De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

mannen die mij in werkelijkheid niets
konden schelen (Choderlos de Laclos,
Gevaarlijk spel met de liefde, 179). [I]k
wist ook niet of ik wel zo gediend was van
een opgelegde gezelligheid die nog het
meest leek op een keurige
verjaardagsbijeenkomst (Geerten
Meijsing, Veranderlijk en wisselvallig,
107). Als 'k Betty om 'r middel pak, voel 'k
dat ze 'r van gediend is (Herman
Heijermans, Duczika, 45).
221. iemand gegeven zijn: voor iemand
mogelijk of weggelegd zijn. Deze
uitdrukking komt opvallend vaak voor met
zwakke triggers. In mijn materiaal (92
voorkomens) gaat het om 63 voorkomens
(68%) in combinatie met weinig of negatie
+universele kwantor (niet iedereen, niet
altijd), tegenover 18 combinaties met niet
of n-woorden (20%). Ook voorkomens in
conditionele zinnen zijn redelijk gangbaar
(5%), en combinaties met restrictieve
bijwoorden als slechts, maar. Positieve
voorkomens zijn mogelijk maar niet
gebruikelijk (1%). Het is Feyenoord in de
Champions League niet gegeven om een
voorsprong te verdedigen (De Volkskrant,
30-9-1999). Lammers schrijft in een stijl
die maar weinig auteurs gegeven is
(Trouw, 23-1-1999). Het is niet iedereen
gegeven om op deze manier afscheid te
nemen (idem, 29-4-2002). Het komt erin
als me nog een volgende druk is gegeven
(Onze Taal 2001, no 9). Het is slechts aan
een enkeling gegeven boeiend te schrijven
over het schrijven en het schrijverschap
(Vrij Nederland, 18-11-2000). Want juist
door deze mislukking is het hem gegeven
niet alleen zichzelf maar de hele wereld
die hij vertegenwoordigde een spiegel voor
te houden (De Groene Amsterdammer 10-
11-2006).
222. in het geheel: totaal, absoluut.
Idioom, gebruikt als adverbiale bepaling
ter versterking van negatie. Dat nieuws
verwonderde Nonkel Baptist in het geheel
niet (Herman Teirlinck, De nieuwe Uilen-
42
spiegel). Bovendien had hij in het geheel
geen zin in een potje hockey (Peter Bügel
e.a., Mussengang, deel 1). In tegenstelling
tot veel andere adverbiale versterkers van
negatie is de distributie van deze uitdrukking
sterk beperkt. Vergelijk bij
voorbeeld in het geheel met andere
uitdrukkingen die een totaliteit aangeven,
zoals totaal of volledig: Dat is totaal/
volledig/*in het geheel onmogelijk. Van de
58 voorkomens van in het geheel in mijn
bestand kwam 55% voor samen met niet,
31% met geen en 14% met niets. Steeds
staat dan de uitdrukking direct links van de
trigger. Triggering van lange afstand, bijv.
door een negatie in een hogere deelzin, is
uitgesloten. *Ik geloof niet, dat het hem in
het geheel interesseert. Bij vooropplaatsing
van de negatieve uitdrukking dient in
het geheel ook mee te verhuizen: In het
geheel geen goed idee vind ik dat versus
*Geen goed idee vind ik dat in het geheel.
Dit wijst erop dat in het geheel samen met
de negatieve uitdrukking een constituent
vormt.
Een verschil met de negatieversterker
lang wordt zichtbaar bij scrambling
van uitdrukkingen met zo: Fred is
lang niet zo slim / lang zo slim niet versus
Fred is in het geheel niet zo slim/*in het
geheel zo slim niet. Ten aanzien van
topicalisatie gedraagt lang zich echter als
in het geheel.
Het is opmerkelijk dat in het geheel
kan dienen als bepaling bij niets, maar de
andere n-woorden mijdt. Vgl. Hij doet in
het geheel niets/*nooit wat/ *niemand een
plezier/*nergens aan mee. Meestal
gedragen de n-woorden zich als een blok.
223. ergens een geheim van maken:
verhelen. Semantisch verwante uitdrukking:
ergens doekjes om winden.
Ook maakt hij geen geheim van zijn
ambitie om het volgende kabinet te worden
opgenomen (Vrij Nederland, 5-2-1994).
Voornaamste triggers zijn geen en nooit.
Hoewel de uitdrukking bestaat uit een
indefiniete NP met een transitief werk-