De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

444. bij machte: in staat. Net als zijn
verbale synoniem vermogen is ook deze
uitdrukking vooral in zwang als negatiefpolaire
uitdrukking. Van 105 voorkomens
bleken er 6 (6%) positief te zijn, 83%
kwam voor in negatieve zinnen, en de rest
in allerlei andere omgevingen als vraagzinnen
en conditionele zinnen. Welnu, de
Kollewijners hebben ruimschoots bewezen,
hiertoe met hun ... spelling (!) niet bij
machte te zijn (E. van Dieren, De averechtse
geestesrichting der zoogenaamde
“nieuwlichters” op allerlei gebied, in het
bizonder die der Kollewijners en hun
verderfelijke invloed op onderwijs, taal en
volk, 109). Geen staflid was bij machte
Clintons geilheid te beteugelen (Trouw,
19-9-1998). Hebt u nou het gevoel dat u
daartoe bij machte bent? (Radio 1, 24-2-
1998). Brooks houdt van achter zijn
drumstel de muzikale leiding steviger in
handen dan Blakey tijdens zijn laatste
jaren bij machte was (De Volkskrant, 5-3-
1993). Een van de zeldzame positieve
voorkomens: Hoewel Mols veel minder in
beeld kwam, bleek de Twentse ploeg bij
machte om de Groningers vrijwel
permanent te verontrusten (id, 8-2-1993).
445. kunnen maken: (rechtens) kunnen
doen. Voornamelijk gebruikt in negatieve
zinnen (90% van 48 verzamelde
voorkomens), voorts in vragen (6%) en
zeer sporadisch ook in positieve zinnen
(4%). De teambazen konden het niet
maken om me na zo’n drama op een zijspoor
te zetten (De Telegraaf, 3-1-1998).
Ook Joop vindt dat ik het niet kan maken
(Ed. van Thijn, Dagboek van een onderhandelaar,
80). Kan Duitsland het wel
maken om deze eisen te stellen? (Radio 1,
28-3-1998). Gevers kon het maken om aan
een reclame mee te doen (Trouw, 7-8-
1998).
446. iemand iets (kunnen) maken: iemand
iets kunnen aandoen, kunnen deren. Dan
kan er hier weer gekeurd worden en
maken ze me voorlopig niks (Nieuwsblad
van het Noorden, 13-2-1999). Wie maakt
me wat? Geen mens die me wat maakt.
82
447. iets te maken hebben met: verband
houden met. Zonder de aanwezigheid van
een indefiniete maatbepaling als iets, niets,
weinig e.d. wordt deze uitdrukking niet
negatief-polair gebruikt, vgl. zinnen als Hij
had als kind reeds te maken gehad met
discriminatie. Dat moet te maken hebben
met voorvallen uit zijn vroegste jeugd. Uit
een telling bleek me dat de grote
meerderheid van zulke voorkomens niet in
negatieve contexten wordt aangetroffen
(ruim 80% van 57 voorkomens in de
Volkskrant op CD-ROM 1999). Wanneer
er wel een maatbepaling bij staat, is er juist
een uitgesproken voorkeur voor negatieve
omgevingen: van 346 dergelijke
voorkomens was 72% te vinden in
negatieve zinnen (meestal combinaties met
niets, niks en minder vaak combinaties met
niet [..] iets, nooit iets e.d., 7% in
vraagzinnen, 6% in zinnen met weinig, en
7% in diverse andere negatieve contexten.
8% van de voorkomens was positief.
Flitskapitaal heeft niets met vrijhandel te
maken (Intermediair, 3-2-2000). Maar het
een heeft niks met het ander te maken!
(R.L. Stine, Verkeerd verbonden, 50). Als
arbeider had hij nooit iets met een
universiteit te maken gehad (Trouw, 19-6-
2000). `Voetbalvandalisme’ heeft weinig
met voetbal te maken (De Groninger
Gezinsbode, 28-6-2000). Dat heeft alles te
maken met zeepbelverschijnselen (Trouw,
10-7-2000). Deze uitdrukking, die door
zijn vaagheid breed inzetbaar is, behoort
tot de meest frekwente negatief-polaire
uitdrukkingen van het Nederlands.
448. iets te makken hebben: mhu. In het
bezit zijn van geld. Deze uitdrukking staat
niet in het WNT, en in de grote Van Dale
pas vanaf 1984 (de 11e druk), zodat het in
de rede ligt om te veronderstellen dat hij
nog niet lang in het algemene taalgebruik
valt aan te treffen. De in Van Dale gegeven