De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

smerige oorlog, waarbij geen middel
wordt geschuwd om elkaar het leven zuur
te maken (De Volkskrant, 19-12-1994,
resp. 21-5-1994). Ook andere triggers dan
geen zijn echter toegestaan: Nooit heeft hij
een/enig middel geschuwd om zijn wil
door te drijven. Bij zwakkere triggers,
zoals weinig of alleen, wordt het resultaat
minder acceptabel: *Weinig studenten
schuwden een middel om het examen te
ontlopen. * Alleen Jan schuwde een middel
om zijn wil door te drijven.
459. mieter: mhu. Daar is geen mieter
aan. Deze uitdrukking lijkt gerelateerd aan
sodemieter, dat veelal in vergelijkbare
idiomen wordt gebruikt, ook niet negatiefpolaire,
zoals als de mieter/ sodemieter
`heel snel' , iemand op zijn mieter/
sodemieter geven. Stoett (1923) wijst
echter op een verband met mijt, een mhu
uit het Middelnederlands, dat ook als aanduiding
voor een klein muntstuk in
omloop was. Wellicht is de uitdrukking in
een later stadium wegens
ondoorzichtigheid geher-interpreteerd als
een verkorte versie van sodemieter.
460. elkaar een mietje noemen: idioom,
gebruikt in aansporingen tot rondborstigheid.
We hoeven elkaar geen mietje te
noemen wat dat betreft (De Volkskrant,
28-7-1994), laten we elkaar geen mietje
noemen (Nico Scheepmaker, Over alles,
267). Voorbeelden anders dan met geen als
trigger komen me merkwaardig voor:
??Laten we elkaar nooit meer een mietje
noemen. ?Ik geloof niet, dat we elkaar een
mietje hoeven te noemen. *Laten we elkaar
allerminst een mietje noemen. Ook
voorkomens in niet-aansporende zinnen
lijken uitgesloten: *Laten zij elkaar al een
hele tijd geen mietje meer noemen. *We
lieten elkaar geen mietje noemen. In dit
opzicht lijkt elkaar mietje noemen op
overigens positief-polaire uitdrukkingen
als wel wezen: Laten we wel wezen, dit is
geen pretje; *We waren wel.
87
461. het voor minder doen: met negatie
geeft dit een benedengrens aan van de
handelingsbereidheid. De uitdrukking lijkt
redelijk recent, maar is niet hoogfrequent.
Voor minder deden we het niet (Jerry
Spinelli, Stargirl, 74). Hého, voor minder
dan een camion frisdrank doe ik het niet
hoor! (huugendruug.blogspot.com).
462. in het minst: ook maar enigzins. Een
traditionele versterker van negatie, net als
Engels in the least of Duits im geringsten
(cf. Hoeksema 2004 voor een uitgebreide
bespreking). Wordt vaak verward met het
minst in zinnen als Ik ben niet in het minst
kwaad op Marie, waarbij de normatieve
grammatica alleen de lezing in het geheel
niet kwaad op Marie toestaat, en niet de
frequente lezing kwaad, met name ook op
Marie. Hoewel het taalgebruik het
onderscheid halsstarrig negeert, hecht de
normatieve grammatica er vooral daarom
waarde aan, omdat de beide lezingen
veelal logisch onverenigbaar zijn.
Als triggers van in het minst treden
op: niet, geen, n-woorden en zonder. Ook
het Engelse in the least wordt uitsluitend
gebruikt met zuiver ontkennende uitdrukkingen,
en niet in conditionele zinnen,
vraagzinnen o.i.d. In combinatie met niet
en geen doet zich verder nog de mogelijkheid
voor om in het minst links van de
trigger te plaatsen. In tegenstelling tot
andere negatie-versterkers als in het
geheel, waar plaatsing ter linkerzijde de
enige mogelijkheid is, vinden we hier
echte variatie, al geniet tegenwoordig
plaatsing ter rechterzijde de voorkeur.
Voorbeelden: Ja, m'n beste man is in 't
minst niet muzikaal (Josine A. Simons-
Mees, De Nimf, 4-5), Ik zou er ook in het
minst geen reden toe hebben, nicht,
integendeel (id., 27). Maar hij is in het
minst niet verschrikt (K. Norel, Engelandvaarders,
40). Zonder in het minst te
schrikken keerden beide meisjes zich naar
me toe. (Louis Ferron, De keisnijder van
Fichtenwald, 257).