De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

divisie doorgaans nauwelijks bijsloffen
(De Volkskrant, 8-5-1997). Vaak kan de
alleenstaande ouder het niet meer bijsloffen
(id, 23-12-1995). Sabatini kan
tempo Graf maar één set bijsloffen (id., 9-
9-1993).
94. bijster: bijzonder, zeer. Als dit
bijwoord wordt gecombineerd met een
adjectief of werkwoord dat als het
positieve element van een antoniemenpaar
fungeert, dan is er een sterke neiging tot
negatieve polariteit, met name in moderne
teksten. Dit voorstel is niet bijster
origineel. Dat is geen bijster goede
oplossing. Met negatieve elementen van
een antoniemenpaar is positief gebruik
veelal de regel: Er werd bijster weinig
gebruik gemaakt van de nieuwe regeling.
Het publiek was bijster slecht geïnformeerd.
Zie Klein en Hoeksema (1994),
Klein (1997), en Hoeksema en den Ouden
(2005) voor een uitgebreidere discussie
van de variatie in oordelen en gebruik.
95. elkaar bijten: last hebben van elkaar,
niet bij elkaar passen. Twee dingen die
elkaar niet bijten passen goed bij elkaar.
De stukken van Goudappel en van ons
bijten elkaar niet (K. Schilder en D.H.Th.
Vollenhoven, Eender en anders,
briefwisseling, 134). Nou, dat bijt mekaar
niet, suiker en appeltjes (Simon
Carmiggelt, Duiven melken & Alle orgels
slapen, 228). Volgens Leo Wetzels hoeven
het belang van de gemeenschap en het
wetenschappelijk belang elkaar niet te
bijten (NRC, 27-4-2002).
96. blaam treffen: schuld hebben. Mij trof
geen blaam (Karin Spaink, Stokken en
stenen, 117). FC Groningen treft geen
blaam dat het Patrick Ax heeft verkocht
(Nieuwsblad van het Noorden, 9-7-1998).
Maar vertel me, tref hen enige blaam?
(Trouw, 16-5-1998). De uitdrukking komt
vooral in negatie zinnen voor (meer dan
75% in mijn materiaal), maar daarnaast
ook wel in gewone positieve zinnen: Ook
18
de leiding van de studentenvereniging treft
blaam (NvhN, 27-9-1997).
97. een blad voor de/zijn mond nemen:
zich niet uitlaten over iets, de zaken
verbloemen. Deze uitdrukking is een
intransitieve tegenhanger van de eveneens
negatief-polaire uitdrukking doekjes
winden om, en komt volgens het WNT
reeds voor in Tuinman (1726-1727). Het
Duits kent een vergelijkbaar idioom (k)ein
Blatt vor den Mund nehmen. U neemt ook
geen blad voor de mond (Koos van
Zomeren, Explosie in mei). Zalm heeft de
afgelopen jaren zelden een blad voor de
mond genomen (Nieuwsblad van het
Noorden, 19-8-1994). Meestal is geen de
trigger, maar andere triggers zijn goed
mogelijk.
98. bleken of blozen: oudere variant van
blikken of blozen. Dese dreigementen,
alsoo ik ver genoeg uit hun hande was,
gingen my soo weinig ter hert dat ik ‘er
niet eens over bleekte of bloosde (Anonymus,
D’openhertige juffrouw, of d’ontdekte
geveinsdheid, 150). Een variant is
verblikken of verblozen.
99. blieven: lusten, verlangen, in het
bijzonder gezegd van spijs of drank.
Meestal voorkomend in negatieve en
vraagzinnen. Blieft u hutspot? (De
Volkskrant, 7-4-1993), ik blief er geen hap
van (Nelly van Dijk-Has, Recht als een
rieten fluit, 19). Maar ik zeg, ik blief geen
nieuws uit de keuken, zeg ik (Ben van
Eysselsteijn, Romance in F-Dur, 49). Een
vrij zeldzaam positief voorkomen is: De
keer dat hij weigerde op een wens in te
gaan, gold een dame die de uitdossing van
een poedel bliefde om haar echtgenoot te
prikkelen (De Volkskrant, 18-9-1993).
Deze uitdrukking is semantisch nauw
verwant aan negatief-polair moeten en
lusten: Ik blief hem niet = Ik moet hem
niet = Ik lust hem niet.