De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

198. het feest gaat door: de zaak gaat
door. Deze uitdrukking lijkt veel op de
vlieger gaat op, zij het dat het ‘feest’ dat
niet doorgaat steeds betrekking heeft op
een gebeurtenis, terwijl de ‘vlieger’ die
niet opgaat slaat op een mogelijkheid die
niet verwerkelijkt wordt of een veronderstelling
die niet correct blijkt. Ipv het
lidwoord kan men ook een aanwijzend
voornaamwoord gebruiken (net als
trouwens bij de vlieger gaat op). Het
werkwoord doorgaan, gebruikt in de
betekenis die het hier heeft, nl. ‘gehouden
worden, volgens plan plaatsvinden’, heeft
zelf ook een negatief-polair karakter, zij
het minder uitgesproken dan het hele
idioom met het feest (cf. Oosterhof 2004).
Had zij de rol geweigerd, dan was het hele
feest niet doorgegaan (Algemeen Dagblad,
25-2-1999). Door stagnatie in de
produktie ging dat feest niet door
(Nieuwsblad van het Noorden, 27-4-1998).
199. fiducie hebben in: vertrouwen
hebben in. Deze uitdrukking komt vooral
voor in combinatie met de zwak-negatieve
uitdrukkingen weinig, minder, niet veel
(60% van de 57 voorkomens in mijn
materiaal), verder ook combinaties met
geen, nauwelijks, amper, voorkomens in
conditionele en vraagzinnen. Na het
voorzetsel zonder kan hebben worden
weggelaten: Hij had niet veel fiducie toen
hij vertrok = Hij vertrok zonder veel
fiducie. Enkele voorbeelden: Fiducie in
een goede afloop had hij geenszins (De
Volkskrant, 23-12-1993). Adriaanse heeft
niet veel fiducie meer in Willem II (NRC,
2-12-1999). Daar heb ik ook niet de minste
fiducie in (Jan Wolkers, De kus, 193).
200. het fijne van iets weten: iets goed
weten, de ins en outs van iets kennen.
Naast weten kunnen ook andere cognitieve
werkwoorden worden gecombineerd met
het fijne, zoals te weten komen, begrijpen,
horen, doorhebben en ontgaan. De
uitdrukking is geen absolute negatiefpolaire
uitdrukking, maar wordt wel
38
voornamelijk in negatieve contexten
gebruikt. Op 75 voorkomens waren 11
positief (=15%), 76% negatie (60%
combinaties met niet, en 16% combinaties
met een n-woord), verder 9% combinaties
met overige negatieve omgevingen. Van
de 11 positieve voorkomens waren er 10
combinaties met willen of zou graag, zgn.
nonveridicale contexten met een negatieve
implicatuur: als je ergens het fijne van wilt
weten, dan weet je op dat moment het fijne
er nog niet van. Het fijne weet ik er nog
niet van, maar mijn heer is sinds kort bezig
zijn krijgslieden te oefenen (Tonke Dragt,
De brief voor de koning, 406). Maar hij
was geen klant bij Van Loo en wist er dus
niet het fijne van (Gerben Hellinga, De
stille, 89). Handig [...] heeft hij de
vredesonderhandelingen zo geleid, dat
niemand het fijne van de zaak is te weten
gekomen (Jacqueline Doorn, Mary Stuart
1631-1660, 127). Maar u zou toch graag
het fijne van de zaak weten (Marcellus
Emants, Afgestorven, 102).
201. te filmen: in combinatie met niet is
deze uitdrukking een idioom geworden
met als betekenis `onvoorstelbaar,
ongelofelijk.' Een modieuze uitdrukking
van de laatste jaren. Mij zijn geen voorkomens
van voor de jaren '90 bekend.
Andere triggers dan niet lijken niet
mogelijk.Het is niet te filmen, ik kan het
mijn inwoners niet meer uitleggen. De
enorme kloof tussen de bruto-loonkosten
van de werkgevers en de nettolonen van de
werknemers is een niet te filmen situatie.
(alle voorbeelden zijn uit De Volkskrant
op CD-ROM, 1995).
202. flauw benul: mhu, aanduiding van
een minimale hoeveelheid kennis. Er
bestaan een groot aantal varianten van
deze uitdrukking die geen afzonderlijke
behandeling vereisen zoals een flauwe
notie, een flauw idee, een flauw
vermoeden, een flauw begrip, een flauw
besef. Daarnaast bestaat er een groep
uitdrukkingen met de superlatiefvorm