De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...
De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...
De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
to claim his property (Dorothy L. Sayers,<br />
Hangman’s Holiday, 11).<br />
297. over zijn hart (kunn<strong>en</strong>) verkrijg<strong>en</strong>:<br />
e<strong>en</strong> beslissing nem<strong>en</strong> die teg<strong>en</strong> <strong>het</strong> gevoel<br />
(medelev<strong>en</strong>) ingaat. <strong>De</strong>ze uitdrukking lijkt<br />
wel iets op de voorgaande, met di<strong>en</strong><br />
verstande dat in dat geval vrees, <strong>en</strong> <strong>het</strong><br />
onderhavige medelijd<strong>en</strong> de drijv<strong>en</strong>de<br />
passie is. Hoe heb je <strong>het</strong> over je hart<br />
kunn<strong>en</strong> verkrijg<strong>en</strong>? Ze kond<strong>en</strong> <strong>het</strong> niet<br />
over hun hart verkrijg<strong>en</strong> haar de waarheid<br />
te vertell<strong>en</strong>. Fred kon <strong>het</strong> nauwelijks over<br />
zijn hart verkrijg<strong>en</strong> de stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong><br />
zakk<strong>en</strong>.<br />
298. <strong>van</strong> harte gaan: geschied<strong>en</strong> <strong>van</strong>uit<br />
eig<strong>en</strong> w<strong>en</strong>s. Wordt in mijn materiaal<br />
uitsluit<strong>en</strong>d gebruikt met niet: Ik zong nog<br />
wel, maar <strong>het</strong> ging niet meer <strong>van</strong> harte (<strong>De</strong><br />
Volkskrant, 30-4-1999). Ook equival<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> niet zoals allerminst, ge<strong>en</strong>szins zijn<br />
hier mogelijk: Het ging allerminst <strong>van</strong><br />
harte. Niet te verwarr<strong>en</strong> met ter harte<br />
gaan, dat niet <strong>negatief</strong>-polair is, ev<strong>en</strong>min<br />
als combinaties <strong>van</strong> <strong>van</strong> harte met andere<br />
werkwoord<strong>en</strong> dan gaan, zoals <strong>van</strong> harte<br />
feliciter<strong>en</strong>, <strong>van</strong> harte gunn<strong>en</strong>, <strong>van</strong> harte<br />
toew<strong>en</strong>s<strong>en</strong> etc.<br />
299. hebb<strong>en</strong> bij: <strong>het</strong> hal<strong>en</strong> bij. Thans<br />
verouderd gebruik. Het MNW, dl III, 200<br />
geeft o.a. de volg<strong>en</strong>de Middelnederlandse<br />
voorbeeld<strong>en</strong>: Roelant die stoute noch<br />
Oliver <strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> niet bi hem e<strong>en</strong> spier;<br />
Dat gheluyt <strong>van</strong> all<strong>en</strong> musikspel<strong>en</strong>, als <strong>van</strong><br />
harp<strong>en</strong>, luyt<strong>en</strong> [..] <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> niet bi<br />
tgeluyt <strong>van</strong> d<strong>en</strong> hor<strong>en</strong>. <strong>De</strong> uitdrukking<br />
behoort tot e<strong>en</strong> grotere groep <strong>van</strong> <strong>uitdrukking<strong>en</strong></strong><br />
<strong>van</strong> onvergelijkbaarheid, zoals<br />
<strong>het</strong> hal<strong>en</strong> bij, zijn(s) gelijke k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>,<br />
kunn<strong>en</strong> tipp<strong>en</strong> aan, etc.<br />
300. kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>: kunn<strong>en</strong> zett<strong>en</strong>,<br />
kunn<strong>en</strong> uitstaan. Inderdaad kan hij niet<br />
hebb<strong>en</strong> dat ik de Koningin beloofd heb<br />
zitting te nem<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> Kabinet dat steun<br />
