De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...
De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...
De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
stelde hem gerust; Je kunt gerust gaan<br />
slap<strong>en</strong>; Nu b<strong>en</strong> ik weer helemaal gerust.<br />
241. gev<strong>en</strong>: uitmak<strong>en</strong>, ertoe do<strong>en</strong>. Onpersoonlijk<br />
werkwoord waar<strong>van</strong> <strong>het</strong> onderwerp<br />
gewoonlijk <strong>het</strong> of dat is. Wat geeft<br />
<strong>het</strong> of ze boos is? Geeft niet, hoor. Of <strong>het</strong><br />
wat geeft dat we meedo<strong>en</strong>? Dat geeft toch<br />
ge<strong>en</strong> bal! Van 21 voorkom<strong>en</strong>s in mijn<br />
bestand is er e<strong>en</strong> positief, zij <strong>het</strong> met<br />
constrastief wel, ter ontk<strong>en</strong>ning <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />
eerdere negatieve bewering: Dat geeft<br />
natuurlijk niets! Wat wel geeft, is dat ons<br />
vast nog vermoei<strong>en</strong>de dag<strong>en</strong> te wacht<strong>en</strong><br />
staan (Willy <strong>van</strong> der Heide, Drie jong<strong>en</strong>s<br />
op e<strong>en</strong> onbewoond eiland).<br />
242. e<strong>en</strong> gezicht: <strong>het</strong> aankijk<strong>en</strong>d waard.<br />
Zo’n lelijke schutting naast onze tuin is<br />
toch ge<strong>en</strong> gezicht. Afgezi<strong>en</strong> <strong>van</strong> ge<strong>en</strong> lijkt<br />
zich deze uitdrukking met ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele<br />
ander <strong>negatief</strong> elem<strong>en</strong>t te verbind<strong>en</strong>: *Zo’n<br />
lelijke schutting is nauwelijks/nooit/niet<br />
bepaald e<strong>en</strong> gezicht.<br />
243. <strong>van</strong> gister<strong>en</strong>: dom, onwet<strong>en</strong>d, of:<br />
ouderwets, achterhaald. Gebruikt als<br />
predikaat. Het Engels k<strong>en</strong>t de, ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s<br />
<strong>negatief</strong>-<strong>polaire</strong>, uitdrukking born<br />
yesterday (vgl. He wasn't born yesterday),<br />
die nog wat duidelijker de herkomst <strong>van</strong> de<br />
uitdrukking laat zi<strong>en</strong>: <strong>van</strong> gister<strong>en</strong> zijn<br />
betek<strong>en</strong>t: nog niet droog achter de or<strong>en</strong><br />
zijn, <strong>en</strong> dus dom, naief, onwet<strong>en</strong>d. (Niet te<br />
verwarr<strong>en</strong> met <strong>het</strong>, ook al weer <strong>negatief</strong><strong>polaire</strong><br />
<strong>van</strong> <strong>van</strong>daag of gister<strong>en</strong>, dat e<strong>en</strong><br />
heel andere betek<strong>en</strong>is heeft.) Maar<br />
moeder Bell was ook niet <strong>van</strong> gister<strong>en</strong>!<br />
(Chr. <strong>van</strong> Abkoude, <strong>De</strong> vlegeljar<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
Pietje Bell). Alle 12 voorkom<strong>en</strong>s in mijn<br />
bestand hebb<strong>en</strong> als trigger niet, maar<br />
andere omgeving<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> niet uitgeslot<strong>en</strong>,<br />
bijv. vrag<strong>en</strong>: <strong>De</strong>nk je soms dat ik <strong>van</strong><br />
gister<strong>en</strong> b<strong>en</strong>? Wel moet er e<strong>en</strong> duidelijke<br />
negatieve implicatuur zijn. Uitgeslot<strong>en</strong> is<br />
