De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

maken, geen touw aan vast te knopen, geen
chocolade meer van te maken (De
Volkskrant, 5-9-1995). De uitdrukking
komt een enkele maal ook zonder kunnen
voor: De Kamer moest zelf maar zien hoe
ze d’r chocola van maakten (Nieuwsblad
van het Noorden, 29-6-1996). Er is ook
een variant in de vorm van een modale
infinitief: Kortom, er valt weinig chocola
van te maken (Radio 1, 4-3-1999). Trigger
is meestal geen, daarnaast ook niemand,
e.d., vraagcontexten, restrictieve adverbia
als alleen en een enkele keer kan ook een
positief voorkomen worden genoteerd:
Niemand kan daar in de gauwigheid
chocola van maken (Nieuwsblad van het
Noorden, 1-8-1998). Aangezien de meeste
juristen er alleen chocola van kunnen
maken als ze het over de boeg van humanitaire
interventie gooien, wringt dat (De
Volkskrant, 20-4-1999). Daar kun je ook
als ‘politiek correcte burger’ nog wel
chocola van maken (Trouw, 17-6-1997).
Varianten: ergens chocola van kunnen
bakken, ergens sju/jus van kunnen maken,
ergens brood van kunnen bakken.
136. er comparatief op: aanduiding van
een verzameling van uitdrukkingen van de
vorm er + comparatief + op: Het weer
wordt er niet beter op. We worden er niet
jonger op. In combinatie met negatie geeft
het geheel doorgaans een negatieve (in
evaluatieve zin) ontwikkeling aan. Overigens
komt de combinatie ook in positieve
zinnen voor (op 290 gevallen zo’n 8%):
Onze relatie werd er beter op (Trouw, 1-5-
1999). Het meest gebruikelijk is echter
directe negatie (85% van de voorkomens):
Er is nu veel veranderd, maar beter is het
er niet op geworden (P.A. Daum, Nummer
Elf, 170). Voorts is ook de combinatie met
de restrictieve adverbiale verbinding alleen
maar frequent (7% van alle voorkomens).
Inzoomen maakt het er allemaal maar
slechter op (Personal Computer Magazine,
februari 1999). Opmerkelijk is verder nog
het volgende geval, waarin de kern niet
een comparatief, maar een daarvan
25
afgeleid werkwoord is: En dit verbeterde
er zeker niet op, toen de moderne auteur
zijn toch reeds overprikkeld zelfgevoel
versterkte door wetenschappelijke
pretenties (J.L. Boender, Is. Querido en het
begrip literatuur, 130). Meer gebruikelijk
zijn enkele andere werkwoorden, ook met
een comparatieve betekenis, maar niet
afgeleid van een comparatief, zoals
vooruitgaan en achteruitgaan.
137. zijn dag hebben: in zijn normale doen
zijn. Vrijwel steeds gebruikt in combinatie
met negatie, maar is een enkele maal ook
in een conditionele bijzin aangetroffen. Ik
had zeker mijn dag niet (J.J. Voskuil,
Plankton, 518). De vijf Friese blikvangers
voorin hadden geen van allen hun dag
(Trouw, 9-5-1997). Als een verdwaalde
Japanner zijn dag heeft, kan die er
misschien tussen komen (De Limburger,
1992, ECI-corpus). Een variant op deze
uitdrukking is zijn avond hebben: Cruz
had bepaald zijn avond niet (Trouw, 7-12-
1998).
138. het daglicht kunnen verdragen: in
de openbaarheid mogen komen. Dan komt
er van alles aan het licht dat het daglicht
niet kan verdragen (W.F. Hermans, King
Kong, 15). Hoewel voornamelijk gebruikt
in combinatie met negatie, is het ook
mogelijk om deze uitdrukking in positieve
zinnen te gebruiken, met name als er een
emfatisch element als wel in staat: Bonden
als de FIFA en de UEFA die de integriteit
van het voetbal proberen te bewaken,
althans de schijn willen ophouden dat de
sport-business het daglicht wel degelijk
kan verdragen, vragen zich vertwijfeld af
wat zij tegen het Italiaanse rottingsproces
moeten beginnen (De Volkskrant, 12-3-
1994). Een variant van deze uitdrukking is
het daglicht niet kunnen velen. Dit is weer
een argument, dat het daglicht niet kan
velen (Allard Pierson, Uit de verspreide
geschriften 1865-1874). En daar kan dan
ook van allerlei gebeuren wat nu het