De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

288. een hap: mhu. Minimale hoeveelheid
voedsel. Hij at geen hap maar glimlachte
vriendelijk boven zijn lange witte baard
(Lisette Lewin, Voor bijna alles bang
geweest, 26). Deze uitdrukking maakt ook
deel uit van het idioom een hap door
zijn/de keel krijgen.
289. een hap door de keel krijgen: mhu,
ook maar iets eten. Vaak, maar niet enkel,
gebruikt in combinatie met kunnen. Kon
geen hap door mijn keel krijgen van de
zenuwen (Koos van Zomeren, Explosie in
Mei, 138). Ook door de keel krijgen is
een negatief-polaire uitdrukking.
290. kunnen harden: kunnen verdragen.
Het werkwoorden harden in deze
uitdrukking lijkt een unicum, en niet terug
te gaan op harden = hard maken. Vb.:
Plotseling kon Colosseros het niet langer
harden (Louis Couperus, De komedianten,
158). Frekwenter dan deze uitdrukking is
de variant te harden zijn.
291. (om) te harden: te verdragen, uit te
houden. De stank was niet te harden. De
nauwelijks te harden rooklucht bleef
hangen in de slaapkamer. Overigens is het
negatief-polaire karakter van deze uitdrukking
niet erg uitgesproken. Op 53 voorkomens
trof ik 5 (= 9%) positieve voorkomens
aan, veelal met wel in plaats van
niet: De hitte was nog wel te harden (W.H.
van Eemlandt, Dood in schemer, 118). Het
bovenstaande kan ten onrechte de indruk
wekken dat het verblijf nog wel te harden
zou zijn geweest (Wim Hazeu, Gerrit
Achterberg - een biografische schets, 50).
292. zijn haring braadt daar: hij heeft
daar iets te zoeken. Hy denckt sijn haring
braet ‘er niet (Jacob Cats, aangehaald bij
Stoett 1923, dl 1, 322). Deze uitdrukking
was in de 17de en 18de eeuw gangbaar,
sindsdien niet meer in omloop.
55
293. een harrel: mhu, een zier. Een harrel
is een hennepvezel. Het WNT geeft als
voorbeeld Hij weet er geen harrel van.
294. van zijn hart een moordkuil maken:
zich inhouden, zijn reacties opkroppen.
Als trigger dient vrijwel steeds geen.
Ik maak van me hart geen moordkuil
(Herman Bouber, Zeemansvrouwen, 13).
Een zeldzaam positief voorkomen is:
ofschoon geposeerdheid tot zijn
vakbekwaamheden behoort, is het een
moeitevolle opdracht om op ieder publiek
moment van zijn hart een moordkuil te
maken (De Volkskrant, 2-4-1994).
295. van zijn hart een smoorkuil maken:
een minder gebruikelijke variant van de
uitdrukking uit het vorige lemma. Achter
in de polder hoef je van je hart geen
smoorkuil te maken (K. Norel, Engelandvaarders,
332). Hij zal het ons niet ten
kwade duiden, dat wij ook ten opzichte van
zijn arbeid van ons hart geen smoorkuil
maken (J.H. van den Bosch in Taal en
Letteren 2, 1892, 52).
296. het hart hebben: de moed, lef hebben
[om iets te doen]. [H]eb het hart niet om
mij met Tymen op te schepen (Yvonne
Keuls, Jan Rap en z'n maat, 115). Als je
nog eens het hart hebt om een vriend van
mij te laten druipen omdat je niet wel bent
met zijn oude, zal ik je in het water
smijten, fielt dat je bent, en hals en ribben
stuk slaan (Klikspaan, Studenten-typen,
278). Een variant van deze uitdrukking is
het hart in zijn lijf hebben, vgl. heb het
hart niet in je lijf om bij de leider te gaan
zitten zeiken (Yvonne Keuls, Jan Rap en
z'n maat, 190). En wee degene die het hart
in zijn lijf heeft om op het veld te citeren
uit het anderhalve bladzijde tellende
verkiezingsprogramma van Janmaat (De
Volkskrant, 8-1-1994). Het Engels kent
een vergelijkbare uitdrukking: The little
man with the cow-lick seemed so absorbed
in the book that Wimsey had not the heart