De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

maar tamelijk slecht klinkt: ??Als je ook
maar een donder om haar geeft, dan ga je
haar achterna. ??Hij heeft zich nooit ook
maar een donder ingezet voor de KNVB.
Postma (1995: 79) wijst erop dat donder,
net als vele andere NPUs, zich niet met elk
werkwoord even vrij laat combineren. Zo
is er een verschil tussen horen en luisteren
naar: Op dat feest hoorde ik geen donder/
*luisterde ik naar geen donder.
158. om de donder: absoluut, beslist. Dat
zulks om den donder niet meevalt bleek
deze week maar weer uit twee door alle
kranten groot gebrachte dominees-
berichten (Nieuwsblad van het Noorden,
10-8-1996). Om de donder is een pure
negatieversterker, en wordt net als in het
geheel, bij lange na, lang e.d. voor negatie
geplaatst. De uitdrukking behoort tot een
groep idiomen van de vorm om + de +
taboewoord, zoals om de bliksem, om de
dooie dood, om de dood, om de drommel
en om de weerga. Deze uitdrukking is niet
erg gangbaar.
159. donderen: er op aankomen, uitmaken.
Het WNT bestempelt dit gebruik
als ruw, en geeft een voorbeeld uit Kneppelhout,
Geschriften, dl 1 (1860): 't
Dondert niet. Dit werkwoord behoort tot
de uitgebreide klasse van uitdrukkingen
van onverschilligheid, en wel tot de
onpersoonlijke onderklasse daarvan,
evenals bijvoorbeeld kunnen schelen. Van
de 74 door mij verzamelde voorkomens
blijkt ruim driekwart voor te komen in een
negatieve zin, en de rest in een vraagzin:
Wat dondert het of ze komt? Net als bij
enkele andere onpersoonlijke werkwoorden
valt op, dat het subject dat
gemakkelijk weggelaten wordt. Dondert
niet lijkt even gebruikelijk als Dat dondert
niet.
160. om de dood: absoluut, beslist. Ze
mogen wel eens weten, dat ge om den dood
zoo'n mak schaap niet zijt, als ge wel lijkt
(F. HaverSchmidt, Familie en Kennissen,
179). Zeldzame uitdrukking, van een type
dat wel vaker voorkomt. Zie ook de
ingangen voor om de donder of om de
bliksem. Meer gebruikelijk is de emfatische
variant om de dooie dood. Een
Duitse tegenhanger is te vinden in de zin
Ich kann ihn auf den Tod nicht ausstehen.
30
161. dood gevonden/aangetroffen willen
worden: een leenvertaling van het Engelse
negatief-polaire idioom would be caught
dead (with), van zeer recente oorsprong.
Veel mensen zouden er niet eens dood
willen worden gevonden (Vrij Nederland,
22-5-1999). Freek de Jonge als de
gebraden haan op een TMF Gala voor fout
volk waar je niet eens dood tussen aangetroffen
wilt worden (Trouw, 12-4-2001).
Twintig jaar geleden wilde je niet dood
gevonden worden met een elpee van Abba
(Trouw, 30 augustus 2000). Maar sinds ik
twee kinderen borstvoeding heb gegeven
wil ik topless nog niet dood gevonden
worden op het strand (Daphne Deckers in
ANWB Kampioen, juni 2003). Cf. I would
not be caught dead in that thing (uit Brian
de Palma's remake van Scarface, 1983).
162. het doodschoppen/doodtrappen
waard: mhu. De achterliggende gedachte
achter dit idioom is kennelijk dat het
minste wat men van iemand mag
verwachten is dat hij het doodschoppen
waard is. Deze op het oog vreemde
gedachtengang heeft wellicht als grondslag
de gedachte aan insecten, en andere
waardeloze diertjes, die tenminste nog een
doodsschop verdienen. Indien men zelfs
die mate van aandacht niet verdient, is men
inderdaad geheel en al waardeloos. Jouw
moeder is het doodtrappen niet waard
(Herman Heijermans, Kamertjeszonde).
Jullie zijn 't doodtrappen niet waard...!
(Herman Heijermans, Droomkoninkje). Ik
vind dus eigenlijk dat mijn buurman het
doodschoppen niet waard is (Kick van der
Veer, red., U wordt zo gemolken). De
uitdrukking is zeldzaam.