De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

etekenis voor niks te makken hebben,
namelijk `geen inbreng, invloed, geld of
iets dergelijks hebben, alles maar moeten
nemen zoals het komt,' lijkt beter te passen
voor een idioom als niks in de melk te
brokkelen hebben. In mijn materiaal gaat
het steeds om afwezigheid van geld. Dit
blijkt zonneklaar uit het feit dat 12 van de
17 voorkomens combinaties zijn met geen
cent, en 2 met stuiver of zakcent. Ook de
overige voorkomens kunnen steeds in
financiele zin opgevat worden. Ik
behoorde tot de vroom opgevoede
crisisgeneratie van jongelui zonder een
zakcent te makken (Ab Visser, Sheffield
steel, 123). Ruud heeft geen stuiver te
makken (De Volkskrant, 9-11-1993).
Wanneer hij niets te makken heeft, neem ik
een ander (NRC, 20 juli 1996).
Het Bargoens woordenboek van
Enno Endt (Endt 1972: 19), noemt ook een
variant geen cent de makke, met als
betekenissen zowel straatarm als `niks aan
de hand, geen centje pijn.' De laatste
betekenis ben ik nog niet tegengekomen in
een tekst. Endt geeft ook een verklaring
van de herkomst van de uitdrukking:
`Waarschijnlijk een verbasterde vorm van
het oorspronkelijke`'n cent 'n makke, door
I. Prins in Amstelodamum 3, 1916 verklaard
als zelfvervloeking bij het loven en
bieden op de markt a) door de koopman:
bij elke cent minder waar ik het verkoop,
mag ik een makke krijgen (zie makke) en
b) door de koper: bij elke cent meer die ik
ervoor geef, etc. Omdat deze betekenis
eigenlijk neerkomt op het begrip `geen
cent!', kon de gecontamineerde vorm geen
cent 'n makke ontstaan [..]. Metanalyse van
de t van cent, en assimilatie van de n aan
de m van makke, bewerkte de overgang
van een, via stomme e, naar de/te.' Aldus
Endt. De huidige spelling als makken ipv
makke suggereert een verdere heranalyse,
waarbij makken wordt opgevat als een
infinitief. Dit is wellicht mede mogelijk
gemaakt door de vele idiomen van de
vorm te + infinitief + hebben, zoals te
maken hebben (met), te schaften hebben
etc.
83
449. malen om: geven om, zich gelegen
laten liggen aan, kunnen schelen. Van de
66 voorkomens in mijn bestand zijn 70%
negatief (52% niet, 18% n-woorden).
Verder komt 26% in vragen voor, 2% in
bijzinnen ingeleid door zonder en 2% in
restrictieve relatieve zinnen bij de enige.
Doorgaans maalt men in Utrecht niet om
tegenvallend kijkspel (Trouw, 19-9-1994).
Dat is wel het bewijs, dat ze er niks om
maalde (Herman Heijermans, Kamertjeszonde,
42). Wat maalde hij om het volk!
(Harry Mulisch, De diamant, 47). Hij is de
enige waar ik wat om maalde, vergeet dat
niet! (Piet Bakker, Ciske de Rat, 36).
Het gebruik in vraagzinnen is
beperkt tot retorische vragen met een
negatieve teneur. Zo zal men naast Wat
maal ik om oude meesters? niet aantreffen
??Waar maal je eigenlijk om? of ??Maal
je nog een beetje om me? De laatste twee
vragen zijn niet retorisch, en veronderstellen
niet dat het antwoord `Nee' zal zijn.
In conditionele zinnen wordt malen
om zo goed als niet gebruikt. Dit zal
vermoedelijk eveneens samenhangen met
de afwezigheid van een negatieve teneur.
Wanneer er wel een negatieve strekking
van de conditionele bewering uitgaat, lijkt
immers het gebruik nog wel acceptabel.
Vergelijk hiertoe ??Mocht je malen om
oude meesters, dan is het Rijksmuseum iets
voor jou (geen negatieve teneur) met Ik
mag een boon zijn als ik maal om oude
meesters (strekking: Ik maal niet om oude
meesters).
450. een mallemoer: mhu, variant van
moer. Maakt me geen ene mallemoer uit.
Wordt evenals moer niet vermeldt in het
WNT. Hij kan X, Y of Z heten, dat
interesseert me geen mallemoer (De
Volkskrant, 29-4-1993).
451. mals: “Van woorden en oordeelvellingen:
zachtzinnig; meestal met eene