De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

190. van echt te onderscheiden: zichtbaar
nagemaakt. Wordt gebruikt in combinatie
met niet, nauwelijks, moeilijk. Voor het
eerst is een Nederlandse valsemunter erin
geslaagd vijfguldenmunten te slaan die in
het dagelijks betalingsverkeer nauwelijks
van echt te onderscheiden zijn (NRC, 12-
5-1997). Mooie schilderijen gemaakt met
de handtekening van een ander eronder,
niet van echt te onderscheiden (Reformatorisch
Dagblad, 27-1-1999).
191. eeuwig de tijd hebben: variant van
het eeuwige leven hebben. Petrus
gromde. "Goed dan, maar niet te lang
meer. Ik heb niet eeuwig de tijd!" (Hoe de
Appingedammer in de hemel kwam, uit:
De mooiste Nederlandse sagen en
legenden, 1999). De uitdrukking wordt
ook positief gebruikt, maar de combinaties
met negatie overheersen. Het gebrek aan
vooruitgang ten aanzien van de vestigingsfactoren
is vooral zorgwekkend, omdat we
niet eeuwig de tijd hebben (speech Gerard
Kleisterlee voor VNO, mei 2005, van de
website van Philips).
192. het eeuwige leven hebben: met
negatie een understatement om aan te
geven dat mensen sterfelijk en voorwerpen
en instellingen vergankelijk zijn, en een
enkele keer om aan te geven dat de
beschikbare tijd niet al te groot is. Een
verbeterde herdruk van De raadselachtige
Multatuli kon niet langer dan tien jaar
worden uitgesteld, want ook ik heb het
eeuwige leven niet (W.F. Hermans,
Voorwoord bij de tweede druk van De
raadselachtige Multatuli). Niet-negatief
gebruik komt vooral voor in religieuze
teksten, zoals in de volgende bijbeltekst:
Die in den Zoon gelooft, die heeft het
eeuwige leven; maar die den Zoon
ongehoorzaam is, die zal het leven niet
zien, maar de toorn Gods blijft op hem
(Johannes 3: 36).
elkaar bijten: zie elkaar bijten.
36
193. ene: negatief-polaire variant van een.
Niet te verwarren met het gebruik van ene
in de betekenis van `een zekere' zoals in
Hij werd gesignaleerd met ene Van der
Wouden, of als tegenhanger van ander in
De ene dag is de andere niet. Het bedoelde
gebruik is vooral gangbaar wanneer de
erop volgende nominale constituent zelf
een NPU is (en wel met name een taboe-
NPU, cf. Postma 2001): Da's leuk voor die
jongen maar het levert geen ene
sodemieter op (De Volkskrant, 25-2-1995).
Historisch klopt er geen ene moer van (De
Volkskrant, 11-5-1995). Het heeft geen
ene reet met mijn programma te maken.
Meestal wordt enkele gebruikt na geen als
er een extra zware benadrukking vereist
wordt: Men houdt geen enkele rekening
met de wensen van Brussel. Echter, juist
met NPUs zoals de hier genoemde, kan
enkel niet gebruikt worden: *Dat
interesseert me geen enkele moer. Gertjan
Postma (p.c.) merkt op dat ook enig in
deze kontekst niet past: Niemand begreep
er ene/ *enige fluit van. Het lijkt erop, dat
ene in het gat gesprongen is dat enkele en
enige hier openlaten.
Overigens is het gebruik van ene na
geen weliswaar voornamelijk, maar niet
uitsluitend beperkt tot NPUs. Het volgende
voorbeeld, afkomstig van een liedje van
Neerlands Hoop, Waarom ik aan cabaret
doe, bevat anderssoortige voorkomens:
Omdat het hier ver vandaan is
En ik geen ene Braziliaan mis
Omdat het hier ver vandaan is
En ik geen ene Pakistaan mis
Omdat de helft al dood is
En ik geen ene schele jood mis
Omdat het vis noch vlees is
En ik geen ene Vietnamees mis
Doe ik aan cabaret
Een ander voorbeeld van geen ene zonder
erop volgende NPU trof ik aan in het 38miljoen
woorden corpus van het INL, uit
een Playboy-interview met Bettine
Vriesekoop: Het werd 3-0, geen ene kans.