De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

128. het buskruit uitgevonden hebben:
snugger zijn. Het WNT meldt een Vlaamse
variant met poeder ipv buskruit. Hy heeft
het buskruid juist niet uitgevonden (L.
Holberg, Vyf aardige en vermakelyke
Blyspeelen [1768], 8). Maar deze Mr. X.,
iemand met een academische opleiding
nog wel, bleek het buskruit ook niet
uitgevonden te hebben (H. Voordewind,
De commissaris vertelt, 187). “Maar wij
mogen hier niet weg,” kwam de tweede,
die vermoedelijk het buskruit niet
uitgevonden had (J. Nowee, Arendsoog in
geheime dienst, 61). De Vlaamse vorm
met poeder zal wel afkomstig zijn uit het
Frans, dat een vergelijkbaar idioom kent,
vgl. bijv. Un beau brun, Sailor, est
amoureux de Lula, blonde qui n’a pas
inventé la poudre (Le Monde, 12-4-1999).
129. cadeau krijgen : verkrijgen zonder
inspanningen of opofferingen. Veendam
kreeg het niet cadeau van ACV, dat van de
partij een echte bekerwedstrijd maakte
(Dagblad van het Noorden, 28-8-2002).
Het is overigens een loopbaan die Beertje
niet cadeau kreeg (Weekend, 11-9-2002).
130. cent: mhu. Geldt per conventie als
aanduiding van een minimale hoeveelheid
geld (evenals duit, stuiver, rooie cent,
rooie duit, centime, sou), en metaforisch
ook voor een minimale hoeveelheid of
mate van andere aard. Daar word je geen
cent beter van (H. Voordewind, De
commissaris vertelt door, 452), Jullie twee
kunt me natuurlijk geen cent schelen
(Robert van Gulik, Het Chinese Lakscherm,
96), Nooit hebben wij een cent in
huis! (Willem Frederik Hermans, Ik heb
altijd gelijk, 207). Ware het niet veel
beter, dat zij zonder een cent in het leven
kwamen te staan? (Louis Paul Boon,
Vergeten straat, 269).
131. centime: mhu. Miminale hoeveelheid
geld (in Frankrijk). Toen de 62-jarige
Chirac begin november, nog voor het
kerstreces, onstuimig als eerste in de
presidentsrace stapte, gaf niemand één
centime voor zijn kansen (De Volkskrant,
22-4-1995). Ook het oudere sou is nog in
omloop. In tegenstellling tot sou kan
centime alleen in een Franse context
gebruikt worden.
24
132. centje pijn: mhu. Duidt een
minimale hoeveelheid inspanning of pijn
aan. Hoewel centje een uitdrukking van
minimale geldswaarde lijkt te zijn zoals
cent, wordt het alleen als negatief-polaire
uitdrukking gebruikt in combinatie met
pijn, en heel sporadisch in combinatie met
een ander substantief met vergelijkbare
negatieve connotatie (in mijn bestand trof
ik onder meer aan centje last, centje spijt
en centje kwaad). Als triggers fungeren
vooral geen, verder n-woorden, en zonder.
Ajax won, voor de derde keer al dit seizoen
met 4-0, en heeft nog geen centje pijn
gevoeld in een competitie waarin het
stevig zou worden aangepakt (De Volkskrant,
18-9-1995). Maar anno 1996 heeft
Pat Buchanan geen centje spijt van zijn
houding van toen (Nieuwsblad van het
Noorden, 17-2-1996).
133. centimeter: mhu. Meestal in gebruik
om minimale afstanden aan te duiden: Ik
ga geen centimeter voor je opzij. Geloof
maar niet dat we zo ook maar een centimeter
opschieten. Figuurlijk gebruik
waarbij van afstanden geen sprake meer is
komt ook voor: Voor Carel Peeters heb ik
nog geen centimeter waardering (SUM,
November 1993).
134. een christenziel: zeldzame variant
van een levende ziel, een sterveling.
[M]aar anders weet ‘r geen kristenziel
van! (Herman Heijermans, Schakels, in:
Toneelwerken I, 695). Het spreekt vanzelf
dat geen christenziel over deze bekoring
des bozen een mondje opendeed (Til
Brugman, Schijngehakt, 18).
135. chocola kunnen maken van: kunnen
begrijpen. Er is geen staat meer op te