De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

(H. Voordewind, De commissaris vertelt
verder, 424).
hach of wach zeggen: zie ach of wach
zeggen.
273. om hakken hebben: voorstellen, om
het lijf hebben. Net als zijn bovengenoemde
synoniemen selecteert om
hakken hebben maatbepalingen, zoals niet
veel, niets, weinig e.d. Het heeft niet veel
om hakken, zou mijn moeder zeggen. (Joop
Waasdorp, Het naakte leven, 38). Die
korte opleiding heeft nooit veel om hakken
gehad (NRC, 3-12-1992). Ik zal niet
zeggen dat de vragen veel om hakken
hadden (Trouw, 29-5-2000). Een variant
op deze uitdrukking is om de hakken
hebben: Veel om de hakken heeft dat niet
(Alexander Cohen, Brieven 1888-1961,
267). Het WNT, s.v. hak (vi), geeft alleen
om de hakken hebben als een Groningse
uitdrukking. Juist de afwezigheid van het
lidwoord in om hakken hebben kan echter
heel goed als (van origine) een
Groningisme worden beschouwd.
274. het halen bij: kunnen tippen aan.
Dat haalt het niet bij de Rolling Stones.
Een uitdrukking van onvergelijkbaarheid,
zoals kunnen tippen aan, zijns weerga
kennen, etc. Opvallend is de emfatische
nadruk op het werkwoord. Wanneer die
ontbreekt, is de idiomatische lezing
afwezig. De V1 is inderdaad surrogaat,
dat het bij de oude Duitse luchtmacht niet
kan halen, maar het doet kwaad genoeg
(K. Norel, Engelandvaarders, 220).
Vroeger ben ik op zo’n tiep verliefd
geweest, dat het overigens in de verste
verte niet bij haar haalt (Johnny van
Doorn, Gevecht tegen het zuur, 69). Het
gebruik van het loze voornaamwoord het
dateert overigens eerst van de 20e eeuw.
Voordien werd de uitdrukking steeds
zonder het gebruikt: By de Roomsche
hoogstatelikheid heeft noit landschap ter
weereld mogen halen (Jan de Brune de
Jonge, Wetsteen der vernuften, 165). Niets
52
haalt by de effenheid der vierkante weiden
(Betje Wolff, brief d.d. 16-8-1774). In heel
Parijs wordt geen odeur gemaakt, die erbij
háált (Mr. A. Roothaert, Onrust op
Raubrakken, 72). Maar m.i. haalde zijn
spel niet bij dat van Ko van Dijk (Jeanne
van Schaik-Willing, Na afloop, 117).
Vanaf de jaren 1960 lijkt de variant zonder
het te zijn verdwenen.
275. half: ook maar een beetje. Mhu,
zoals blijkt uit de ook maar-test: Niemand
wist ook maar half wat hem te wachten
stond. Wordt gebruikt met negatie en
emfatische intonatie: O jullie weten niet
half hoe ‘n patser of ‘t is (Herman Bouber,
De Jantjes, 95). Daarnaast ook met maar
als trigger: Maar in gedachten stonden
hem die partijtjes maar half aan (P.A.
Daum, Nummer Elf, 163).
Het meest gewoon is de combinatie
met weten, zoals in het bovenstaande voorbeeld
van Bouber, daarnaast ook beseffen,
realiseren, snappen, in de gaten hebben,
geloven e.d., dus cognitieve werkwoorden.
Minder gebruikelijk zijn werkwoorden van
waarneming zoals Hij knikte verstrooid,
hoorde het niet half (Alie Smeding, De
zondaar, 121). Daarnaast komt half ook
voor in combinatie met zo: En Philip
amuseerde zich niet half zo goed als de
rest van ons (www.telegraaf.nl).
Het Engels kent een gebruik van
half in understatements dat het Nederlands
niet heeft: She did not look half bad. In
plaats van de versterkende kracht van het
Nederlandse half (je weet niet half = je
weet lang niet, in de verste verte niet) heeft
dit half een afzwakkend effect: not half
bad = tamelijk goed. De kenmerkende
emfatische intonatie van het Nederlandse
half ontbreekt dan ook niet ten onrechte in
het Engels.
276. half werk: onvoldoende goed uitgevoerd
werk. Hij doet geen half werk
echter, want er is heel wat te verrichten in
Smolensk (Jacques Presser, Napoleon -
Historie en legende, 592). Zuster Suzanna