De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

er nooit gras over groeien. Niettemin is
het aantal mogelijkheden gering.
Voorkomens in vraagzinnen, conditionele
zinnnen, comparatieven, relatieve
bijzinnen bij universele en superlatieve
NPs lijken allemaal uitgesloten. De
uitdrukking heeft geen emfatische waarde.
259. greep hebben op: vat hebben op, in
bedwang kunnen houden. Treedt meestal
op in negatieve zinnen (2/3 van mijn
materiaal), verder met zwak-negatieve
uitdrukkingen als weinig, nauwelijks of
amper. Op Sorgdrager heeft de kamer
geen greep meer (Trouw, 13-11-1998).
De fiscus heeft volgens de Rekenkamer
evenwel weinig greep op het resultaat van
die maatregelen (NRC, 18-3-1999).
Bagdad heeft amper greep op Noord-Irak
(De Telegraaf, 6-12-1997). Terwijl ze zich
verdrongen bij de vestiaire schudde hij
links en rechts handen, te beneveld om nog
greep op de gebeurtenissen te hebben (J.J.
Voskuil, De dood van Maarten Koning,
218). Positieve voorkomens zijn relatief
ongebruikelijk: in mijn materiaal 2 op 58
voorkomens.
260. greep krijgen op: vat krijgen op,
inchoatieve variant van greep hebben op.
In tegenstelling tot de laatste uitdrukking
heeft deze geen uitgesproken negatiefpolair
karakter.
261. een grein(tje): mhu, ook maar een
beetje. Wordt meestal gebruikt als
bepaling bij een zelfstandig naamwoord,
veel minder vaak als (deel van) een voorwerp
bij een werkwoord. Ongebruikelijk
is dus Daar begrijp ik geen grein van, en
gewoon Ik heb daar geen grein verstand
van. Enkele voorbeelden: [..] dewyl
niemand, die een grein bezadigd verstand
bezit, ons van het aangetygde zou kunnen
vryspreken (Boekzaal der geleerde
Waerelt, dl 86, 1758, 4). Indien God nog
een grein macht bezat, had Hij dit moeten
verhinderen (Simon Vestdijk, De Vuuraanbidders).
Zit er dan geen greintje
49
dankbaarheid in jou? (Hugo Claus, De
zwarte keizer), nee, deze man zal nooit
ook maar een greintje van zijn lichaamsvet
riskeren voor iets wat naar een ideaal
zweemt (Koos van Zomeren, Haagse
Lente).
262. grenzen kennen: met negatie te
gebruiken om mateloosheid uit te drukken.
Zijn hang naar perfectie kent geen grenzen
(Algemeen Dagblad, 30-9-1997). In het
maken van grappen kent de komiek amper
grenzen (Groninger Dagblad, 8-4-2000).
Mijn vreugde kende geen grenzen, want ik
dacht, dat ik nu naar Siberië mocht (Jacob
Israël de Haan, In Russische gevangenissen,
145). De lyriek van Faict over Piux
IX, zoals die in zijn vastenbrief tot uiting
komt, kent nauwelijks grenzen (Michel van
der Plas, Mijnheer Gezelle, 521). De
distributie van deze uitdrukking is beperkt:
alleen combinaties met geen (90% van 82
voorkomens) en nauwelijks/amper (6%)
werden genoteerd. Daarnaast trof ik 4%
positieve voorkomens aan, waaronder: Een
groep aanhangers van Ajax maakte
zaterdagochtend tijdens de training bij de
Arena via een ‘ludieke actie’ duidelijk dat
het geduld van supporters ook grenzen
kent (Trouw, 7-2-2000). Een oudere
variant op deze uitdrukking is palen
kennen.
263. grip hebben op: variant van greep
hebben op. Daar heb je als gids ook geen
grip op (Loeks, 4-7-2000). Het probleem is
volgens hem dat Kabila te weinig grip
heeft op de vier groepen in de regering
(Trouw, 20-5-1998).
264. van de grond komen: zich succesvol
ontwikkelen. Deze uitdrukking wordt
meestal gecombineerd met enige vorm van
negatie (66% van de 97 voorbeelden in
mijn materiaal), of met nauwelijks, amper
of moeilijk (14%), met restrictieve
adverbia als alleen/slechts (3%), in vragen
(3%), in het complement van een negatief
predikaat (1%), in bijzinnen met voor