De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

name existentiële zinnen. In tal van
contexten waar bijvoorbeeld wel ook maar
iemand kan optreden, laat een levende ziel
verstek gaan: Jan was beter dan ook maar
iemand/ ??een levende ziel verwacht had.
Als ook maar iemand/?*een levende ziel
daartoe in staat is, dan is het wel Jaap.
Vertrouw je dat ook maar iemand/??een
levende ziel toe? Zie ook Von Bremen
(1986) voor enkele observaties over de
Romaanse en Germaanse tegenhangers van
deze uitdrukking en Hoeksema (2002b).
423. van zijn levensdagen: van zijn leven.
Net als van zijn leven kan ook deze
uitdrukking ter linker- en ter rechterzijde
van negatieve uitdrukkingen optreden (zie
aldaar). Zo'n ouwe gek heb ik nou van m'n
levensdagen nog nooit gezien! (Charles
Dickens, De nagelaten papieren der
Pickwickclub, vert. Godfried Bomans,
629). Ik heb hem gezegd dat ik nog nooit
van m'n levensdagen bang geweest was
voor een man (Jos van Manen-Pieters,
Liefde Incognito, 20). [..] een vindplaats
van de exotische mineralen die de Twaalf
Families voorzagen van meer kapitaal dan
ze van hun levensdagen konden uitgeven
(Jack Vance, De kronieken van Cadwal,
Dl. 3: Throy, vert. Annemarie van Ewyck,
135). Van m'n levensdagen niet. (A.F.Th.
van der Heijden, De gevarendriehoek,
149).
424. licht: gemakkelijk, eenvoudig. In een
aantal combinaties vormt dit bijwoord een
negatief-polaire uitdrukking, bijv. licht
vergeten: Het wanhopige gevoel, dat mij
toen bezielde, zal ik niet licht vergeten
(P.J. Troelstra, Gedenkschriften. Eerste
deel: Wording, 129). Ik zal die overigens
zo aangename dag niet licht vergeten (Jan
Greshoff, Afscheid van Europa, 106).
Doch toen wij, na het bovenkomen, op de
brug kwamen, aanschouwden wij een
tafereel, dat wij niet licht zullen vergeten
(J.F. van Dulm, Onder de bloedvlag van de
“O 21”, 119). Combinaties met andere
werkwoorden komen ook voor, zij het
78
minder veelvuldig. Zoiets vergeef ik niet
licht! (Marten Toonder, De partenspeler,
De avonturen van Tom Poes 6, 40). [D]at
zult gij mij niet licht wijsmaken (A.
Loosjes Pzn, Het leven van Maurits
Lijnslager, dl 3, 143). Nochtans zal de
historicus zich niet licht eraan wagen, een
formule op te stellen, die de stemming
onder het Joodse volksdeel weergeeft (J.
Presser, Ondergang – de vervolging en
verdelding van het Nederlandse Jodendom
1940-1945, eerste deel, 174). Negatiefpolair
licht komt in mijn materiaal (70
voorkomens) uitsluitend voor met niet
(69x) en niemand (1x).
425. het licht in de ogen gunnen: kunnen
luchten of zien. Als je een dubbeltje meer
had dan je buur, gunden ze je het licht niet
in je ogen (Is. Querido, De Jordaan, 410).
U maakt iedereen zwart omdat u me het
licht in mijn ogen niet gunt (Frans Kellendonk,
Mystiek lichaam, 315). De een gunt
de ander het licht in de ogen niet (De
Volkskrant, 5-12-1994). Veelal wordt deze
uitdrukking met het reciproke voornaamwoord
elkaar gebruikt, maar zoals de
bovenstaande voorbeelden laten zien hoeft
dit niet. De trigger is telkens niet. Andere
triggers heb ik niet aangetroffen, maar
lijken wel mogelijk, bijv. te: Ze haten
elkaar te zeer om elkaar het licht in de
ogen te gunnen.
426. iemand licht vallen: gemakkelijk zijn
voor iemand. In tegenstelling tot het eerder
vermelde gebruik van licht als negatiefpolaire
bijwoordelijke bepaling, hebben
we hier te maken met predikatief gebruik.
De uitdrukking heeft een minder
uitgesproken negatief-polair karakter dan
adverbiaal licht: positieve voorkomens zijn
heel goed mogelijk. Al viel hem het werk
in Groningen niet licht, hij zette zich met
hart en ziel in (Ger Harmsen, Herfsttijloos,
585).
427. een lid verroeren: een vin
verroeren, zich minimaal bewegen.