De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

More documents

Recommendations

Info

slecht idee. In tegenstelling tot in het geheel laat lang zich niet verbinden met niets of andere n-woorden: *Dat stelt lang niets voor. Splitsing van lang en niet/geen is mogelijk: Dat was lang zo leuk niet. Zie ook de discussie bij in het geheel. 408.een lang leven beschoren: van aanzienlijke levensduur. Van oorsprong is een lang leven het subject van beschoren, maar het is sindsdien geheranalyseerd als deel van het predikaat, tot verdriet van sommigen. We zien dit duidelijk aan de congruentie in zinnen als Omdat ook PvdA en D66 grote problemen met de studiefinanciering hebben, zullen Koks plannen hieromtrent geen lang leven beschoren zijn (De Volks-krant, 29-7-1994). Hoewel de Taaladvies-dienst van Onze Taal deze congruentie met wat van oudsher het meewerkende voorwerp was afkeurt, blijkt in de praktijk zich haast niemand om dit advies te bekommeren: telkens als een meervoudig “meewerkend voorwerp” de strijd aangaat met het enkelvoudige “onderwerp” (g)een lang leven wint het meewerkende voorwerp in mijn materiaal. Dit is een duidelijke aanwijzing dat het meewerkende voorwerp tegenwoordig als onderwerp wordt opgevat. Als triggers van deze uitdrukking treden op geen (85% van 62 voorkomens), en verder sporadisch andere negatieve uitdrukkingen als zelden, weinig, niet, of omgevingen als vraagzinnen e.d. De Kerstgedachte blijkt dit jaar althans bij het Kamerlid Weisglas geen lang leven beschoren te zijn (De Volkskrant, 21-12- 1994). Het is overigens de vraag of de NLIP een lang leven beschoren is (www. limburger.nl). Positieve voorkomens zijn evenmin uitgesloten (6% in mijn materiaal): Gezien hun naderende afscheid lijken de wereldrecords een lang leven beschoren (De Volkskrant, 29-3-1994). Een voorbeeld van een “positief” voorkomen met een negatieve strekking is het volgende, uit een column van R.M. Verkade en E. Proper op 75 www.writersblock.net: You weet toch net als ik dat het ministerschap in Italië een even lang leven beschoren is als een Kebab op Koninginnedag? In plaats van geen lang leven beschoren kan men ook aantreffen een kort leven beschoren. Het spreekt haast vanzelf dat deze laatste uitdrukking niet negatiefpolair is. 409. het lang maken: lang doen over iets, met name zijn leven. Vooral in combinatie met toekomstige tijd is dit een negatiefpolaire uitdrukking die vooral in negatieve en in vragende zinnen voorkomt. [Sy] vreesde hij het niet langh soude maecken (Journaal van Constantijn Huygens, den zoon, dl. 2, 476). De Friese boerenzoon Reinder Jacobus de Stoppelaar logenstrafte de verwachting bij zijn geboorte in Oerterp dat hij het niet lang zou maken (De Leeuwarder Courant, 10- 12-1998). 410. van lange duur: negatief-polair predikaat. In combinatie met negatie wordt deze uitdrukking gebruikt om aan te geven dat iets van korte duur is. Het Nederlands en de omringende talen kennen diverse uitdrukkingen van temporele aard die iets dergelijks uitdrukking, zoals een lang leven beschoren, last long. Dus: de vreugde was niet van lange duur = de vreugde was geen lang leven beschoren = the joy did not last long. Voorbeelden: Momenten van geluk zijn nooit van lange duur (De Volkskrant, 3-2-1999). Maar of die rust van lange duur is, moet worden betwijfeld (idem, 8-12-1999). De tegenhanger van korte duur is geen polaire uitdrukking, maar komt doorgaans alleen in positieve omgevingen voor. 411. bij lange na: lang, in het geheel. Adverbiale bepaling bij de negatieve uitdrukkingen geen/niet. Gedraagt zich geheel analoog aan lang en op verre na. Maar dit is nog bij lange na het ergste niet (K. Norel, Engelandvaarders, 207). Max
