voor steun aan middelgrote ondernemingen; 

- a) De in aanmerking komende kosten zijn de extra investeringskosten die noodzakelijk zijn een niveau 

van milieubescherming te bereiken dat de betrokken communautaire normen overtreft, zonder de 

exploitatiebaten en exploitatiekosten in aanmerking te nemen. 

b) De kosten van de investering die rechtstreeks op milieubescherming betrekking hebben, worden 

door verwijzing naar de contrafeitelijke situatie vastgesteld: 

i) wanneer het aandeel van de kosten van de milieu-investering in de totale 

investeringskosten gemakkelijk kan worden vastgesteld, zijn deze specifiek op 

milieubescherming betrekking hebbende kosten, de in aanmerking komende kosten; 

ii) in alle overige gevallen worden de extra investeringskosten vastgesteld door de investering 

af te zetten tegen de contrafeitelijke situatie waarin geen staatssteun wordt verleend. De 

juiste contrafeitelijke situatie stemt overeen met de kosten van een technisch vergelijkbare 

investering die een lager niveau van milieubescherming biedt (die overeenstemt met de 

verplichte communautaire normen, voor zover die bestaan) en waarvan aannemelijk is dat zij 

zonder steun zou worden uitgevoerd (hierna "de referentie-investering"). Een technisch 

vergelijkbare investering is een investering met dezelfde productiecapaciteit en alle andere 

technische eigenschappen (met uitzondering van die welke rechtstreeks op de extra 

investering voor milieubescherming betrekking hebben). Bovendien moet een dergelijke 

referentie-investering uit zakelijk oogpunt een geloofwaardig alternatief zijn voor de te 

beoordelen investering. 

c) De in aanmerking komende investering moet gebeuren in de vorm van materiële en/of immateriële 

activa . 

d) In het geval van investeringen om een hoger niveau van milieubescherming te bereiken dan de 

communautaire normen, wordt de contrafeitelijke situatie als volgt gekozen: 

i) wanneer de onderneming zich aanpast aan nationale normen die bij ontstentenis van 

communautaire normen zijn vastgesteld, omvatten de in aanmerking komende kosten de 

extra investeringskosten die nodig zijn om het door de nationale normen vereiste 

beschermingsniveau te bereiken; 

ii) wanneer de onderneming zich aanpast 83 aan of verder gaat dan nationale normen die 

strenger zijn dan communautaire normen, of verder gaat dan communautaire normen, 

83 Op een eerste zicht zou men hieruit kunnen afleiden dat het zou volstaan voor de bedrijven om zich te conformeren 

aan de toepasselijke Vlarem-regels om te voldoen aan de toepassingscriteria uit de algemene 

Groepsvrijstellingsverordening. Het lijkt o.i. echter niet zo dat binnen het toepassingsgebied van de Algemene 

Groepsvrijstellingsverordening milieusteun zou kunnen worden verleend voor bedrijven die zich willen conformeren 

aan de bestaande Vlarem-regels. Net zoals in de richtsnoeren inzake milieusteun is gesteld, moet er immers sprake zijn 

van een stimulerend effect (algemene voorwaarden hoofdstuk I Algemene Groepsvrijstellingsverordening). Er kan 

moeilijk worden ingezien in welke mate aan steun voor het bereiken van op vandaag reeds van toepassing zijnde 

Vlarem-regels een stimulerend effect zal kunnen worden toegeschreven. Deze regelgeving dient immers op vandaag 

reeds sowieso te worden gerespecteerd door de ingedeelde inrichtingen. M.a.w. ook in de contrafeitelijke situatie – 

142/167 07/13045/LF



eindrapport 

omvatten de in aanmerking komende kosten de extra investeringskosten die nodig zijn om 

het beschermingsniveau te bereiken dat de communautaire normen overtreft. De kosten die 

verband houden met investeringen om het door communautaire normen vereiste 

beschermingsniveau te bereiken, komen niet in aanmerking; 

iii) wanneer er geen normen bestaan, komen de investeringkosten in aanmerking die 

noodzakelijk zijn om een milieubeschermingsniveau te bereiken dat hoger is dan het niveau 

dat de betrokken onderneming of ondernemingen zonder enige milieusteun zou bereiken. 

- steun ten behoeve van investeringen met betrekking tot beheer van afval van andere ondernemingen 

is krachtens dit artikel niet vrijgesteld. 

• Inzake KMO-steun ten behoeve van vroege aanpassing aan toekomstige communautaire normen dient 

cumulatief te worden voldaan aan volgende voorwaarden: 

- de communautaire normen zijn goedgekeurd en de investering moet ten minste één jaar voor de 

inwerkingtreding van de normen ten uitvoer zijn gelegd en beëindigd. 

- de steunintensiteit bedraagt ten hoogste 15% voor kleine ondernemingen en 10% voor middelgrote 

ondernemingen wanneer de investering wordt ten uitvoer gelegd en afgerond meer dan drie jaar voor 

de datum van inwerkingtreding van de normen; de steunintensiteit bedraagt 10% procentpunt voor 

kleine ondernemingen wanneer de investering wordt ten uitvoer gelegd en afgerond tussen één en 

drie jaar vóór de datum van inwerkingtreding van de normen. 

- de in aanmerking komende kosten zijn de extra investeringskosten die noodzakelijk zijn om het door 

de communautaire norm vereiste beschermingsniveau te bereiken ten opzichte van het bestaande 

niveau dat vóór de invoering van deze norm van toepassing was. 

• Met betrekking tot milieu-investeringssteun ten behoeve van energiebesparende maatregelen dient cumulatief 

aan volgende voorwaarden te worden voldaan: 

- De steunintensiteit bedraagt ten hoogste 60% van de in aanmerking komende kosten. 



- a) De in aanmerking komende kosten zijn de extra investeringskosten die noodzakelijk zijn om een 

niveau aan energiebesparing te bereiken dat het door de communautaire normen vereiste niveau 

overtreft. 

b) De in aanmerking komende kosten worden berekend zoals beschreven in artikel 18, leden 6 en 7. 

c) De in aanmerking komende kosten worden berekend exclusief de exploitatiebaten en -kosten die 

betrekking hebben op de extra investering voor energiebesparing en die zijn ontstaan in de eerste drie 

jaar van de levensduur van deze investering in het geval van kmo's, in de eerste vier jaar in het geval 

van grote ondernemingen die niet aan het EU-systeem inzake CO2-emissiehandel deelnemen, en in 

de eerste vijf jaar in het geval van grote ondernemingen die wel aan het EU-systeem inzake CO2emissiehandel 

deelnemen. Voor grote ondernemingen mag deze periode worden beperkt tot de eerste 

drie jaar van de levensduur van deze investering indien kan worden aangetoond dat de 

afschrijvingsperiode van deze investering niet meer dan drie jaar bedraagt. 

wanneer er geen steunregeling zou voorzien worden – moet worden voldaan aan de bestaande Vlarem-regels, zodat 

moeilijk sprake kan zijn van een stimulerend effect. Bovendien kan op deze hypothese sowieso enkel een beroep 

worden gedaan voor zover kan worden aangetoond dat de regels in kwestie verder gaan dan de toepasselijke 

communautaire regels. 

143/167 07/13045/LF



eindrapport 

d) De berekeningen van de in aanmerking komende kosten worden door een externe accountant 

gecertificeerd. 

• Milieu-investeringssteun ten behoeve van hoogrenderende warmtekrachtkoppeling dient aan volgende 

voorwaarden te voldoen: 




- De in aanmerking komende kosten zijn de extra investeringskosten die noodzakelijk zijn om een 

hoogrenderende warmtekrachtkoppelingsinstallatie tot stand te brengen, in vergelijking met de 

referentie-investering. De in aanmerking komende kosten worden berekend zoals bepaald in artikel 

18, leden 6 en 7, en zonder de exploitatiebaten en exploitatiekosten in aanmerking te nemen; 

- Een nieuwe warmtekrachtkoppelingeenheid moet in totaal besparingen behalen van primaire energie 

ten opzichte van de gescheiden productie in de zin van Richtlijn 2004/8/EG en Beschikking 

2007/74/EG. De verbetering van een bestaande warmtekrachtkoppelingeenheid of verbouwing van 

een bestaande stroomproductie-eenheid tot een warmtekrachtkoppelingeenheid moet resulteren in 

besparingen van primaire energie ten opzichte van de oorspronkelijke situatie. 

• Milieu-investeringssteun ter stimulering van energie uit hernieuwbare energiebronnen uit te voeren is 

verenigbaar met de gemeenschappelijke markt mits cumulatief aan volgende voorwaarden is voldaan: 




- De in aanmerking komende kosten zijn de extra kosten die ten laste van de onderneming komen ten 

opzichte van een traditionele stroomcentrale of een traditioneel verwarmingssysteem met dezelfde 

capaciteit inzake daadwerkelijke energieopwekking. 

De in aanmerking komende kosten worden berekend, zoals beschreven in artikel 18, leden 6 en 7, en 

zonder de exploitatiebaten en exploitatiekosten in aanmerking te nemen. 

- Milieu-investeringssteun voor de productie van biobrandstoffen is alleen vrijgesteld voor zover de 

gesteunde investeringen uitsluitend voor de productie van duurzame biobrandstoffen worden gebruikt. 

• Steun ten behoeve van milieustudies is verenigbaar met de gemeenschappelijke markt mits cumulatief aan 

volgende voorwaarden is voldaan: 


De steunintensiteit kan evenwel met 20 procentpunt worden verhoogd bij studies uitgevoerd voor 

kleine ondernemingen en met 10 procentpunt bij studies uitgevoerd voor middelgrote ondernemingen. 

- De in aanmerking komende kosten zijn de kosten van de studie. 

• Met betrekking tot milieusteun in de vorm van belastingverminderingen op milieubelastingsregelingen gelden 

volgende voorwaarden cumulatief vooraleer dergelijke steun als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt 

kan worden beschouwd: 

- De begunstigden van de belastingverlaging betalen ten minste het bij Richtlijn 2003/96/EG 

vastgestelde communautaire minimumbelastingsniveau. 

- Belastingverminderingen worden voor een periode van ten hoogste tien jaar toegestaan. De onder 

deze verordening vallende steun in de vorm van belastingverlagingen ten gunste van 

milieubescherming dient, overeenkomstig de communautaire richtsnoeren inzake staatssteun voor 

144/167 07/13045/LF



eindrapport 

milieubescherming, tot een periode van 10 jaar beperkt te zijn. Na die periode moeten de lidstaten het 

passende karakter van de betrokken belastingverlagingen opnieuw beoordelen. 

C.3.4. Specifieke voorwaarden voor steun voor andere vormen van staatssteun 

Volledigheidshalve dient er nog te worden gewezen op het feit dat, naast de steunmaatregelen voor milieubescherming, 

ook andere steunmaatregelen in aanmerking kunnen komen voor de vrijstelling van de aanmeldingsverplichting. Deze 

mogelijkheden komen aan bod in de andere delen van Hoofdstuk 2 van de Groepsvrijstellingsverordening. 

In dit verband kunnen zowel regionale steunmaatregelen (Deel 1), KMO-steun ten behoeve van investeringen en 

werkgelegenheid (Deel 2), steun voor vrouwelijk ondernemerschap (Deel 3), steun ten gunste van kmo’s voor advisering 

en deelneming aan beurzen (Deel 5), steun in de vorm van risicokapitaal (Deel 6), steun voor onderzoek, ontwikkeling 

en innovatie (Deel 7), opleidingssteun (Deel 8) en steun voor kwetsbare en gehandicapte werknemers (Deel 9) worden 

vermeld. Aangezien deze mogelijkheden geen aantoonbare invloed hebben op de reductie van de NOx-emissies, 

worden de respectieve voorwaarden in dit kader niet in detail besproken. 

C.3.5. Conclusie 

Nu de algemene groepsvrijstellingsverordening van kracht is, zal moeten worden nagegaan in welke mate een 

voorgenomen maatregel voldoet aan de daarin vervatte voorwaarden (hoofdstuk 1 en deel 3 van hoofdstuk 2). 

Desgevallend kan er ook rekening gehouden worden met deze voorwaarden, teneinde een maatregel dusdanig op te 

maken dat de aanmeldingsprocedure niet meer hoeft te worden doorlopen. Indien een bepaalde steunregeling bijgevolg 

voldoet aan de diverse voorwaarden uit de algemene Groepsvrijstellingsverordening, wordt aangenomen dat deze 

regeling verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt en hoeft de regeling niet meer te worden aangemeld bij de 

Commissie. 

In casu is in elk geval niet uitgesloten dat bepaalde opties (deels) onder het toepassingsgebied van deze verordening 

vallen, zodat de steun mogelijk is zonder dat het steunregime zelf hoeft te worden aangemeld. Meer nog: gelet op het 

ruime toepassingsgebied van de algemene Groepsvrijstellingsverordening zal een aantal steunregimes niet moeten 

worden aangemeld en sowieso verenigbaar worden geacht met de Europese regelgeving inzake staatssteun. Op die 

manier rijzen er automatisch minder vragen bij eventuele geschillen naar aanleiding van het verlenen van al dan niet 

(on)rechtmatige staatssteun, waarop in het volgende punt nader wordt ingegaan. 

D. TOELICHTING INZAKE GESCHILLENBESLECHTING 

Uit voorliggend onderzoek is gebleken dat er diverse vragen rijzen met betrekking tot het aanvechten van een 

steunregime an sich, dan wel van specifieke steun die werd toegekend aan een concurrerend bedrijf. Voorafgaandelijk 

dient te worden herhaald dat, ongeacht de optie die uiteindelijk zal worden gekozen, deze optie in principe steeds als 

staatssteun zal moeten worden aangemeld 84 , alsook dat de steun niet zal kunnen worden verleend vooraleer de 

Commissie een beschikking tot goedkeuring heeft gegeven, of geacht wordt die te hebben gegeven. De naleving van 

deze aanmeldings- en standstill-verplichting is van cruciaal belang om na te gaan of er sprake is van rechtmatige dan 

wel onrechtmatige staatssteun. Dergelijke onrechtmatige staatssteun betreft nieuwe steun die in strijd met artikel 88, lid 

84 In de mate dat een steunregime onder het toepassingsgebied valt van de algemene Groepsvrijstellingsverordening nr. 800/2008 

van 6 augustus 2008, zijn de milieumaatregelen die voldoen aan de voorwaarden van deze verordening sowieso verenigbaar met de 

gemeenschappelijke markt en is voor deze maatregelen geen aanmelding meer vereist bij de Commissie. 

