De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

leken er 9 (13%) positief te zijn, 46 met
niet (67%), 8 in vraagzinnen, en de rest in
enkele kleinere restcategorieën te zitten.
82. kunnen bevatten: kunnen begrijpen, er
met de pet bij kunnen. Bij deze uitdrukking
zijn combinaties met amper of
nauwelijks even gebruikelijk als die met
negatie, wat tamelijk ongewoon mag heten
voor een negatief-polaire uitdrukking.
Zelfs de Turkse minister van buitenlandse
zaken Cem kon het gisteren amper
bevatten (Trouw, 21-1-2000). Het is zo
wonderbaarlijk dat er een kind in je
lichaam groeit, dat je het bijna niet kunt
bevatten (Margriet, no 51, 1999).
83. bevroeden: vermoeden. In combinatie
met kunnen is dit werkwoord negatiefpolair
(100% van 39 voorkomens in mijn
database), maar zonder hulpwerkwoord
heeft het alleen een zekere voorkeur voor
negatieve omgevingen (14 van 20 gevallen
= 70%). Een breed scala aan triggers is
mogelijk. We hadden het niet/nauwelijks/
moeilijk/ amper/nooit kunnen bevroeden.
Wie had dat kunnen bevroeden! Ajax
speelde beter dan wie dan ook had kunnen
bevroeden.
84. ergens beweging in te krijgen zijn:
een van de vele uitdrukkingen die met
negatie onverroerbaarheid uitdrukken,
zoals zich verroeren, van zijn plaats
komen, verreppen, vooruit te branden
of het Engelse budge. Ze hebben genoeg
van de lage beurskoers - de laatste jaren
was er amper beweging in te krijgen (De
Volkskrant, 11-1-2001). Ze duwden
ertegen, maar er was geen beweging in te
krijgen (J.J. Voskuil, Vuile handen, 327).
Ik herinner me dat de bus in een file kwam
te zitten, waar geen beweging in te krijgen
was (Schaaksite.nl). Variant: in beweging
te krijgen: Terwijl honderden landgenoten
waren omgekomen op de stranden van
Thailand, waren de bestuurders in
Stockholm niet in beweging te krijgen
(Trouw, 14-1-2005).
16
85. biet: mhu. Het interesseert me geen
biet (Renate Dorrestein, Buitenstaanders,
53). Er was geen biet aan. Het woord biet
gaat waarschijnlijk terug op bete/beet, tot
de 18 de eeuw zelf een belangrijke
minimale hoeveelheidsuitdrukking, en is
dan niet gerelateerd aan biet in de
betekenis van `knol.’ Siemon Reker wees
me in dit verband op de relevantie van de
Groningse vorm gain biet. Zou het om een
knol gaan, dan was de te verwachten vorm
gain bait. Ter Laan (1929) geeft o.m. de
volgende Groningse voorbeelden: Hai wait
ter gain biet van. ‘t Holp hom gain biet.
Main ie, dat ik ter n biet van heurd haar?
86. kunnen bieten: kunnen schelen,
kunnen bommen. Uiterst zeldzame
uitdrukking, die ik tot nog toe alleen in de
werken van Lodewijk van Deyssel ben
tegengekomen. Het WNT vermeldt dit
gebruik van bieten niet. Vermoedelijk is
het Amsterdams plat. [W]at duivel kan 'et
mijn ook biete, het raakt me eigelijk geen
lor! (Lodewijk van Deyssel, De
scheldkritieken, 135). Wat kan ‘et mijn
bieten, rust, stilte, eenzaamheid, werk, enz.
(De briefwisseling tussen Lodewijk van
Deyssel en Arnold Ising jr., dl. 1, 103). De
uitdrukking kan ook zonder kunnen
optreden: En dat is voor mij de hoofdzaak;
de rest biet geen luis (idem, 92).
87. kunnen bijbenen: kunnen bijhouden.
Een van de verschillende uitdrukkingen
van onvergelijkbaarheid, zoals ook kunnen
tippen aan. Hoewel de uitdrukking ook in
positieve zinnen voorkomt, met name in
combinatie met een bijwoord van graad
(FC Groningen kon Ajax aardig bijbenen
in de eerste helft), overweegt toch het
negatief-polaire gebruik, waarbij negatieve
zinnen en zinnen met adverbia als amper/
nauwelijks/ alleen/maar overwegen.
Hoewel superlatieve contexten niet goed
passen bij deze uitdrukking (#Marie was
de mooiste vrouw die haar kon bijbenen),
zijn bijzinnen afhankelijk van de enige dat