kreeg wel wat compensatie, maar bij lange na niet genoeg (Go, 15-3, 1978). De kollekteschaal gaf bij lange na geen soelaas (Marcus Heeresma, Anna, 318). Het WNT noemt ook een oudere variant bij lange, die, getuige het volgende voorbeeld, niet ter linkerzij van negatie hoefde te staan: Schoon was ze (Diana); maer nimf Dafne was zoo bang / Voor ‘t minnen niet by lang (H. Poot, 1, 131). 412. langer: meer. In zinnen als Hij is niet langer de beste tienkamper is langer zo’n beetje gelijkwaardig aan het negatiefpolaire meer. Een belangrijk verschil met meer is overigens dat langer alleen in gebruik is bij duratieve predikaten. Een zin als Piet komt vanavond niet meer heeft dan ook geen tegenhanger met langer. Verder is ook de verzameling van negatieve uitdrukkingen die dit gebruik van langer mogelijk maken nogal beperkt in vergelijking tot meer: feitelijk zijn alleen combinaties met niet mogelijk. Hij eet nooit meer/*langer zuurkool; Er was niemand meer/*langer. Een ander opvallend verschil met meer waarop Ton van der Wouden me wees is de grotere vrijheid in plaatsingsmogelijkheden die niet langer ten toon spreidt, zoals blijkt uit de mogelijkheid van vooropplaatsing in Niet langer hoeven we daarvoor in angst te zitten. *Niet meer hoeven we daarvoor in angst te zitten. Verder is het ook het opmerken waard dat langer en meer samen kunnen optreden als een partikelcluster: Ik doe niet langer meer mee. Hierbij wordt zowel niet langer meer als niet meer langer aangetroffen. In bijzinnen die afhankelijk zijn van een negatief element wordt ipv langer de combinatie nog langer gebruikt: Ze weigerden nog langer te vechten. 413. een lazer: mhu, (ook maar) iets. Egbert begreep er geen lazer van (Ben Borgart, De vuilnisroos, 30). Het is een buffet-juffrouw, geloof me, geen lazer meer (J.J. Voskuil, Bij nader inzien, 1112). Niet 76 te verwarren met het gebruik van lazer als lichaamsdeelaanduider (iemand op zijn lazer geven), vergelijkbaar met donder, falie, sodemieter, etc. Overigens is het opmerkelijk dat al deze uitdrukkingen (behalve falie) ook een gebruik kennen als negatief-polaire uitdrukkking. 414. lazeren: uitmaken, van belang zijn. De volgende voorbeelden van dit weinig frekwente werkwoord komen allemaal uit Willem van Iependaals Polletje Piekhaar: Dat lazert niks! (p 64), Lazert niet! (p 173), Die herrie lazert niks, daar kom jij wel bovenuit met je schuiftrompet! (p 213). Variant van donderen, dat net als lazeren ook gebruikt kan worden als niet negatiefpolair werkwoord van beweging: Hij lazerde ons de trap af, Lazer op! In beide typen van gebruik hebben lazeren en donderen een sterk emotioneel karakter. 415. lekker: gezond, of goed bij zijn hoofd. Och mensch, je bent niet lekker (Herman Bouber, De Jantjes, 53). Als ik jullie nu vertel dat het meer dan duizend bladzijden dik is en dus bijna niet te tillen in bed, zullen jullie wel denken dat ik niet helemaal lekker ben in het hoofd (Trouw, 20-11-2002). Met name de betekenis “goed bij zijn hoofd” is strikt negatiefpolair, terwijl er voor de betekenis “gezond” naast het gebruik met negatie zoals in Ik voel me niet lekker vandaag ook positieve voorkomens mogelijk zijn: Ik voel me (kip)lekker. 416. lekker zitten: bevallen, aangenaam zijn. De aanwijzing van de minister zat mij destijds niet lekker (Nieuwsblad van het Noorden, 30-12-1995). Die zaak zat me ook niet lekker (Koos van Zomeren, Explosie in mei, 86). Van de 67 voorkomens in mijn database heeft 91% als trigger niet, 6% combinaties met niet, zoals niet altijd en niet zo, en zijn er slechts 2 gevallen genoteerd van anderssoortige triggers: 1 van nooit en 1 van onmogelijk: en dat kan de PvdA-voorzitter
Page 1 and 2:
Jack Hoeksema Rijksuniversiteit Gro
Page 3 and 4:
INLEIDING 1. Waarom dit woordenboek
Page 5 and 6:
(3) *Minstens vijf jongens hoeven t
Page 7 and 8:
In zin (18) heeft negatie bereik ov
Page 9 and 10:
In deze constructie wordt de plaats
Page 11 and 12:
egelen (Nieuwsblad van het Noorden,
Page 13 and 14:
17. zich iets aantrekken van: malen
Page 15 and 16:
helemaal het achterste van zijn ton
Page 17 and 18:
combinatie met een maataanduider wa
Page 19 and 20:
kunnen zien als antoniem van baten.
Page 21 and 22:
Verder ook mogelijk in vragen. Er w
Page 23 and 24:
litotes-constructie heeft deze uitd
Page 25 and 26:
