De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...
De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...
De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
INLEIDING<br />
1. Waarom dit woord<strong>en</strong>boek?<br />
Negatief-<strong>polaire</strong> <strong>uitdrukking<strong>en</strong></strong> zijn in de lexicografie e<strong>en</strong> beetje e<strong>en</strong> ondergeschov<strong>en</strong> kindje.<br />
In traditionele wet<strong>en</strong>schappelijke woord<strong>en</strong>boek<strong>en</strong> zoals <strong>het</strong> Woord<strong>en</strong>boek der <strong>Nederlands</strong>che<br />
Taal (WNT) of de Oxford English Dictionary (OED), wordt er weliswaar vaak aangegev<strong>en</strong> of<br />
e<strong>en</strong> uitdrukking <strong>en</strong>kel voorkomt in negatieve zinn<strong>en</strong>, of <strong>en</strong>kel in negatieve <strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>de<br />
zinn<strong>en</strong>, maar daarmee houdt <strong>het</strong> veelal op. Dat <strong>uitdrukking<strong>en</strong></strong> soms in e<strong>en</strong> heel breed scala<br />
aan omgeving<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> optred<strong>en</strong>, zonder dat ze daarom mete<strong>en</strong> overal inzetbaar zijn, is iets<br />
wat pas sinds <strong>het</strong> werk <strong>van</strong> Klima (1964) systematisch wordt onderzocht. Aan<strong>van</strong>kelijk<br />
gebeurde dit vooral aan de hand <strong>van</strong> de intuïties <strong>van</strong> de onderzoekers zelf, maar voor e<strong>en</strong><br />
breed opgezette studie <strong>van</strong> alle <strong>negatief</strong>-<strong>polaire</strong> <strong>uitdrukking<strong>en</strong></strong> zijn intuïties niet g<strong>en</strong>oeg.<br />
Sommige <strong>uitdrukking<strong>en</strong></strong> k<strong>en</strong>t de onderzoeker niet, andere gebruikt hij of zij wellicht anders<br />
dan e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de onderzoeker, <strong>en</strong> als <strong>het</strong> gaat om <strong>uitdrukking<strong>en</strong></strong> die ge<strong>en</strong> absolute eis<strong>en</strong><br />
k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> maar wel e<strong>en</strong> sterke voorkeur voor bepaalde omgeving<strong>en</strong>, zijn intuïties soms ronduit<br />
misleid<strong>en</strong>d. Voor dit woord<strong>en</strong>boek is er daarom gebruik gemaakt <strong>van</strong> e<strong>en</strong> database met ruim<br />
honderd-duiz<strong>en</strong>d voorkom<strong>en</strong>s <strong>van</strong> <strong>Nederlands</strong>e <strong>negatief</strong>-<strong>polaire</strong> <strong>uitdrukking<strong>en</strong></strong>. Dat lijkt<br />
misschi<strong>en</strong> veel, maar voor tal <strong>van</strong> <strong>uitdrukking<strong>en</strong></strong> zijn er desondanks maar <strong>en</strong>kele vindplaats<strong>en</strong><br />
in de database. Aanvulling<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> materiaal zijn dan ook zeer welkom. Voor lijst<strong>en</strong> met<br />
Engelse <strong>polaire</strong> <strong>uitdrukking<strong>en</strong></strong> verwijs ik naar Von Berg<strong>en</strong> & Von Berg<strong>en</strong> (1993), voor <strong>het</strong><br />
Duits naar de lijst die Manfred Sailer <strong>en</strong> Frank Richter hebb<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gesteld (cf. de website<br />
<strong>van</strong> Frank Richter, http://www.sfb441.uni-tuebing<strong>en</strong>.de/a5/codii/.<br />
