De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

arietpapier... (forum.belgiumdigital.com,
posting 13-2-2003).
313. hoegenaamd: absoluut, totaal. Wordt
gebruikt als versterker van negatie. Van
oorsprong is deze uitdrukking concessief,
met als betekenis `hoe dan ook genoemd'
(= welke dan ook, van welke aard dan
ook), en werd hij vooral als postnominale
bepaling gebruikt, vervolgens als bepaling
voorafgaand aan geen, niets, niemand,
later ook niet, en tenslotte is er ook een
betekenis ‘vrijwel’ ontstaan, voor althans
een deel van de gebruikers van dit woord
(zie Hoeksema 2002a voor een overzicht
van de historische ontwikkelingen rondom
hoegenaamd). Bij het bekijken van de
distributie van hoegenaamd is het zinnig
een onderscheid te maken tussen postnominaal
gebruik, zoals in niets
hoegenaamd, ieder lid hoegenaamd (een
gebruik dat nu alleen nog een enkele keer
in juridische teksten aan te treffen valt) en
het gebruik ter linkerzijde van de trigger.
In beide gevallen overweegt negatie als
context, maar bij het oudere postnominale
gebruik trof ik, naast 80% negatie ook
20% overige contexten aan (10%
combinaties met zonder, 5% met
universele kwantoren als alle, 4% in het
complement van een negatief predikaat, en
1% in vraagzinnen. Bij het moderne
gebruik ter linkerzijde van de trigger was
de context in 98% van de gevallen negatie
(51% geen, 23% n-woorden, en 4% niet).
Hier blijft alles nog zeer rustig; maar alle
verlofgangers hoegenaamd zijn onverwijlt
opgeroepen (W.A. Schimmelpenninck in
De briefwisseling van J.R. Thorbecke,
Deel 1 1830-1833, 356). Er was geen
wanorde hoegenaamd (H.P.G. Quack,
Herinneringen uit de levensjaren van Mr.
H.P.G. Quack 1834-1913, 114). Ze had
hoegenaamd nergens aan gedacht, dat had
ze al gezegd (Annie van den Oever, De
broer van God, 128). Bij voorkomens als
het volgende is het de vraag of de
betekenis ‘totaal’ bedoeld is, of de
nieuwere betekenis ‘vrijwel’: Zijn werk
heeft over het algemeen een extraverte
vrolijkheid die in de Nederlandse kunst
van die tijd hoegenaamd ontbrak (De
Volkskrant 5-2-1993).
59
314. hoeven: moeten. Het gebruik van
hoeven als negatief-polaire variant van
moeten behoort tot de best bestudeerde
kwesties op het terrein van de negatieve
polariteit (zie Zwarts 1981, 1986, Klooster
1984, Van der Wouden 1997b, 2001). Dit
hulpwerkwoord is een van de vaakst
voorkomende NPUs van het Nederlands,
en is ook de eerste NPU die kinderen in
het algemeen onder de knie krijgen (Van
der Wal 1996). Hoeven is de kortere
variant van het werkwoord behoeven, dat
tegenwoordig beperkt is tot de schrijftaal.
Hoeven wordt nagenoeg uitsluitend
gebruikt als hulpwerkwoord, i.t.t.
behoeven, dat nog tamelijk veel als
transitief zelfstandig werkwoord dienst
doet. Een aantal gebruiksmogelijkheden
van hoeven, zoals in Dit hoeft niet weg,
kunnen als hulpwerkwoordelijk
beschouwd worden, omdat ze ook bij
andere modale werkwoorden voorkomen,
vgl. Alles moet weg (zie ook Bech 1955-
57, Barbiers 1996).
Als triggers fungeren naast negatie
(68% in mijn bestand, N=404) vooral ook
restrictiverende adverbia als alleen, maar,
slechts, enkel (samen goed voor 14% van
alle voorkomens). Verder treden de meeste
bekende omgevingen op, zoals vragen
(3%), zonder (6%), weinig en minder
(2%), comparatieven (1%), universele
kwantoren (1%), te e.d. Conditionele
zinnen ontbreken echter, en lijken geen
grammaticale context te zijn: *Ik mag een
boon zijn als ik hoef af te wassen. * Mocht
je hoeven nablijven, bel me dan even. Ook
in het Engels zien we een dergelijke
restrictie in het gebruik van need, indien
we de vaste combinatie if need be even
uitsluiten. Verder zijn ook restricties van
universele kwantoren over het algemeen
geen goede omgevingen voor hoeven:
*?Iedereen die ik hoef te kennen kent mij