De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

VIII
ontwikkelen. Het betreft een kleine deelverzameling. Vandaar ook dat opname in een
woordenboek gewettigd is: op basis van negatieve betekenis alleen, kunnen we niet met
zekerheid voorspellen of een uitdrukking conventioneel litotesgedrag zal gaan vertonen.
6. Herkomst van negatief-polaire uitdrukkingen
Het ontstaan van negatief-polaire uitdrukkingen is in het algemeen een kwestie van
grammaticalisatie, zoals ik in Hoeksema (1994) heb betoogd: lexicale betekenis speelt een
belangrijke rol bij het ontstaan van negatief-polaire uitdrukkingen, maar het is niet zo, dat als
twee uitdrukkingen eenzelfde betekenis hebben, ook beide uitdrukkingen negatief-polair
gedrag zullen gaan vertonen. Om een simpel voorbeeld te geven: moe worden en vermoeid
raken betekenen vrijwel, zo niet exact, hetzelfde. Maar alleen moe worden kent een negatiefpolair
gebruik waarin het een infinitiefcomplement krijgt:
(30) De lakeien werden nooit moe hun heer te vleien.
Zonder infinitiefcomplement is er echter geen sprake van een negatief-polaire uitdrukking. De
volgende zin is dan ook op geen enkele manier eigenaardig:
(31) De lakeien werden moe.
Vergelijkbare voorbeelden doen zich ook voor in het Engels. Vergelijk maar eens de zinnen
in (32) en (33):
(32) It would not hurt to spend some more time on the introduction.
(33) Foul language would hurt his chances of getting elected.
Met andere woorden: would hurt+ infinitief is een negatief-polaire uitdrukking, maar would
hurt+ nominaal lijdend voorwerp is dat niet. In dit lexicon probeer ik telkens zoveel mogelijk
duidelijk te maken wanneer een uitdrukking negatief-polair gedrag vertoont, en wanneer niet.
Lang niet altijd is een langdurig proces van grammaticalisatie nodig om een negatiefpolaire
uitdrukking te kunnen toevoegen aan een taal. Heel vaak worden nieuwe
uitdrukkingen gevormd naar analogie met bestaande. Die is vooral heel opmerkelijk bij grote
ondercategorieën zoals minimaliseerders, die voordurend nieuwe elementen toevoegen
(Hoeksema 2002b).
7. Negatief-polaire constructies
Een van de problemen waar ik regelmatig tegen aan liep bij het maken van dit lexicon is het
bestaan van negatief-polaire constructies. Hiervan zijn er diverse, onder meer de constructie
die ik pseudo-partitief heb genoemd (Hoeksema 2003), en die wordt geïllustreerd door zinnen
als
(28) Jan bakt er weinig van.
(29) Piet snapt er niks van.
(30) Klaas trekt zich daar niet veel van aan.