De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

espreking van dit opmerkelijke
verschijnsel).
168. draad: mhu. [W]at dat betreft is hij
nog geen draad veranderd (Trouw, 18-11-
1995). Later, toen ze merkten dat het mij
geen draad kon schelen, wie wat in de
wildernis uitvoerde, draaiden ze een heel
stuk bij (Joop Waasdorp, Welkom in zee,
213). Doe maar alsof je geen draad wijzer
bent (Willem van Iependaal, Polletje
Piekhaar, 128). Namour beweert altijd dat
hij geen draad om het Huis geeft (Jack
Vance, De Kronieken van Cadwal, Dl. 1:
Station Araminta, 639). Het komt me voor
dat deze uitdrukking, die niet tot mijn
actieve vocabulaire hoort, vooral als
adjunct wordt gebruikt.
169. een droge draad aan zijn lijf
hebben: mhu: op enige plek of in enige
mate droog gebleven zijn. Allittererende
uitdrukking. Wy moesten by daag en by
nagt onder de blauwe hemel vernagten en
hadden meesten tyd geen droge draad aan
ons lyf (De Naukeurige Aantekening van
de wonderbaare Reysbeschryving [etc] van
Maria ter Meetelen [1748], 138). Mensch,
ik kan niet gauwer, ik heb geen droge
draad meer an me lijf! (Herman Bouber,
Zeemansvrouwen, 36). Lederer verkleedt
zich, hij had geen droge draad meer aan
zijn lijf (M.H. Székely-Lulofs, De hongertocht
van 1911, 192).
170. een droge boterham: minder
gebruikelijke variant op droog brood.
[J]ij zult niet eens een droge boterham
kunnen verdienen (Tonke Dragt, Verhalen
van de tweelingbroers, 73). Er valt in
Amsterdam geen droge boterham meer te
verdienen, klaagt een chauffeur
(Nieuwsblad van het Noorden, 23-11-
2001).
171. een drol: een taboe-uitdrukking van
hetzelfde type als bal, moer, zak etc. (cf.
Postma 2001 en Hoeksema 2002b). Deze
uitdrukking lijkt tamelijk recent gangbaar
32
te zijn geworden, maar de oudste vindplaats
in mijn materiaal dateert uit de jaren
1930. [I]k geef het elders als boek uit en
heb met de heele firma N. en Van D. als
‘particulier auteur’ ook verder geen drol
meer te maken (E. du Perron, brief aan
Menno ter Braak, dl I, blz. 291 van
Briefwisseling 1930-1940). Dat hotel
Capela wat je voor ons hebt geboekt is ook
formidabel. Het kost geen drol en wat
blijkt: er is straks nog een bruiloftsfeest
ook (Panorama, 8-8-2001).
172. dromen (van): in irrealiscontexten,
met name had kunnen/had durven, vormt
dit werkwoord een negatief-polaire
uitdrukking. In combinatie met negatie
duidt het op een maximaal ondenkbare
situatie: Net als de meeste New Yorkers
had Sullivan niet kunnen dromen dat de
geliefde Twin Towers zouden instorten
(Trouw, 5-1-2002). Dat van Nevermind
alleen al in de VS in luttele maanden meer
dan twee miljoen exemplaren zouden
worden afgezet, had werkelijk niemand
durven dromen. (De Limburger, 1992).
Maar dat de Gasunie zich binnen enkele
tientallen jaren zou ontwikkelen tot een
van de machtigste gasverkopers ter
wereld, dat hadden de oprichters die
zaterdagmiddag in 1963 niet durven
dromen. (De Groninger Gezinsbode,
3-12-1999). Warme chocolademelk met
slagroom, daar had ik niet van durven
dromen! (Tina, no 51, 2001). Ze doen iets
waarvan zelfs de meeste experimentele
dichters alleen maar kunnen dromen: Ze
vinden de taal ter plekke uit (Onze Taal,
september 2001). NB: Er is ook een
gebruik van kunnen dromen dat niet
negatief-polair is, en scherp moet worden
onderscheiden van het bovenstaande. Vgl.:
Ik kan het spoorboekje nu wel dromen.
Hier is dromen transitief gebruikt, tegen
het gangbare gebruik in, en heeft kunnen
dromen de bijzondere betekenis van uit
zijn hoofd kennen gekregen.