*Iedere<strong>en</strong> die <strong>van</strong> gister<strong>en</strong> is hoeft zich<br />
voor dit t<strong>en</strong>tam<strong>en</strong> niet in te schrijv<strong>en</strong>. *Wie<br />
<strong>van</strong> jullie zijn <strong>van</strong> gister<strong>en</strong>? *Het zou me<br />
verbaz<strong>en</strong> als hij <strong>van</strong> gister<strong>en</strong> is.<br />
46<br />
244. glad zitt<strong>en</strong>: gemakkelijk afgaan.<br />
Dat zou ze niet glad zitt<strong>en</strong>! (Willy <strong>van</strong> der<br />
Heide, Drie jong<strong>en</strong>s op e<strong>en</strong> onbewoond<br />
eiland, 103). Dat zal je niet glad zitt<strong>en</strong>,<br />
Piet (K. Norel, Engelandvaarders, 444).<br />
Het lijkt erop, dat deze uitdrukking<br />
(vrijwel) uitsluit<strong>en</strong>d optreedt in combinatie<br />
met niet. <strong>De</strong> uitdrukking gaat opvall<strong>en</strong>d<br />
vaak gepaard met e<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
zull<strong>en</strong>, zoals in de bov<strong>en</strong>staande<br />
voorbeeld<strong>en</strong>, maar dit is niet verplicht.<br />
245. e<strong>en</strong> gloei<strong>en</strong>de duit: mhu, e<strong>en</strong><br />
minimale hoeveelheid geld. Variant <strong>van</strong><br />
e<strong>en</strong> rooie duit. Maar voor uniform<strong>en</strong> geef<br />
ik ge<strong>en</strong> gloei<strong>en</strong>de duit (André <strong>De</strong>medts,<br />
<strong>De</strong> Belgische Republiek, 113).<br />
246. bij God: meestal in combinatie met<br />
wet<strong>en</strong>, minder vaak ook met andere<br />
cognitie-werkwoord<strong>en</strong> als begrijp<strong>en</strong>,<br />
inzi<strong>en</strong>, snapp<strong>en</strong> e.d.: in <strong>het</strong> geheel,<br />
absoluut. Hij wist bij god niet wat te<br />
antwoord<strong>en</strong> (Hans Plomp, Brigadier Snuf<br />
rookt stuff, 68). Ik zou je bij God niet<br />
herk<strong>en</strong>d hebb<strong>en</strong> (Herman Bouber,<br />
Zeemansvrouw<strong>en</strong>, 24).<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d voor deze uitdrukking is<br />
verder dat <strong>het</strong> onderwerp doorgaans eerste<br />
persoon is of derde persoon bij vrije<br />
indirecte rede. Vergelijk <strong>het</strong> verschil<br />
tuss<strong>en</strong> Hij wist <strong>het</strong> bij God niet meer <strong>en</strong><br />
#Iedere<strong>en</strong> wist <strong>het</strong> bij God niet meer.<br />
247. God of gebod: disjunctieve<br />
expressie. Meestal met geïncorporeerde<br />
negatie in de vorm <strong>van</strong> noch: Hij stoort<br />
zich aan God noch gebod. Daarnaast<br />
kom<strong>en</strong> ook disjuncties met of in <strong>het</strong> bereik<br />
<strong>van</strong> negatie voor: <strong>De</strong> politie kan zonder<br />
aan God of gebod gebond<strong>en</strong> te zijn<br />
infiltrant<strong>en</strong> inzett<strong>en</strong>. Ook conjuncties<br />
kom<strong>en</strong> voor, zij <strong>het</strong> steeds met lezing<strong>en</strong><br />
die equival<strong>en</strong>t zijn aan disjuncties: we<br />
scham<strong>en</strong> ons al bijna bij de gedachte onze<br />
dagelijkse beslommering<strong>en</strong> in de steek te<br />
lat<strong>en</strong>, om verlat<strong>en</strong> <strong>van</strong> god <strong>en</strong> gebod in <strong>het</strong><br />
stemhokje onze democratische behoefte te
Change language