De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

463. het minst: in de laatste plaats. Deze
uitdrukking komt alleen voor met niet, en
wordt vaak verward met in het minst. Wij
kinderen waren er gek op, niet het minst
op de stroop er bij, waarvan we naar onze
zin nooit genoeg konden krijgen (Jelle
Troelstra, Mijn vader Pieter Jelles, 38).
En ik vrees dat niet het minst dit blijeindend
slot aansprakelijk is voor de
talloze herdrukken van dit al te fris-enflinke
boek (Annie Romein-Verschoor,
Vrouwenspiegel, 169).
464. de/het minste: de/het geringste. Zgn.
minimale superlatieven kunnen scalair
gebruikt worden (Fauconnier 1975),
waarbij het gebruik soms negatief-polair
wordt. Indien de Nettesheymer ooit aan de
minste vrees voor Kruis of Wywater was
onderhevig geweest, hy zou nimmer zoo
openhartig Konsten en Wetenschappen
getrakteerd hebben (Jacob Campo
Weyerman, Rotterdamsche Hermes, 27-2-
1721). Nee, ze voelde niet de minste angst
nu ze zich, voor het eerst van haar leven,
volledig naakt aan een man zou vertonen
(W.F. Hermans, Au Pair, De Bezige Bij,
1989, blz. 375). De schokschouderende
hupsende zuigende zombies hebben niet de
minste uitwerking (Hugo Claus,
Belladonna, De Bezige Bij, Amsterdam,
1994, blz. 35).
465. iets mis met: litotesuitdrukking.
Komt vooral voor in combinatie met
negatie en in vraagzinnen. Het negatiefpolaire
karakter van deze uitdrukking is
verbonden met de aanwezigheid van een
maatbepaling (iets, niets, wat, weinig, niet
veel etc.). Vergelijk: Het is mis met hem en
Er is niets mis met hard werken. De
uitdrukking is sinds het begin van de jaren
1990 sterk in opkomst.
466. misselijk: beroerd, slecht. Gebruikt
als negatief-polaire uitdrukking in de
litotescombinatie niet misselijk. In deze
combinatie betekent niet misselijk
overigens iets als ‘fors, behoorlijk’, en niet
88
‘goed’. Mot je effe niet misselijk over
denke, jonges!! (Willem van Iependaal,
Polletje Piekhaar, 111). De verdenkingen
van Justitie zijn immers niet misselijk
(Nieuwsblad van het Noorden, 10-11-
1997). Vaak kan niet misselijk ook dienen
als een equivalent voor niet mals, vgl. "De
ploeg speelt ouderwets, verdedigend en
saai voetbal," luidde de niet misselijke
kritiek (Groninger Dagblad, 19-6-2000,
19). Een vergelijkbare uitdrukking is
kinderachtig.
467. misstaan: Litotesuitdrukking. In
combinatie met negatie: passen, geschikt
zijn voor. In mijn materiaal (52 voorkomens)
is 90% van alle voorkomens te
vinden in negatieve zinnen, de rest in
positieve zinnen. Andere omgevingen,
zoals conditionele bijzinnen, vragen, e.d.
heb ik niet aangetroffen. In die negatieve
zinnen is de trigger steeds niet of een
gelijkwaardige uitdrukking als allerminst,
geenszins, maar zelden of nooit een
negatief woord als niemand, nooit,
nergens. Het boetekleed misstaat de
jongen niet (Gerard Reve, Bezorgde
ouders, 100, wat overigens -laat Hotze
Rullmann me weten- een variant is op de
uitspraak van Abraham Kuyper "Het
boetekleed ontsiert den man niet").
Opvallend is dat een groot deel van de
negatieve voorkomens een irrealiskarakter
had: Trijntje Oosterhuis brengt van de
laatste cd het slotnummer Endlessly in een
arrangement dat Barbra Streisand niet zou
misstaan (Algemeen Dagblad, 8-3-1999).
468. moe worden + infinitief complement:
ophouden met. Zie ook aflatend
voor een vergelijkbare uitdrukking en
onvermoeibaar voor een morfologische
tegenhanger (vermoeibaar komt niet of
nauwelijks voor--niet één keer in de
Volkskrant op CD-ROM voor 1994-terwijl
onvermoeibaar tamelijk frequent is
met 94 voorkomens in hetzelfde jaar). Ze
wordt nooit moe het verhaal te vertellen
(Kristien Hemmerechts, Weerberichten,