De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

wel: Loef, voormalig kernploeglid, was de
enige die de Nederlandse kampioen
enigszins kon bijbenen (De Volkskrant,
30-12-1993). Andere voorbeelden: Ronald
Koeman kan het eigenlijk niet meer
bijbenen, maar zijn traptechniek blijft
indrukwekkend (id, 2-10-1993). De stad
van toen kon het onmogelijk bijbenen (id,
10-4-1993). Financieel heeft de groep de
snelle groei niet kunnen bijbenen (id, 9-4-
1993).
88. er bij kunnen: kunnen begrijpen, kunnen
vatten. Ik kan er nog steeds niet bij,
dat het nu voorbij is (Willy van der Heide,
Sensatie op een Engelse vrachtboot, 179).
Hij kan er niet bij dat hij Mein Kampf niet
mag verkopen (Trouw, 19-11-1998).
Varianten zijn met zijn verstand er bij
kunnen, met de pet er bij kunnen.
89. er bij zijn: mogelijk zijn/het geval zijn.
Wordt meestal gebruikt met een infinitief
als subject: De junks wegsturen is er niet
bij (De Limburger, april 1992), Voor de
lol een wandelingetje gaan maken was er
voor de meeste dieren dan ook niet bij (De
Das, 1-2, 1996, p. 1). Minder frequent,
maar eveneens mogelijk als onderwerp
zijn nominalisaties: Vrolijkheid was er niet
bij (Nieuwsblad van het Noorden, 7-11-
1997). Opvallend is ook dat parafrase met
geen hier uitgesloten is: Studeren was er
niet bij laat zich in dit gebruik niet
parafraseren als Er was geen studeren bij.
Dit is niet te wijten aan een eis op triggers,
omdat geen in principe wel als trigger kan
optreden: Studeren was er voor geen van
hen bij. In dit opzicht vormt deze
constructie dan ook het spiegelbeeld van
de infinitief+aan constructie, die vormen
met geen kent, maar niet met niet: er was
geen doorkomen aan/*doorkomen was er
niet aan.
90. kunnen bijhouden: kunnen bijbenen.
Als triggers fungeren dezelfde uitdrukkingen
en omgevingen die ook bij kunnen
bijbenen werden gesignaleerd. Rozendaal
17
kon het tempo evenmin bijhouden (De
Volkskrant, 6-1-1993). Yep Kramer kon
mede door een knieblessure het tempo van
de besten niet bijhouden (id., 11-1-1993).
De bevolking kan de prijsstijgingen
nauwelijks meer bijhouden (id, 5-2-1993).
De medische ontwikkelingen zijn sneller
gegaan dan we konden bijhouden (id, 13-
2-1993). Landskampioen Huissen is na
zeven ronden de enige damploeg, die
koploper Hiltex in de hoofdklasse kan
bijhouden (id., 13-12-1993). Een positief
voorkomen is mogelijk, net als bij kunnen
bijbenen: In de eerste twee perioden kon
VZC het tempo nog bijhouden (id, 29-11-
1993).
91. bijkomen van het lachen: ophouden
met lachen. Toen ik het mijn dochter
voorlas, kwam ze niet meer bij van het
lachen (Trouw, 28-1-1998). Variant:
bijkomen van de pret: Minutenlang
kwamen de dames niet meer bij van de pret
(Wiecher Hulst, Een vriend aan het Tobameer,
107).
92. bij lange na: lang. Hij is bij lange na
niet gereed. Kluivert is bij lange na nog
geen Cruyff. Een adverbiale uitdrukking
die dient als versterker van negatie, en lijkt
alleen voor te komen bij niet en geen. Bij
andere negatieve uitdrukkingen is het
resultaat van combinatie slecht: *Hij is bij
lange na nergens voor beducht, *Ik ken
hier bij lange na niemand. In dit opzicht is
bij lange na restrictiever dan sommige
andere adverbiale versterkingen van
negatie, zoals in het geheel, vgl. Je hebt
hier in het geheel/*bij lange na niets te
zoeken. Niet alle combinaties met geen
zijn goed: *Ik ken hier bij lange na geen
hond is onwelgevormd. Een kortere variant
van bij lange na is lang, een oudere, nu
niet meer gangbare variant is op/bij verre
na.
93. kunnen bijsloffen: kunnen bijhouden,
kunnen bijbenen. Eerste divisionisten die
hogerop mogen, kunnen het in de ere-