De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

ook. Een uitzondering hierop vormen
echter bijzinnen bij alles: Alles wat we
hoeven te weten staat in dit handzame
boekje. Het lijkt er echter op, dat hoeven in
dergelijke contexten alleen acceptabel is,
wanneer de universele kwantor te parafraseren
is als het enige: Het enige wat we
hoeven te weten staat in dit handzame
boekje. Bestaat deze parafrase-mogelijkheid
niet, dan is het resultaat niet meer zo
goed: ?*De politie zal alles ontkennen wat
de advocaten hoeven te zeggen. Interessant
is ook dat het enige hier afwijkt van
superlatieven, hoewel er gewoonlijk een
nauwe verwantschap bestaat tussen beide
soorten uitdrukkingen (zie Hoeksema
1986b): *De mooiste boeken die we
hoeven te lezen zijn die van Elsschot. De
enige boeken die we hoeven te lezen zijn
van de hand van Elsschot.
In ja/nee-vragen is hoeven, hoewel
niet uitermate frequent, volkomen
acceptabel wanneer een negatief antwoord
wordt verwacht: Hoef ik daar nog iets aan
toe te voegen? In wh-vragen is hoeven
bijzonder zeldzaam, maar een voorbeeld
als het volgende, uit Jacob van Lennep,
Klaasje Zevenster, dl 1, 211, lijkt ook mij
in orde: Ik althans zie niet, waarom 't zou
hoeven te veranderen. Daarentegen komt
het gebruik van hoeven in wat-vragen mij
als niet (meer) gangbaar Nederlands voor:
Wat hoeven ze buffels te hebben, die
zwarten? (de reactie van Droogstoppel op
het verhaal van Saidjah en Adinda in
Multatuli's Max Havelaar). Dit wat is
grammaticaal opmerkelijk omdat het
fungeert als adjunct. Een recenter
voorbeeld is Och, wat hoefde ze de weg
terug te gaan [..]? (Til Brugman, De
Zeebruid, 133).
Hoeven is voor Noordnederlanders
verplicht in negatieve zinnen, in alle
andere contexten is ook moeten acceptabel.
In België is moeten ook toegestaan in
negatieve zinnen (Van der Wouden,
1997b).
60
315. een hoge pet op hebben van: een
hoge dunk hebben van. Meer dan 90% van
de 28 voorkomens in mijn materiaal zijn
voorkomens in negatieve zinnen. Jij hebt
niet zo'n hoge pet op van vrouwen, he?
(Humo, 8-8-2000). De Gasunie heeft geen
hoge pet op van de toezichthouder (Trouw,
7-7-2001). Een zeldzame variant is een
hoge hoed op hebben van: van dominee
Jarings heeft Annet Zorgvliet de laatste
jaren ook geen hoge hoed meer op
(Catalijn Claes, Martha-Anna Jarings,
360).
316. hol: mhu, behorend tot de groep van
scabreuze en scatologische uitdrukkingen,
directe variant van een reet. [D]aarvan
deugde geen hol (Gerrit Komrij, interview
in Haagse Post, 21-9-1974). En wat die
Rendo betreft, die snapt gewoon geen hol
van muziek en van wat wij leuk vinden.
(Nieuwsblad van het Noorden, 26-8-1995).
Het interesseert me ook geen hol wat
iemand anders met z’n wijf in zijn vrije tijd
doet (Jules Deelder in Trouw, 13-4-1996).
317. hond: informele NPU die kwantificeert
over personen. Ze gaan staken.
Maar geen hond weet waarom. (Herman
Brusselmans, Zijn er kanalen in Aalst?, 8)
Nou ja, dit gelooft geen hond (Willem
Frederik Hermans, De laatste roker, 62). In
het Vlaams, Frans en het Deens wordt ipv
hond het woord voor kat gebruikt. Diernamen
als negatief-polaire aanduidingen
van personen zijn ook uit andere talen
bekend, zoals in het Duits: Kein Schwein
war da en het Frans: Il n' y a pas un chat.
Het Nederlands kent verder nog een kip.
Terwijl NPUs die onbezielde objecten
aanduiden meestal als lijdend voorwerp of
bepaling fungeren, zijn dergelijke uitdrukkingen
vaak het onderwerp van de zin.
De uitdrukking lijkt van recente herkomst
te zijn. Mijn oudste vindplaatsen zijn uit
de jaren 1960, het WNT geeft dit gebruik
niet, en Van Dale pas vanaf de 11e druk uit
1984.