De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

318. hond of kat (variant: hond of kraai).
Met negatie, volgens het WNT, s.v. hond:
`het een noch het ander, ook: volstrekt
niets of niemand.' Het WNT geeft o.m. de
volgende voorbeelden: Ik ken hier hond
noch kraai (J. le Francq van Berkhey, Jock
en ernstige Akademische Vertellingen
mijner jeugd (1798), 26). Er komt hond
noch kat op het dek (Betje Wolff en Aagje
Deken, Historie van den Heer Willem
Leevend, dl 1, 206). Het eene uur praten
zij als Salomons, en het andere lijkt het
hond noch kat (A. Loosjes Pz, Historie van
Mejuffrouw Susanna Bronkhorst, dl. 3,
288). Ik heb zelf geen voorbeelden van dit
idioom kunnen vinden, en de voorbeelden
van het WNT suggereren, dat de
uitdrukking niet meer gangbaar is.
319. hond of stront zeggen: weggaan met
een groet. Van deze uitdrukking,
afkomstig uit Van Dale, heb ik vooralsnog
geen voorbeelden kunnen vinden.
320. de honden lusten er brood van:
wanneer zelfs de honden ergens geen
brood van lusten, dan is het, zo mag men
aannemen, wel bijzonder onappetijtelijk.
Dit idioom heeft als opvallende eigenschap
dat het onderwerp er deel van uit maakt.
Verder valt op dat het veel voorkomt in
relatieve zinnen. Als trigger fungeert
meestal een negatie in dezelfde deelzin,
gewoonlijk geen. In The Fly van David
Cronenberg was hij zo’n half gekke, half
geniale wetenschapper die de wereld
opzadelt met mutaties waar de honden
geen brood van lusten (Nieuwsblad van
het Noorden, 20-9-1997). Een zeldzaam
voorbeeld van een niet-negatieve context
is het volgende voorkomen in een
afhankelijke vraagzin: De dromerige
Stones-fan, die de helden van zijn jeugd
niet graag van hun sokkel ziet vallen, zal
zich vertwijfeld afvragen of de honden hier
nog brood van lusten (Vrij Nederland, 24-
7-1993). Een vrije variatie op dit idioom
trof ik aan in Trouw, 7-1-1998, waar
61
gerept wordt van `vuilbekkerij’ waar een
vuilnisbakkenras nog geen brood van lust.
321. hondsvot: mhu, iets (van geringe
waarde). Het WNT noemt de uitdrukking
niet een hondsvot met als betekenis `geen
aas, geen snars.' Het zal hier gaan om een
taboeuitdrukking (hondsvot betekende
oorspronkelijk ‘schaamdeel van een teef’),
ter aanduiding van iets minderwaardigs.
De uitdrukking, die nooit bijzonder bekend
was, is thans niet meer gangbaar.
322. in zijn hoofd halen: verzinnen,
ergens op komen. Wordt gebruikt met een
breed scala aan triggers. Maar haal het
niet in je hoofd, om dat teken te geven (J.
Nowee, Arendsoog in geheime dienst,
53). Hoe haalt Wallage het in
hemelsnaam in zijn hoofd te stellen dat de
Surinaamse gemeenschap begrip zou
hebben voor het aftreden van Rozenblad?
(De Volkskrant, 17-6-1994). Niemand
haalt het in zijn hoofd de dinar na te
maken (De Volkskrant, 13-1-1994).
`Mocht iemand het in zijn hoofd halen zich
tegen mij te verzetten,' deelde hij in dat
verband mee, `dan straf ik dat met geweld
af.' (De Volkskrant, 14-12-1993).
Weinigen zullen het in hun hoofd halen een
ritueel als de avondmaalviering te
ridiculiseren (De Volkskrant, 18-2-1993).
323. zich het hoofd op hol laten brengen:
zich gek laten maken, zich door anderen
al te sterk laten beïnvloeden.
324. zijn hoofd staat naar iets: hij heeft
zin in iets, aandacht voor iets. Komt in
mijn materiaal uitsluitend voor in
negatieve zinnen. Mijn hoofd staat niet
erg naar schrijven (Vincent van Gogh,
Verzamelde brieven, 1e dl, 375). Haar
hoofd stond eigenlijk allerminst naar dit
soort familiariteit (Jos van Manen-Pieters,
Dromen sterven niet, 118). Weet u, toen
het met de zaak was afgelopen, stond mijn
hoofd nog helemaal nergens naar (Mensje
van Keulen, Engelbert, 214). Een minder