145/167 07/13045/LF



eindrapport 

3 EG-Verdrag tot uitvoering werd gebracht, met andere woorden zonder dat er werd aangemeld of zonder dat de 

beschikking tot goedkeuring werd afgewacht. 

Met betrekking tot de geschillenbeslechting dient bijgevolg een onderscheid te worden gemaakt tussen enerzijds het 

aanvechten van onrechtmatige staatssteun, en anderzijds het aanvechten van een steunregime, dat bij beschikking van 

de Commissie werd goedgekeurd, of de daaruit voortvloeiende staatssteun. 

In beide situaties zal steeds worden nagegaan welke procedures tot de mogelijkheden behoren, hetzij op Europees vlak, 

dan wel op nationaalrechtelijk vlak. Voor zover nodig wordt tevens aandacht besteed aan de hoedanigheid van de partij 

die de procedure kan inleiden, nu afhankelijk van de situatie zowel de lidstaat zelf, de begunstigde als eventuele 

concurrenten of andere derden belang kunnen hebben bij het aanvechten van een steunregime of een specifieke 

steunmaatregel. 

Finaal dient te worden opgemerkt dat bij de handhaving van het EG-rechtelijke staatssteunrecht een taak rust op zowel 

de Europese instanties, d.i. voornamelijk de Europese Commissie, als op de nationale rechters. Binnen deze laatste 

categorie wordt vervolgens een onderscheid gemaakt tussen de burgerrechtelijke en de administratieve rechters. Het 

Hof van Justitie heeft herhaaldelijk bevestigd dat de nationale rechter en de Commissie een belangrijke doch 

verschillende rol spelen bij de handhaving van de staatssteunregels 85 . In hoofdlijnen komt het erop neer dat de 

Europese Commissie exclusief 86 bevoegd is om te beoordelen of een voorgenomen maatregel een steunmaatregel 

inhoudt die (on)verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt op basis van de in artikel 87, leden 2 en 3, van het 

Verdrag vastgelegde criteria, terwijl de taak van de nationale rechter hoofdzakelijk bestaat in het beschermen van de 

(subjectieve) rechten die individuen aan artikel 88, 3 e lid EG-Verdrag kunnen ontleden. Volgens vaste rechtspraak van 

het Hof van Justitie zijn de nationale rechterlijke instanties immers niet bevoegd om een steunmaatregel verenigbaar 

met artikel 87, lid 2 of lid 3, van het Verdrag te verklaren 87 . 

Ondanks deze schijnbaar duidelijke taakverdeling, heeft het Europese Hof van Justitie deze taakverdeling reeds 

verschillende keren moeten verduidelijken in een aantal principiële arresten. Zo moet de nationale rechter het begrip 

‘steunmaatregel’ soms uitleggen om te kunnen beoordelen of de meldingsplicht werd geschonden, en in voorkomend 

geval actie ondernemen 88 . Daartegenover staat dat de Commissie niet de bevoegdheid heeft om steunmaatregelen 

onwettig te verklaren op de enkele grond dat zij niet zijn aangemeld 89 . Merk wel op dat, indien de Commissie een 

steunregime verenigbaar acht met de gemeenschappelijke markt, terwijl dat regime aanvankelijk niet was aangemeld 

overeenkomstig artikel 88, 3 e lid EG-Verdrag, de steun die werd toegekend vóór deze beslissing onrechtmatig blijft en 

niet retroactief kan worden gedekt. 

Ook wat betreft de actoren heeft het Hof van Justitie reeds in het arrest Van Gend en Loos van 1963 onderkend dat ook 

particulieren, d.i. burgers en ondernemingen, een bijdrage kunnen leveren aan de handhaving van het EG-recht, naast 

het toezicht dat de (oude) artikelen 169 en 170 aan de Commissie en de lidstaten opdragen. Deze combinatie tussen 

publieke en private handhaving van EG-recht wordt in de literatuur aangeduid als ‘dual vigilance’, vrij vertaald als 

85 Zaak C-368/04, Transalpine Ölleitung in Österreich, reeds aangehaald in voetnoot 8, punt 37; gevoegde zaken C-261/01 en C- 

262/01, Van Calster en Cleeren, Jurispr. 2003, blz. I-12249, punt 74; en zaak C-39/94, SFEI e.a., reeds aangehaald in voetnoot 8, 

punt 41. 

86 Deze beoordeling van de verenigbaarheid is de uitsluitende bevoegdheid van de Commissie en is onderworpen aan toetsing door 

de gemeenschapsrechters. 

87 Zaak C-199/06, CELF en Ministre de la Culture et de la Communication, Jurispr. 2008, blz. I-469, punt 38; zaak C-17/91, Lornoy 

e.a./Belgische Staat, Jurispr. 1992, blz. I-6523, punt 30; en zaak C-354/90, Fédération Nationale du Commerce Extérieur des 

Produits Alimentaires e.a./Frankrijk, reeds aangehaald in voetnoot 8, punt 14. 

88 Zaak C-354/90 (FNCEPA/Frankrijk). 

89 Vgl. Zaak C-301 (Boussac) en zaak C-142/87 (België/Commissie). 

146/167 07/13045/LF



eindrapport 

dubbele waakzaamheid. Deze mogelijkheid bestaat eveneens op vlak van staatssteunrecht 90 . Deze dubbele 

waakzaamheid doet zich voornamelijk voor in situaties waarbij private belanghebbenden menen dat het EG-recht is 

geschonden en zich in procedures voor de nationale rechter beroepen op de rechtstreekse werking van de 

communautaire bepalingen. Uiteraard beschikken ook de Commissie en de lidstaten over (beperkte) 

handhavingsmogelijkheden in situaties van onrechtmatige staatssteun. 

Hoewel in een “Studie betreffende de handhaving van staatssteunregels op nationaal niveau” 91 werd onderstreept dat 

particuliere handhavingszaken voor de nationale rechter tot nog toe op staatssteungebied een betrekkelijk geringe rol 

hebben gespeeld, is de Commissie van mening dat dergelijke zaken voor het staatssteunbeleid veel voordelen kunnen 

hebben. Procedures voor de nationale rechter geven derden immers de gelegenheid veel problemen in verband met 

staatssteun rechtstreeks op nationaal niveau aan te pakken en op te lossen. Daarnaast kan de nationale rechter, 

overeenkomstig de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen, bij inbreuken op de 

staatssteunregels de eiser zeer doeltreffende rechtsbescherming bieden. Dit kan op zijn beurt bijdragen tot een sterkere 

algehele discipline inzake staatsteun, reden waarom de Commissie een nieuwe mededeling noodzakelijk achtte inzake 

de handhaving van staatssteunregels door de nationale rechterlijke instanties 92 . 

D.1. AANVECHTEN VAN ONRECHTMATIGE STAATSSTEUN 

Hoger werd reeds aangegeven dat een steunregime in principe moet worden aangemeld, en niet kan worden uitgevoerd 

vooraleer de Commissie het steunregime verenigbaar heeft geacht met de gemeenschappelijke markt en het regime in 

een beschikking heeft goedgekeurd. Indien hetzij de aanmeldingsverplichting, hetzij (in de meeste gevallen) de 

standstill- of opschortingsverplichting niet werd nageleefd, is er sprake van onrechtmatige staatssteun. In wat volgt, 

wordt een beknopt overzicht gegeven van de diverse mogelijkheden die bestaan om onrechtmatige staatssteun aan te 

vechten 93 . Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen de mogelijkheden die bestaan in hoofde van een 

(belanghebbende) onderneming, de Commissie en de lidstaten. 

D.1.1. Concurrerende ondernemingen 

Concurrerende ondernemingen kunnen logischerwijs nadeel ondervinden indien hun concurrent staatssteun ontvangt, 

en beschikken in dit verband over verschillende mogelijkheden om dit aan te vechten. In dit deel wordt stilgestaan bij de 

voornaamste mogelijkheden in geval van staatssteun die niet werd aangemeld of die ten uitvoer werd gelegd zonder de 

beschikking van de Commissie af te wachten. Meer in het bijzonder kan een concurrerende onderneming klacht 

indienen bij de Commissie, alsook op nationaal niveau een procedure opstarten. 

90 Zie de door de Commissie uitgevaardigde general invitation to tender for Enforcement of State Aid law at national level (No. 

COMP/2004/H4/010). 

91 Te vinden op http://ec.europa.eu/comm/competition/state_aid/studies_reports/studies_reports.cfm. De studie had alleen 

betrekking op de EU-15. 

92 Mededeling van de Commissie over de handhaving van de staatssteunregels door de nationale rechterlijke instanties, PB C 085 

van 9 april 2009, 0001 – 0022. Hierna “de Mededeling Handhaving” 

93 Hierna wordt beoogd een beknopt overzicht te geven van de voornaamste mogelijkheden inzake geschillenbeslechting met 

betrekking tot staatssteun. Voor een meer omvattend overzicht wordt verwezen naar P.C. ADRIAANSE, Handhaving van EG-recht in 

situaties van onrechtmatige staatssteun, Deventer, Kluwer, 2006, 396 p.; K. LENAERTS en D. ARTS, Europees procesrecht, 

Antwerpen, Maklu, 1995, 458 p. en W. DEN OUDEN, Staatssteun en de Nederlandse rechter, Deventer, Kluwer, 2005, 100 p., met 

bijdragen van P.C. ADRIAANSE, L. GOOSSENS, M.J. JACOBS, M.J. KUIPER, A.W.H. MEIJ, W. DEN OUDEN, R.J.M. VAN DEN 

TWEEL en R.J.G.M. WIDDERSHOVEN. 

147/167 07/13045/LF



eindrapport 

D.1.1.1. Klacht indienen bij de Commissie 

Vooreerst kan een private (concurrerende) onderneming in geval van onrechtmatige staatssteun klacht indienen bij de 

Commissie. Iedere burger en ieder bedrijf kan immers bij de Commissie een klacht indienen over een vermeende 

schending van het EU-recht door een lidstaat. Men hoeft hierbij overigens niet aan te tonen dat men rechtstreeks door 

de betwiste maatregel benadeeld is. In deze context kan de Commissie echter geen geschillen tussen particulieren 

onderling oplossen. Het EG-Verdrag bepaalt dat de Europese Commissie moet toezien op de behoorlijke uitvoering van 

het EU-recht in de lidstaten. Mogelijke inbreuken op het EU-recht door de lidstaten komen de Commissie ter kennis door 

haar eigen toezicht op de toepassing van het EU-recht of doordat bij haar een klacht wordt ingediend. Zo nodig herinnert 

de Commissie de lidstaten eraan dat zij het EU-recht op tijd in nationale wetgeving moeten omzetten en op de naleving 

ervan moeten toezien. 

Een klacht kan kosteloos worden ingediend zonder tussenkomst van een advocaat. Het is wel aangewezen om de 

relevante informatie en documentatie mee te sturen (bv. de nationale voorschriften waar het om gaat). Tenzij de klacht 

duidelijk ongegrond is, zullen de diensten van de Commissie de feiten en wettelijke bepalingen betreffende de zaak 

onderzoeken. De Commissie moet binnen een jaar beslissen of zij naar aanleiding van de klacht een procedure inleidt. 

Als klager is men geen partij bij de procedure, zodat men niet tegen de beslissing van de Commissie of tegen het 

uitblijven van een beslissing in beroep kan gaan. Hoewel een klager evenmin het recht heeft om gehoord te worden, 

wordt deze wel op de hoogte gehouden van alle belangrijke beslissingen over de betrokken klacht. Voordat de 

Commissie beslist de zaak te sluiten, stelt zij de klager in kennis van de redenen voor die beslissing en geeft zij de 

klager de gelegenheid haar nieuwe informatie over de zaak voor te leggen. Alle correspondentie wordt u toegezonden in 

de officiële EU-taal van uw keuze. Een klacht kan zowel schriftelijk als per e-mail worden overgemaakt, maar bij 

voorkeur wordt geopteerd voor het standaardformulier voor klachten 94 . Binnen de 15 werkdagen ontvangt de klager een 

bevestiging van de ontvangst van de klacht. Tevens wordt meegedeeld of er voldoende redenen zijn om de klacht te 

onderzoeken. 

De verdere procedure wordt omschreven in artikel 10 e.v. van de Procedureverordening 95 . Zo bepaalt artikel 10 dat, 

indien de Commissie, uit welke bron ook, over informatie beschikt met betrekking tot beweerdelijk onrechtmatige steun, 

zij die informatie onverwijld onderwerpt aan een onderzoek. Zo nodig verzoekt zij de betrokken lidstaat om informatie. 

Indien de betrokken lidstaat, ondanks een aanmaning, de gevraagde informatie niet binnen de door de Commissie 

gestelde termijn verstrekt of onvolledige informatie verstrekt, verlangt de Commissie de te verstrekken informatie bij 

beschikking ("bevel tot het verstrekken van informatie"). In deze beschikking wordt aangegeven welke informatie wordt 

verlangd, en wordt een passende termijn gesteld waarbinnen deze moet worden verstrekt. Vervolgens beschikt de 

Commissie op grond van artikel 11 over de mogelijkheid om een opschortingsbevel of terugvorderingsbevel van de 

staatssteun uit te vaardigen, nadat zij de betrokken lidstaat de gelegenheid heeft gegeven zijn opmerkingen in te dienen 

en in voorkomend geval mits naleving van de toepasselijke voorwaarden. Deze bevelen blijven gelden totdat de 

Commissie een beschikking heeft gegeven over de verenigbaarheid van de steun met de gemeenschappelijke markt. 

Indien de betrokken lidstaat geen gevolg geeft aan een opschortings- of terugvorderingsbevel, kan de Commissie, terwijl 

zij het materiële onderzoek aan de hand van de beschikbare informatie voortzet, zich rechtstreeks tot het Hof van 

Justitie van de Europese Gemeenschappen wenden teneinde te doen vaststellen dat het verzuim een inbreuk op het 

Verdrag vormt. Deze mogelijkheid bestaat eveneens als de Commissie na het antwoord van de lidstaat of bij uitblijven 

94 Meer in het bijzonder door te schrijven naar de Europese Commissie (ter attentie van de Secretaris-generaal), Wetstraat 200, B- 

1049 Brussel; per e-mail: SG-PLAINTES@ec.europa.eu of via het klachtenformulier op internet 

(http://ec.europa.eu/community_law/your_rights/your_rights_forms_en.htm). 

