De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

83). Ik werd niet moede hem aan te hooren
(De werken van Jacob Haafner, deel 2,
100). Het negatief-polaire karakter van
deze uitdrukking is alleen aanwezig
wanneer er een infinitief-complement
aanwezig is. Vergelijk hiertoe: Jan werd
haar (nooit) moe. Jan werd *(nooit) moe
haar aan te horen.
Als triggers fungeren vooral niet,
nooit en nimmer. Combinaties met
varianten van niet, zoals geenszins of
allerminst zijn ongebruikelijk. De Duitse
tegenhanger van deze NPU is niet müde
werden + infinitief, maar ermüden, de
tegenhanger van vermoeien, vgl. Er ermüdete
nicht, sie mit Beweisen seiner
Zuneigung zu überschütten (cf. Falkenberg
1997).
469. moer: mhu. Idiomatische minimizer;
wordt in dit gebruik nog niet vermeldt in
het WNT. Kan me geen moer schelen!
Daar heeft de politie geen moer mee te
maken. Fred doet zijn werk zonder dat het
hem een moer interesseert. Zou het haar
ook maar een moer uitmaken om niet te
komen? Variant: mallemoer, rooie
rotmoer.
470. moeten: gesteld zijn op. Deze uitdrukking
wordt alleen in combinatie met
negatie gebruikt (zie Barbiers 1996,
Hoeksema 1997). Ik moest hem niet zo. Ze
moesten me niet bij de marine. Bij de
politie moesten ze me evenmin.
moeten denken aan: zie moeten denken
aan.
471. voor mogelijk houden: mogelijk
achten. Treedt vooral op in combinatie met
negatie (ca. 75%), verder in comparatiefzinnen
(18%), vragen, en zinnen met
nauwelijks. Zij werd mijn vrouw,
onvoorwaardelijk, en met een hartstocht
die ik niet voor mogelijk gehouden had
(Gerrit Krol, De zoon van de levende stad,
68). Men zou het naauwelijks voor
mogelijk houden, te zien, zonder het te
89
gevoelen en op te merken, welke
uitmuntende lessen hij hieruit voor zijn
bedrijf putten kan (F.C. Enklaar, De vriend
van den landman, III, 1839, 5).
Aanvoerder Frank de Boer stelde hardop
dat de Ieren beter konden voetballen dan
hij vooral voor mogelijk had gehouden
(De Telegraaf, 4-9-2000).
472. met mogelijkheid: op enige wijze,
hoe dan ook. Tegenwoordig alleen nog in
gebruik met geen: Ze dorsten in Engeland
met geen mogelijkheid te zeggen, dat wij
het zouden verliezen (Enquêtecommissie
Regeringsbeleid 1940-1945, deel 2c,
Verhoren, 219). Vroeger kon deze uitdrukking
ook in andere omgevingen en
combinaties optreden: Kon hij zich met
mogelijkheid immer tot andere voorwerpen
uitgestrekt hebben, dan waar zijn
belang, waar zijne welvaart en grootheid
zoo onafscheidelijk aan verknocht waren?
(Rhijnvis Feith in J.P. de Keijser,
Nederlands letterkunde in de negentiende
eeuw, dl 1, Proza, 49). Alsof hij met
mogelijkheid daar wezen kon! (Charles
Dickens, Groote verwachtingen, 76 -
vertaling van C.M. Mensing uit 1862).
473. zijn mond staat stil: met negatie
wordt deze uitdrukking gebruikt om
onafgebroken gepraat aan te duiden. Naast
mond kunnen ook andere woorden voor
het spraakorgaan worden gebruikt, zoals
snater, ratel, snavel e.d. Een vergelijkbare
uitdrukking is de telefoon staat stil.
474. op zijn mondje gevallen: verlegen.
Net zoals de meeste negatief-polaire
predikaten wordt deze uitdrukking vooral
met negatie als trigger gebruikt (in mijn
data 54x op 56 voorkomens, verder 1x
nooit en 1x zelden). Een analoog idioom is
op zijn achterhoofd gevallen. Zij is een
niet op haar mondje gevallen society-lady
(Trouw, 27-12-1995). De twintigjarige
Jan bleek niet op zijn mondje gevallen
(J.P. Klautz, In de ban van mijn schaduw,
76). Paul Witteman is zelden op zijn