De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

niemand bestrijden (Onze Taal, 1985,
131).
77. te betekenen hebben: te beduiden
hebben, om het lijf hebben, voorstellen.
Deze uitdrukking is negatief-polair als hij
enkel gebruikt wordt om een waardering
aan te geven: X heeft weinig te betekenen
= X heeft weinig om het lijf, stelt weinig
voor. Als het letterlijk wordt gebruikt in de
zin van “een betekenis hebben”, dan is het
geen negatief-polaire uitdrukking: vgl.
Deze klopsignalen moeten iets te
betekenen hebben, maar ik weet niet wat.
Voorbeelden van het overdrachtelijke,
negatief-polaire gebruik zijn: Als filosoof
heeft hij uiteindelijk niets te betekenen
(De Groene Amsterdammer, 23-7-1997).
Meer dan een kwart eeuw sinds het
onvergetelijke Du van Peter Maffay heeft
de Duitse schlager in grote delen van ons
land nauwelijks iets te betekenen gehad
(NRC, 26-9-1997). Hierdoor had de
indruk kunnen ontstaan dat deze groepen
zeer weinig te betekenen en geen
aanhangers hadden (Anton Pannekoek,
Herinneringen, 39). De versterking hier
onder de berg had verder niet veel meer te
betekenen (Enquête-commissie Regeringsbeleid
1940-1945, deel 1c, Verhoren, 343).
78. kunnen beteren: kunnen helpen,
kunnen gebeteren. Enigszins archaïsche
uitdrukking. Het WNT geeft als voorbeeld
Ik kon het niet beteren, uit de Herinneringen
van Vissering. Tegenwoordig lijkt
beteren alleen nog voort te leven in de
uitdrukking zijn leven beteren.
79. betoog behoeven: nadere toelichting
verdienen. Als triggers dienen in de eerste
plaats geen, daarnaast ook wel nauwelijks,
niet, weinig. Meer sporadisch vraagzinnen,
bijzinnen afhankelijk van te, comparatiefzinnen
e.d. Zie ook onder behoeven. Het
behoeft geen betoog, dat ons succes die
dag op uitbundige wijze gevierd is
geworden (J.F. van Dulm, Onder de
bloedvlag van de "O 21", 1940-1945, 172).
15
Het behoeft nauwelijks betoog dat het een
uiterst twijfelachtig zaak is of we in het
geval van uitdrukkingen als alleen, slechts
en hoogstens met enig recht van negatieve
elementen mogen spreken (Frans Zwarts,
Negatief Polaire Uitdrukkingen I, GLOT
4-1, 1981). [D]at beleedigingen in het
algemeen geuit, zonder dat deze tegen
iemand, wie dan ook, gerigt zijn, niet
strafbaar kunnen worden geacht, zal wel
al te duidelijk zijn, dan dat zulks eenig
betoog zoude behoeven. (Weekblad van
het regt, no 693, 9 april 1846). Varianten:
betoog hoeven, nader betoog behoeven,
verder betoog behoeven. Vgl. bijv. En dat
een krachtig Frankryk onvereenigbaar is
met het voortbestaan van het republikeinsche
regime, dat hoeft toch geen
betoog meer, vindt U ook niet? (Alexander
Cohen, Brieven 1888-1961, bezorgd door
Ronald Spoor, 355).
80. te betrappen op/kunnen betrappen
op: betrapt kunnen worden op, bekend zijn
voor. De uitdrukking komt voor in alle
bekende negatief-polaire omgevingen. Op
emoties is Pioline zelden of nooit te
betrappen (Trouw, 19-2-2000). Heb jij
Ruud Lubbers ooit op een begrijpelijke zin
kunnen betrappen - laat staan op een
heldere gedachte?(id., 30-12-2000). Op
zwakke punten is deze Futura dan ook
amper te betrappen (Sp!ts, 5-3-2002). Ik
was zijn assistent en heb hem alleen
kunnen betrappen op afkeer van
hielenlikkers (Nelleke Noordervliet, Het
oog van de engel, 117-118).
81. door de beugel kunnen: geoorloofd
zijn, acceptabel zijn, ermee door kunnen.
Dit is geen puur negatief-polaire
uitdrukking, en vertoont alleen een sterke
tendens om in negatieve omgevingen op te
treden. Positieve voorkomens zoals 't
volgende zijn volkomen in de haak:
Gericht op de voortplanting kon seks nog
net door de beugel (Midas Dekkers, Lief
dier, 134). Van 68 voorkomens in de
Volkskrant op CD-ROM (jan-sep 1995)