De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...
De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...
De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
leek gezi<strong>en</strong> de gezondheidstoestand <strong>van</strong><br />
Claus ge<strong>en</strong> haalbare kaart (Week<strong>en</strong>d, 21-<br />
3-2001). <strong>De</strong> uitdrukking is vermoedelijk<br />
tamelijk rec<strong>en</strong>t (althans <strong>van</strong> na de Tweede<br />
Wereldoorlog, want <strong>het</strong> grote digitale<br />
krant<strong>en</strong>archief <strong>van</strong> de Koninklijke<br />
Bibliotheek levert ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel voorkom<strong>en</strong><br />
op.<br />
269. e<strong>en</strong> haan kraait ernaar: er wordt iets<br />
<strong>van</strong> gezegd. D’r kraait ge<strong>en</strong> haar naar<br />
(C.J. Kelk, <strong>De</strong> dans <strong>van</strong> jonge voet<strong>en</strong>,<br />
116). Je moes es wete watter hier nie<br />
allemaal plat is gegaan zonder datter ooit<br />
e<strong>en</strong> haan naar hep gekraaid (Jules<br />
<strong>De</strong>elder, Drukke dag<strong>en</strong>, 398). Dacht je dat<br />
er e<strong>en</strong> haan naar kraaide? (Ab Visser, Het<br />
kind <strong>van</strong> de rek<strong>en</strong>ing, 12). Als hij kon do<strong>en</strong><br />
waar hij zin in had zonder dat er e<strong>en</strong> haan<br />
naar kraaide, zou hij er gewoon e<strong>en</strong>s<br />
e<strong>en</strong>tje voor de dag will<strong>en</strong> hal<strong>en</strong> (H<strong>en</strong>drik<br />
<strong>van</strong> Teyling<strong>en</strong>, Zorgvlied, 77).<br />
Opmerkelijk bij dit idioom is dat e<strong>en</strong><br />
onderdeel er<strong>van</strong> <strong>het</strong> subject is, iets wat<br />
over <strong>het</strong> algeme<strong>en</strong> weinig voorkomt (maar<br />
zie ook: <strong>het</strong> feest gaat door, de hond<strong>en</strong><br />
lust<strong>en</strong> er brood <strong>van</strong>, e<strong>en</strong> haar op zijn<br />
hoofd d<strong>en</strong>kt aan, e.d.).<br />
Het Duits k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> exacte<br />
teg<strong>en</strong>hanger <strong>van</strong> dit idioom, vgl. W<strong>en</strong>n<br />
Haie sterb<strong>en</strong>, dann kräht kein Hahn<br />
danach (Süddeutsche Zeitung, 25-6-2011).<br />
270. e<strong>en</strong> haar: ook maar iets, ook maar<br />
<strong>en</strong>igszins. <strong>De</strong>ze uitdrukking wordt op <strong>het</strong><br />
og<strong>en</strong>blik voornamelijk gebruikt in e<strong>en</strong><br />
aantal vaste verbinding<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> haar beter/<br />
minder, e<strong>en</strong> haar kr<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> haar<br />
schel<strong>en</strong>. (Zie ook Hoeksema 2002b.)<br />
Daarnaast kom<strong>en</strong>, vooral in ouder<br />
taalgebruik, ook vele andere combinaties<br />
voor. Waarom zoud<strong>en</strong> de politici in<br />
Indonesië e<strong>en</strong> haar beter zijn dan de<br />
rotzakk<strong>en</strong> die bij ons de politionele acties<br />
voer<strong>en</strong>? (J.J. Voskuil, Bij nader inzi<strong>en</strong>,<br />
158). Ik wil niet, dat hem e<strong>en</strong> hair worde<br />
gekr<strong>en</strong>kt, verstaat ge mij goed? (H.J.<br />
