De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

verkiezingsjaar zijn de hallelujaverhalen
nooit van de lucht (UK, 18-9-1997).
441. uit de lucht komen vallen: volkomen
onverwacht zijn. De uitdrukking is al
gangbaar vanaf de 17e eeuw, maar wordt
aanvankelijk niet negatief-polair gebruikt
en vooral gebezigd van personen die
onver-wacht opduiken als een soort deus
ex machina. Vgl. Somtyds koomen ook
Goden, Godessen of voornaame Tovenaarsters
[..] als uit de lucht vallen, om de
ontknooping te maken (Justus van Effen,
De Hollandsche Spectator 4, 110). Het
WNT beschouwt het als een leenvertaling
van het Latijnse de caelo decidere. Tegenwoordig
wordt de uitdrukking vooral
gebruikt om gebeurtenissen aan te duiden.
Hierbij is er een duidelijke voorkeur voor
negatieve contexten, hoewel positieve
voorkomens zeker niet ongrammaticaal
zijn. In mijn materiaal (93 vindplaatsen) is
74% negatief, 24% positief, 1% vraagzin,
en 1% complement van een negatief
predikaat. Vertrouwen in zorg komt nooit
uit de lucht vallen (www. zonnebloem.nl).
De irritatie van Jospin komt niet uit de
lucht vallen (De Volkskrant 3-12-1998).
PSV’s tweede treffer kwam ook min of
meer uit de lucht vallen (idem, 23-11-
1998). Met name als de uitdrukking slaat
op een ontknoping (van een film, toneelvoorstelling
e.d., of van een voetbalwedstrijd)
is de uitdrukking niet negatiefpolair:
de 7 gevallen die eenduidig tot deze
categorie horen in mijn materiaal zijn
allemaal positief.
442. willen lukken: succes hebben. Vaste
combinatie met het onpersoonlijke willen
(net als bijv. willen vlotten). Prof. Guus
Extra, gespecialiseerd in meertaligheid in
de multiculturele samenleving, bevestigt
dat het maar niet wil lukken met het
onderwijs in eigen taal (NRC, 22-6-2002).
Op 112 voorkomens in mijn materiaal zijn
er meer dan 100 combinaties met een
negatief element, meestal niet. Daarnaast
komen ook voorkomens in positieve,
81
conditionele en vraagzinnen sporadisch
voor. Wil zelf pasta maken lukken, dan is
een goed pastadeeg een vereiste (De
Volkskrant, 7-10-1993). Nou maar even
kijken of het me de komende week wil
lukken even content te worden als Kok
(Trouw, 9-2-1998). Een boek volschrijven
over het mannelijk geslachtsorgaan en zijn
functioneren wil nog wel lukken, want de
thema's en de invalshoeken liggen voor het
opscheppen (De Volkskrant, 12-6-1993).
443. lusten: moeten, willen. Normaal
wordt dit werkwoord gezegd van eetbare
zaken (“ik lust die bami niet”), maar als
het gezegd wordt van personen of nieteetbare
zaken heeft het een uitgesproken
negatief-polair karakter. De deftige heren
hebben me nooit gelust (Humo, 10-6-
1997). Slowaken lusten Navo niet (Trouw,
12-3-1998). [H]et divide et impera van
Bouws lust ik niet meer (E. du Perron,
brief aan Menno ter Braak, in M. ter Braak
en E. du Perron, Briefwisseling 1930-
1940, dl 1, 462). Wanneer lusten wordt
gezegd van eetbare zaken, is er ook een
zekere mate van negatieve polariteit, zij
het dat ook veel voorkomens in combinatie
met wel vallen te noteren (10 op 32
voorkomens), en ook nogal wat zuiver
positieve voorkomens met graag.
maatbepaling, uitdrukkingen met een.
Dit is een vrij grote klasse van verbale
negatief-polaire uitdrukkingen, waartoe
behoren afdoen aan, kunnen schelen,
uitmaken, zich aantrekken van.
Opmerkenswaard is met name dat de
maatbepaling verplicht is, tenzij niet
fungeert als trigger: Dat kan me niet(s)
schelen. Dat kan niemand *(iets) schelen.
(Bij zich aantrekken van is een maatbepaling
altijd verplicht: Jan trok zich
niets/*niet aan van het gekerm.) Als
maatbepalingen fungeren doorgaans
indefiniete NPs, zoals iets, niets, veel,
weinig, wat, slechts een beetje, geen bal,
etc. Dankzij de maatbepaling fungeren
deze uitdrukkingen als mhu's.