De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

lad van het Noorden, 20-1-2001). Een
positief voorkomen: Maar ze hebben zich
gek laten maken door de zaakwaarnemers
(Trouw, 20-6-2003, 11). Een vergelijkbare,
maar minder frequente, uitdrukking is zich
het hoofd op hol laten brengen.
227. zo gek kunnen bedenken/noemen/
verzinnen: met negatie is deze uitdrukking
een manier om over de realisatie van
vergezochte mogelijkheden te spreken.
Heel vaak staat deze uitdrukking in een
balansschikking. Je kan het zo gek niet
bedenken of iedereen heeft het ooit wel 's
meegemaakt... (Herman Brusselmans, Zijn
er kanalen in Aalst?, 173).
228. gekker moeten worden: met negatie
een uitdrukking die aanduidt dat de maat
vol is. Nou moet het dan ook niet gekker
worden! (H. Voordewind, De commissaris
vertelt over donker Amsterdam, 810). “Het
moet niet gekker worden,” vond ook Jol
(Trouw, 16-10-1997). Hoewel het gaat om
een negatief-polaire uitdrukking, en men
zou verwachten dat de gehele uitdrukking
in het bereik staat van de negatie, is dit niet
het geval: moeten heeft bereik over niet.
Het moet niet gekker worden betekent dus
het is noodzakelijk dat het niet gekker
wordt ipv het is niet noodzakelijk dat het
gekker wordt. Dat verklaart ook het
gebruik van moeten ipv hoeven.
229. van gekkigheid weten + vraagzin.
Deze uitdrukking heb ik uitsluitend
aangetroffen in combinatie met negatie.
De vraagzin betreft meestal een variant op
wat X moet doen, maar ook andere vragen
komen voor. 's Ochtends had Flanor, die
[..] van gekheid niet wist wat hij doen zou,
hem den volgenden brief gezonden [..]
(Johannes Kneppelhout [Klikspaan],
Studenten-typen, 341). [A]llemaal van die
rijkelui's-zoontjes hè?, die van weelde en
gekkigheid niet weten wat ze voor flauwe
kul zullen uitspoken (Alie Smeding, De
Zondaar, 129 [1927]). Tamara weet van
gekkigheid niet meer wat ze doen moet
44
(Hannes Meinkema, Op eigen tenen, 144).
Ik wist van gekkigheid niet hoe ik het geld
moest opmaken (De Volkskrant 3-9-1993).
Bij tijd en wijle weet hij van gekkigheid
niet wat hij moet doen met zijn geld
(NRC, 13 april 2011).
230. zijn(s) gelijke kennen/hebben: zijn
weerga kennen, een evenknie hebben. Net
als zijn weerga kennen, het halen bij,
kunnen tippen aan, etc. behoort deze
uitdrukking tot een klasse van idiomen die
een vergelijking aangeven. Lomax hoort
er een lied in dat zijns gelijke niet kent (De
Volkskrant, 13-8-1993). Maar waar het
om gaat in tennis, is winnen, en daarin
kent Graf voorlopig haar gelijke niet (De
Volkskrant 9-9-1995). Zij beweerden in
Tielt dat hij zijns gelijke niet had (André
Demedts, De Belgische Republiek, 264).
231. kunnen geloven: vooral met een datzin
gedraagt deze combinatie zich als een
negatief-polaire uitdrukking, net als de
modale infinitief te geloven: Zeg, ik kan ‘t
haast niet gelooven (Alie Smeding, De
zondaar, 125). Ze kunnen amper geloven
dat ze in China zijn (Nieuwsblad van het
Noorden, 20-3-1999). Hadt gij negen
dagen geleden kunnen gelooven dat iedere
vesting aan den Rijn op dit oogenblik
reeds gevallen zou zijn? (Marjorie Bowen,
Ik zal handhaven, 233).
232. zullen geloven: veel sterker dan
kunnen geloven wordt deze uitdrukking
uitsluitend gebruikt in combinatie met
negatie. Je zult me niet geloven, maar ik
heb in jaren niet zo lekker gegeten (J.J.
Voskuil, Meneer Beerta, 118).
233. zijn geluk op kunnen: in combinatie
met negatie duidt dit idioom een toestand
van ongelimiteerde gelukzaligheid aan. Ik
kon mijn geluk niet op (Trouw, 22 maart
1995). En de hoofdsponsor kon zijn geluk
al evenmin op (De Volkskrant, 29-5-1995).
Truus Wieringa kan haar geluk niet op
(Mien van 't Sant, Deining op de Aukes-