Schimmel, Sinjeur Semeyns, deel 3, 226).<br />
Het scheelde ge<strong>en</strong> haar of hij was je aan-<br />
51<br />
gevlog<strong>en</strong> (Leonard Huizinga, Olivier <strong>en</strong><br />
Adriaan, 53). Maar er is ge<strong>en</strong> haar kwaad<br />
bij (Mr. A. Roothaert, Vlimm<strong>en</strong> contra<br />
Vlimm<strong>en</strong>, 407). Volg<strong>en</strong>s de rapporteurs is<br />
hij ge<strong>en</strong> haar democratischer dan zijn<br />
vader (Trouw, 19-2-1998). ‘t Ging<br />
prachtig <strong>en</strong> ‘k had ge<strong>en</strong> haar spijt <strong>van</strong> me<br />
twee rijksdaalders liefdadigheid (Willem<br />
<strong>van</strong> Iep<strong>en</strong>daal, Lord Zeepsop, 244). Ende<br />
daerom <strong>en</strong> past sy niet e<strong>en</strong> hayr op de uytlegginghe<br />
Christi Jesu selve (Philips <strong>van</strong><br />
Marnix <strong>van</strong> St Aldegonde, <strong>De</strong>n By<strong>en</strong>corf<br />
der H. Roomsche Kercke, 91-2).<br />
271. e<strong>en</strong> haar op zijn hoofd d<strong>en</strong>kt<br />
aan/peinst over/etc.: mhu: in combinatie<br />
met negatie: niets, zelfs ge<strong>en</strong> hoofdhaar.<br />
Ge<strong>en</strong> haar op ons hoofd d<strong>en</strong>kt eraan om<br />
met h<strong>en</strong> in zee te gaan (<strong>De</strong> Volkskrant, 16-<br />
5-1995). Het idioom komt ook gesplitst<br />
voor in relatieve bijzinn<strong>en</strong>: (Er is) ge<strong>en</strong><br />
haar op mijn hoofd die daaraan d<strong>en</strong>kt.<br />
Hoewel <strong>het</strong> werkwoord<strong>en</strong> meestal d<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />
aan is, zijn ook tal <strong>van</strong> andere<br />
werkwoord<strong>en</strong> <strong>van</strong> cognitie mogelijk: Ge<strong>en</strong><br />
haar op m’n hoofd die nu nog overwoog<br />
om Verk<strong>en</strong>ner te word<strong>en</strong> (J.A. <strong>De</strong>elder,<br />
Gem<strong>en</strong>gde gevoel<strong>en</strong>s, 78). Ge<strong>en</strong> haar op<br />
zijn hoofd had dat vermoed! (M<strong>en</strong>no ter<br />
Braak, brief aan E. du Perron, in:<br />
Briefwisseling 1930-1940, dl. 1, 195). Dat<br />
de uitdrukking al oud is lat<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de<br />
regels uit de klucht Mol<strong>en</strong>aer <strong>van</strong> G.A.<br />
Bredero zi<strong>en</strong>: gij hebt my daer toe<br />
ebrocht/Doe ick niet i<strong>en</strong> hayr op mijn<br />
hoofd had dat daer om docht.<br />
272. e<strong>en</strong> haarbreed(te): minimale<br />
afstand. Sijn Confrater Philologus was niet<br />
e<strong>en</strong> hair breet wijser (Johannes Duijkerius,<br />
Het lev<strong>en</strong> <strong>van</strong> Philopater, 113). Niet teg<strong>en</strong>staande<br />
dat die bedrieger nu ge<strong>en</strong> hairbreedte<br />
moest wyk<strong>en</strong> voor d<strong>en</strong> berucht<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> Duur<strong>en</strong> [..] voerde hy echter in alle<br />
Wyn- <strong>en</strong> Koffyhuiz<strong>en</strong> <strong>het</strong> hoogste woort<br />
(Jacob Campo Weyerman, Geconfineert<br />
voor altoos, 96). [I]k geef U op e<strong>en</strong> briefje,<br />
dat hij ge<strong>en</strong> haarbreed buit<strong>en</strong> de wet gaat
Change language