leken er 9 (13%) positief te zijn,
Page 27 and 28:
divisie doorgaans nauwelijks bijslo
Page 29 and 30:
inzien, 230). Alweer een bewijs, da
Page 31 and 32:
(Ab Visser, 't Peerd van Ome Loeks,
Page 33 and 34: 128. het buskruit uitgevonden hebbe
Page 35 and 36: daglicht moeilijk kan velen (Jan Br
Page 37 and 38: Engels lijkt een dergelijk idioom t
Page 39 and 40: maar tamelijk slecht klinkt: ??Als
Page 41 and 42: espreking van dit opmerkelijke vers
Page 43 and 44: meer te duchten (M. Apperloo, De gu
Page 45 and 46: 190. van echt te onderscheiden: zic
Page 47 and 48: 198. het feest gaat door: de zaak g
Page 49 and 50: zijn verontwaardiging, omdat Prior
Page 51 and 52: mannen die mij in werkelijkheid nie
Page 53 and 54: lad van het Noorden, 20-1-2001). Ee
Page 55 and 56: stelde hem gerust; Je kunt gerust g
Page 57 and 58: woord over (De Volkskrant, 1-2-1993
Page 59 and 60: (1%), en in 10% van de gevallen zui
Page 61 and 62: (H. Voordewind, De commissaris vert
Page 63 and 64: ten 10 uuren 's avondts, terwyl het
Page 65 and 66: to claim his property (Dorothy L. S
Page 67 and 68: vaak in combinatie met ook zoals in
Page 69 and 70: ook. Een uitzondering hierop vormen
Page 71 and 72: gebruikelijke variant is: zijn kop
Page 73 and 74: aanduiden zijn niet geschikt, zoals
Page 75 and 76: voorkomens, zij het dat die relatie
Page 77 and 78: voorkomende uitdrukking met een bre
Page 79 and 80: in 't Mnl. voorkomende, toepassing
Page 81 and 82: met geïncorporeerde negatie: kraak
Page 83: nog enigszins negatief-polair, maar
Page 87 and 88: name existentiële zinnen. In tal v
Page 89 and 90: 434. te loochenen: met zijn/vallen:
Page 91 and 92: 444. bij machte: in staat. Net als
Page 93 and 94: ontkenning” (WNT, s.v. malsch). U
Page 95 and 96: Brabant. Inderdaad lijkt het altern
Page 97 and 98: 463. het minst: in de laatste plaat
Page 99 and 100: mondje gevallen (De Volkskrant, 18-
Page 101 and 102: inden. Een variant is iets aan iema
Page 103 and 104: 493. uit zijn ogen kunnen kijken: (
Page 105 and 106: prijs en compensatieorders voor de
Page 107 and 108: altijd een heer,’ met Nederlands
Page 109 and 110: feitelijk alleen niet en geen. Als
Page 111 and 112: WNT noemt bij de ingang waard niet
Page 113 and 114: (1873) geeft voorbeelden als Ge moe
Page 115 and 116: 553. potten kunnen breken: iets in
Page 117 and 118: gegaan toont de schrijver [..] het
Page 119 and 120: Mystiek lichaam, 303). Vgl. ook Eng
Page 121 and 122: 590. rust kunnen vinden: met negati
Page 123 and 124: tegenwoordig nauwelijks nog gangbaa
Page 125 and 126: 605. sinecure: een gemakkelijke taa
Page 127 and 128: definitie waar niemand soep van kan
Page 129 and 130: Groot Woordenboek uit 1992 heeft de
Page 131 and 132: 637. onder stoelen of banken steken
Page 133 and 134: denken, u een stroo in den weg te l
Page 135 and 136:
ekking) bij talen, die geven om nie
Page 137 and 138:
gepaard met zinsnegatie (88% op 89
Page 139 and 140:
672. aan het toeval (over)laten: al
Page 141 and 142:
het echter wel negatief-polair: Een
Page 143 and 144:
Giphart, Giph, 135). Wat wonder, da
Page 145 and 146:
merendeel negatief (98%) en eentje
Page 147 and 148:
vanaf het begin van de 20 e eeuw. D
Page 149 and 150:
728. ergens iets verloren hebben: e
Page 151 and 152:
tijden wel het laatste was dat te v
Page 153 and 154:
749. iets op de viool hebben horen
Page 155 and 156:
laatste wisten we niet meer van vor
Page 157 and 158:
770. de weelde kunnen dragen/aan ku
Page 159 and 160:
780. wegnemen + dat-zin: ongedaan o
Page 161 and 162:
ontslag (Gerrit Voerman, De meridia
Page 163 and 164:
803. ergens worst van kunnen maken:
Page 165 and 166:
woordig vooral in gebruik bij predi
Page 167 and 168:
(57 voorkomens) nader, dan blijkt d
Page 169 and 170:
1996). Het Bevrijdingsfestival is e
Page 171 and 172:
Verwijzingen Abraham, Werner, 1980,
Page 173 and 174:
and Linguistic Theory, 28(4):837-85
Page 175:
Wouden, Ton van der, 1994, Negative
show all

De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?