95 Verordening (EG) nr. 659/1999 van de Raad van 22 maart 1999 tot vaststelling van nadere bepalingen voor de toepassing van 

artikel 93 (nu art. 88) van het EG-Verdrag, PB L 83 van 27 maar 1999, 1-9. 

148/167 07/13045/LF



eindrapport 

van een antwoord nog altijd van mening is dat het EU-recht wordt geschonden. Deze inbreukprocedure is gebaseerd op 

grond van artikel 226 EG-Verdrag 96 . 

Naar aanleiding van een inbreukprocedure kan zij een met redenen omkleed advies naar de betrokken lidstaat sturen. 

Daarin zet zij duidelijk de redenen voor haar standpunt uiteen en verzoekt zij de lidstaat binnen een bepaalde termijn 

aan het EU-recht te voldoen. Deze procedure biedt een kader voor overleg met de betrokken lidstaat om vast te stellen 

of inderdaad van een inbreuk op het EU-recht sprake is. Zo ja, dan kan de situatie worden beëindigd of rechtgezet 

zonder dat het Hof van Justitie eraan te pas moet komen. Meestal wordt op deze manier een oplossing gevonden. 

Indien een lidstaat de inbreuk niet beëindigt, kan de Commissie zich genoodzaakt zien de zaak aanhangig te maken bij 

het Europese Hof van Justitie, dat vervolgens bepaalt of er inderdaad sprake is van schending van het EU-recht. De 

uitspraken van het Hof zijn in die gevallen tot de lidstaten gericht. Als het Hof oordeelt dat het EU-recht door een lidstaat 

wordt geschonden, moet deze alle nodige maatregelen treffen om een eind aan de inbreuk te maken. Als de lidstaat dat 

niet doet, kan de Commissie opnieuw naar het Hof stappen en hem vragen de lidstaat een boete op te leggen totdat de 

inbreuk is beëindigd. De uitspraken van het Europese Hof van Justitie verschillen evenwel van die van de nationale 

rechtbanken. Zij hebben immers geen rechtstreeks gevolg voor uw persoonlijke rechten, ook al was uw klacht bij de 

Commissie de aanleiding voor de procedure. Voorts kunnen de uitspraken van het Hof als zodanig geen beslissingen 

van nationale overheden vernietigen en kan u hierin geen schadevergoeding worden toegekend. Zodra de procedure is 

afgesloten, zijn de uitspraken van het Hof wel juridisch bindend. Niet alleen de klager maar alle burgers en bedrijven 

kunnen zich voor een nationale administratieve rechtbank op deze uitspraken beroepen. Het spreekt vanzelf dat deze 

formele gerechtelijke procedures tussen een Europese instelling en de regering van een lidstaat lang kunnen duren. 

Vaak moet de lidstaat die het EU-recht geschonden heeft zelfs zijn wetgeving aanpassen om aan zijn EU-verplichtingen 

te voldoen. De Commissie kan echter geen advies geven over de nationale procedures in individuele gevallen. 

Volledigheidshalve kan worden gewezen op een aantal nadelen bij het indienen van een klacht. Vooreerst duurt het 

soms jaren voor men duidelijkheid krijgt van de Commissie, zodat een kortgedingprocedure voor de nationale rechter 

vaak sneller resultaat zal opleveren. Een ander nadeel betreft het gebrek aan toegang. Ook al kan elke persoon of 

ondernemer een klacht indienen, dient te worden vastgesteld dat dit niet geldt voor het indienen van een beroep. 

Adressant van een beschikking op grond van artikel 88 is immers de lidstaat, zodat een onderneming enkel een beroep 

tegen de beschikking van de Commissie zal kunnen instellen indien zij door de beschikking rechtstreeks en individueel 

geraakt wordt. Finaal biedt een klacht geen soelaas indien de concurrerende onderneming een schorsing of 

terugbetaling van de steunmaatregel beoogt. Een terugvordering wordt immers enkel bevolen indien de Commissie een 

negatieve beschikking neemt, zodat de onderneming zich ook in dergelijk geval beter tot de nationale rechter wendt. 

D.1.1.2. Procedures voor de nationale rechter 

Indien de belangen van een concurrerende onderneming zijn geschaad door de toekenning van onrechtmatige steun, 

kunnen deze ondernemingen bovendien, als alternatief voor of in combinatie met de indiening van een klacht bij de 

Commissie, de zaak aan een nationale rechtbank voorleggen. Immers, wegens de rechtstreekse werking van het in 

artikel 88, lid 3 EG-Verdrag vervatte aanmeldings- en standstill-verplichting rust op de nationale rechter de verplichting 

om de nodige maatregelen te treffen ten aanzien van in strijd met artikel 88, lid 3 EG-Verdrag ten uitvoer gelegd steun. 

Het behoort tot de vaste rechtspraak van het Hof van Justitie dat de nationale rechter verplicht is om (rechts)handelingen 

waarmee steun ten uitvoer wordt gelegd in strijd met de aanmeldings- of standstill-verplichting ongeldig te verklaren en 

96 Indien de Commissie van oordeel is dat een lidstaat een van de krachtens dit Verdrag op hem rustende verplichtingen niet is 

nagekomen, brengt zij dienaangaande een met redenen omkleed advies uit, na deze staat in de gelegenheid te hebben gesteld zijn 

opmerkingen te maken. Indien de betrokken staat dit advies niet binnen de door de Commissie vastgestelde termijn opvolgt, kan de 

Commissie de zaak aanhangig maken bij het Hof van Justitie. 

149/167 07/13045/LF



eindrapport 

dienvolgens de terugbetaling van de reeds uitgekeerde steun te bevelen, zelfs wanneer de steun naderhand door de 

Commissie verenigbaar wordt geacht met de gemeenschappelijke markt. Dit is een gevolg van het hoger geschetste 

verbod op retroactiviteit. Het lijdt dan ook geen twijfel dat ook Belgische rechters gehouden zijn om alle nodige 

maatregelen te treffen ten aanzien van onrechtmatige steun. Een onmisbare leidraad hierbij betreft ongetwijfeld de 

nieuwe Mededeling Handhaving van de Commissie van 9 april 2009. 

De eerste vraag waarmee nationale rechterlijke instanties en potentiële eisers bij de toepassing van de artikelen 87 en 

88 van het Verdrag te maken krijgen, is of de betrokken maatregel daadwerkelijk staatsteun in de zin van het Verdrag is. 

Het Hof van Justitie heeft uitdrukkelijk verklaard dat de nationale rechterlijke instanties net als de Commissie bevoegd 

zijn om het begrip staatssteun uit te leggen 97 . 

Net als de artikelen 81 en 82 van het Verdrag, verleent de in artikel 88, lid 3, van het Verdrag vervatte 

opschortingsverplichting de betrokkenen (zoals de concurrenten van de begunstigde) individuele rechten die 

rechtstreekse werking hebben. De betrokkenen kunnen hun rechten uitoefenen door tegen de lidstaat die de steun heeft 

verleend een zaak aanhangig te maken bij de bevoegde nationale rechterlijke instanties. Dergelijke zaken behandelen 

en aldus de rechten van de concurrenten beschermen uit hoofde van artikel 88, lid 3, van het Verdrag is één van de 

belangrijkste taken van de nationale rechterlijke instanties op het gebied van staatssteun. Het instellen van beroep bij de 

nationale rechter vormt dan ook een belangrijk rechtsmiddel voor concurrenten en andere derden die door onwettige 

steun worden benadeeld. De maatregelen die door de nationale rechter kunnen worden gelast, omvatten: 

a) voorkomen dat onwettige steun wordt uitgekeerd; 

b) terugvordering van onwettige steun (ongeacht of deze verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt); 

c) betaling van rente; 

d) toekenning van schadevergoeding aan concurrerende bedrijven en andere derden; en 

e) voorlopige maatregelen tegen onwettige steun. 

Nationale rechterlijke instanties kunnen ook met staatssteunzaken te maken krijgen wanneer de Commissie reeds 

terugvordering heeft gelast. Hoewel het hierbij meestal om beroepsprocedures ter vernietiging van een nationaal 

terugvorderingsbevel zal gaan, kunnen ook derden schadevergoeding eisen van nationale autoriteiten omdat deze een 

terugvorderingsbeschikking van de Commissie niet ten uitvoer hebben gelegd. In dit verband kan het zowel gaan om 

een betwisting van de geldigheid van een nationaal terugvorderingsbevel als om het vorderen van een 

schadevergoeding wegens niet-tenuitvoerlegging van een terugvorderingsbeschikking. 

Volledigheidshalve dient nog te worden gewezen op de verschillende mogelijkheden waarover de nationale rechter 

beschikt in zijn beoordeling van de verenigbaarheid van een steunmaatregel met de gemeenschappelijke markt, 

teneinde na te gaan op de verplichtingen vervat in artikel 88, lid 3 EG-Verdrag dienen te worden nageleefd. Hoewel de 

hierna besproken mogelijkheden al langer bestaan, heeft de Commissie via een nieuwe mededeling inzake de 

handhaving van staatssteunregels door de nationale rechterlijke instanties, met name de Mededeling Handhaving, 

gepoogd om deze mogelijkheden voor de nationale rechter opnieuw onder de aandacht te brengen en deze meer toe te 

passen 98 . Meer in het bijzonder beschikt de nationale rechter over de mogelijkheid om inlichtingen te vragen aan de 

Commissie, om advies te vragen aan de Commissie en om prejudiciële vragen te stellen aan het Hof van Justitie. 

Overeenkomstig artikel 10 van het Verdrag zijn de Europese instellingen en de lidstaten verplicht loyaal samen te 

werken om de doelstellingen van het Verdrag te verwezenlijken, wat impliceert dat de Commissie de nationale 

97 Zaak 78/76, Steinike & Weinlig, Jurispr. 1977, blz. 595, punt 14; zaak C-39/94, SFEI e.a., Jurispr. 1996, blz. I-3547, punt 49; Zaak 

C-354/90 Fédération Nationale du Commerce Extérieur des Produits Alimentaires e.a./Frankrijk, Jurispr. 1991, blz. I-5505, punt 10; 

en zaak C-368/04, Transalpine Ölleitung in Österreich, Jurispr. 2006, blz I-9957, punt 39. 

98 Mededeling van de Commissie over de handhaving van de staatssteunregels door de nationale rechterlijke instanties, PB C 085 

van 9 april 2009, 0001 – 0022. Hierna “de Mededeling Handhaving” 

150/167 07/13045/LF



eindrapport 

rechterlijke instanties moet bijstaan bij de toepassing van het gemeenschapsrecht De Commissie kan de nationale 

rechterlijke instanties op twee manieren bijstand verlenen: 

a) de rechter kan de Commissie verzoeken hem relevante informatie te verstrekken waarover zij 

beschikt; 

b) de rechter kan de Commissie om advies vragen over de toepassing van de staatssteunregels. 

De verplichting van de Commissie om de nationale rechterlijke instanties bijstand te verlenen bij de toepassing van de 

staatssteunregels omvat dus ook de verplichting om relevante informatie waarover zij beschikt aan de nationale rechter 

te doen toekomen 99 . Een nationale rechter kan de Commissie onder meer verzoeken om inlichtingen over een lopende 

procedure van de Commissie, alsook om bepaalde documenten waarover de Commissie beschikt over te leggen. 

Wanneer een nationale rechter wordt verzocht in een bij hem aanhangige zaak de staatssteunregels toe te passen, 

moet hij alle toepasselijke communautaire voorschriften op het gebied van staatssteun evenals de bestaande 

rechtspraak van de gemeenschapsrechters in acht nemen. Daarnaast kan een nationale rechter zich laten leiden door 

de besluitvormingspraktijk van de Commissie en de door de Commissie bekendgemaakte mededelingen en richtsnoeren 

betreffende de toepassing van de staatssteunregels. Er kunnen zich evenwel omstandigheden voordoen waarin de 

genoemde instrumenten de nationale rechter onvoldoende houvast bieden met betrekking tot de betrokken 

vraagstukken. Gezien haar verplichtingen ingevolge artikel 10 van het Verdrag en gezien de belangrijke en complexe rol 

die de nationale rechterlijke instanties spelen met betrekking tot de handhaving van de staatssteunregels, biedt de 

Commissie de nationale rechterlijke instanties de gelegenheid om haar advies in te winnen over relevante kwesties 

betreffende de toepassing van de staatssteunregels 100 . 

Deze twee voorgaande mogelijkheden doen uiteraard geen afbreuk aan de mogelijkheid en/of de verplichting van een 

nationale rechter om de zaak overeenkomstig artikel 234 van het Verdrag voor een prejudiciële beslissing naar het Hof 

van Justitie te verwijzen. Zonodig moet de nationale rechter in dergelijk geval tijdelijke maatregelen treffen die de 

belangen van de betrokken partijen beschermen in afwachting van een definitieve uitspraak. Voordat een nationale 

rechtbank uitspraak doet in een zaak van Europees recht, kan of moet zij de zaak eerst voorleggen aan het Europese 

Hof van Justitie in Luxemburg om een bepaald aspect van het Europees recht te verduidelijken. Deze zogenaamde 

prejudiciële beslissingen zorgen ervoor dat het Europees recht in de gehele Europese Unie op dezelfde wijze wordt 

uitgelegd en toegepast. Dergelijke prejudiciële vraag kan zowel worden gevraagd door het concurrerend bedrijf, en 

desgevallend ambtshalve door de rechter. Een nationale rechtbank is verplicht een prejudiciële vraag die zich in een bij 

haar aangespannen zaak voordoet, aan het Europese Hof van Justitie voor te leggen, wanneer volgens het nationale 

recht tegen de beslissingen van die rechtbank geen hoger beroep mogelijk is. Hoewel het Hof verklaart hoe het EU-recht 

moet worden opgevat, kan het niet over de specifieke zaak beslissen. De uiteindelijke beslissing daarover wordt altijd 

door de nationale rechtbank genomen, die daarbij het EU-recht volgens de interpretatie van het Hof moet respecteren. 

Deze procedure kan de gebruikelijke procesduur echter aanzienlijk verlengen. Als het Hof uitspraak doet over de uitleg 

die aan het EU-recht moet worden gegeven, is dat tegelijkertijd echter ook een precedent voor vergelijkbare zaken in 

andere lidstaten. 

