De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

inmiddels een vrij klassieke negatief-polaire uitdrukking die vooral in negatieve,
comparatieve en vragende contexten opduikt (Hoeksema en Klein 1995, Hoeksema 2011).
Ook de temporale uitdrukking ooit lijkt door een fase te zijn gegaan waarin het vooral in
nonveridicale omgevingen werd gebruikt (cf. Zwarts 1995, Hoeksema 1999b), terwijl
Oosterhof (2004) heeft laten zien dat doorgaan (in de betekenis ‘plaatsvinden volgens plan’,
zoals in zinnen als De conferentie gaat misschien niet door) vrijwel uitsluitend beperkt is tot
nonveridicale contexten. Ook de uitdrukking het fijne, zoals in Alleen de minister weet hier
het fijne van, behoort tot de groep van uitdrukkingen die in nonveridicale omgevingen
optreden, zoals modale contexten, vgl. Daar wil ik het fijne van weten. Veridicale
omgevingen zijn niet acceptabel: *Frits wist er het fijne van.
Speciale problemen ontstaan bij presuppositionele uitdrukkingen, zoals alleen of
betreuren. Een zin als Alleen Jan eet pasta is niet neerwaarts dalend wat betreft de positie
van het predikaat eet pasta. We mogen bijv. uit deze zin niet afleiden dat Jan macaroni eet.
Dat is een probleem voor de theorie van Ladusaw. Nietttemin zijn negatief-polaire
uitdrukkingen in die positie mogelijk: Alleen Jan hoefde op clementie te rekenen, Alleen Piet
wist er het fijne van, Alleen Klaas was bij machte haar gerust te stellen. Von Fintel (1999)
heeft voorgesteld om de notie entailment (gevolgtrekking) te generaliseren tot Strawson
entailment: p Strawson-impliceert q dan en slechts dan als p plus de presupposities van q
samen q impliceren. Een voorbeeld: Alleen Jan eet macaroni vooronderstelt dat Jan macaroni
eet (Horn 1969). Uit Alleen Jan eet pasta en Jan eet macaroni mogen we afleiden Alleen Jan
eet macaroni. Hoeksema (2013) laat zien dat de groep van presuppositionele contexten die
Von Fintel (1999) bespreekt zich niet allemaal eender gedragen. Dat suggereert dat Strawson
entailment niet het hele verhaal kan zijn.
4. Bereik
Een belangrijk begrip in de literatuur over negatie is bereik. Het bereik van een negatief
woord als niet is dat deel van de deel waar de ontkenning betrekking op heeft. In zin (12)
heeft de negatie alleen betrekking op de betrekkelijke bijzin die zich niet scheert, maar niet op
de hoofdzin. In zin (13) heeft de negatie alleen betrekking op de hoofdzin.
(12) De man die zich niet scheert is de dader
(13) De man die zich scheert is niet de dader
Dit onderscheid is van belang voor het gebruik van negatief-polaire uitdrukkingen (zie bijv.
Zwarts 1981, Uribe-Etxebarria 1995, Hoeksema 2000, Saddy e.a. 2004). Zo kan hoeven in de
eerste zin alleen in de bijzin, en in de tweede zin alleen in de hoofdzin staan:
(14) De man die zich niet hoeft te scheren is de dader.
(15) De man die zich scheert hoeft niet de dader te zijn.
(16) *De man die zich niet scheert hoeft de dader te zijn.
(17) *De man die zich hoeft te scheren is niet de dader.
Ook speelt de notie een rol bij zogeheten interventie-effecten (Linebarger 1980). Een van de
voorbeelden van Linebarger is het volgende paar:
(18) *John’s paper didn’t hold a candle to Mary’s because he had any help.
(19) John’s paper didn’t hold a candle to Mary’s because he got drunk the night
before.
VI