De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

ontkenning” (WNT, s.v. malsch). Uit dit
citaat blijkt, dat ook het WNT reeds op de
hoogte was van het negatief-polaire
karakter van het overdrachtelijk gebruik
van mals. Van 92 voorkomens in mijn
bestand blijkt 89% te bestaan uit de
combinatie niet mals, waarnaast ook
combinaties met diverse equivalenten van
niet, zoals evenmin en allesbehalve, in het
oog vallen: want zoals in het vervolg van
dit hoofdstuk nog volop zal blijken, klinkt
Willems waarheid ook in drie-kwartsmaat
nog allesbehalve mals (F.P. van Oostrom,
Het woord van eer, 64). Verder heeft 4%
als trigger geen, maar met dien verstande
dat geen telkens samen met mals deel
uitmaakt van dezelfde NP. Triggering van
buiten de NP door geen lijkt me niet
acceptabel: vgl. 't was bij den Rechtercommissaris
geen malsch verhoor geweest
(Herman Heijermans, Droom-koninkje,
85) met bijv. ??Geen van de kritiekpunten
was mals. Onder dezelfde voorwaarde kan
ook weinig als trigger fungeren: vgl. Bleek
was op het punt, een weinig malsch
antwoord te geven (Jacob van Lennep,
Klaasje Zevenster, deel 4, 224) met
*Weinig punten van kritiek waren mals.
Voor een vergelijkbare localiteitseis, zie
aflatend. De stelling in Van der Wouden
(1994: 52 vlgg.) dat mals behoort tot de
klasse van "strong NPIs" die alleen met
antimorfe triggers (d.w.z. triggers die
ekwivalent zijn met negatie, zoals niet,
allerminst, evenmin, allesbehalve) kunnen
voorkomen is weliswaar bij benadering
correct (zoals hij in grote lijnen correct is
voor de meeste predikatieve NPUs), maar
niet helemaal: weinig en geen zijn niet
antimorf. Voor triggers buiten de NP
waarin mals voorkomt lijkt ekwivalentie
met negatie wel een strikte eis.
452. er de man naar: een man met neiging
tot, de man voor. Negatief-polair
predikaat, te gebruiken in combinatie met
een doelaanduiding, zoals een finale
infinitiefzin. De vicaris capitularis was er
de man niet naar om stil te zitten (Michel
84
van der Plas, Mijnheer Gezelle, 222).
Vermey was er de man niet naar te zwijgen
(P.A. Daum, Nummer Elf, 22). [L]aeva in
parte mamillae nil salit arcadico Juveni,
seid den Outvader Juvenalis, en die is 'er
de Man niet na om te liegen (Hendrik
Doedijns, Haegse Mercurius, 10 augustus
1697). Op 110 voorkomens waren er 89%
in het directe bereik van negatie, 4% in
vraag-zinnen, en 6% waren positieve voorkomens,
zoals het volgende: Alva was er
wel den man naar, om dergelijke
veiligheidskleppen zwaar te belasten (Jan
Romein e.a., De tachtigjarige oorlog, 260).
Slechts enkele voorkomens trof ik aan in
andere omgevingen, zoals vraagzinnen en
het bereik van minder: En gelooft gij
inderdaad dat Selim Agha er de man naar
is om een weggeloopen paard in het
donker terug te vinden? (Karl May, Van
Bagdad naar Stamboel, 223). Maar
Noorda is er minder de man naar om de
overheid en de politiek te honen (Trouw,
8-1-1999). Er zijn zeer veel varianten op
dit idioom in omloop, zij het dat ze bij
lange na niet zo frequent zijn als er de man
naar. Zo trof ik aan: er de figuur/
jongeman/kerel/mensen/persoon/
persoonlijkheid/schrijfster/vent/
wedstrijd naar, alsook er het type naar en
er het mens naar. Vgl.: De Bulstronk was
er het type niet naar zomaar iemand een
hele chocoladecake te geven vanuit de
goedheid van haar hart (Roald Dahl,
Matilda, 119). Maar Jolanda houdt vol,
dat hij daar niet het type naar is (Pim
Hofdorp, Moord in miniatuur, 77).
453. man overboord: iets ernstigs aan de
hand. Steevast gebruikt in combinatie met
geen: Mocht de koopmarkt onverhoopt en
onverwachts instorten, dan is er nog geen
man overboord (De Volkskrant, 26-3-
1994). En als het niet zo gaat? Geen man
overboord. (id., 15-3-1994). Maar volgens
de Nederlandse coach is er geen man
overboord na deze nederlaag (id., 25-9-
1993). Opvallend is dat deze uitdrukking
zeer vaak voorkomt in de apodosis van