Er dient wel te worden opgemerkt dat er zeer weinig rechtspraak bestaat inzake het aanvechten van staatssteun. Dit kan 

worden verklaard door het feit dat staatssteun in principe bedoeld is om de eigen nationale ondernemeingen te steunen, 

en een concurrenrende onderneming niet snel geneigd zal zijn om haar eigen ruiten in te gooien door het opstarten van 

een procedure, maar veel sneller ‘on speaking terms’ wil blijven met de overheid, waarop zij nog vele jaren een beroep 

99 Zaak C-39/94, SFEI e.a., reeds aangehaald in voetnoot 8, punt 50; beschikking van 13 juli 1990 in zaak C-2/88 Imm., Zwartveld 

e.a., reeds aangehaald in voetnoot 124, punten 17-22; zaak C-234/89, Delimitis/Henninger Bräu, reeds aangehaald in voetnoot 124, 

punt 53; en zaak T-353/94, Postbank/Commissie, reeds aangehaald in voetnoot 127, punten 64 en 65. 

100 Zie zaak C-39/94, SFEI e.a., reeds aangehaald in voetnoot 8, punt 50. 

151/167 07/13045/LF



eindrapport 

zal moeten doen én desgevallend zelf steun van zal willen verkrijgen op basis van eenzelfde steunregime of een andere 

steunregeling. Ondanks het feit dat er geen uitgebreide Belgische rechtspraak bestaat met betrekking tot staatssteun, 

wordt hierna ingegaan op de situatie waarin enerzijds concurrenten van de steunbegunstigde een schending van artikel 

88, lid 3 EG-Verdrag inroepen en anderzijds de situatie waarin deze bepaling wordt ingeroepen door de 

heffingsplichtigen van bijdragen die dienen ter financiering van de onrechtmatige staatssteun. In beide gevallen wordt 

een onderscheid gemaakt tussen procedures voor de burgerlijke rechter en procedures voor de administratieve rechter. 

Concurrenten van steunverkrijgende ondernemingen hebben vooreerst de mogelijkheid om een burgerlijke 

procedure in te leiden voor de Rechtbank van Koophandel, en meer in het bijzonder een stakingsvordering op grond 

van de Wet Handelspraktijken 101 (hierna WHPC), omwille van een (vermeende) strijdigheid met de eerlijke 

handelspraktijken door het gebruik van onrechtmatige staatssteun. In het kader van dergelijke vordering is de rechter 

enkel bevoegd de staking te bevelen van een daad die een inbreuk maakt op de WHPC. In dit verband bevestigde de 

voorzitter van de Rechtbank van Koophandel te Brussel een eerder uitgevaardigd stakingsbevel ten aanzien van de 

Italiaanse onderneming BFM om, in concurrentie met anderen, een bod te doen in het kader van een aanbesteding, nu 

BFM steun genoot die niet was aangemeld bij, noch goedgekeurd door de Commissie 102 . Het feit dat BFM op die manier 

een abnormaal laag bod kon doen, werd strijdig geacht met de eerlijke handelspraktijken. In een tweede zaak oordeelt 

het Hof van Beroep te Brussel dat, ondanks de bevoegdheid van de nationale rechter op grond van artikel 88, lid 3 EG- 

Verdrag, er geen juridische basis is voor de vordering tot staken van de activiteiten van de ziekenfondsen op het vlak 

van hospitalisatieverzekeringen 103 . Het voegt eraan toe dat door de stopzetting van alle activiteiten inzake 

hospitalisatieverzekeringen te eisen, de (eisende en concurrerende) verzekeringsondernemingen niet het herstel van de 

normale concurrentievoorwaarden op de markt beogen, maar wel de eliminatie van een concurrent op die markt. Vermits 

er geen andere maatregelen werden gevraagd, besloot het Hof dat niet verder diende te worden onderzocht of er sprake 

was van staatssteun. 

In België (of Vlaanderen) is voor besluiten van administratieve overheden tot toekenning van staatssteun (vb. 

subsidies) geen georganiseerd (willig) administratief beroep voorzien. Dit houdt in dat concurrenten van een 

steunontvangend bedrijf het steunbesluit rechtstreeks kunnen aanvechten voor de Raad van State, zonder dat zij 

hiervoor eerst het administratief beroep moeten uitputten (bij gebrek aan administratieve beroeps- of 

bezwaarprocedure). Op die manier kan een nietigheidsberoep (al dan niet in combinatie met een schorsingsberoep) 

worden aangetekend bij de Raad van State wegens een schending van artikel 88, lid 3 EG-Verdrag. Indien de 

ontvankelijksheidsvoorwaarden zijn vervuld (onder meer wat betreft het belang), is de Raad verplicht om het besluit te 

toetsen aan artikel 88, lid 3 EG-Verdrag, en dien desgevallend de schorsing of nietigheid te worden uitgesproken, wat in 

het laatste geval een herstel in de oorspronkelijke toestand impliceert. Als voorbeeld kan worden verwezen naar een 

verwerping van een schorsingsberoep door de Raad van State omdat de Raad de mening was toebedeeld dat de 

onmiddellijke toekenning van de steun niet de uiterst dringende noodzakelijkheid van de vordering tot schorsing 

rechtvaardigt, nu de concurrenten niet hebben aangetoond dat het om een moeilijk te herstellen ernstig nadeel gaat 104 . 

Immers, de aanmeldings- en standstill-verplichtingen doen geen afbreuk aan de regels van bevoegdheid, noch van 

procedure die de nationale rechtbanken moeten toepassen. 

Ook heffingsplichtige ondernemingen kunnen de schending van artikel 88, lid 3 EG-Verdrag inroepen, nu de wijze 

van financiering van de steunmaatregelen eveneens onderhevig is aan de aanmeldingsplicht. Bijgevolg gelden de 

gevolgen van de niet-inachtneming ervan zowel voor de steunmaatregel an sich als voor de maatregelen ter financiering 

101 Wet van 14 juli 1991 betreffende de handelspraktijken en de voorlichting en bescherming van de consument, BS 29 augustus 

1991. Hierna WHPC. 

102 Voorz. Kh. Brussel 13 februari 1995, Jaarboek Handelspraktijken & Mededinging 1995, 728, noot P. DE VROEDE. 

103 Brussel 23 mei 2003, IT.B.H. 2004, 285. 

104 RvSt nr. 41.036, 12 november 1992, R.A.C.E. 1992. 

152/167 07/13045/LF



eindrapport 

ervan. Op burgerrechtelijk gebied vinden we een consequente toepassing van de gevolgen van een niet-aangemelde 

steunmaatregel terug in diverse uitspraken met betrekking tot het stelsel van verplichte heffingen aan het ‘Fonds voor de 

gezondheid en de productie van dieren’, ondanks verwoede pogingen van de Belgische overheid om aan de gevolgen te 

ontsnappen. Zo werd in 1987 een heffing opgelegd die ten goed kwam aan hoger vermeld fonds, ter financiering van 

steunmaatregelen ter bestrijding van allerlei dierenziektes, terwijl dit heffingsstelsel werd ten uitvoer gelegd zonder 

voorafgaande aanmelding. Er werden verschillende prejudiciële vragen gesteld (zie infra) en ook de Commissie 

oordeelde naderhand dat het heffingsstelsel onverenigbaar was met de gemeenschappelijke markt. Naar aanleiding van 

een vonnis van de Rechtbank van Eerste Aanleg te Turnhout van 10 februari 1994 105 , waarin werd geoordeeld dat de 

verplichte heffingen onrechtmatige steun uitmaken en dienen te worden terugbetaald, wilde de Belgische wetgever dit 

vermijden door de wet te wijzigen, opnieuw zonder deze wet aan te melden. Zowel het Hof van Beroep als het Hof van 

Cassatie hebben het eerste vonnis uiteindelijk bevestigd. Hoe dan ook blijkt dat bijna alle rechters die reeds uitspraak 

hebben gedaan, in overeenstemming met de hen door de rechtstreekse werking van artikel 88, lid 3 EG-Verdrag en de 

jurisprudentie van het Hof van justitie toegekende taak, de retroactieve werking als onrechtmatig hebben bestempeld en 

de terugbetaling ervan hebben bevolen. 

Ook op administratief gebied heeft onder meer het Arbitragehof (nu Grondwettelijk Hof) gesuggereerd dat een 

retroactief heffingstelsel strijdig is met het EG-Verdrag 106 . 

D.1.2. Commissie 

Niet enkel ondernemingen zelf, maar ook de Commissie beschikt over een aantal handhavingsbevoegdheden inzake 

onrechtmatige staatssteun. De Commissie is immers op grond van artikel 211 EG-Verdrag in het algemeen belast met 

toezicht op de naleving van het EG-recht in de lidstaten. Ter uitvoering van haar taak zal de Commissie al het mogelijke 

moeten doen om die naleving te bevorderen, en zonodig handhavend optreden 107 . In dit gedeelte volgt dan ook een 

onderzoek naar de bevoegdheden die de Commissie heeft met betrekking tot de handhaving en communautaire controle 

op de steunmaatregelen. 

De bevoegdheden van de Commissie situeren zich in diverse fasen van de procedure inzake staatssteun. Meer in het 

bijzonder heeft de Commissie achtereenvolgens voorlopige handhavingsmogelijkheden gedurende het onderzoek, 

beschikt zij over handhavingsmogelijkheden na afloop van een formeel onderzoek en vervolgens in de fase van 

uitvoering van een terugvorderingsbeschikking en finaal kan zij ook na afloop van de uitvoeringstermijn van een 

terugvorderingsbeschikking nog handhavend optreden. 

Vooraleer de Commissie kan optreden tegen onrechtmatige staatssteun, dient zij die steun ook aan een inhoudelijk 

onderzoek naar de verenigbaarheid met de gemeenschappelijke markt te onderwerpen. Gedurende dat onderzoek kan 

de Commissie reeds voorlopige maatregelen nemen jegens de lidstaten. Zoals eerder aangegeven gaat het om een 

opschortings- of terugvorderingsbevel. 

Naast voorlopige maatregelen kan de Commissie eveneens definitieve maatregelen nemen, weliswaar enkel na afloop 

van een inhoudelijk onderzoek en zij de steun als gevolg daarvan onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt 

heeft verklaard. In dit verband is het onder meer mogelijk om de terugvordering te gelasten van onrechtmatige steun op 

grond van artikel 14, lid 1 Procedureverordening. Deze terugvordering mag echter niet in strijd zijn met de algemene 

beginselen van gemeenschapsrecht en moet, op straffe van verjaring, worden uitgeoefend binnen een termijn van 10 

105 Turnhout 10 februari 1994, onuitg. 

106 Arbitragehof nr. 17/2000, 9 februari 2000, A.A. 2000, 179. 

107 Dit werd tevens bevestigd in de vroegere Bekendmaking betreffende de samenwerking tussen nationale rechterlijke instanties en 

de Commissie op gebied van steunmaatregelen van de Staten. PB C 312/8, en inmiddels wegens ‘onbruik’ vervangen door de 

Mededeling Handhaving van 2009. 

153/167 07/13045/LF



eindrapport 

jaar na de dag waarop de onrechtmatige steun werd verleend. Deze terugvordering is gericht aan de lidstaat en niet aan 

de begunstigde, zodat voor de begunstigde geen rechtstreekse verplichtingen voortvloeien uit de beschikking. Wel rust 

op de lidstaat de verplichting om de onrechtmatige steun van de begunstigde terug te vorderen (wederom artikel 14, lid 1 

Procedureverordening). Nu dergelijke terugvordering nadelige gevolgen heeft voor zowel de lidstaat als de begunstigde, 

dient te worden gewezen op hun beroepsmogelijkheden. In dit verband kan de lidstaat op grond van artikel 230 EG- 

Verdrag een nietigheidsberoep instellen tegen de beschikking. De betrokken lidstaat kan deze procedure instellen bij het 

Gerecht van Eerste Aanleg binnen een termijn van twee maanden vanaf de bekendmaking van de beschikking aan die 

lidstaat. Nadien is het aanvechten niet meer mogelijk. Ook begunstigden kunnen tegen dergelijke beschikking beroep 

instellen bij het Gerecht van Eerste Aanleg op grond van artikel 230 EG-Verdrag, binnen een termijn van twee maanden 

na publicatie van de terugvorderingsbeschikking in het Publicatieblad. Merk wel op dat dergelijk beroep van een 

begunstigde slechts ontvankelijk zal worden verklaard indien er is voldoen aan bepaalde voorwaarden. Vooreerst moet 

de begunstigde procesbelang hebben (d.i. dat de handeling met dwingende rechtsgevolgen zijn belangen schaadt 

doordat zij zijn rechtspositie ingrijpend wijzigen). Daarnaast moet de begunstigde zowel rechtstreeks als individueel 

geraakt zijn door de beschikking. Nu de beroepsprocedure niet schorsend werkt, kan het Gerecht van Eerste Aanleg 

eveneens worden verzocht in een kortgedingprocedure om de terugvorderingsbeschikking te schorsen op grond van 

artikel 242 of 243 EG-Verdrag. 

In een derde fase staat de Commissie in voor de uitvoering van de terugvorderingbeschikking. Uitgaande van artikel 14, 

lid 1 Procedureverordening wordt in de terugvorderingsbeschikking aan de betrokken lidstaat de verplichting opgelegd 

om alle nodige maatregelen te treffen om de onrechtmatig verleende en onverenigbaar verklaarde steun van de 

begunstigde terug te vorderen. De uitvoering hiervan dient onverwijld en in overeenstemming met de nationaalrechtelijke 

procedures van de betrokken lidstaat te geschieden, voor zover die procedures een onverwijlde en daadwerkelijke 

tenuitvoerlegging van de beschikking van de Commissie toelaten. Uiteraard is de kans groot dat de ontvangers van de 

betreffende staatssteun zich tegen de tenuitvoerlegging van de terugvordering zullen verzetten in nationaalrechtelijke 

procedures. Voorafgaandelijk wordt opgemerkt dat de verplichting van de lidstaat in principe rust op het orgaan dat de 

steun heeft toegekend. Merk eveneens op dat een verzoek tot opschorting (zie supra) slechts mogelijk zal zijn indien de 

begunstigde de nationale beroepsmogelijkheden heeft aangewend, zoniet is er geen sprake van één van de essentiële 

voorwaarden, met name spoedeisendheid. Daarnaast is het evenmin mogelijk om de geldigheid van de 

terugvorderingsbeschikking nog nationaal te betwisten indien geen gebruik werd gemaakt van de beroepsmogelijkheid 

van artikel 230 EG-Verdrag. Concreet zullen begunstigden zich in veel gevallen enkel nog kunnen beroepen op 

uitzonderlijke omstandigheden om zich tegen de terugvordering te verweren. 

