De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

aanduiden zijn niet geschikt, zoals
minuten, of seconden. Het Engels kent een
vergelijkbare groep uitdrukkingen zoals in
years, in weeks, in ages, in a million years,
in eons. Als we de Engelse uitdrukkingen
met de Nederlandse vergelijken, zien we
dat ze niet allemaal een letterlijke
tegenhanger hebben (zo is in times niet te
gebruiken als NPU in het Engels).
Groningers kennen de uitdrukking in
tijdstijden, die elders weer onbekend
schijnt te zijn (hoewel de laatste druk van
Van Dale hem wel vermeldt). Triggers zijn
meestal negatie of een superlatief. Vgl. Ik
heb in tijden niet zo gelachen/*Ik heb in
tijden zo gelachen. Dit is het leukste boek
dat ik in tijden heb gelezen/*Dit is een leuk
boek dat ik in tijden heb gelezen. Daarnaast
komen ook enkele andere triggers
voor, zij het minder vaak, zoals de
comparatief, en retorische ja/nee vragen:
Freek was leuker dan hij in tijden is
geweest. Heb jij in tijden zo gelachen?
Wanneer de trigger zinsnegatie is, zijn er
twee mogelijkheden: (a) de temporele PP
wordt gevolgd door niet, of (b) negatie is
in de PP geïncorporeerd in de vorm van de
determinator geen: Ik heb in geen tijden zo
gelachen. Negatie mag niet voorafgaan:
*Ik heb niet in tijden zo gelachen. In dit
opzicht gedragen deze temporele NPUs
zich als andere indefinieten, die evenmin
plaatsing onmiddellijk na niet tolereren.
Wanneer er een telwoord aanwezig is, kan
de uitdrukking zowel als NPU worden
gebruikt, alsook, wanneer de aspectuele
klasse van het predikaat dit toelaat, als
niet-polaire uitdrukking. Vergelijk hiertoe:
Ik heb in drie jaar niet gekampeerd/*Ik
heb in drie jaar gekampeerd met Ik heb in
drie jaar zeventien keer gekampeerd of Ik
heb in drie jaar mijn dissertatie
geschreven. Wanneer de door het predikaat
omschreven handeling of gebeurtenis
temporeel begrensd is, kan een bepaling
als in drie jaar zonder negatie worden
gebruikt. Bij aanduidingen van toestanden
of processen zonder een eindpunt, zoals
slapen of kamperen, is een temporele
uitdrukking als in drie jaar alleen te
gebruiken als een NPU.
335. er in gaan bij: kunnen geloven in.
Variant van er in willen bij.
336. inkomen van: terechtkomen van,
doorgang vinden. Donderdag te middernacht
kon ik eerst van Brugspruit
vertrekken om hier in den morgen vrij
katterig aan te komen, want van slapen
kwam niet veel in (Karel van den Berg,
Beste Ouders! Brieven uit de Transvaal
1896-1900, 220). Daar komt niets van in
(Monika van Paemel, De vermaledijde
vaders, 382).
64
337. er in willen bij: kunnen geloven in.
Variant van er in gaan bij. En evenwel,
dat wil er bij mij ook niet in (Jacob
Vosmaer, Het leven en de wandelingen
van Meester Maarten Vroeg, 47). Dat me
dat juist naar zee had doen trekken, het
wilde er bij haar niet in (Til Brugman, De
Zeebruid, 21).
338. de inkt is droog: vaste uitdrukking,
meestal gebruikt in een balansschikking
met nog niet: De inkt van de Miljoenennota
was nog niet droog of de regeringspartijen
wisten al dat er meer te vergeven
was (De Volkskrant, 24-9-1999). Ook
andere constructies zijn echter denkbaar:
Toen de inkt van The Greater Common
Good nog maar nauwelijks droog was,
verschenen dit weekeinde al de eerste
gepeperde reacties (id., 9-7-1999). Nog
voor de inkt droog was, werd er al
gemorreld aan de bepalingen van het
verdrag.
339. ijzer met handen kunnen breken:
het onmogelijke kunnen verrichten. Hij
doet Zijn best, maar kan geen ijzer met
handen breken (Simon Vestdijk, De
kellner en de levenden, 174), men kan
geen ijzer met handen breken (Jacob van
Lennep, Eliza-beth Musch, 345). Maar ook
de rijkste gemeente van Noord-Nederland