Het woord<strong>en</strong>boek is bedoeld voor taalkundig<strong>en</strong> die zich op de hoogte will<strong>en</strong> stell<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> de <strong>negatief</strong>-<strong>polaire</strong> woord<strong>en</strong>schat <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>Nederlands</strong>, maar le<strong>en</strong>t zich ook voor<br />
vergelijk<strong>en</strong>d onderzoek met andere tal<strong>en</strong>. Verder is <strong>het</strong> ook interessant voor taalgekk<strong>en</strong> die<br />
gewoon geïnteresseerd zijn in de rijke verscheid<strong>en</strong>heid die e<strong>en</strong> klein deelterrein <strong>van</strong> onze taal<br />
k<strong>en</strong>t.<br />
2. Typologie <strong>van</strong> <strong>negatief</strong>-<strong>polaire</strong> <strong>uitdrukking<strong>en</strong></strong><br />
In dit woord<strong>en</strong>boekje heb ik geprobeerd om de hoeveelheid taalkundig jargon tot e<strong>en</strong><br />
minimum te beperk<strong>en</strong>, maar die poging is maar t<strong>en</strong> dele geslaagd. Het leek me voor de<br />
classificatie <strong>van</strong> <strong>uitdrukking<strong>en</strong></strong> e<strong>en</strong> goede zaak om <strong>en</strong>kele technische term<strong>en</strong> te gebruik<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> <strong>van</strong> die technische term<strong>en</strong> is: minimale hoeveelheidsuitdrukking, afgekort als mhu:<br />
e<strong>en</strong> uitdrukking die conv<strong>en</strong>tioneel e<strong>en</strong> minimale maate<strong>en</strong>heid aanduidt: Jij drinkt <strong>van</strong>avond<br />
ge<strong>en</strong> druppel; We zull<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> duimbreed wijk<strong>en</strong>; Fred aarzelde ge<strong>en</strong> seconde; Aan deze tekst<br />
mag ge<strong>en</strong> tittel of jota word<strong>en</strong> gewijzigd. E<strong>en</strong> mhu fungeert als e<strong>en</strong> scalaire eindpuntuitdrukking,<br />
<strong>en</strong> drukt universele kwantificatie uit: ge<strong>en</strong> tittel of jota wijzig<strong>en</strong> houdt in niets<br />
wijzig<strong>en</strong>. Gewoonlijk kan aan e<strong>en</strong> minimale hoeveelheidsuitdrukking <strong>het</strong> prefix ook maar<br />
word<strong>en</strong> toegevoegd (zie Vandeweghe 1981, Rullmann 1995): Als aan deze tekst ook maar<br />
e<strong>en</strong> tittel of jota wordt veranderd, trek ik me terug. Behalve maat<strong>uitdrukking<strong>en</strong></strong> als millimeter,<br />
seconde of c<strong>en</strong>t k<strong>en</strong>t <strong>het</strong> <strong>Nederlands</strong> ook vele <strong>uitdrukking<strong>en</strong></strong> die alle<strong>en</strong> in overdrachtelijke zin<br />
e<strong>en</strong> minimale hoeveelheid of mate aanduid<strong>en</strong>, zoals bijvoorbeeld e<strong>en</strong> biet in Dat interesseert<br />
me ge<strong>en</strong> biet. <strong>De</strong> Engelse term voor e<strong>en</strong> minimale hoeveelheidsuitdrukking is minimizer.<br />
E<strong>en</strong> andere term die regelmatig valt in dit woord<strong>en</strong>boek is litotes. Dit is de naam <strong>van</strong><br />
e<strong>en</strong> klassieke stijlfiguur die understatem<strong>en</strong>ts vormt door e<strong>en</strong> ontk<strong>en</strong>ning <strong>van</strong> e<strong>en</strong> inher<strong>en</strong>t<br />
negatieve uitdrukking, zoals bijv. niet onaardig of niet slecht. Sommige <strong>uitdrukking<strong>en</strong></strong><br />
word<strong>en</strong> vrijwel uitsluit<strong>en</strong>d gebruikt in litotesconstructies, zoals onverdi<strong>en</strong>stelijk of euvel<br />
III