Finaal kan de Commissie na afloop van de uitvoeringstermijn van de terugvorderingsbeschikking, in geval de lidstaat de 

terugvordering niet heeft uitgevoerd binnen de termijn van (doorgaans) twee maanden, kan de Commissie op basis van 

het huidige recht een niet-nakomingsprocedure opstarten tegen de lidstaat om het geschonden EG-recht alsnog te doen 

handhaven. Deze procedure wordt geregeld in artikel 23, lid 1 Procedureverordening. Deze procedure is als dusdanig 

een variant van het algemene beroep wegens niet-nakoming op grond van artikel 226 EG-Verdrag. De lidstaat kan 

onder meer de ongeldigheid van de beschikking inroepen als verweer, dan wel dat de correcte uitvoering volstrekt of 

absoluut onmogelijk is. 

Nu naar aanleiding van de stuurgroepvergadering vooral werd toegespitst op de positie van de begunstigde en 

concurrerende bedrijven, wordt niet dieper ingegaan op de handhavingsmogelijkheden van de Commissie. 

D.1.3. Lidstaten 

In de mate dat hoger nog niet werd verwezen naar de mogelijkheden van de lidstaten, wordt minstens aangehaald dat 

lidstaten de mogelijkheid hebben om een nietigheidsberoep in te stellen op grond van artikel 230 EG-Verdrag, en zij 

eveneens kunnen opkomen tegen een terugvorderingsbeschikking. 

154/167 07/13045/LF



eindrapport 

D.2. AANVECHTEN VAN GOEDGEKEURDE STAATSSTEUN 

In het eerste juridisch deelrapport werd reeds aangegeven dat een steunregime in principe steeds moet worden 

aangemeld, en de steun pas ten uitvoer kan worden gelegd nadat de Commissie deze steun bij beschikking verenigbaar 

heeft geacht met de gemeenschappelijke markt. Daarnaast bestaat tevens de mogelijkheid om een steunregime in te 

voeren dat voldoet aan de bepalingen van de Algemene Groepsvrijstellingsverordening, in welk geval er logischerwijs 

geen aanmelding vereist is. In beide gevallen is er in beginsel sprake van een rechtsmatige of goedgekeurd 

steunregime. Het spreekt echter voor zich dat er ook discussie kan rijzen omtrent dergelijke staatssteun, waarbij onder 

meer (en vooral) wordt gedacht aan situaties waarbij een individuele begunstigde onderneming steun ontvangt op basis 

van het goedgekeurde steunregime, maar waarbij de concurrerende onderneming van oordeel is dat de beschikking van 

de Commissie om de staatssteun goed te keuren onwettig is tot stand gekomen. M.a.w. de concurrerende onderneming 

en de Commissie verschillen dan van mening over de al dan niet verenigbaarheid van het steunregime met het EG- 

Verdrag. Daarnaast kan de concurrerende onderneming ook van oordeel zijn dat de concrete voorwaarden van het 

steunregime niet waren vervuld, dan wel dat het besluit om de steun toe te kennen aan de begunstigde onwettig is. 

Daarnaast leidt ook misbruik van steun vaak tot een geschil. Vooraleer in te gaan op de mogelijkheden van de 

concurrerende ondernemingen, de Commissie en de lidstaten, volgt hierna een beknopte toelichting inzake misbruik van 

staatssteun. 

Op grond van artikel 1 sub g Procedureverordening gaat het enerzijds om steun in strijd met een beschikking van de 

Commissie om geen bezwaar te maken tegen steunmaatregelen waarvan de Commissie na een eerste onderzoek heeft 

aangenomen dat zij geen twijfel doen rijzen wat betreft verenigbaarheid met de gemeenschappelijke markt. Anderzijds 

betreft het steun die strijdig is met positieve of voorwaardelijke beschikkingen van de Commissie na afloop van een 

formele onderzoeksprocedure, waarin de Commissie (al dan niet onder voorwaarden) de verenigbaarheid van de 

steunmaatregelen heeft vastgesteld. Van misbruik is dus sprake wanneer een regeling, die op zichzelf verenigbaar is, 

voor andere dan de vooropgestelde doeleinden, hetzij in strijd met andere verdragsbepalingen wordt toegepast. 

Misbruik van staatssteun is met andere woorden een ander soort schending van het EG-recht dan onrechtmatige 

staatssteun. Terwijl onrechtmatige staatssteun een schending door de lidstaten betreft wegens het niet-naleven van hun 

verplichtingen, betreft misbruik van staatssteun de wijze waarop (al dan niet onder voorwaarden) de goedgekeurde 

steun in de praktijk door de begunstigden wordt gebruikt 108 . Dit neemt evenwel niet weg dat beide vormen van steun 

verwant zijn met elkaar, nu misbruik van verenigbaar verklaarde steun impliceert dat die steun alsnog onverenigbaar 

wordt. Om die reden werd ook in de considerans van de Procedureverordening aangegeven dat misbruik van steun de 

werking van de interne markt op dezelfde wijze kan beïnvloeden als onrechtmatige steun en bijgevolg volgens 

soortgelijke procedures moet worden behandeld. 

D.2.1. Concurrerende ondernemingen 

Net zoals bij onrechtmatige staatssteun, kunnen concurrerende ondernemingen in geval van een goedgekeurde 

steunregeling opkomen tegen steun die wordt toegekend aan een concurrerende begunstigde. Gelet op hoger vermelde 

soortgelijke procedures en wat hierover reeds werd uiteengezet met betrekking tot onrechtmatige staatssteun, wordt hier 

niet nader ingegaan op deze mogelijkheden, zoals onder meer het indienen van een klacht bij de Commissie. Ook met 

betrekking tot de goedgekeurde staatssteun kunnen concurrerende ondernemingen bovendien de zaak zowel aan 

administratieve instanties voorleggen, als aan een nationale rechtbanken. 

108 Het Gerecht van Eerste Aanleg bepaalde in de gevoegde zaken Saxonia Edelmetalle en ZEMAG/Commissie dat volgens de 

Procedureverordening slechts sprake was van misbruik van steun indien deze praktijk aan de begunstigde kon worden toegerekend. 

Gev. Zaken T-111/01 en T-133/01n Saxonia Edelmetalle en ZEMAG/Commissie, 11 mei 2005, randnr. 96. 

155/167 07/13045/LF



eindrapport 

D.2.1.1. Acties op nationaal niveau 

Vooreerst wordt stilgestaan bij de administratieve procedures, die de burgerrechtelijke procedures voorafgaan. Als de 

concurrent meent dat de overheidsinstantie hun rechten op de interne markt verkeerd geïnterpreteerd of toegepast 

heeft, moet deze eerst proberen om dit probleem via de interne bezwaar- en beroepsmogelijkheden van die instantie 

op te lossen. Het kan hierbij nuttig zijn voor het concurrerend bedrijf te preciseren aan welke Europese voorschriften het 

haar rechten ontleent. Als het bedrijf het niet eens is met het besluit van een instantie, kan het noodzakelijk zijn een 

formele klacht in te dienen indien hiervoor een procedure en/of termijn werd voorzien. Zoniet bestaat het gevaar dat 

men zijn rechten op nationaal niveau verliest, nu een eventuele procedure voor de Raad van State vereist dat de 

(georganiseerde) administratieve rechtsmiddelen zijn uitgeput vooraleer een schorsing- of vernietigingsberoep kan 

worden aangetekend bij de Raad van State. In Vlaanderen zijn er echter geen administratieve procedures voorzien, 

zodat men onmiddellijk naar de Raad van State zal moeten stappen (tenzij in de regelgeving alsnog een procedure 

wordt uitgewerkt waarin een administratief beroep wordt geregeld). 

In heel wat sectoren werden er overigens beroepsorganisaties en belangenverenigingen opgericht, die kunnen opkomen 

voor de belangen van hun leden. Zij bundelen de aan hen gemelde klachten en maken de bevoegde instanties attent op 

eventuele problemen. Daarnaast bestaan er een aantal andere niet-gerechtelijke procedures voor de beslechting van 

geschillen tussen burgers en overheid. Voorbeelden hiervan zijn de nationale ombudsman, nationale commissies voor 

verzoekschriften en diverse bemiddelingsprocedures. 

Als het concurrerend bedrijf na de verschillende niet-gerechtelijke stappen nog altijd meent dat haar rechten niet in acht 

worden genomen (of als deze buitengerechtelijke stappen niet voorhanden zijn), kan de onderneming een zaak 

aanhangig maken bij een burgerlijke rechtbank. Terwijl de nationale overheidsinstanties als eerste verantwoordelijk 

zijn voor de behoorlijke toepassing van het EG-recht, spelen de nationale rechtbanken een fundamentele rol door erop 

toe te zien dat persoonlijke rechten die uit het EG-recht voortvloeien door de overheidsinstanties van de lidstaten ook 

werkelijk worden gerespecteerd. Het voordeel van een procedure bij een burgerlijke rechtbank is dat deze een besluit 

van een nationale instantie kan terugdraaien. De onderneming kan echter ook een uitspraak in kort geding tot 

onmiddellijke schorsing van de betwiste maatregel eisen. Daarnaast kan schadevergoeding worden gevorderd, als men 

door de onjuiste toepassing van het EG-recht door een nationale instantie meent benadeeld te zijn. Alleen op nationaal 

niveau kan van een particulier, een bedrijf of een overheidsinstantie schadevergoeding worden geëist. Op Europees 

niveau bestaan daarvoor geen procedures. 

Concreet zal een beroep op de vordering tot staken op grond van de WHPC de meest voor de hand liggende optie zijn. 

De stakingsrechter is niet bevoegd om te oordelen omtrent aard en omvang van beweerde schade en de daaraan te 

verbinden schadevergoeding, zodat hij ook geen afgifte kan bevelen van de lijst met personen aan wie een voor een 

verkoper denigrerend schrijven werd verzonden en evenmin machtiging kan verlenen om die personen op kosten van de 

andere partij aan te schrijven met het oog op herstel van de aangerichte schade. Dit belet echter niet dat een 

belanghebbende concurrent een gemeenrechtelijke vordering tot schadevergoeding kan instellen op grond van artikel 

1382 BW of een vordering tot voorlopige maatregelen. In dergelijk geval zal het stakingsbevel van de rechter worden 

beschouwd als de fout die vereist is om een schadevergoeding te vorderen op grond van artikel 1382 BW. 

Een tweede vorm van zaken die door concurrerende bedrijven kan worden ingeleid betreft zaken waarin concurrenten 

(of andere belanghebbenden zoals beroepsverenigingen) proberen de terugvordering van steun te bekomen die voor 

andere doeleinden werd gebruikt of waarvan het besluit niet wettig was. 

Net zoals hoger aangegeven beschikt een nationale rechter steeds over de mogelijkheid om de Commissie om 

inlichtingen of advies te vragen, alsook om een prejudiciële vraag te stellen aangaande de uitlegging van de 

staatssteunregels (zie echter meer in detail, D.2.1.2) 

156/167 07/13045/LF



eindrapport 

D.2.1.2. Acties op Europees niveau (beroep nietigverklaring en/of prejudiciële geldigheidstoetsing) 

De Commissie kan gedurende haar onderzoek naar steunmaatregelen diverse beschikkingen nemen over de kwalificatie 

van die maatregel of de rechtmatigheid hiervan in het licht van de staatssteunregels. In de rechtsleer stelt men dat 

dergelijke beschikkingen in beginsel verbindend zijn voor nationale rechters die gedurende het onderzoek van de 

Commissie of na afloop daarvan worden geacht zich eveneens over de betreffende maatregel uit te laten 109 . Dat 

betekent in beginsel dat wanneer de Commissie eerder dan een nationale rechter bij beschikking heeft vastgesteld dat 

de onderzochte maatregel geen staatssteun is in de zin van art. 87, lid 1 EG-Verdrag, de nationale rechter van dat 

oordeel zal moeten uitgaan in de aanhangige nationaalrechtelijke procedure. 

Niettemin dienen twee belangrijke nuances op de principiële verbindende werking van deze beschikken te worden 

aangebracht. Op grond van art. 230 EG-Verdrag heeft iedere natuurlijke of rechtspersoon het recht om beroep (tot 

nietigverklaring) in te stellen tegen de tot hem gerichte beschikkingen, alsmede tegen beschikkingen die, hoewel 

genomen in de vorm van een verordening, of van een beschikking gericht tot een andere persoon, hem rechtstreeks en 

individueel raken. Deze proceduremogelijkheid maakt het mogelijk voor concurrerende ondernemingen om een 

(eventueel positieve) beschikking van de Commissie in een het onderzoek naar de verenigbaarheid van 

steunmaatregelen met de gemeenschappelijke markt aan te vechten. 

Zonder in detail in te gaan op de uitgebreide rechtspraak van het Hof van Justitie en het Gerecht van Eerste Aanleg 

aangaande de (ontvankelijkheids-)vereiste van het ‘individueel geraakt zijn’ door een beschikking, kan worden gesteld 

dat in de staatssteunprocedure concurrerende ondernemingen op verscheidene ogenblikken worden geacht voldoende 

belang te hebben om een beschikking van de Commissie waarin zij de steunmaatregel verenigbaar acht met de 

gemeenschappelijke markt aan te vechten. Zo stellen Lenaerts en Arts terecht dat wanneer de Commissie na een 

procedure op tegenspraak de betrokken steunmaatregel verenigbaar verklaart met de gemeenschappelijke markt, dit 

individueel aan de concurrerende ondernemingen raakt die aan het formele onderzoek hebben deelgenomen en van wie 

de marktpositie door de steunmaatregel in het gedrang wordt gebracht 110 . Een gelijkaardige conclusie trekken beide 

auteurs wanneer de Commissie reeds ter afsluiting van het preliminair onderzoek de voorgenomen steunmaatregel 

verenigbaar acht met de gemeenschappelijke markt en daarom beslist geen procedure op tegenspraak te openen in de 

zin van art. 88 EG-Verdrag 111 . 

