De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

gewoon bij een aanstaren (Louis Paul
Boon, Boontjes 1961, 73). We moeten iets
aan die wond doen (Karel Glastra van
Loon, Vannacht is de wereld gek
geworden [1997], 35).
154. ertoe doen: uitmaken, relevant zijn.
Door vaste combinatie met negatie is dit
een van de vele Nederlandse uitdrukkingen
van onverschilligheid. Bij deze uitdrukking,
net als bijv. kunnen schelen, is het
gebruik van niet en niets gelijkwaardig: het
doet er niet toe = het doet er niets toe.
Positieve voorkomens zijn mogelijk, maar
duidelijk in de minderheid (nl. 10 op in
totaal 130 voorkomens in mijn materiaal).
De uitdrukking lijkt tegenwoordig wat
gebruikelijker te zijn dan in vroeger tijden,
maar is al wel tamelijk oud. Het WNT (s.v.
arripieeren) geeft o.m. de volgende
vindplaats: En het doet 'er niet toe, dat
men, om het niet-mentioneeren van
Demerary in de meergemelde Conventie,
goed te maaken, arripieert, dat die Rivier
ter dier tyd nog geheel ongecultiveert ...
was (N. Ned. Jaerb. 1770, 372). Dit doet er
echter voor ons doel op het oogenblik
weinig toe (D.G. Jelgersma, De nieuwe
gids, 1891, 111). Wel autobiografisch en
geheel overeenkomstig ‘de historische
werkelijkheid,’ indien dit er al iets toe
doet, maar zonder dat het allemaal ook
maar iets te maken heeft met mijn
biografie, mijn historie en mijn
werkelijkheid... (Jeroen Brouwers, De
zondvloed, in: De Indië-romans, 458).
Heel vreemd, net of grijs haar, verscherpte
gelaatstrekken, een minder snelle
oogopslag er niets toe doen (Charlotte
Mutsaers: Rachels rokje, 119).
Wat doet het ertoe, waar en bij wie je hem
erin steekt? (Suetonius, Levens der
Romeinse keizers, vert D den Hengst,
131). Een positief zowel als een negatief
voorkomen bevat de volgende tekst:
Maar dat doet er niet toe. Wat er wel toe
doet, is dat het Varietétheater ten prooi
viel aan een verwarring van Babylonische
allure. (Michail Boelgakow, De meester
en Margarita, vert. Marko Fondse, 144).
29
155. van doen hebben met: te maken
hebben met. Deze uitdrukking wordt
doorgaans gecombineerd met een maatbepaling,
meestal een negatieve, zoals
weinig, niets, niet veel, geen bal. Er is een
breed scala aan omgevingen waarin deze
uitdrukking zijn opwachting kan maken.
Op 50 voorkomens is 66% een combinatie
met een n-woord, meestal niets/niks,
verder 12% combinaties met weinig, 6%
zijn voorkomens in vragen, 6% in
bijzinnen afhankelijk van een negatief
predikaat, 4% in een restrictieve bijzin bij
een universele kwantor, 2% in een bijzin
ingeleid door zonder, 2% in een
conditionele bijzin en 2% is mogelijk
gemaakt door een restrictief bijwoord. Op
22 juni verklaarde de president op een
persconferentie dat het Witte Huis niets
met de inbraak van doen had (Vrij
Nederland, 16-12-2000). Zo mondt Divali
uit in een commercieel feest dat met
tradities nog weinig van doen heeft (Sp!ts,
14-11-2001). Kan die rijke vriend van
haar er iets mee van doen hebben? (Theun
de Vries, Februari, dl. 2, 293). Die zomer
verstreek zonder dat hij verder iets met
ketters van doen had (Emmanuel le Roy
Ladurie, Montaillou, 127). Sindsdien
maakt de Duitse justitie jacht op alles en
iedereen die maar iets met Radikal van
doen heeft (De Groene Amsterdammer,
22-10-1997).
156. dolle moer: mhu: (ook maar) iets.
Variant van het meer gebruikelijke malle
moer. Zoals ik zei, ik weet er geen dolle
moer van - en toch, hoe 't komt weet ik
niet, maar ik ben expert (Rinus Ferdinandusse,
Als je nog eens wat weet, 20).
157. donder: mhu. Kan net als bij voorbeeld
bliksem gebruikt worden ter versterking
van een negatieve uitspraak. Het
is niet helemaal duidelijk of donder een
echte mhu is, omdat combinatie met ook