heeft <strong>van</strong> de A.R. club (Briefwisseling<br />
Kuyper-Id<strong>en</strong>burg, 607). Ik kan dat<br />
e<strong>en</strong>voudig niet hebb<strong>en</strong> (George <strong>van</strong> Aalst,<br />
<strong>De</strong> b<strong>en</strong>gels <strong>van</strong> IIIb [1924], 43).<br />
56<br />
301. <strong>het</strong> hebb<strong>en</strong>: zich in kunn<strong>en</strong> houd<strong>en</strong>.<br />
To<strong>en</strong> had ik <strong>het</strong> niet meer. Dit idioom lijkt<br />
nauwelijks variatie toe te staan: *To<strong>en</strong><br />
hadd<strong>en</strong> ze <strong>het</strong> nauwelijks nog/*Ik geloof<br />
niet dat hij <strong>het</strong> nog/meer had. Nog net<br />
acceptabel is To<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> ze <strong>het</strong> ge<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
all<strong>en</strong> meer. Komt ook voor in de langere<br />
uitdrukking wet<strong>en</strong> hoe m<strong>en</strong> <strong>het</strong> heeft.<br />
302. <strong>het</strong> hebb<strong>en</strong> op: veel op hebb<strong>en</strong> met.<br />
Arie heeft <strong>het</strong> niet zo op rechters (Trouw,<br />
15 januari 1996). Middeleeuwse m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
hadd<strong>en</strong> <strong>het</strong> niet zo op water (Neder-L, 14-<br />
2-1995). Opvall<strong>en</strong>d is dat de trigger<br />
meestal niet zo is. Andere mogelijke<br />
triggers zijn niet, n-woord<strong>en</strong> <strong>en</strong> ge<strong>en</strong>: Ze<br />
hebb<strong>en</strong> <strong>het</strong> niet/ge<strong>en</strong> <strong>van</strong> all<strong>en</strong> erg op<br />
rechters. Varieert m<strong>en</strong> nog wat door, dan<br />
wordt <strong>het</strong> resultaat alras abominabel:<br />
*Zonder <strong>het</strong> te hebb<strong>en</strong> op scheidsrechters,<br />
wil ik toch e<strong>en</strong> lans brek<strong>en</strong> voor deze<br />
fluitist. *Heb jij <strong>het</strong> soms op water? *Ik<br />
mag e<strong>en</strong> boon zijn als ik <strong>het</strong> heb op water.<br />
*Het is ond<strong>en</strong>kbaar dat Van Gaal <strong>het</strong> heeft<br />
op scheidsrechters.<br />
303. <strong>van</strong> hed<strong>en</strong> of gister<strong>en</strong>: <strong>van</strong> <strong>van</strong>daag<br />
of gister<strong>en</strong>. In combinatie met negatie<br />
drukt <strong>het</strong> uit dat iets al geruime tijd<br />
bestaat. Teg<strong>en</strong>woordig verdrong<strong>en</strong> door<br />
<strong>van</strong> <strong>van</strong>daag of gister<strong>en</strong>. <strong>De</strong> vorm<br />
kersouw dagteek<strong>en</strong>t niet <strong>van</strong> hed<strong>en</strong> of<br />
gister<strong>en</strong> (Matthias de Vries, Verspreide<br />
taalkundige opstell<strong>en</strong>, 156).<br />
304. heel: in combinatie met e<strong>en</strong> aanwijz<strong>en</strong>d<br />
voornaamwoord of e<strong>en</strong> lidwoord<br />
heeft heel e<strong>en</strong> gebruik ontwikkeld met e<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>igszins pejoratieve bijklank wanneer <strong>het</strong><br />
gebruikt wordt bij negatie of e<strong>en</strong> <strong>negatief</strong><br />
predikaat (<strong>De</strong>n Dikk<strong>en</strong> 2002). Noodzakelijk<br />
is daarbij wel dat de uitdrukking<br />
daarbij bereik heeft over <strong>het</strong> negatieve<br />
elem<strong>en</strong>t. Zo heeft ik kan die hele v<strong>en</strong>t niet<br />
uitstaan de lezing “ik kan die v<strong>en</strong>t<br />
helemaal niet uitstaan” die ontbreekt in ik
Change language