Wanneer dus tijdig door een concurrerende onderneming, die voldoet aan de hoger omschreven 

ontvankelijkheidsvereisten, een beroep tot nietigverklaring is ingediend tegen de beschikking van de Commissie, zal de 

nationale rechter – voor zover sprake is van twee parallelle procedures - zich evident dienen te richten naar de uitspraak 

van het Gerecht van Eerste Aanleg dan wel het Hof van Justitie (in hogere voorziening). In voorkomend geval kan de 

nationale rechter genoodzaakt zijn om de nationale procedure op te schorten totdat een definitieve uitspraak voorligt. Dit 

vloeit inderdaad voort uit de verplichting tot loyale samenwerking uit artikel 10 EG-Verdrag. 

Illustratief kan worden gewezen op één zaak waarin de concurrenten van een begunstigde onderneming de nietigheid 

van de positieve beschikking aangaande een Nederlands steunregime vorderden op grond van artikel 230 EG-Verdrag, 

en dit beroep gegrond werd verklaard 112 . Naast beroepen ingesteld door concurrenten of begunstigden, zijn ook 

beroepen mogelijk door een beroepsvereniging en door een lokale overheid. 

Tot slot rijst de vraag of een concurrerende onderneming de nationale rechter kan aanzetten tot een het stellen van een 

prejudiciële vraag – in de vorm van een incidentele wettigheidscontrole – over de verenigbaarheid van een (eventuele) 

109 P.C. ADRIAANSE, Handhaving van EG-recht in situaties van onrechtmatige staatssteun, Kluwer, 2006, 204. 

110 K. LENAERTS en D. ARTS, Europees procesrecht, Maklu, 2001, 166. 

111 K. LENAERTS en D. ARTS, Europees procesrecht, Maklu, 2001, 165. 

112 HvJ EG, 28 januari 1986, zaak C-169/84. 

157/167 07/13045/LF



eindrapport 

positieve beschikking van de Commissie met de (primaire) regels uit het EG-Verdrag inzake staatssteun. De essentiële 

vraag die hier echter rijst is of het nog mogelijk is voor een concurrerende onderneming om een nationale rechter te 

verzoeken om door middel van prejudiciële vragen een uitspraak van het Hof uit te lokken over de geldigheid van een 

handeling (bv. positieve beschikking van de Commissie) waartegen die partij zelf een beroep tot vernietiging had kunnen 

richten binnen de daartoe gestelde termijn van twee maanden. Het Hof van Justitie heeft hier in beginsel ontkennend op 

geantwoord: in het arrest Deggendorf van 9 maart 1994 heeft het gesteld dat een natuurlijke of rechtspersoon die het 

recht heeft om op grond van art. 230 EG-Verdrag de nietigverklaring van een gemeenschapshandeling te vorderen, 

maar van dit recht geen gebruik maakt, zich niet meer mag beroepen op de onwettigheid van die handeling in een later 

geding voor de nationale rechter. 

Om als concurrerende onderneming de wettigheid van een positieve beschikking inzake staatssteun voor de nationale 

rechter te betwisten, zal je dus in beginsel moeten kunnen aantonen dat de betrokken onderneming niet de mogelijkheid 

(‘het recht’) heeft gehad om dergelijke vernietigingsprocedure bij het Gerecht van Eerste Aanleg meteen op te starten. 

Dit zal niet evident zijn nu – zoals hoger ook aangegeven – het Hof van Justitie (en ook het Gerecht van Eerste Aanleg) 

onder bepaalde voorwaarden wel degelijk aan concurrerende ondernemingen afdoende belang toekent om een 

positieve beschikking over een steunregime aan te vechten. Wellicht zal de mogelijkheid tot prejudiciële 

wettigheidstoetsing door de nationale rechter van een positieve beschikking van een steunregime veelal beperkt blijven 

tot een louter theoretische mogelijkheid. 

D.2.2. Commissie 

Anders dan wat geldt voor onrechtmatige staatssteun, voorziet het EG-Verdrag wel in een uitdrukkelijke regeling voor 

misbruik van staatssteun. Artikel 88, lid 2, 1e alinea EG-Verdrag bepaalt namelijk dat indien de Commissie, na de 

belanghebbenden te hebben aangemaand hun opmerkingen te maken, vaststelt dat een steunmaatregel door een staat 

of met staatsmiddelen bekostigd, volgens artikel 87 niet verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt of dat van 

deze steunmaatregel misbruik wordt gemaakt, bepaalt zij dat de betrokken staat die steunmaatregel moet opheffen of 

wijzigen binnen de door haar vast te stellen termijn. Indien deze staat dat besluit niet binnen de gestelde termijn nakomt, 

kan de Commissie of iedere andere belanghebbende staat zich in afwijking van de artikelen 226 en 227 rechtstreeks tot 

het Hof van Justitie wenden. Artikel 16 Procedureverordening bepaalt verder dat de Commissie, onverminderd artikel 23 

Procedureverordening, in gevallen van misbruik van steun de formele onderzoeksprocedure kan inleiden 

overeenkomstig artikel 4, lid 4. De artikelen 6, 7, 9 en 10, artikel 11, lid 1, en de artikelen 12, 13, 14 en 15 zijn mutatis 

mutandis van toepassing. Artikel 23 verleent de Commissie de mogelijkheid om zich rechtstreeks tot het Hof van Justitie 

te wenden indien de betrokken lidstaat, met name in gevallen bedoeld in artikel 14, niet voldoet aan een voorwaardelijke 

of negatieve beschikking (voornamelijk terugvorderingsbeschikkingen), kan de Commissie overeenkomstig artikel 93, lid 

2, van het Verdrag de zaak rechtstreeks bij het Hof van Justitie aanhangig maken. 

De bewijslast hiervoor ligt bij de Commissie, en verder kan worden verwezen naar de procedure in geval van 

onrechtmatige staatssteun gelet op de parallel die optreedt tussen onrechtmatige staatssteun en misbruik van 

staatssteun. Let wel, beide situaties kunnen niet volledig worden gelijkgesteld, nu artikel 11, lid 2 Procedureverordening 

niet van toepassing is op misbruik van steun, en de Commissie in dergelijk geval bijgevolg geen voorlopige 

terugvorderingsbevelen kan nemen. 

D.2.3. Lidstaten 

De betrokken lidstaat heeft vooral de verplichting ervoor te zorgen dat goedgekeurde steun bij de juiste begunstigde 

terecht komt en dat de steun door de begunstigde vervolgens wordt gebruikt zoals bedoeld bij de goedkeuring. Nu de 

lidstaat het aanspreekpunt blijft voor de Commissie tijdens een onderzoeksprocedure, is de lidstaat gehouden tot loyale 

158/167 07/13045/LF



eindrapport 

samenwerking, dit op grond van artikel 10 EG-Verdrag en op grond van specifieke bepalingen in de 

Procedureverordening, aan het onderzoek dat de Commissie voert naar vermeend misbruik van steun. 

D.3. CONCLUSIE 

Concurrerende ondernemingen hebben tal van mogelijkheden om op te treden in geval van onrechtmatige steun, 

misbruik ervan of om op te treden tegen een onwettig steunbesluit. Desondanks dient te worden vastgesteld dat het de 

toegang tot de Europese instanties relatief beperkt is, behoudens in de hypothese van een vernietigingsberoep tegen 

een beschikking op basis van art. 230 EG-Verdrag. Ook indien men via een klacht bij de Commissie alsnog 

genoegdoening bekomt, zal dit meestal geen genoegdoening impliceren indien zij ook getroffen waren in hun 

subjectieve rechten. Bijgevolg lijken nationale procedures – waarin men overigens ook steeds de nationale rechter kan 

verplichten over te gaan tot het stellen van prejudiciële vragen aangaande de toepassing van het staatssteunregime – 

efficiëntere middelen om bijvoorbeeld een schadevergoeding te bekomen. Desondanks dient te worden vastgesteld dat 

ook deze procedures al bij al beperkt blijven, wat enerzijds kan worden verklaard door een beperkte kennis van de 

diverse mogelijkheden, maar wellicht veel meer door het feit dat ondernemingen graag ‘on speaking terms’ willen blijven 

met de overheid, waarbij wordt geredeneerd dat het voordeel dat vandaag aan een concurrent wordt toegekend, morgen 

ook aan hen kan worden toegekend. Finaal kan worden opgemerkt dat een overheid, die enerzijds haar verplichtingen 

(onder meer inzake aanmelding, standstill en loyaliteit m.b.t. terugvorderingen e.d.) naleeft, en zich anderzijds houdt 

aan de voorwaarden van een goedgekeurd steunregime vooraleer steun toe te kennen, weinig kans loopt om te worden 

aangesproken door een benadeelde onderneming. Uiteraard dient een overheid zich wel te hoeden voor het willekeurig 

toekennen van steun, en kan zij steeds (voornamelijk administratief) worden aangesproken indien de beslissing om de 

steun toe te kennen door onwettigheid of onregelmatigheid aangetast zou blijken. 

E. VERFIJNING BEGRIP ‘INDIRECTE STEUN’ AAN DE HAND VAN AANTAL RECENTE 

VOORBEELDEN 

E.1. TEN GELEIDE 

Aansluitend op de finalisering van het eerste luik van onze opdracht – namelijk het nagaan van de verenigbaarheid van 

een NOx-heffing met een terugsluizing van de inkomsten met de relevante bepalingen uit de Europese, grondwettelijke 

en regionale regelgeving – werd gevraagd om een verdere verduidelijking van het begrip indirecte staatssteun te geven. 

Onderstaand zal dan ook worden weergegeven wat het begrip indirecte staatssteun precies inhoudt (E.2.). Daarnaast 

zal het begrip indirecte staatssteun verder verfijnd worden aan de hand van de richtsnoeren inzake milieusteun (E.3.) en 

ten slotte zullen een aantal steunregimes die reeds bij de Commissie werden aangemeld verder toegelicht worden 

(E.4.). 

E.2. INDIRECTE STAATSSTEUN 

Gelet op de ruime omschrijving van artikel 87, lid 1 EG heeft het begrip staatsteun niet alleen betrekking op directe 

steunmaatregelen (m.a.w. de directe transfers van fondsen van een lidstaat aan ondernemingen), maar ook op de 

indirecte steun van een staat aan haar ondernemingen. 

Indirecte steun kan men omschrijven als elke vorm van steun die geen betrekking heeft op een uitgave van de staat, 

maar op haar verminderde inkomsten. Het kan onder andere gaan over leningen (o.a. in de vorm van een lage rente, 

159/167 07/13045/LF



eindrapport 

lange doorlooptijd of voordelige aflossingen), garanties, vermindering, vrijstelling of kwijtschelding van belasting 113 of 

sociale premies, de verkoop van onroerende zaken zoals panden of grond onder de marktwaarde, de verkoop van een 

openbare onderneming, levering van goederen of diensten tegen preferentiële tarieven, de aanleg van infrastructurele 

voorzieningen of deelnemingen in ondernemingskapitaal. 

In het kader van dit project zullen vanzelfsprekend vooral de tegemoetkomingen door middel van de terugsluizing van de 

opbrengsten van heffingsregimes aan bepaalde sectoren en/of ondernemingen van belang zijn. De Commissie heeft 

hieromtrent reeds beslist dat dergelijke maatregelen als steun beschouwd moeten worden 114 . 

Essentieel criterium om uit te maken of er al dan niet sprake is van indirecte steun is of er door de overheidsmaatregel 

aan een individuele onderneming of een groep van ondernemingen een voordeel wordt verschaft waarvoor geen 

adequate vergoeding wordt betaald of een tegenprestatie wordt geleverd. Of er sprake is van een dergelijk voordeel 

dient beoordeeld te worden aan de hand van het (potentiële) effect dat deze maatregel teweegbrengt. Hiertoe wordt 

gebruik gemaakt van het criterium van particuliere marktdeelnemer. Meer bepaald dient te worden nagegaan of een 

particuliere investeerder die qua omvang vergelijkbaar is met de organen die de overheidssector beheren, in 

vergelijkbare omstandigheden dezelfde maatregel zou hebben kunnen nemen, mede gelet op de ten tijde van de 

maatregel beschikbare informatie en de te verwachten evolutie 115 . 

Indien een dergelijke maatregel van de overheid beschouwd kan worden als indirecte steun – hetgeen impliceert dat aan 

alle voorwaarden van artikel 87, lid 1 EG voldaan is 116 – dient er een aanmelding bij de Commissie te gebeuren 117 , 

behoudens in de gevallen waarop de algemene Groepsvrijstellingsverordening van toepassing is (zie ook supra onder 

punt C.). 

Ter illustratie kan verwezen worden naar de maatregelen die door Nederland genomen werden om tegemoet te komen 

aan de verplichtingen uit de NEC – richtlijn. Waar de Commissie in eerste instantie oordeelde dat deze maatregelen als 

indirecte steun beschouwd dienden worden 118 , werd zij later teruggefloten door het Gerecht van Eerst Aanleg die 

oordeelde dat het hier niet om indirecte steun gaat 119 . 

Ter uitvoering van haar verplichtingen uit de NEC – richtlijn werd door Nederland een systeem van verhandelbare 

emissierechten ingesteld. Ondernemingen die beter presteren dan de vastgestelde emissienorm (PSR – norm) maken 

aanspraak op emissierechten, ondernemingen die slechter dan deze norm presteren dienen emissierechten aan te 

kopen. Het Gerecht oordeelde dat Nederland hierdoor inderdaad afstand heeft gedaan van inkomsten, aangezien deze 

rechten ook verkocht of geveild hadden kunnen worden. Hiernaast stelt het Gerecht echter vast dat - vermits alle grote 

industriële installaties met een capaciteit van meer dan 20 MWth van deze maatregel gebruik kunnen maken – geen 

sprake is van de vereiste voorwaarden van selectiviteit en er derhalve dan ook geen sprake kan zijn van indirecte 

staatssteun. 

113 Zaak 30/59, De Gezamenlijke Steenkoolmijnen in Limburg t. De Hoge Autoriteit van de EGKS, 1961, Jur. 1. 

114 Zaak C-34/01 en 38/01, H.v.J., 27 november 2003 

115 Zaak C-142/87, België/Commissie (Tubemeuse), Jur. 1990, p. I-959. 

116 Overeenkomstig artikel 87, lid 1 EG is er onder de volgende voorwaarden sprake van staatssteun: 

- er moet sprake zijn van een maatregel van de staat of met staatsmiddelen bekostigd; 

- de maatregel moet een voordeel verschaffen aan de begunstigde(n); 

- er moet sprake zijn van begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties; 

- de maatregel moet de mededinging vervalsen of dreigen te vervalsen; 

- de maatregel moet het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloeden. 

