De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

vaak in combinatie met ook zoals in het
volgende voorbeeld: Ja ik kom eraan
schat! Ik kan ook niet heksen! (Koot en
Bie, Groot Bescheurboek, 303). De Saksen
en Zwitsers kunnen ook niet heksen (brief
van C. Stork, 1854, geciteerd in Wim
Wennekes, De aartsvaders, 201).
309. ergens een held in zijn: met negatie:
ergens niet goed in zijn, zich op enig
terrein niet thuis voelen. Ik ben ook geen
held in het Fransch (Marcellus Emants,
Drie novellen [1879], 47). Ik ben geen held
in koken, en het zaakje brandde dan ook
lelijk aan (Libelle, 30-1-1960, 57).
310. kunnen helpen: verantwoordelijk zijn
voor, kunnen (ge)beteren. Sorry, ik kan
het ook niet helpen. Niemand kan het
helpen. Kan ik het soms helpen? Ik kan
het moeilijk helpen dat jij zo lui bent. Dit
idioom stemt overeen met het Engelse can
help, zoals in The girl can't help it. I can't
help falling in love with you. De betekenis
van helpen in dit idioom is enigszins
raadselachtig, en lijkt meer op die van
verhelpen. De distributie van deze uitdrukking
is beperkt: 97% van de 61 voorkomens
in mijn bestand staan in negatieve
of vraagzinnen (resp. 85% en 12%). Eenmaal
was weinig de trigger, en eenmaal
betrof het een positief voorkomen, zij het
in contrastief gebruik, ter ontkenning van
een eerdere negatieve bewering, in de
volgende passage: "Kan ik het helpen, dat
ik in die hatelijke doornen te land kwam?"
"Neen," zeide de vreemde Dame, "doch gij
kunt het wel helpen, dat gij de gordijnen
niet losmaaktet, toen ik zulks verzocht"
(Jacob van Lennep, De pleegzoon, 19).
311. er helpt een lieve moeder aan: er
valt iets aan te doen. Oorspronkelijk zal dit
hebben betekent dat er door middel van
een appel op de moeder nog wel iets aan
de zaak gedaan kon worden. Deze
uitdrukking kent behoorlijk wat varianten.
In plaats van lieve moeder komen namelijk
ook voor moedertje lief, lievemoederen,
58
moederlieven, (lieve) vader of moeder,
lieve moedertje. Er helpt geen lieve
moedertje aan (De Volkskrant, 9-1-1993),
daar helpt geen moedertjelief aan (De
Volkskrant, 20-1-1993). In haar ogen
moest je in je leven wel van iemand
houden, daar hielp geen lieve vader of
moeder aan (L.F. Céline, Reis naar het
einde van de nacht, 502). Eenmaal dat ze
de smaak ervan beet hebben, helpt er geen
lievemoederen aan (Kristien Hemmerechts,
Weerberichten, 145). Homo homini
lupus, daar helpt geen moedertje lief, geen
kerk of onkerkelijke ethiek aan (Trouw, 10
mei 1996). Ja ik moet je inwrijven, daar
helpt geen lieve moedertje aan (George
van Aalst, De bengels van III-b, 197).
Mae der 'ielp geen vaodertj' of moedertj'
an (Heins, Walcherse Schetsen en
Vertellingen, 69). Daar hielp geen
moederlieven of zelfs een vette fooi meer
aan (J. van Oudshoorn, Tobias en de dood,
395). Wat verder van het oorspronkelijke
idioom staat het volgende voorbeeld: Daar
helpt geen doktertjelief aan (De
Volkskrant, 24-4-1999). In plaats van
helpen gebruikt Bredero het nauw
verwante werkwoord baten: Ten baat geen
lieve moeren (G.A. Bredero, Spaanschen
Brabander Jerolimo, vs 321).
312. aan de hielen reiken van: in
combinatie met negatie een uitdrukking
van onververgelijkbaarheid, zoals kunnen
tippen aan, iemand handwater mogen
reiken, het halen bij. Hoewel het aantal
vindplaatsen van deze uitdrukking niet erg
groot is, lijkt de conclusie gewettigd dat hij
vooral in Vlaanderen gebezigd wordt. ‘A
Lot Like Love’ reikt niet aan de hielen van
’Before Sunrise’ maar wie de juiste sonars
naar de bioscoopzaal meebrengt, zal
tussen de puberale ongein door een soort
infrasone melancholie kunnen waarnemen
(Humo, 23-8-2005). [E]ven terzijde : wat
zwart-wit afdrukken betreft heb ik nog
geen enkele afdruk gezien die ook maar,
qua kwaliteit, aan de hielen reikt van
bijvoorbeeld een zwart-wit afdruk op