117 Artikel 88, lid 3 juncto artikel 2 van de verordening 659/1999 van de Raad tot vaststelling van nadere bepalingen voor de 

toepassing van artikel 93 (nu 88) van het EG – Verdrag. 

118 N 35/2003 

119 Zaak PB C 128, GEA, 24 mei 2008 

160/167 07/13045/LF



eindrapport 

E.3. INDIRECTE STAATSSTEUN EN DE RICHTLIJNEN INZAKE MILIEUSTEUN 

Net als directe staatssteun, is ook indirecte staatssteun in principe onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt. 

Artikel 88 EG-Verdrag verleent de Commissie echter de bevoegdheid om staatssteun onder bepaalde voorwaarden toe 

te laten. Specifiek voor steunmaatregelen die gericht zijn op milieubescherming, werden op 1 april 2008 de 

Communautaire richtsnoeren inzake staatssteun voor milieubescherming uitgevaardigd 120 . 

Bij de beoordeling van een steunmaatregel die gericht is op milieubescherming, zal de Commissie in eerste instantie 

nagaan of deze maatregel gekwalificeerd kan worden als (directe of indirecte) staatsteun 121 . Indien dit het geval zou zijn, 

zal gekeken worden of de maatregel als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt beschouwd kan worden. 

Uit een nadere analyse van de aanmeldingen voor milieusteunmaatregelen, blijkt zeer duidelijk dat de Commissie zich 

bij haar beoordeling nauwgezet laat leiden door hoger vermelde Communautaire richtsnoeren 122 . Meer bepaald zal de 

Commissie nagaan of de verschillende doelstellingen en voorwaarden die de richtsnoeren aan de verschillende 

steunmaatregelen verbinden, in realiteit vervuld kunnen worden. 

Uit de praktijk blijkt dat de Commissie hierbij de toepasselijke bepalingen uit de Communautaire richtsnoeren één voor 

één zal overlopen en in concreto zal beoordelen. Indien aan deze bepalingen voldaan is, zal de Commissie gewoonlijk 

oordelen dat de milieusteunmaatregel toepassing kan vinden (zie ook supra onder punt B). 

De toepassingsvoorwaarden voor indirecte steun onder de vorm van belastingsverlagingen en vrijstellingen worden 

verder uitgewerkt onder Hoofdstuk IV van de Communautaire richtsnoeren. Overeenkomstig punt 160 – 162 volstaat 

hiervoor een standaardbeoordeling. 

Onder volgende voorwaarden kunnen deze steunmaatregelen toegestaan worden: 

• de belastingsverlagingen en vrijstellingen dragen ten minste bij tot de verbetering van het niveau van 

milieubescherming en gaan niet ten koste van de met de belasting nagestreefde algemene doelstelling; 

• geharmoniseerde milieubelastingen 123 : steun verenigbaar gedurende 10 jaar wanneer de begunstigden ten 

minste het communautaire minimum betalen en de vermindering of vrijstelling verenigbaar is met de 

communautaire regelgeving; 

Aangezien er voor milieuaangelegenheden tot op heden nog geen minimumbelastingniveau werd vastgesteld, 

kan geen gebruik gemaakt worden van deze optie. 

• niet- geharmoniseerde belastingen: elke belastingsvrijstelling of -vermindering moet noodzakelijk en evenredig 

zijn: 

- noodzaak van de steun: de begunstigde wordt gekozen op basis van objectieve en transparante criteria; de 

milieubelasting zonder korting moet resulteren in een aanzienlijke toename van de productiekosten die niet 

kan worden afgewenteld op de klanten zonder dat dit leidt tot aanzienlijk omzetverlies 

- evenredigheid van de steun: elke individuele begunstigde betaalt een deel van de nationale belasting in 

verhouding tot zijn prestatie ten opzichte van de best presterende techniek in de EER of 20 % van de 

nationale belasting (tenzij een lager tarief gerechtvaardigd is door een beperkte concurrentievervalsing) of 

er zijn overeenkomsten gesloten tussen de lidstaat en de begunstigde ondernemingen. 

120 Deze richtsnoeren vervangen de oude communautaire kaderregeling inzake staatssteun ten behoeve ven het milieu 

121 Voor deze criteria wordt verwezen naar p.6 – 15 van het eerste onderdeel van onze opdracht. 

122 Deze conclusie werd getrokken op basis van een beoordeling van diverse recente beschikkingen van de Commissie, alsook op 

basis van een reeks beschikkingen van de Commissie die dateren van voor de inwerkingtreding van de nieuwe richtsnoeren inzake 

staatssteun voor milieubescherming. 

123 Belastingen geharmoniseerd door Richtlijn 2003/96/EG – Verdrag. 

161/167 07/13045/LF



eindrapport 

Gelet op het belang dat de Commissie aan de voorwaarden uit de Communautaire richtsnoeren hecht, lijkt het ons 

essentieel dat het – nader te bepalen – steunregime in het kader van de NOx-heffing aan de bovenstaande 

voorwaarden tegemoetkomt. Bij het aanmelden van dit steunregime is het bovendien aangewezen om dan reeds toe te 

lichten welke voorwaarden toepasselijk zijn en hoe aan deze voorwaarden tegemoetgekomen kan worden door de 

lidstaat (zie ook onder hoofdstuk 6). 

E.4. VOORBEELDEN UIT DE PRAKTIJK VAN DE COMMISSIE 

Onderstaand worden een aantal voorbeelden gegeven van indirecte milieusteunmaatregelen die door de Commissie als 

verenigbaar met de gemeenschappelijke markt werden beschouwd. Op die manier wordt gepoogd om op een duidelijke 

en bevattelijke wijze een beeld te geven van diverse indirecte steunmaatregelen. 

Bij de selectie van deze voorbeelden worden voornamelijk steunregimes en steunmaatregelen toegelicht die 

vergelijkbaar zijn met het type van maatregelen die door Vlaanderen worden overwogen in het kader van de 

terugsluizing van de NOx-heffing. Op die manier kan dit document desgevallend een bron van inspiratie zijn bij de 

uiteindelijke keuze voor een bepaalde optie. Meer in het bijzonder worden voorbeelden besproken uit Finland met 

betrekking tot een belastingvrijstelling voor biobrandstoffen, uit Nederland met betrekking tot een investeringsaftrek voor 

milieuvriendelijke installaties, alsook met betrekking tot een bestemmingsheffing voor de pluimveesector en finaal wordt 

uit Denemarken een afwijkend afschrijvingstarief onder de loep genomen. 

E.4.1. Finland: belastingsvrijstelling voor biobrandstoffen 

Eerst eerste voorbeeld van een indirect steunregime vinden we terug in Finland. Dit steunregime werd door de 

Commissie goedgekeurd in haar beschikking van 29 augustus 2008 124 . 

Finland wenst met een belastingsvrijstelling het gebruik van milieuvriendelijke energie te doen toenemen (richtsnoeren 

punt 101) en op die manier de emissie van CO2 te doen dalen. Op deze manier wenst zij eveneens de verplichtingen die 

haar naar de toekomst toe door de richtlijn ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen zullen 

worden opgelegd (RES-richtlijn), te vervullen. 

Meer bepaald kent Finland een vrijstelling van energiebelasting en de zogenaamde ‘strategic stockpile’ belasting toe aan 

de producenten van biobrandstoffen (voornamelijk biodiesel) die gebruikt worden voor verwarming en stilstaande 

motoren. Met deze vrijstelling komt Finland tegemoet aan de hogere exploitatiekosten die gepaard gaan met de 

productie van deze vorm van milieuvriendelijke energie (richtsnoeren punt 107 en 109, c). Deze hogere exploitatiekost 

wordt aan de hand van een tabel concreet aangetoond door de aanmeldende lidstaat. 

Cumulatie met eventuele andere staatssteunvoordelen die gepaard zouden kunnen gaan met de productie van 

biobrandstof wordt expliciet uitgesloten. 

De duurtijd van de investeringssteun is beperkt tot 31 december 2013 – dit betekent dat Finland tot 31 december 2013 

kan beslissen om steun te verlenen aan een onderneming (richtsnoeren punt 71). De kost van deze maatregelen wordt 

geschat op 10 miljoen EUR per jaar. 

Aangezien exploitatiesteun voor het gebruik van hernieuwbare energie één van de steunmaatregelen is die door de 

Commissie werd vooropgesteld en uitgewerkt door de communautaire richtsnoeren inzake staatssteun voor 

milieubescherming én deze steunmaatregel na de inwerkingtreding van deze richtsnoeren werd aangemeld, wordt bij de 

beoordeling van deze maatregel rekening gehouden met de voorwaarden uit deze richtsnoeren (én zal de lidstaat in 

kwestie bij het opstellen van haar steunmaatregelen met deze richtsnoeren rekening dienen te houden). In casu werd 

124 N 59/2008 – C(2008) 4683 van 29 augustus 2008. 

162/167 07/13045/LF



eindrapport 

door de Commissie aangenomen dat de maatregelen voldoen aan deze voorwaarden en bijgevolg toegepast mogen 

worden door de lidstaat Finland. Bovenstaand werden dan ook telkens de relevante punten uit de richtsnoeren 

weergegeven. 

Voor vergelijkbare staatssteunmaatregelen kan onder meer verwezen worden naar de belastingsvrijstellingen voor 

biobrandstof in Zweden (N 112/04) 125 , Tsjechië (N 305/2008) 126 en Italië (N 326/07) 127 . Naast deze vergelijkbare 

steunregelingen, werd in Finland ook een individuele indirecte steunmaatregel uitgewerkt. Deze steunmaatregel kaderde 

in een proefproject voor hernieuwbare energiebronnen (meer in het bijzonder NExBTL – Next Generation Biomass to 

Liquid), waarvoor de Commissie haar goedkeuring verleende bij beschikking van 3 september 2008 128 . 

E.4.2. Nederland: investeringsaftrek voor milieuvriendelijke installaties 

Ook in Nederland werden reeds een aantal indirecte steunregimes aangemeld bij én goedgekeurd door de Commissie. 

Een eerste steunregime betreft een regeling omtrent investeringen in uitrusting en installaties. Indien deze 

milieuvriendelijker zijn dan vereist is op grond van de minimumnormen van de Nederlandse Wet Milieubeheer en de Wet 

verontreiniging oppervlaktewater komen deze investeringen in Nederland in aanmerking voor een milieu – 

investeringsaftrek 129 . 

Ter compensatie van de extra kosten voor investeringen in bepaalde milieuvriendelijke bedrijfsmiddelen (opgenomen in 

de Milieulijst) wordt het belastbaar inkomen verminderd met een belastingsaftrek. Afhankelijk van de categorie van deze 

milieuvriendelijke bedrijfsmiddelen wordt een verschillend percentage van belastingsaftrek bepaald (categorie 1 : 30% - 

categorie 2: 15% - categorie 3: 40%). Categorie 1 en 3 omvatten investeringen waarvan snelle invoering wenselijk is uit 

milieuoogpunt of waarvoor de meerkosten van de milieuvriendelijke variant relatief hoog zijn in vergelijking met het 

conventionele bedrijfsmiddel. Categorie 2 omvat bedrijfsmiddelen die niet vallen onder categorie 1 en 3, maar waarvan 

nog altijd een gunstig effect voor het milieu wordt verwacht. 

Het oorspronkelijk voorziene budget voor deze steunmaatregel bedroeg aanvankelijk 27 miljoen Gulden (omgerekend 

ongeveer 13 miljoen EUR) per jaar. Tengevolge van het succes van deze maatregel werd door Nederland reeds tot 

driemaal toe een budgetverhoging aangemeld bij de Commissie. 

Aangezien deze maatregel werd aangemeld voor de inwerkingtreding van de Communautaire richtsnoeren, werd er bij 

de aanmelding vanzelfsprekend geen rekening gehouden met de specifieke voorwaarden uit deze richtsnoeren (er werd 

daarentegen wel gebruik gemaakt van de oude communautaire kaderregeling inzake staatssteun ten behoeve ven het 

milieu 130 – de voorganger van de Communautaire richtsnoeren). Om dezelfde reden werd er voor deze maatregelen 

geen beperking in de tijd opgelegd. 

E.4.3. Nederland: bestemmingsheffing voor de pluimveesector 

Een volgend voorbeeld van een steunregime werd goedgekeurd door de Commissie bij beschikking van 17 december 

2008 131 . In tegenstelling tot de bovenstaande voorbeelden, heeft deze steunmaatregel niet de bescherming van het 

125 N 112/2004 – C(2006) 849 van 13 maart 2006. 

126 N 305/2008 – C(2008) 8931 van 23 december 2008. 

127 N 326/2007 – C(2008) 850 def. van 11 maart 2008. 

128 N 58/2008 – C(2008) 4682 van 3 september 2008. 

129 NN 24/2005 – C(2005)1955 van 23 juni 2005, met verwijzing naar beschikking N 247/1999 van 3 mei 2000, N 648/1999 van 20 

juni 2000, N 79/2001 van 19 maart 2001 en N 634/2001 van 18 december 2001. 

130 PB C 384 van 10 december 1998, blz. 3. 

131 N 525/2008 – C(2008) 8737 van 17 december 2008. 

163/167 07/13045/LF



eindrapport 

milieu tot doel. Om deze reden zal bij de beoordeling van deze maatregel dan ook niet gekeken worden naar wat 

bepaald is in de Communautaire richtsnoeren inzake milieu of de oude kaderregeling inzake staatssteun ten behoeve 

van het milieu. 

Toch leek het ons interessant om dit voorbeeld op te nemen omdat er in casu een heffing wordt opgelegd aan een 

bepaalde sector die nadien wordt teruggesluisd (hetgeen ook in Vlaanderen tot de mogelijkheden behoort naar 

aanleiding van het opleggen van de NOx – heffing). 

Meer concreet wordt er door het Productschap Pluimvee en Eieren aan de pluimveesector een heffing opgelegd in het 

kader van de voorkoming en uitroeiing van dierenziekten (het bedrag van deze heffing dient evenwel te worden 

goedgekeurd door de minister van landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit). De opbrengsten van deze heffing worden 

gestort in het Veeziektenfonds van het voornoemde Productschap en worden hierna aangewend voor de financiering 

van de bijdrage van de pluimveesector in het Diergezondheidsfonds van het ministerie van landbouw, Natuur en 

Voedselkwaliteit. Dit Dierengezondheidsfonds bevat de bijdragen die alle veehouderijsectoren leveren voor de preventie 

en de uitroeiing van dierenziekten in Nederland. In de pluimveesector worden er bijvoorbeeld de kosten betreffende de 

aviaire influenza en Newcastle mee gedekt. 

Belangrijk bij deze steunmaatregel is evenwel de vraag of er hier al dan niet sprake is van staatssteun. Artikel 87, lid 1 is 

immers slechts van toepassing als de steun door de staat of met staatsmiddelen wordt bekostigd. In casu zou men 

immers kunnen argumenteren dat aangezien de bijdragen geïnd en terug doorgestort worden door het Productschap en 

niet door de staat zelf , er geen sprake kan zijn van staatssteun. 

De Commissie volgt deze redenering echter niet en verwijst terug naar het arrest Pearle 132 . In deze zaak werd immers 

gesteld dat verplichte bijdragen die door een intermediair orgaan worden geïnd bij alle ondernemingen van een 

bepaalde bedrijfssector, alleen dan niet als staatsmiddelen mogen worden beschouwd als is voldaan aan elk van de 

volgende vier voorwaarden: 

a) De betrokken maatregel is vastgesteld door de beroepsorganisatie die de ondernemingen en de werknemers 

van een bedrijfssector vertegenwoordigt, en dient niet als instrument voor de uitvoering van door de staat 

vastgesteld beleid; 

b) De verwezenlijking van de doelstellingen van de betrokken maatregel wordt volledig gefinancierd door de 

bijdragen van de ondernemingen van de sector; 

c) De wijze van financiering en het percentage/bedrag van de bijdragen worden in de beroepsorganisatie van de 

bedrijfssector vastgesteld zonder enige bemoeienis van de staat; 

d) De bijdragen moeten voor de financiering van de maatregel worden gebruikt zonder dat de staat daarbij kan 

ingrijpen. 

De voorliggende steunmaatregel voldoet echter niet aan voorwaarde c aangezien de heffing dient te worden 

goedgekeurd door de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. De Nederlandse staat heeft met andere 

woorden een gelegenheid om in de grijpen in de vaststelling van de financieringsvoorschriften van de maatregelen, 

hetgeen ertoe leidt dat de steunmaatregel als staatssteun beschouwd dient te worden. 

Om deze reden werden deze maatregelen dan ook verder afgetoetst aan de richtsnoeren die specifiek voor 

steunmaatregelen in de landbouwsector werden uitgevaardigd. 

132 Arrest van het Hof (Eerste kamer) 15 juli 2004 – Pearle BV, Hans Prijs Optiek Franchise BV en Rinck Opticiens BV tegen 

Hoofdbedrijfschap Ambachten. 

164/167 07/13045/LF



eindrapport 

E.4.4. Denemarken: afwijkend afschrijvingstarief 

Ook Denemarken heeft reeds met succes een steunregime aangemeld bij de Commissie, waarbij het steunregime als 

voorbeeld kan dienen voor een Vlaams steunregime in het kader van een NOx-heffing 133 . 

In Denemarken werd het afschrijvingstarief voor elektriciteitscentrales recentelijk gewijzigd. Het huidige 

afschrijvingstarief van 25% zal voor elektriciteitscentrales verlaagd worden tot 15% (deze verlaging zal geleidelijk 

worden ingevoerd gedurende de periode 2008 – 2016). In principe zouden dus ook elektriciteitscentrales die 

windenergie opwekken (voornamelijk windturbines) aan dit lage, en dus fiscaal minder gunstige afschrijvingstarief 

onderworpen worden. 

Aangezien deze maatregel de productie van milieuvriendelijke energie in belangrijke mate in gevaar zou brengen en 

Denemarken bovendien de doelstellingen m.b.t. milieuvriendelijke energie uit haar energieplan “ A visionary Danish 

energy policy 2025 ” – meer bepaald 30% hernieuwbare energie tegen 2025 - wenst te realiseren, werden 

elektriciteitscentrales die windenergie opwekken uitdrukkelijk uitgesloten van deze ongunstige maatregel. 

Meer in het bijzonder zal de volledige kost die gepaard gaat met het oprichten van deze centrales – waaronder de 

aankoopprijs van de windturbine, de oprichtingskosten, de kost voor de aansluiting op het elektriciteitsnetwerk,… – 

onder het huidige gunstige afschrijvingstarief blijven ressorteren. Enkel de kosten verbonden aan voorbereidende 

studies, financiële organisatie en de kost van de grond worden uitgesloten van dit afschrijvingstarief. 

Bovenstaand gunstregime is vanaf 2008 van toepassing op commerciële eigenaars van een windenergiecentrale die 

onderworpen zijn aan de Deense inkomensbelasting. Naar schatting zullen ongeveer 1000 eigenaars in aanmerking 

komen voor dit gunsttarief. De geschatte kost van deze maatregel wordt op 2 miljoen EUR per jaar gebracht. 

Aangezien de Communautaire richtsnoeren nog niet in werking getreden waren bij de aanmelding van deze maatregel, 

werd dit steunregime beoordeeld aan de hand van de oude communautaire kaderregeling inzake staatssteun ten 

behoeve ven het milieu 134 , die evenwel geen bezwaren opleverden om het steunregime niet goed te keuren. 

E.4.5. Zweden: CO2 – belastingsvermindering 

Recentelijk werd door de Commissie het Zweedse steunregime voor de sectoren die onder het systeem van de 

emissiehandel ressorteren, goedgekeurd 135 . 

Via dit steunregime wordt er in Zweden een CO2 - belasting opgelegd aan de gebruikers van fossiele brandstoffen (0,65 

eurocent per kg CO2). Aangezien de sectoren onder het toepassingsgebied van de richtlijn van de Europese Raad en 

Parlement van 13 oktober 2003 tot vaststelling van een regeling voor de handel in broeikasgasemissierechten binnen de 

Gemeenschap 136 reeds in ruime mate gestimuleerd worden om hun CO2 – uitstoot te beperken, oordeelde Zweden dat 

het opleggen van een CO2 belasting aan deze sectoren niet langer tot een bijkomende daling van hun CO2 uitstoot leidt 

en de belasting ten opzichte van deze sectoren dan ook zijn nut verloren heeft. Om deze reden wordt er dan ook in een 

geleidelijke belastingsverlaging voor deze sectoren voorzien. 

Aangezien de Commissie op heden over onvoldoende ervaring beschikt om over deze specifieke situatie algemene 

richtsnoeren uit te vaardigen (richtsnoeren punt 68), werd er bij de beoordeling van deze maatregel gebruik gemaakt van 

het algemeen criterium voor belastingsverlagingen uit punt 151 van de Communautaire richtsnoeren. 

133 N 394/2007 – C(2008) 1083 van 13 maart 2008. 

134 PB C 384 van 10.12.1998, blz. 3. 

135 N 22/2008 

136 Richtlijn 2003/87/EG 

165/167 07/13045/LF



eindrapport 

E.4.6. Slovenië: CO2 – belastingsvermindering 

Zoals reeds aangegeven in het eerste deel van onze opdracht, werden er op 1 juni 2004 door Slovenië indirecte 

steunmaatregelen met betrekking tot de vermindering van de CO2 – belasting aangemeld 137 . 

Slovenië kent hierbij een vermindering van de CO2 - belasting toe aan drie types van ondernemingen: 

(1) ondernemingen die over een WKK- installatie beschikken; 

(2) elektriciteitscentrales aangesloten op een hoogspanningslijn en bepaalde grote stookinstallaties, en; 

(3) operatoren die elektriciteit leveren aan het hoogspanningsnet (evenwel zonder werkzaam te zijn en een 

energie – intensieve sector en zonder vrijwillige milieuovereenkomst). 

De eerste en derde maatregel werden door de Commissie aanzien als indirecte staatssteun maar verenigbaar met de 

gemeenschappelijke markt. Omtrent de derde maatregel rezen evenwel een aantal twijfels bij de Commissie, maar 

uiteindelijk werd geoordeeld dat voldaan werd aan de voorwaarden van de kaderregeling inzake staatssteun ten 

behoeve ven het milieu 138 (de voorganger van de Communautaire richtsnoeren). Meer in het bijzonder ging het om de 

voorwaarden uit overweging 51,1, b en 51,2 van deze kaderregeling. Hierin werd bepaald dat vrijstellingen niet 

afhankelijk zijn van het sluiten van overeenkomsten tussen de lidstaat en de begunstigde ondernemingen indien aan de 

volgende alternatieve voorwaarden is voldaan: 

a) wanneer de verlaging betrekking heeft op een communautaire heffing, moet het bedrag dat na de verlaging 

daadwerkelijk door de ondernemingen wordt betaald, hoger zijn dan het communautaire minimum, en minstens 

zo hoog dat de ondernemingen worden aangespoord inspanningen te leveren voor de verbetering van de 

milieubescherming; 

b) wanneer de verlaging betrekking heeft op een nationale heffing die is ingevoerd bij ontstentenis van een 

communautaire heffing, moeten de begunstigden van de verlaging niettemin een aanmerkelijk deel van de 

nationale heffing betalen. 

Punt 52.2. van deze regelgeving stelde dat de bepalingen in bovenstaand punt 51.1 slechts kunnen worden toegepast 

op bestaande heffingen indien cumulatief aan volgende voorwaarden is voldaan: 

a) de betrokken heffing moet een merkbaar positief effect sorteren op het gebied van de milieubescherming; 

b) de uitzonderingen ten gunste van de begunstigde ondernemingen moeten zijn ingevoerd bij de goedkeuring 

van de heffing of moeten noodzakelijk zijn wegens een aanzienlijke wijziging van de economische 

omstandigheden die de ondernemingen in een bijzonder moeilijke concurrentiepositie plaatst. In dit laatste 

geval mag het bedrag van de belastingverlaging de verhoging van de kosten welke voortvloeit uit de gewijzigde 

economische omstandigheden, niet overschrijden. Wanneer deze kostenverhoging verdwijnt, moet de 

belastingverlaging eveneens worden opgeheven. 

Het is duidelijk dat deze laatste voorwaarde op vandaag niet meer bestaat. 

Nu deze overweging op vandaag niet meer kan ingeroepen worden, kan men niet men stellen dat deze indirecte 

steunmaatregel vandaag nog verenigbaar zou worden geacht. 

De tweede maatregel werd door de Commissie niet aanzien als staatssteun en diende bijgevolg ook niet verder 

beoordeeld te worden. 

137 p.53 - 54 van het eerste onderdeel van onze opdracht (Commission Decision of 23 November 2005 on the State Aid schemes 

implemented by Slovenia in the framework of its legislation on Carbon Dioxide Emission Tax, PB L. 268 van 27 september 2006, 

19.) 

138 PB C 384 van 10.12.1998, blz. 3. 

166/167 07/13045/LF



eindrapport 

Merk op dat ook in Noorwegen een vrijstelling wordt verleend op een CO2-belasting (alsook een verminderd tarief op 

stookoliebelasting). Deze maatregel werd op 16 juli 2008 goedgekeurd door de EFTA Surveillance Authority (d.i. de 

Toezichthoudende Autoriteit van de EVA, in het kader van de EER-overeenkomst tussen de EU en Noorwegen, Ysland 

en Liechtenstein 139 . In dit verband dient immers te worden gewezen op de Richtsnoeren inzake staatssteun, die zijn 

gebaseerd (en kunnen worden aangepast) op basis van de Europese regelgeving inzake staatssteun. Deze richtsnoeren 

voor milieubescherming (Deel III van de Richtsnoeren inzake staatssteun van de EVA) beantwoorden aan de Europese 

richtsnoeren voor milieubescherming die werden aangenomen op 23 januari 2008. In die zin vormen de steunregimes 

van deze landen eveneens een indicatie voor de beoordeling van (indirecte) steunregimes in de EU. 

E.4.7. Noorwegen: milieubeleidsovereenkomst betreffende de vermindering van NOx-emissies 

Finaal kan worden gewezen op een ander Noors regime dat werd goedgekeurd door de Toezichthoudende Autoriteit van 

de EVA 140 . Deze regeling houdt in dat de Noorse overheid een belasting invoerde per kilogram emissie van NOx bij de 

energieproductie. De door de Noorse overheid aangemelde maatregel voorziet in de mogelijkheid voor ondernemingen 

om een volledige vrijstelling te bekomen van de NOx-heffing, indien zij een milieubeleidsovereenkomst hebben 

afgesloten met de Noorse overheid op basis waarvan zij zichzelf collectief hebben verbonden om de NOx-emissies te 

verminderen in overeenstemming met de vooraf bepaalde emissieplafonds. De Noorse NOx-heffing vindt haar grondslag 

in sectie 1, 1 e paragraaf van de Resolutie van het Noorse Parlement (“Storting”) over NOx-emissies en werd vanaf 1 

januari 2007 opgelegd aan 3 categorieën, met name: 

(1) Machines met een totaal geïnstalleerd vermogen van meer dan 750 kW; 

(2) Motoren, boilers en turbines met een totaal geïnstalleerd vermogen van meer dan 10 MW, en; 

(3) Afvangen op offshore-installaties en installaties op het vasteland. 

De zogenaamde NOx-overeenkomst zou vervolgens moeten leiden tot een (aanzienlijke) vermindering van de NOxemissies, 

teneinde de in vooropgestelde emissieplafonds te halen. 

In de beslissing wordt – meer uitgebreid dan door de Europese Commissie – beoordeeld in welke mate de steunregeling 

verenigbaar is met de bepalingen van de EER-Overeenkomst, om vervolgens te besluiten dat de regeling verenigbaar is. 

Wel dient te worden opgemerkt dat een aantal voorwaarden worden geformuleerd, onder meer met betrekking tot het 

bereiken van een hoger niveau van milieubescherming, de noodzaak en het proportioneel karakter. 

139 Case No. 63030 – Beslissing 502/08/COL. 

140 Case No. 64738 – Beslissing 501/08/COL. 

167/167 07/13045/LF

NOx-heffing - Lne.be

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?